Сахна тақырыпқа сай безендірілген.
Музыка жаймен ойналып тұрады. Жанға жайлы қобыз үні.
Ортаға аптаның барлық күндерін картон қағазға жазып, маңдайларына киіп алған балалар дабырласып шығып келе жатады. Олар бір – бірімен таласып жатады.
Сахнаға жүргізуші шығады.
Жүргізуші:
Жиналғанмен барлығы Ұмытылып ас қамы.
Бір аптаның әр күні Керілдесе бастады.
Белін буып, жең түріп, Дүйсенбі тұр ортада.
Сөз бастады ентігіп, Ойын айтпай қорқа ма?
Ортаға ДҮЙСЕНБІ шығады:
Тең түсетін кім, келгін, Ермін, шіркін, ер десе.
Бәріңнен де үлкенмін. Жол беріңдер, ендеше
Бірінші күн мен болам, Қайда жүрсем алдамын. Бек сенеді ел маған, Ағайындар, аңдағын.
Сондықтан да қырағы, Көреген – мен, білгіш – мен. Дүйсенбіде шығады,
Жұрт жұмысқа тың күшпен.
Ортаға ЖЕКСЕНБІ шығып, қолын көтеріп, сөйлеп кетеді:
О, Дүйсенбім, тоқтаңыз, Бізге кезек беріңіз.
Менің атым көпке аңыз, Бәріңіз де сеніңіз.
Жүргізуші:
Деп жексенбі мақтанды, Жүресінен отырып.
Барлық сырын ақтарды Көзін жұмып, көпіріп.
ЖЕКСЕНБІ шығып, мақтанышпен жан – жағына қарап:
Қарап тұрар заман ба, Ісім менің көп тегі.
Қуат берем адамға,
Дем алдырам, өйткені.
Сондықтан да өзіме, Төрден орын сайлаңдар. Құлақ қойғын сөзіме, Менің сондай пайдам бар.
СЕЙСЕНБІ шығып сөз алады да, төсін соға сөйлейді:
Өсек айтпан күңкілдеп, Мені қайда қойдыңдар? Өзгелерді құр тілдеп,
Бос мақтанмен тойдыңдар,-
Мен де күннің бірімін, Кім шақ келер күшіме? Дүйсенбіге інімін, Көңіл қояр ісіме.
Шындығында алаңмын, Мәнсіз өткен күн үшін. Толықтырам ағамның Бітпей қалған жұмысын.
БЕЙСЕНБІ өктем сөйлейді:
Таныспын мен көпке бек, Атым менің Бейсенбі.
Ағаларға өкпелеп,
Сөз бастадың Сейсенбі.
Енді СӘРСЕНБІ алға шығады:
Әуелден де бақтымын, Таласатын кімің бар?
«Сәрсенбі – бұл сәтті күн» Деген сөзді ұғыңдар!
ЖҰМА да алқынып сөз алды:
Таза сақтар тәніңді, Рухани дәрі аз ба?!
Шақырамын бәріңді, Келгін Жұма намазға!
Қуанышқа бөленгін, Шықсын биік жұрт үні. Мұсылманы көп елдің, Демалады бұл күні!
Жүргізуші:
Сәрсенбі де, Жұма да Айтысқа анық кірісті. Босқа қарап тұра ма, Қақтығысып, тұрысты.
Аптаның әр күні дабырласып, төстерін ұрып, шулап кетеді:
— Мен! Мен күштімін! Мен!
СЕНБІ шығады:
Құр мақтанмен лепіріп, Біраз жерге бардыңдар. Жала жауып өтірік, Досты өсекке таңдыңдар.
Ағайындар, тірлікте Тату өту – бұл парыз. Өмір мәні бірлікте, Сөзімді ұғып, тыңдаңыз.
Ортаға «Мезгіл» атты қарт шығады.
Мезгіл ата:
«Ау, балаларым! Сонша неге даурықтыңдар? Бөлісе алмай жатқандарың не?» деп сөзін бастап кетеді:
Келіп ортақ шешімге Қашан тату тұрамыз? Сақталыпты есімде Біздер жайлы бір аңыз.
«Ерте, ерте…
Ертеде, Сақал жоқта серкеде.
Өркеш барда желкеде, Заманда бір ең көне.
Бірлігі бар бір елде, Ағайынды, көрікті.
Ер тұлғалы кілең де, Жеті батыр болыпты.
Қылыш, найза қолға апты, Елін жаудан қорғапты.
Әділдікті қолдапты, Ешбір араз болмапты.
Ел ішінде бір жылы, Жұқпалы ауру тарйды. Жеті батыр қынжылып, Өткізеді сан айды.
Оқтан жаман бораған, Салады елге «оба» лаң. Жұқпалы ауру дертінен Қырылады көп адам.
Жеткізе алмас ақындар, Басқа қайғы төніпті.
Жеті күнде батырлар Кезек – кезек өліпті.
Бірде таңмен таласа, Тұрып халық қапылды. Көпті көрген дана шал Бәрін оның шақырды.
