Аулак ?й сценарий татарча балалар бакчасында

Әтнә районы Дусым балалар бакчасы.

Бүген бездә аулак өй.

( Катнаш төркемле балалар белән күңел ачу программасы)

                                           Тәрбияче: Ханафиева Л. З.

Максат һәм бурычлар:

 1.Балаларда халкыбызның йола бәйрәмнәренә кече яшьтән үк кызыксыну уяту.

2.Балаларны милли йолалар белән якыннан таныштыруны дәвам итү.

3.Сөйләм телен үстерергә һәм иҗади сәләтләрен ачарга булышлык итү.

4.Халык авыз иҗаты әсәрләренә кызыксыну уяту, туган телебезгә, халкыбызның йола бәйрәмнәренә хөрмәт хисләре тәрбияләү.

Алып баручы: Исәнмесез, хөрмәтле  кунаклар!

Хәерле көн сезгә бу җирдә.

Барчабыз яраткан «Аулак өй» кичәсен карарга

Чакырдык без бүген сезне дә.

       Кышның озын төннәрендә, кызлар кул эшләре алып, утырмаларга җыела торган булганнар. Кич утырганнар, алар бер — берсеннән эшкә, җырга өйрәнгәннәр, күңел ачканнар.

       Татар хатын — кызларының кулыннан һичбервакыт эш төшмәгән, орчыгын алып җебен эрләгән, паласын тукыган. Бу утырмалар — ул, иң элек матур итеп, үз — үзеңне күрсәтү чарасы, көлке, җыр — бию, такмаклар әйтешү. Менә без дә халкыбызның матур гореф-гадәтләрен дәвам итеп, шушы Аулак өй күренешен уйнап күрсәтербез. Ул күңелле үтсен.

        Авыл өе. Бүлмә түрендә өйнең эчке күренеше, анда борынгы сандык, чиккән мендәрләр, сөлгеләр, идәндә тукыган паласлар җәелгән.  Өйнең бер ягында ширма. Анда әби белән бабай  күренә.           

Бабай:  Әби, әби әйдә кунакка барабыз?

Әби: Ярар соң,  бабай, барсак барырбыз.

Бабай: Әйдә инде тизрәк! Я, соңга калырбыз.

Әби: Тукта  әле, тукта, өйне кемгә калдырыйк икән атасы? Күрше Бибинур әби чирләп тора бит!

Бабай:  Нигә юкка кайгырасың, кызыбыз бар бит.   Аны өй сакларга калдырып була инде. 

                         (Әби   кызын чакыра.)

Әби: Кызым, кер әле!

                          (Кыз керә.)

Бабай: Кызым! Без кунакка барабыз!  

Әби: Үзем генә калдым дип,

     Яшь җилкенчәк җыеп ятма!

Кыз: Ярар, әби. Тыныч кына йөреп кайтыгыз. Сау булыгыз!

      ( Әби белән бабай музыка астында залдан чыгып китәләр).

      (Кыз тамашачыларга борылып баса.)

 Кыз: Бергәләп күңел ачыйк,

      Аулак өй оештырыйк!

      (Кыз залның икенче ягындагы өй тәрәзәсенә килеп  дус кызына эндәшә.)

Кыз:  Регина әйдә кер! Бездә бүген аулак өй.  

     (Иптәш кызы өйгә керә, бергәләп басалар.)

1 нче кыз: Исәнмесез, дусларым!

Хәерле кичләр булсын!

Уен – көлке, җыр – моңнан

Күңелләребез тулсын!

2 нче кыз: Бүген сездә аулак өй дип

Дусларымнан ишеттем,

Йомгагымны чорнарга дип

Мин сезгә килеп җиттем.

(Кызлар идәнгә чүгәләп утыралар, кул эшләренә тотыналар.)

“Каз канаты” (татар халык җыры) җырын җырлыйлар.

 ( Җыр бетүгә тәрәзә янынныан егетләр тавышы ишетелә.)

Малай: Менә дуслар серле өй

Бүген монда аулак өй,

Ишекне ачтырыр өчен

Кирәк аңа матур көй.

 Егетләр: Әй, кызлар ачыгыз ишекне, безнең дә уйныйсыбыз килә.