Дана шал:
«Қайғырмаңдар ойланып, Қолға кетпен алайық.
Егін егіп, қой бағып, Жаңа әнге салайық.
Жанымызды жаңғырып, Қалу үшін жатталып.
Батырларды мәңгілік,
Есімізді сақталық.
Ашып бақыт есігін, Теңсіздікті жоялық. Жеті батыр есімін Жеті күнге қоялық!»
Жүргізуші:
Айтып сөздің төтесін, Шал батасын береді. Содан бері жеті есім Елмен бірге келеді.
Демек, балалар, аптаның әр күні де маңызды екен.
Әр күн өз несібесін, ырзығын, жақсылығын ала келеді. Бәрімізге қымбат татулық пен бірлікті ту етейік!
Қане, бәріміз бірігіп И. Нүсіпбаевтің
«Дос болайық бәріміз!» атты әнін орындайық!
Сахна жабылады.
№217 Б. Шалғынбаев атындағы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі Есахаева Каракоз
Сценарий праздника «Добро пожаловать, Наурыз!»
Цели:
-
создать условия для эмоционально-положительного восприятия национальных культурных традиций в праздновании восточного Нового года – Наурыза;
-
раскрыть особенности традиций казахского народа в праздновании древнего народного праздника Наурыз;
-
на конкретном примере показать духовное единство народов в сохранении и развитии национальных традиций.
Задачи :
-
Развить представления о древнем народном празднике Наурыз.
-
Познакомить с традициями казахского народа в праздновании Наурыза.
-
Развить представления о многообразии народной художественной культуры, объединяющей устное слово, музыкальный фольклор, декоративно-прикладное искусство.
Наурыз — древний праздник, полный символов!
С 2001 г. Наурыз в Казахстане объявлен государственным праздником. Поэтому 22 марта в Казахстане — нерабочий день.
На протяжении тысячелетий по восточному календарю в этот день отмечается наступление Нового года. Наурыз мейрамы – день, когда по восточному преданию, происходит возвращение из-под земли полуденного духа, несущего свет – слепым, исцеление – немощным, мир – воюющим. Наурыз приходится на ночь с 21 на 22 марта.
«Нов» означает « новый» , «руз» – день. Считается, что человек должен, прежде всего, изменить себя, тогда в действительности для него настанет «новый день». Традиции празднования Наурыза направлены на раскрытие лучших человеческих качеств — открытости, сердечности, отзывчивости, милосердия. И в этом один из секретов, почему его прихода ждут с нетерпением.
С приходом праздника казахи одеваются в праздничные одежды, ходят друг к другу в гости и обмениваются поздравлениями и пожеланиями благополучия в наступающем году. Празднования сопровождаются повсеместным весельем, играми, лошадиными скачками и другими увеселениями.
Существуют также немало ритуалов праздника, направленных на единение и чистоту. Например, в этот день молодые девушки готовят для парней специальное угощение «Уикыашар», а парни в свою очередь дарят девушкам зеркало, гребенки, ароматные жидкости, символизирующие чистоту, молодость, красоту.
22 марта нужно обязательно накормить голодного, одарить обездоленного. В старину самые богатые и знатные люди состязались между собой в благотворительности и щедрости. Это считалось наиболее благородным и перед Всевышним Аллахом засчитывалось многократно.
С
вечера 21 марта люди собираются где-нибудь в одном месте, чтобы послушать песни, поделиться новостями, ведь люди не виделись долгие зимние месяцы. Женщины готовят традиционный «наурыз коже».
Празднования сопровождаются повсеместным весельем, играми, лошадиными скачками и другими увеселениями. Главным ритуальным блюдом этого праздника является наурыз-коже. Наурыз-коже обязательно должен состоять из 7 ингредиентов, символизирующих 7 элементов жизни: вода, мясо, соль, жир, мука, злаки (рис, кукуруза или пшеница) и молоко. Они символизируют радость, удачу, мудрость, здоровье, благосостояние, скорость, рост и божественную защиту.
Когда казахи празднуют Наурыз, наличие цифры 7 является обязательным: она заключает в себе 7 дней недели — временные единицы бесконечности Вселенной. По обычаю 7 чаш с наурыз-коже должны стоять перед самым уважаемым аксакалом («белобородый старик»). В этот праздник каждый казах должен посетить 7 домов и пригласить 7 гостей.
Любовь к общению у казахов велика. Ведутся неторопливые беседы, вспоминают старики древние эпосы. Акыны речитативом под звуки домбры поют знаменитые терме — песенные, мудрые назидания. И терпеливо ждут рассвета.
Первые лучи солнца 22 марта священны и поэтому люди семьями, стараются в этот миг быть на самом высоком месте населенного пункта и встретить солнце с чистыми помыслами, самыми сокровенными желаниями. И стар и млад протягивают к солнцу раскрытые ладони, затем благоговейно проводят по лицу.
В эти дни готовилось много еды, которая символизировала достаток и изобилие в наступающем году. В полдень, на установленном месте у селения резали быка и варили из его мяса блюдо «бель-котерер», что означает «выпрямляющий стан», поскольку бык считался одним из самых сильных животных, и пища из него давала людям силу и выносливость.
Дастархан накрывали в каждой семье. Трапеза приурочивалась к полудню, до и после которой мулла читал молитвы в честь предков. По завершении, старший по возрасту из присутствующих давал благословение (бата), чтобы из года в год благополучие не покидало семьи.
Наступает первый день, с которого начинается новое летоисчисление в Природе. Пробуждается Жизнь! Молодежь готовит веселый весенний карнавал.
В наши дни «Наурыз мейрамы» стал общенародным праздником весны, труда и единства. Сегодня этот праздник одинаково дорог живущим в Казахстане казаху, украинцу, русскому, немцу и другим представителям 130 национальностей страны. Празднованию Наурыз мейрамы в настоящее время придается более масштабный характер.
Древний праздник Наурыз гармонично трансформировался в современную жизнь и стал играть большую роль в укреплении политической стабильности, дружбы и согласия в обществе.
Современный Наурыз сохранил преемственность традиций древности — в условиях возрождения национальной культуры, он является важным звеном «связи времен», истории и современности Казахстана.
Уважаемые друзья! Чтобы весело отпраздновать праздник Наурыз, мы приглашаем на состязание две команды
А нашим гостям мы предлагаем стать членами жюри.
Итак, я представлю вам совет мудрейших: _____
Итак, 1 конкурс — название, девиз. Оцениваться все будет по пятибальной системе.
И сейчас они оценят результаты первого конкурса
2 конкурс «Алаша». Перед вами ковёр-алаша, под которыми приготовлены для вас вопросы, каждый правильный ответ оценивается по 5 бальной системе.Просим по одному представителю от команды на «алаша».
1. как называется казахское переносное жильё?
2. перечислите казахские народные музыкальные инструменты.
3. вспомните казахские национальные обряды.
4. назвать без повторения казахские национальные блюда.
Совет мудрейших подводит итог. А мы продолжаем!
АЙТЫС
Айтыс — состязательная песня, импровизированный поэтический спор. Казахская молодежь любила соревноваться в айтысах. Участие в айтысах было делом чести каждого казахского акына.
Айтысы разнообразны. В форме айтыса девушки и джигиты загадывали друг другу загадки и отгадывали их. Веселясь на свадьбах, молодежь ночи напролет, до рассвета, вела шуточные поэтические состязания. Например, джигит запевал: «С озера прилетела серая утка. Кому принадлежит твое сердце? У меня не нашлось крыльев, чтоб прилететь к тебе. Не забыла ли ты про меня, пока я не пришел? » А девушка насмешливо отвечала ему: «Да, есть плохие парни, что не умеют ни уйти, ни прийти. Ту переправу, которую я перешла, тебе не перейти. Хоть девушка я, а достигаю цели. Тебе того не суметь…» Спорили о достоинствах женщины и мужчины, о том, кто из спорящих лучше.
Ни одно празднество не обходилось без айтыса акынов. Акыны состязались, окруженные толпой. Слушатели делились на две партии. Каждая из них стояла за своего акына, обычно сородича или соплеменника.
Побеждал более талантливый, остроумный и находчивый акын. Под градом его обличений соперник терялся и замолкал. Победителю бросали платки, кольца, дарили халаты, иноходцев, верблюдов, юрты. Весть о победе акына разносилась по аулам, везде он становился дорогим, желанным гостем.
КАЗАХСКИЙ АЙТЫС
Т
акой вид устной народной поэзии, как айтыс , появился в 19 веке, во времена, когда казахская музыка освобождается от сковывающих цепей религии и обряда и начинает развиваться как самостоятельное народное творчество. Этот период стал поистине духовным ренессансом нации, давшим расцвет основных музыкальных традиций народа — инструментальной, песенной, акынской.
Айтыс — это состязание между двумя импровизаторами- песенниками, называемых в народе акынами. Во время айтыса акыны вели как бы песенный диалог на любую произволую тему. Это состязание на находчивость, умение быстро, оригинально и метко, с юмором и остроумием ответить противнику, находу экспромтом придумывая ответ в песенной форме, сопровождая свой ответ игрой на домбре, кобызе и выразительными жестами.
Так айтыс представлял собой синтез ряда искусств — это и поэзия, и музыка, и драмматическое представление, и исполнительское мастерство.
Как правило айтыс проходил перед собравшимся народом, который в итоге и решал, кто же из акынов достоин звания лучшего.
Существовало несколько видов айтыса, самыми распространенными из которых являются каим-айтыс и сере-айтыс. Каим-айтыс — этокороткие песенные импровизации, айтыс между молодыми начинающими акынами, такой айтыс часто затевался среди молодежи во время игр, праздников, это самый доступный вид айтыса. Суре-айтыс — это айтыс между опытными акынами, уже сыскавшими признание в народе, как мастера импровизации. Такими вот известными мастерами айтыса стали акыны Орынбай, Шоже, Жанака, Биржан и Сара, Асет, Ырысжан, Суюмбай, Джамбул и др. Они являются создателями традиций и школ айтыса. Их айтысы, получившие устное распространение или записанные с середины 19 века казахскими и русскими учеными, представляют собой динамичные самостоятельные произведения.