Кызлар:  Бусага ялын түләмичә кертмибез!

 Егетләр: Түлибез, түлибез, кертегез инде!

 Кызлар: Ялыгыз нинди?

Егетләр (берәм-берәм): Мин биим, мин җырлыйм, мин такмак әйтәм!

                 (Егетләр кереп исәнләшәләр)

 (Залның бер ягына кызлар, икенче ягына малайлар тезелеп басалар, кара – каршы җырлыйлар.)

       “Челтәр элдем читәнгә” җырлы уены башкарыла               ( тат.х.җ.).

Малай: Исәнмесез, кызлар – йолдызлар!

Хәерле кич сезгә бу җирдә!

Кыз: Барчагыз яраткан аулак өйгә

Чакырабыз хәзер сезне дә!

Кыз: Таныштык та, дуслаштык та

Урыннарга утырыйк

“Йөзек салыш” уенын

Бергәләп уйнап алыйк!

“Йөзек салыш” уены уйнала.

Кыз: Үзем саныйм. Зәй. Зәй, Зәйнәбем. Атны кайда бәйләдең?

Алмагачка бәйләдем.

Алма төште шап итеп, Зәйнәп чыкты ялт итеп!

                 (Кемдә йөзек , шул сикереп чыга)

 Кыз:  Нинди җәза бирәбез?

Егет. Әтәч булып кычкырсын (уен ике мәртәбә уйнала)

2 нче отылган бала шигырь сөйли:

Әбием аулак өйләрдә

Халык җыры җырлаган

Халык җыры — бай мирас, дип

Бу көнгәчә саклаган!

3 нче бала: Һич моңаеп утырмыйк

Бер уйнап – җырлап алыйк

“Яулык салыш” – кызык уен,

Ул сизгерлекне сорый

Дуслар ярышкан вакытта

Кул чабып тормый булмый.

“Яулык салыш” уены уйнала.

 1 нче отылган бала иптәшләренә үзе шигъри юллар белән җәза бирә:

Игътибар белән тыңлагыз

Җәзаны үзем бирәм

Матур – матур сүзләрне

Кайсыгыз күбрәк белә.

Түгәрәккә утырган балалар чиратлашып матур – матур сүзләр әйтәләр: алмам, күгәрченем, былбылым, йолдызым, матурым, алтыным, чибәрем, йомшагым һ.б.

2 нче отылган бала: Кунак килсә сый – хөрмәтсез

Камыр – ашсыз булмый бит.

Кем нинди ашамлык белә?

Я, дуслар, әйтеп карыйк

Татар халык ашларын

Без тукталмыйча саныйк.

Балалар халык ашларын әйтешәләр: чәк – чәк. өчпочмак, коймак, тәбикмәк, бәлеш, кыстыбый, кош теле һ.б.

                       (Әби белән бабай кайтып керәләр.)

Әби: И, карале, карт боларны!  Кызың- Хәлимәң нишләгән бит! Аулак өй ясап яталар! Хәлимә кызым, без бит сине өй сакларга калдырдык, ә син оялмыйча яшьләр белән уйнап, җырлап-биеп ятасың!

Бабай: Ачуланмасана, анасы, әллә үзебезнең яшь чакларны оныттыңмыни?

Әби: И-и, онытыламы соң ул яшь чаклар?!

Әби җырлап җибәрә: Ак тавыгым бар иде, йомыркасы пар иде

Безнең дә бит сезнең кебек, яшь вакытлар бар иде.

Хәлимә: Ягез инде, яшьлегегезне искә төшергәч, бер биеп тә алыгыз инде.

                         (Әби белән бабай бииләр.)

Бабай:  И-и-и, бигрәк  матур да биедек! Кызлар шундый матур татар халык киеменнән, егетләрне әйтәсе дә юк инде, түбәтәйләрен генә кара әле син аларның. Ничек үзләренә килешеп тора. Түбәтәйле уен да бар бит әле , әйдәгез уйныйбыз.

 Балалар без яшь чакта “Түбәтәй” уенын яратып уйный идек.  

“Түбәтәй “ уены уйнала.