Создавая высокое искусство и приобщая простых людей к «божественному таинству» — музыке, они при жизни пользовались большой любовью и уважением в обществе и всегда находились в центре всеобщего внимания и притяжения.
У казахского народа есть прекрасный конкурс «Айтыс» — состязание. На этом конкурсе идёт состязание между музыкантами-исполнителями, кто лучше исполнит своё произведение. Давайте тоже устроим айтыс, кто лучше споёт.
-Команды наши готовы?
3 конкурс -айтыс
Совет мудрейших подводит итог. А мы продолжаем!
А знаете ли вы, что Наурыз особенный праздник и готовят для него особые блюда. Так как Наурыз – это ещё и начало весенних полевых работ, было принято за 25 дней до праздника высеивать в специальных посудах зерно, а первый день праздника проростки употреблять в пищу. В каждом ауле устраивали состязание едоков. Чемпионы съедали до двух баранов.
4 конкурс
Они съедали баранов, а я предлагаю выйти сюда по одному представителю от команды. Конкурс «Кто быстрее». Вы должны как можно быстрее съесть предложенное вам блюдо: баурсак и айран.
Совет мудрейших подводит итог.
А сейчас у нас будут состязания бегунов . Кто из вас знает, а знают наверняка все, какие животные живут на нашей территории ? (лисы, волки, сайгаки и т.д.). Вот мы устроим настоящие «Ан жыгуру»(Старты зверей), так называется наш следующий
5 конкурс.
Уважаемые участники, у меня на разносе лежат карточки, на карточках написаны названия тех животных, которых вы только что сами называли. ваша задача: пробежать, как тот зверь, который указан в вашей карточке.
Совет мудрейших подводит итог.
6 конкурс:
1. назовите на казахском языке домашних животных.
2. назовите на казахском языке продукты животноводства
3. переведите на казахский язык слова: учитель, дедушка, зима, понедельник
4. переведите на казахский язык слова : школа, дети, весна, праздник.
Совет мудрейших подводит итог.
7 конкурс:
Мы предлагаем с командами провести национальную игру «Орамал тастау» (бросить платок). Команды сидят друг против друга. Я передаю платок одному из игроков первой группы, он должен спеть строчки из любой песни(желательно по казахски) и бросить платок любому игроку из противоположенной команды. Тот должен спеть и бросить платок противнику. А команда может поддержать своего игрока.
Решение жюри. Жюри подводит итоги. Награждение.
На этом уважаемые, наши конкурсы завершаются, и мы приглашаем вас к праздничному дастархану на вкусный казахский чай.
Входит Кадыр – ата:
Ұлыс оң болсын,
Ақ мол болсын,
Қайда барсақ, жол болсын!
Ұлыс бақты болсын,
Төрт түлік ақты болсын!
Ұлыс береке берсін,
Бәле-жала жерге енсін!
Ұлы халқым тоқ болсын,
Көйлектерің көк болсын,
Қайғы- уайым жоқ болсын,
Қуаныштарың көп болсын!
Кыдыр Ата:
Пусть наступит Наурыз!
Пусть день будет равен ночи!
А потом день прибавляется!
Пусть придет тепло и солнечный свет!
Пусть будет благополучным народ!
Пусть будут радостны посевы!
Пусть приведут они к хорошему урожаю!
Пусть будут светлы души и помыслы!
Пусть все будут в здравии!
Пусть наступит рождение Нового Дня и Нового Года!
Ручьи шумят, сверкают,
Звенят и тут и там.
Наурыз идет и это
Приятно очень нам.
Праздник радостный встречаем
Мы в стране своей родной.
Всех сегодня поздравляем
С Наурызом и весной!
Расцвела страна родная,
Песни звонкие слышны.
Здравствуй, праздник Наурыз,
Праздник солнца и весны!
Наурыз — это утро года,
В мир приносит радость и свет.
Звуки песни радуют сердце,
Нам весна посылает привет!
На дворе сосульки плакали,
Под лучами солнца таяли!
Голубые слезки капали,
И проталину оставили!
И звенят сосульки весело,
И поет капель весенняя
Эта солнечная песенка
С Наурызом поздравления!
Наурыз келді балалар,
Көктеді қыр жырғалар,
Наурыз тойын тойлайық
Жаңа жылда ағалар.
Желаем всем казахстанцам
Мира и благополучия
Расставаясь, не грустим
И гостей мы угостим.
А на следующий год
Наш класс вас снова ждет!
Брызги солнца вширь и ввысь
Это праздник… Наурыз
Он в улыбках тысяч лиц.
Это праздник… Наурыз.
Он равняет день и ночь
Он прогонит стужу прочь
Это праздник … Наурыз
Он в пожатье крепких рук
Он синоним слова «Друг»
Это праздник Наурыз!
Средняя школа №217 им. Б. Шалгинбаева
Классный час на тему
«Здравствуй, Наурыз!»
Класс: 1 «Е»
Классный руководитель: Есахаева Каракоз Кудайбергеновна
г. Кызылорда 2015 г
Айтыс. Қыз бен жігіт айтысы
Балабақшадағы ертеңгіліктер- admin
- 30.03.2016
- 0
- 10
- 121491
Маңғыстау облысы
Қарақия ауданы
Құрық ауылы
«Құлыншақ» балабақша тәрбиешісі
Танжарикова Жанат Таяубайқызы
Алдар көсе: Сәлеметсізбе қонақтар. Наурыз мерекесі құтты болсын. Міне мерекеге қыздар мен балдарымыз айтыс өнерін алып келіп отыр.
Санжар:
Ата-баба дәстүрін
Үйренуден қашпаймыз
«Айтыс» десе сәнденіп
Қыздар іздей бастаймыз
Медина:
Біржан болып сен келсең
Ақын Сараң мен болам
Сәйгүлік болып сен шапсаң
Аққу құсың мен болам
Алмас:
Біздің топтың ұлдары
Шеттерінен ақылды –ақ
Жұмбақ, тақпақ бұл тойға
Айтып берер тақылдап
Зарина:
Үй жабдығын бұл тойға
Біздің қыздар сәнденді
Қонақ күтіп, ән салды
Ұлдарынан кем бе еді
Олжас:
Түрлендіріп қамшы өрсем
Қыздарың таң қалады
Күмбірлетіп күй шертсем
Мұнда думан болады
Сабина.С
Мақтандың ғой жігітім
Өнеріңді көрейік
Көрсет сәнді қамшыңды
Біздер баға берейік
Ғани
Тойға барам деген соң
Домбыра ұстап жетіп ем
Шашақталған қамшымды
Үйге тастап кетіп ем
Жаннұр:
Қалып қойса қамшыңыз
Тағы тойға келерсіз
Сол қамшыны мына бізге
Сонда сыйға берерсіз
Әліби:
Қоштасайық халықпен
Ақындарын пір тұтқан
Сөз өнерін шөлдегенде
Рахаттана бір жұтқан
Жүргізуші: Cәлеметсіздерме құрметті ата –аналар балабақша ұжымы.
Үйлесіп наурызбен көктем жетсін
Көңілін үлкен- кіші көкке өрлетсін
Еңсесі көтеріліп ер азамат,
Ескі жылмен реніш,өкпе кетсін-дегендей, жаңа жыл құтты болсын! Наурыз тек қана жақсылығын, жаңа жаңалығын әкелсін. Ақ мол болсын, халық тоқ болсын! Наурыз жыл басы. Наурыздың 21-22 –не қараған түні күн менен түн теңеледі екен. Міне сол күні ағаш үйлер тігіліп, қой сойылып ошаққа қазан қойып, тәтті бауырсақ пісіріліп ұлан-асыр той жасаймыз. Адамдар бір-бірімен көрісіп амал, жаңа-жыл құтты болсын деп бір-біріне ізгі жақсы тілек білдіреді.
Ән: «Көктем келді»
Әліби:
Өлең өрлей жыр самғай
Үйлесті әсем әніміз
Болады тұтас жыл сондай
Қандай болса наурыз
Жан қалмасын жай тұрған
Мәз-мейрам жас, кәріміз
Күй шертіліп, айтылды ән
Кел билейік бәріміз
Дамир Ө
Салт дәстүрі жараса
Қайта құрып жаңаша
Жарыса өнер көрсетіп
Той тойлайық тамаша
Арай:
Ақ түйенің қарны жарылды
Наурызды елім сағынды
Үлкен кіші сағынып
Бұл тойға бәрі жиналды
Медина:
Бақта бұлбұл сайрасын
Сәнді көктем нұрымен
Наурыз – тойы жырымен
Көңіл гүлдей жайнасын.
Дархан:
Күн күлімдеп төбеде
Наурыз келді жаңа жыл
Жан-жануар жадырап
Құстар айтты жаңа жыр
Олжас:
Құтты болсын айтамыз
Халқымның наурыз тойына
Шықтық біздер жырлауға
Қазағымның салт-дәстүрін
Зарина:
Жер шуаққа кенелді
Соны тойлар ел енді
Наурыз тойы салтымыз
Көгерсін деп халқымыз
Ағаштар мен гүл екті
Әже: Амал күні бір-бірімізбен құшақ жая көрісіп жыл құтты болсын айтп жақсы лебіздерін білдіреді екен. Бізде бүгін Гүлнар бен Наурыз замандастың үйінде наурыз тойға шақырған, олай болса тойға ән шашуымыздан шашу шашайық. Шашу шашылады.
Гүлнар әже: Қонақтар қош келдіңіздер. Қазақ қонаққа төрін ұсынған халық құдайындай сый сыяпат көрсеткен. Қонақтар жайғасып отырады.
Жүргізуші: Қандай керемет қазағымның әр үйінде былдырлаған сәби үні естілсін. Әжелер немерелеріңіздің өнерін тамашалаңыздар.