1 бала:            Таң атар, чыгар кояшы

Өйләргә таралышыйк

Хуҗаларга рәхмәт әйтеп

Дусларым саубуллашыйк!

(Ярымтүгәрәк ясап басалар, “Аулак өй” көенә җырлыйлар.)

1бала:Уйнадык та, җырладык та

Бүген бездә аулак өй,

Аулак өйдә булмаганнар

Безнең күңелне аңламый.

2 бала: Татар халык иҗатын

Милли гореф – гадәтен

Тугры халык антларга

Сүз бирәбез сакларга!

Әби:  И, онытып та торам бит. Кунактан күп итеп күчтәнәчләр алып кайткан идем. Әйдәгез, ак өйгә чыгып, күчтәнәчләр белән чәй эчеп алыйк.

Алга бер бала чыга:

Дуслык җебе өзелмәс ул

Халык моңы бар җирдә

Безнең мондый очрашулар

Истә калсын гомергә.

(Балалар залдан татар көенә биеп чыгып китәләр.)

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Бардымская средняя общеобразовательная школа №2» структурное подразделение «1 Красноярский детский сад»

Театрализованное представление “Аулак өй” с детьми подготовительной группы

Подготовила и провела воспитатель Габдрашитова Ляйсан Хамзовна

2019

Цель: Формирование у детей  чувства патриотизма и любви к своей Родине, стремления сохранять и приумножать культурное наследие.

Задачи:

обучающая: познакомить детей с историей и содержанием татарских народных праздников – «Аулак өй» (деревенские посиделки), «Кәләш төшерү» (встреча невесты).

развивающая: через театрализованное мероприятие способствовать формированию у детей умений и навыков свободного общения на татарском языке;

воспитательная: способствовать проявлению их творческой активности, воспитанию эстетической культуры.

Предварительная работа: заучивание стихов, песен, пословиц; чтение татарских народных сказок; ознакомление детей с татарскими народными обычаями; разучивание танцев; просмотр мультфильмов на татарском языке.

Оборудование:угол татарской избы (стол, самовар, сундук, печка, вышитые полотенца, платье национальное).

Действующие лица:2 бабушки, мальчик, девочка, гости.

Ход мероприятия

Ведущий: У каждого народа есть свои национальные праздники. Многие из этих праздников родились ещё в древности — несколько столетий или даже тысячу лет назад. Всё вокруг: деревни и города, вещи, профессии, природа меняются, а народные праздники продолжают жить. Татарские народные праздники восхищают чувством благодарности и почтения людей к природе, к обычаям предков, друг к другу.

Сегодня мы представим вашему вниманию отрывок национального традиционного праздника «Аулак өй».  

Татар халкы торган кайбер төбәкләрдә борынгы заманда “Аулак өй бәйрәмнәре уздырылган. Алар кыш җиткәч башланганнар. Бер өйдә яшьләр җыелып үзләре белән кул эшләре алып килеп җыр, бию, такмаклар әйтеп күңел ачканнар.

Зал бәйрәмчә бизәләгән — чиккән сөлгеләр,өстәлдә самовар белән чынаяклар, йон эрли торган каба .Әби йон эрләп утыра, шулчак ишек шакыган тавыш ишетелә. Малай белән кыз керә.

Балалар:Исәнме, дәү әни?

Әби:И бабаларым килгән икән (балаларны кочаклап ала). Исәнмесез, үскәннәрем! Әтиегез, әниегез кая?

(урам якта «Әни без кермибез, Алияләргә кунакка китеп барышыбыз. Балалар синдә калсыннар инде?»)

Әби:Ярар.

(Шул чак күрше әби килеп керә)

Күрше әби: Исәнмесез, саумысыз! Нишләп ята икән күрше? (балаларны күреп) Бәй, синеңдә кунаклар бар икән бит. Мин сине аулак өйгә чакырырга кергән идем.

Әби:Кунакларым бар шул. Син үзең кер күршекәем. Кул эшләреңне алып кер.

(Күрше әби өенә чыгып китә)

Күрше әби:Әйдәгез,балалар өстәлне көйләп алыйк. Сез өстәлгә чәк-чәкне, коймак һәм балны куя торыгыз, мин самоварны куеп керәм.

Әби өстәлдән самоварны алып чыгып китә, балалар өстәлне җыялар.

Тышкы яктан әбиләр кире керә.

Әби: Түрдән уз күрше. Бик вакытлы кердең үзең. Балалар да кунакка китте. Бер утырып сөйләшеп алырбыз. Әйдә әле ахирәткәем,бер утырып дога кылыйк.(Әбиләр дога укыйлар)

Күрше әби:

Бисмиллаһир – рахман – иррахим.

Килеп кердем өегезгә,

Дога кылдым түрегезгә.

И ходаем, иман нуры

Балкып торсын йөзегездә.

Мәҗлесегез күркәм булсын,

Өегезгә фәрештә тулсын,

Догаларым кабул булсын,

Әрвахларыгыз шат булсын.

Эх,бар иде бит безнең яшь чаклар. Егетләр гармун уйнап,җырлап урам әйләнерләр иде,кызлар өйләрдә кешегә сиздермичә генә егетләрне көтеп утыралар иде. Эх, хәзер яшьләр элекке без уйнаган уеннарны оныттылар шул.Заманаларны шушы телевизор,компьютер дигән зәхмәт басты бит.

 Әби: Шулай шул  бик дөрес сөйлисең,Һәрбер кеше үз почмагында бикләнеп тик утыра.Бер матур итеп җырлый,бии белмиләр.Күңелле итеп ял итә белмиләр.Безнең замандагы аулак өйләрне дә оныттылар бит.

Кыз: Дәү әни нәрсә ул «Аулак өй»?

Малай: Сез анда нәрсә эшлисез иде?

Әби: Берәр кыз яки егетнең әти-әнисе кунакка яки берәр җиргә китсә, бу өйдә аулак өй оештыралар иде.Кызлар янына егетләр килә. Шул чагында китә инде уен-көлке,җыр-бию,такмак әйтешү.Бик күнелле була да инде.

Кыз: Дәү әни безнең дә сез уйнаган уеннарны уйнасы килә. Безне дә өйрәтәсезме?

Малай: Без дусларыбызны чакырырбыз.

Малай ишектән чыгып китә, иптәшләре белән керә. Кызлар залның бер ягына, малайлар икенче ягына басалар.

Малай: Исәнмесез саумысез?

Нигә кәҗәгезне саумыйсыз?

Әтәчегез күкәй салган

Нигә чыгып алмыйсыз?

Аның каршысына бер кыз йөгереп чыга:

Кыз:Әй, Әпсәләм, Әпсәләм!

Сәлам бирдем Әпсәләм.

Синнән безгә тиештер бит

Вәгаләйкемәссәләм!

Малай: Исәнмесез, дусларым!

Хәерле кичләр булсын!

Уен – көлке, җыр – моңнан

Күңелләребез тулсын!

Кыз: Бүген сездә аулак өй дип

Дусларымнан ишеттем,

Йомгагымны чорнарга дип

Мин сезгә килеп җиттем.

Кыз : Егетләргә бер җырлап күрсәтик әле.

«Ал чия төпләрендә» көенә

Егетләр килгән, егетләр

Нигә килгәннәр икән?

Тыңлап карыйк, җырласыннар,

Нәрсә диярләр икән?

Малайлар:

Сандугачның балалары,

Талга кунганнар икән.

Кызларыгыз бигрәк чибәр,

Бигрәк уңганнар икән.

Икекыз биеп килеп, ике малайга басалар, аннары парлап биеп китәләр.

Парлы бию.

Әби: И, балалар, килүегез бик әйбәт булды әле. Ахирәт, әйдә боларга югары очта кичке уен вакытында егетләр белән уйный торган уеныбызны өйрәтик.

Күрше әби: Теге «Чума үрдәк, чума каз»нымы?

«Чума үрдәк, чума каз» уены уйнала.

Чума үрдәк, чама каз,

Чума үрдәк, чума каз,

Тирән күлне ярята шул, ярата,

Тирән күлне ярата шул, ярата,

… үзенә иптәш эзли,

Белмим кемне ошата?

… ошата шул, ошата,

… ошата шул, ошата.