Би: «Қамшы биі»
Санжар:
Кеңінен елге таралған
Негізі елге қаланған
Еңбек, шаттық жыл басы
Наурыздан басталсын
Іңкәр:
Шырқап салған әнімен
Мерекелік сәнімен
Тойлап ойнап қыдырған
Бөлісіп ішкен дәмімен
Жаннұр:
Ата-бабам тойлаған
Наурызым армысың
Қызығына тоймаған
Дархан дала қарлы шың
Ғани:
Қаусатып қар боранды
Көктем қайта оралды
Таулар тастап ақ тонын
Көк торғынға оранды
Бекмұханбет:
Мерекені байырғы
Алды халқым қабылдап
Ақ дастархан жайылды
Ошақта от жалындап
Ш. Қарақат.
Күн менен түн теңелді
Жер шуаққа кенелді
Наурыз тойы — салтымыз
Соны тойлар ел енді
Ақзия:
Наурыз тойын әдемі
Әжем еске түсірді
Біздерге арнап әдейі
Наурыз көже пісірді
Алмас:
Жарқырап тұр күніміз
Жайқалсын жас гүліміз
Наурызбен көктемде
Көгереді жеріміз
Қ Сабина:
Көктем толы әніміз
Көркем өнер сәніміз
Өлең ән мен той тойлап
Өрнектейміз бәріміз
Егін өзі толқытқан
Елдің көңілін шалқытқан
Наурызға бас иемін
Аяна:
Наурыз келді балалар
Көктеді қыр жағалар
Наурыз тойын тойлайық
Жаңа жылда, ағалар
Нұрислам:
Жас қосатын жасыңа
Жыл басы бұл наурыз
Ән кіргізген асыңа
Бал татыған сары уыз
Би: «Домбыра биі»
Гүлнар әже: Ал қонақтар мына немерелеріміз шетінен өнерлі екен. Немерелерімізде әжелерінің әлдиін сағынған болар. Қонақ кәде сұрап отырғаным. Әннен шашу шашайық. Былтыр өмірге келген немерем жасқа толып тәй-тәй басып жүр. Қазағымның ырымымен салт-дәстүрімен тұсау кескелі отырмыз.
«Тұсау кесу»
Жүргізуші: Гүлнар әже тойыңыз тойға ұлассын немереңіз білімді елін жерін қорғар азамат боп өссін.
Алдар көсе: Әже немереңіздің жасы құтты болсын. Мен де құр алақан келген жоқпын балаларыммен ұлттық ойнымызды ойнайық.
Ұлттық ойын: «Арқан тарту»
Би: «Тарту биі»
Ән «Наурыз көктем»
Жүргізуші:
Ән қосылып әніңе
Сән қосылып сәніңе
Ырысты боп жаңа жыл
Бақ дарысын бәріңе
Ой қосылып ойыңа
Бой қосылып бойыңа
Аман-есен жетейік
Келесі Наурыз тойына!- дей келе ертеңгілігімізді аяқтаймыз. Көп-көп рахмет!’
Қарақоға орта мектебі
Карагугинская средняя школа
Импровизированная
игра(для 2-4 кл)
кітапханашы:
Чугунова Н.Н
Айтыс ( импровизированная игра для 2-4 кл)
Цель: воспитывать чувство уважение к своему народу и его традициям, развивать память, расширять кругозор
Библиотекарь:
Казахский народ на протяжении веков славился своей поэтичностью, умением состязаться в остроумии и красноречии.
Айтыс — самый популярный вид устного народного творчества, это публичное состязание акынов, которое проводилось на народных праздниках, базарах.
Айтыс – это состязание в быстроте мышления, остроумии.
Давайте попытаемся и мы, хоть чуть – чуть приобщиться к искусству красноречия «Слово акына острее клинка, и нежнее волоска» — говорит народная пословица.
Созданы две команды
«Алдар – Косе» и «Ер –Тостик»
1 конкурс «Доскажи пословицу»
Ведущий раздает командам по второй части пословицы. Начинает читать первую часть, (кто из команды быстрее завершит текст пословицы получает очко)
Б ибл. Друзей много….
Команда: ..шире дорога
Библ. Сила птицы в крыльях…
Ком. …сила человека в дружбе
Библ. ….Человек без друзей…
Ком. …что дерево без листьев
Библ. О джигите судят….
Ком. …по его друзьям
Библ. Дружба, что стекло….
Ком. …разобьешь – не склеишь.
Библ. Дерево крепко корнями…
Ком. …а человек друзьями.
Слово жюри для подведения итогов 1 конкурса
2 конкурс «Байга»
(из истории Казахстана)
Кто быстрее и правильнее ответит
Национальное жилище казахов (юрта)
Вереница верблюдов (караван)
Герой юмористических рассказов и анекдотов казахского народа (Алдар –Косе)
Казахские народные музыкальные инструменты (домра, кобыз, сабызга)
Древний праздник кочевников (Наурыз)
Первый летчик – космонавт Казахстана (Т.Аубакиров)
Символ города Астаны (Байтерек)
Детские казахские писатели (М.Алимбаев, С.Сейфулин, М.Ауэзов)
Подведение итогов 2 конкурса.