(җыр кабатлана, исемнәр үзгәртелә)

Күрше әби: Безнең заманда аулак өйләр күңел ачу кичәләре генә түгел иде. Кичке озын кичләрдә кызларның уңганлыгын, өлгерлеге тикшерелә иде. Анда без бирнәләр әзерли идек.

Кыз: Нәрсә ул – бирнә?

Әби: Кызым бирнә ул — кыз кеше үзе чиккән алдагы тормышында кирәк әйберләр. Менә минем сандыгым (сандыкны ачып күрсәтә башлый). Менә сөлгеләрем, монысы алъяпкыч – күрәмсез канатлы алар, татар кызларының алъяпкычлары бикрәк матур була. Балаклы күлмәктә татар кызының милли киеме.

Күрше әби: Күршекәем, син бит түбәтәйләр чигәргә бик оста идең бит.

Әби: Менә ул. Бабагызга кияү бүләге ул. Шушы өйгә килен булып төшкәч биргән идем, саклап кына киде ничә еллар буе.

Күрше әби: Бу түбәтәйне күргәч чишмә буенда уйный торган «Түбәтәй» уенын искә төшеп тора, уйнап алабызмы.

Уен барышында түбәтәй кемдә кала, шул бала җырлый, бии, сикерә, әтәч булып кычкыра һәм башкалар.

Түбәтәеңне кигәнсең,

Бик ераклардан килгәнсең,

Төскә матурлыгың белән

Шаккатырыйм, — дигәнсең.

Түп – түп – түбәтәй,

Түбәтәең укалы.

Чиккән матур түбәтәең

Менә кемдә тукталды.

«Түбәтәй» уены уйнала.

Әби: Шунда чишмә буенда Гаффурымны беренче тапкыр күргән идем.

Күрше әби: Искә төшермә инде, шул кичне сине урлап китте бит ул. Без Минниса түтәйгә әйтергә куркып беткән идек.

Кыз: Ничек инде урлады?

Әби: Без яшь заманда шулай иде ул кызым, ошаткан кызны димләп (егет кешедән яучы – сорап килүче) алганнар, йә булмаса урлап киткәннәр.

Күрше әби: Әйдәгез искә төшереп үтик әле.

Барысы да табын артына утырышалар.

1 бала: Кунаклар килде туйга,

Иң кадерле кунаклар.

Без аларга тәмле итеп

Әзерләдлек чәк-чәкләр.

2 бала: Кунаклар килде безгә,

Кунаклар килде безгә.

Килен hәм кияүнең

Туен котлыйбыз бергә.

3 бала: Без күңелле, шат балалар

Җырлыйбыз да биибез.

Әйдәгез яшьләребезгә

Матур тирмә төзибез.

Бер төркем балалар «Тирмә» уенын уйнарга чыгалар

«Тирмә» уены (игра «Юрта»)

Уенда дүрт бүлем дүртешәр бала уйный. Бүлмәнең дүрт почмагына түгәрәк ясап басалар. Урталарында урындык, урындыкта яулык. Кул тоташып җырлап атлыйлар:

Без күңелле балалар,

Түгәрәккә җыелдык.

Җырлыйбыз да, биибез дә,

Болында түгәрәктә.

Сүзсез көй барышында зур түгәрәккә басалар, көй беткәч үз урындыклары янына йөгершәләр. Баш очларында яулыкны тартып тирмә ясыйлар. Кайсылары алдан ясый тирмәне, шулар җиңә.

Әби: Менә бу көянтәләрне иң башларына салып чишмәгә суга барган идем.

Салмак кына татар көе башкарыла, кызлар биергә чыгалар.

Кызлар биюе (Каз канаты).

Әби: И, кайда икән безнең яшь чакларыбыз. Аулак өйгә килгәч төрле уеннар уйный идек, «Капкалы», «Ачык авыз», «Тәгәрәшле», «Челтәр элдем читәнгә» һәм башкалар.

Кыз: Әйдәгез, бездә«Капкалы»(Ворота) уенын уйнап алыйк.

Яңа утырткан капканың

Баганасы бик шома

Капка эләктереп калмасаң

Элекмәскә чамала.

Уен «Капкалы»

10 пар җитәкләшеп зур түгәрәккә капка ясап басалар. Куллар өскә күтәрелгән. Көй башлануга арадан бер пар үзе теләгән капкага керә, алар урынына баса, әлеге пар икенче капкага бара.көй туктауга капкага керә алмаган пар җәза ала.

Малай: Дуслар әйдәгез тагын берәр уен уйнап алыйк.

Әби: Әйдәгез килгән кунаклар белән уйнап алыйк. Аларда тик утырмасыннар.(әниләр белән уен ) Ул «Күз бәйләү» уены.

Зур түгәрәк ясала, уртасында кечкенә генә түгәрәкләр ясала, уйнаучыларның санына карап. Алып баручы сайлана, аның яулык белән күзе бәйләнә. Калган балалар кечкенә түгәрәкләргә басалар. Алып баручы, күзләре бәйләнгән килеш, уйнаучыларны эзли. Уйнаучы урынында тик торырга тиеш (утыра, иелә), ул үзен алып баручыга тортырмаска тырыша. Әгәр дә алып баручы тотса, ул уйнаучының исемен әйтергә тиеш, әйтәлмәсә уен дәвам ителә.

«Күз бәйләү» уены.

Күрше әби: Барысыда шундый уңган

Барысыда шундый булган.

Йөзләре кояш кебек

Торалар нурлар сибеп.

Малай: Кызлар, сезне матур бии диләр, безгә биеп күрсәтегез әле.

Кыз: Әйдәгез парлап биибез. «Челтәрле»не беләмсез?

Кара – каршы бию «Челтәр элдем читәнгә».

Челтәр элдем читәнгә

Җилфер – җилфер итәргә

Без килмәдек буш китәргә

Килдек алып китәргә.

Алын алырсыз микән,

Гөлен алырсыз микән.

Урталарга чыгып сайлап

Кемне алырсыз икән.

Алларында алырбыз,

Гөлләрендә алырбыз.

Күңелебезгә кем ошаса

Шуны сайлап алырбыз.

Әби: И безнең яшьләр дә бик булдыра икән!

Күрше әби: Йөрәкләрне җилкетә торган көй. Белмим ничек түзәргә?

(бии башлый)

Бас, бас, катырак бас

Бии икән дисеннәр

Безнең картлар табаныннан

Ут чыгара дисеннәр.

Әби:

Җитәр, җитәр уздырдың

Бикрәк тузан туздырдың

Аягыңны шакылдатып колагымны тоңдырдың.

Күрше әби:

Әбиеңнең кәҗәсе

Бакчада кәбестәдә

Биемәгәч, җырламагач

Мин монда нәмәмстәгә.

(әбиләр бииләр)

Кыз: Йорт хуҗалары да бик матур биеделәр. Менә сезгә күчтәнәчләр (йомырка бирә).

Малай:

Кашык кабып йөгерәм дип,

Мактанырга ашакма.

Син менә йөгереп кара

Күкәй салып кашыкка.

Уен «Йомырка салыш».

кашыкка йомырка салып узышу уздырыла.

Балалар ярымтүгәрәк ясап басалар.

1 бала:

Таң атар, чыгар кояш

Әйләргә таралышыйк.

Хуҗаларга рәхмәт әйтеп

Өйләргә таралышыйк!

2 бала:

Уйнадык та, җырладык та

Бүген бездә аулак өй,

Аулак өйдә булмаганнар

Безнең күңелне аңламый.

Әби: Һәрвакыт күркәм булыгыз,

Авырамагыз беркайчан.

Кайгыларга бирешмәгез,

Шатлыклар йөрсен алдан!

Күрше әби: Бигрәкләр дә күңелле булды, яшь чакларыбыз искә төште. Ярый әле кергәнмен. Болай булгач гореф – гадәтләребез югалмый, аларны дәвам иттерүчеләребез бар. Рәхмәт сезгә, балалар! Мин чыгыйм инде, исән – имин торыгыз. Үзегез дә безгә кунакка керегез.

Балалар: Рәхмәт сезгә. Безгә дә китәргә вакыт. Саубулыгыз!