Конкурс «Из какой это сказки…?»
….Я обладаю великой силой и не знаю ,куда мне ее деть, со скуки я перекатываю горы с места на место. Меня зовут богатырь Горокат… (Ер – Тостик)
… Только в лисьей шубе в такую холодную зиму нельзя было замерзнуть. А в дырявой, предырявой шубенке этот сказочный герой мерз каждый день. Ехал как – то он по степи, руки – ноги озябли, нос посинел, скорей бы до теплой юрты добраться!. Вдруг увидел он: навстречу всадник. По хорошему бегу коня он догадался, что едет бай. Хитрец сразу же смекнул, что делать! О ком идет речь? Как называется сказка? (Чудесная шуба Алдар – Косе)
…»И вот Золотой Чуб спрятался в конюшне и стал караулить. Как только раздался крик жеребенка, появилась Пери в виде облака и хотела унести его. Но Золотой Чуб замахнулся на нее мечом. Она испугалась и улетела. Хан был очень рад и подарил батыру жеребенка….) (А.Алтынсарин «Золотой Чуб»)
….Как все просто и мудро
Понял я наконец:
Мир огромная юрта
Что светла как дворец! (М. Алимбаев «Юрта»)
С ледующий конкурс «Загадки ( отгадки говорить в переводе на казахский язык)
Проворная зверушка
Живет в дупле – избушке
Целый день скок – поскок
Отыскала грибок, нанизала на сучок
Заготовила впрок ( белка –тиин)
Заворчал живой замок
Лег у двери поперек
Две медали на груди
Лучше в дом не заходи ( собака – ит)
Хвост пушистый,
Мех золотистый
В лесу живет- в деревне кур крадет ( лиса – тулик)
Хозяин лесной, просыпается весной
А зимой под вьюжный вой
Спит в избушке снеговой ( медведь – аю)
На скаку играет гривой
Скачет быстро он, красиво
Ишь как скачет,… и..го..го! (конь – ат)
Конкурс для зрителей
Вот животное идет, веточку на лбу несет
Ветка зверю дорога
Угадать не удалось
Этот зверь (булан и лось)
2.Зверь зеленый, как трава
Песенку поет ква – ква (лягушка – бака)
Конкурс пословиц
Добавить по одному слову в пословицу на казахском языке
Испокон веков (….) растит человека ( китап – книга)
Не спеши (….) а торопись делом (тил – язык)
Сердце лучше (…) греет ( кун – солнце)
Без труда не вынешь ( ….) ( балык – рыбку) из пруда.
Подведение итогов конкурсов. Награждение победителей.
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/193053-ajtys
Ашық сабақ
Тақырыбы: Ақындар айтысы
Сыныбы: 4 сынып
Мақсаты:
1. Оқушыларға айтыс өнері туралы толық мағлұмат беріп, оның түрлерімен таныстыру. халық — ақындық жанр мен әншілік, ақындар, аспаптық орындаушылық арасындағы өзара байланысты ояту.
2. Тәрбиелік. Қазақ халық ақындарын оқушыларға таныстыру. Айтыс өнерін қадірлей білуге үйрету. Оқушының ой — өрісі мен дүниетанымын жетілдіріп, қазақтың атадан балаға мирас болып қалған айтыс өнерін бағалай білуге тәрбиелеу.
3. Дамытушылық. Оқушылардың білімдерін жан — жақты дамыту. Ата – бабаларымыздың салт — дәстүрінен көп мағлұмат беру.
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Көрнекіліктер: Нота сауатына арналған кестелер, плакат, буклет. Ақындар суреті, карточкалар үнтаспа, музыка аспаптары суреттері, слайдтар.
Барысы:
І Ұйымдастыру
а) Сәлемдесу
ә) Түгендеу
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
2/4 өлшемі дегеніміз не?
Қол қимылымен өлшемді көрсету.
«Не деу керек?» әнін мысалға алу
ІІІ Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Оқушылар, сендер ақынның кім екенін білесіңдер ме? Ақын өз жанынан өлең шығаратын өнер иесі. Ал енді сол ақындар өзінің суырып салма өлеңге қаншалықты шешен екендігін көрсету үшін арнайы сөз сайысына, яғни айтысқа қатысқан. Ал, айтыс дегеніміз не, балалар?
Айтыс «айтысу» деген сөзден шыққан. Айтысу қара сөзбен де, күй тарту арқылы да, суырып салма өлеңмен де болады.
Айтыстың қандай түрлерін білеміз?
1. Бәдік айтысы Ата бабаларымыз сөзбен ауруды аластап, малды емдемек болған.
2. Жар — жар айтысы. Ерте заманда қызды ұзатар алдында айтылатын айтыс түрі. Өлең құрлысы 7 — 8 буынды.
Жар — жар әнін айтқызу
өлеңде «қаранасар» деген не мағынаны білдіреді?
Қара жібек кездеме, мата деген мағынаны білдіреді.
3. Қыз бен жігіт айтысы. Ойын — сауықта айтылады. 11 буынды. Басы қайталанып, негізгі ой үшінші, төртінші жолдарында айтылады. Әр әуенге салынып айтыла беріледі.
4. Мақал — мәтел айтысы, жұмбақ айтысы, күй тартысу айтысы, оқушылар айтысы бар.
Ал енді біз ақындар айтысына тоқталайық. Ақындар айтысына сөз өнерін шебер меңгерген суырыпсалма, тез арада жауап бере білетін ақындар қатысады. Ақындар айтысында жаттама өлеңдер аз болады. Айтыскер ел тарихы, жер жайын білуі керек. әсерлі болуы үшін домбыра, гармон, қобыздың сүйемелдеуімен орындаған.
Слайдтардан түрлі аспаптардың суреттерін көрсету. Ақындармен таныстыру.
Енді ақын қыздардың бірі — Сара Тастанбекқызы туралы айтайын. Сара атақты әнші, ақын Біржанмен сөз сайысына түскен. Сара Талдықорған облысы, Ақсу ауданында туған. Жастайынан сауықшыл, домбырашы, ақын, күйші қауым ортасында өседі. Әнші қыз 13 жасынан қолына домбырасын алып, топқа түскен.
Біржан мен Сара айтысы — ақындар айтысының ең үздің үлгілерінің бірі. Біржан айтыста өз халқының әдет-ғұрпын сақтап, кішінің үлкенді сыйлайтынын айтып:
«Әуелі қазақшылап көріселік,
Бері кел, жасың кіші менен гөрі»,- деген сөзіне Сара да Біржанның өнеріне ризашылығын білдіріп, қазақ қыздарына тән ізеттілікпен қолын беріп, былай деп жауап береді..
«Сара» оқушыларға тыңдату.(М. Төлебаевтың «Біржан — Сара» операсынан)
Ежелден, сен басылған желді көрік
Таң қалам сәулетіңді сенің көріп, сал Біржан
Өлеңді қолқа қылсаң ағытармын,
Ендеше көрісейік қолым беріп, сал Біржан.
Аса көрнекті қазақ композиторы Мұқан Төлебаев /1913 — 1960/ «Біржан — Сара» операсын жазды. Бұл шығармада алғашқы рет қазақ халқының айтыс өнері қолданылған. Онда Біржанның өмірі, оның жас Сараға деген шынайы сезімі баяндалады. Біржан мен Сара айтысында Біржан жеңіп шығады. Екі ақынның бір — біріне деген сүйіспеншілігі пайда болады. Алайда Сара Жиенқұлға айттырылып қояды. Біржан махаббат жолында күресте қаза болады. Қайтыс болар шақта ол домбырасын Сараға ұсынады.
Сара мен Біржан тектес айтыскерлер осы сыныпта да табылады. Қазір алдарыңа Айгерім мен Райымбекті шақырып, оқушылар айтысын тамашалаймыз. Оқушылар айтысы да айтыстың бір түрі.
Оқушылар айтысы
Өлеңі: О. Әубәкіров
оқушы:
Айтып қойшы қарағым,
Қандай боп жүр сабағың.
Жайын біліп қояйын
Сендей салақ баланың.
2- оқушы:
Сөзді тыңда қарағым
Мен секілді баланың
Сен осында қаласың
Мен лагерьге барамын.
1 — оқушы:
Қайда барсаң онда бар
Семіргенің жөн болар.
Тәртібіңнен алайда
Болмай тұр — ау оң хабар.
2 — оқушы:
Айналайын көкешім
Тәртіпті айтып не етесің?
Сендердегі Серікбай
Неге жарды шекені?
1 -оқушы:
Қай өнерің асып жүр
Қай тәртібің тасып жүр?
Сендердегі Сембай да
Сабағынан қашып жүр.
Карточка тарату.
№1 карточка
1Ақын дегеніміз кім?
2 нотада неше сызық бар?
3 Жартылық нота нешеге саналады?
№2
Жыр дегеніміз не?
Алпамыс батыр жырынан үзінді айт.
№3
1. Терме дегеніміз не?
2. «Ми» нотасы қай сызықта жазылады?
№4
1. «Қанеки тілім сөйлеші» термесі кімдікі?
2. «Қанеки тілім сөйлеші» термесін әуенімен айт.
№5
1. сегіздік нота нешеге саналады?
2. «Кел, балалар, оқылық» өлеңінің авторы
№6
1. «Әр нәрсенің парқы бар» толғауы авторы
2. Толғауды жатқа айт.
Енді үш боймен жарысып жұмбақ айтысын ұйымдасытрайық.
ІV Қорытынды, бекіту
1. Ақындар айтысына кімдер қатысқан?
2. Біржан — Сара айтысында кім жеңіске жетті?
Қандай ақындарды білеміз?
Үй тапсырмасын беру. Мақал — мәтел сайысына дайындалу. Төрт жол өлең шығару.
Бағалау