Җыр: “ Матур булсын”

ОТДЕЛ УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ ИСПОЛНИТЕЛЬНОГО

КОМИТЕТА МУНИЦИПАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

г. КАЗАНИ ПО НОВО-САВИНОВСКОМУ РАЙОНУ

ЦЕНТР ДЕТСКО-ЮНОШЕСКОГО ТУРИЗМА, КРАЕВЕДЕНИЯ И ЭКСКУРСИЙ «ПРОСТОР»

Сценарий

занятия «Аулак өй”

Казань

Аксанова Н.А.

педагог дополнительного образования

объединение «Юный краевед»

Сегодня, в наше сложное и противоречивое время, необходимо возвращаться к нашим истокам, прививать учащимся лучшие традиции народа. Дети, учась в школе, большую часть времени проводят вне семьи, вне родного дома. Ослабление, разрыв связи с родителями, с семьей, родом, народной культурой наносит непоправимый урон не только патриотическому становлению подрастающего поколения, но и нравственному его состоянию.

Программа объединения «Юный краевед» ориентирована на учащихся младшего возраста и рассчитана на три года обучения в объединении, в объеме 144 часа в год.

Основная цель программы объединения «Юный краевед»:

— воспитать в детях любовь к народной культуре;

— помнить обычаи и традиции своего народа, свою родословную;

— научить детей различных национальностей культуре общения между собой.

Для достижения поставленных целей в программу включены проведения народных татарских праздников «Аулак өй», «Каз өмәсе», «Сабантуй», «Карга боткасы», «Навруз» и др.

Проводимые национальные праздники, с одной стороны, воспитывают у детей любовь к народным песням, малым жанрам фольклора, с другой – в процессе работы воспитываются нравственные качества, чувства коллективизма, ответственности, долга.

1 кисәк

Малай: — Пожалуйте, гости дорогие, пожалуйте,

проходите.

Кыз: — Хуш киләсез, рәхим итегез, узыгыз.

Малай: — Веселье вам да радости.

Кыз: — Сезгә шатлык, сәламәтлек һәм бәхет

телибез.

Малай: — Давно мы вас ждем-поджидаем, праздник

без вас не начинаем!

Кыз: — Без сезне күптән кетәбез, сезнен һәрберегез

очен якты йозебез, тәмле сузебез һәрвакыт

әзер, балалар.

Малай: — У нас для каждого найдется и местечко, и

словечко. Припасли мы для вас забавушек

на всякий вкус: кому песенку, кому стихи,

кому загадку.

Кыз: — Балалар һәм кунаклар, буген без сезнен

белән җырлар җырларбыз, биербез, уеннар

уйнарбыз, «Аулак өй» күренешен карарбыз.

Малай: — Удобно ли вам, гости дорогие? Всем ли

видно? Всем ли слышно? Всем ли места

хватило?

Алып баручы: — Гостям-то, известное дело, хватило

мест, да не тесновато-ли хозяевам?

Кыз һәм малай: В тесноте да не в обиде.

Алып баручы: Сегодня я вам предлагаю поиграть в

посиделки «Аулак өй» — так назывались

вечера в татарских деревнях. В тихие

зимние вечера, когда взрослые уходили в

гости, молодые люди собирались

у кого-нибудь дома на посиделки.

Молодежь приходила петь песни, играть,

плясать и общаться.

Кыз, малай: — Нас тоже пригласили на посиделки.

Пойдем? Пойдем, киттек.

2 кисәк

1. а/ Талгын гына татар кое уйнап тора, сәхнә ачылып китә, әни кеше баласын тибрәтә һәм «Бишек җыры» җырлый бышлый.

б/ Әти кеше итек ямый.

в/ Идәндә бер олы кыз һәм уртанчысы туп белән уйныйлар.

г/ Әби кааба янында йон эрли.

2. Бишек жыры бетугә әти кеше әнисе янына килә.

Әти: — Карале, әнисе, тагын кайсыларына итек ямарга икән?

Әнисе: — Менә Гузәлнекен да ямап куй да бугенгә, җитеп торыр, әтисе.

Әби: /комганын алып/ — Кая тәһәрәт алып керим дә, намазга утырырмын /тышка чыгып китэ/.

Әти: — Әнисе, әш бетте, әллә, мин әйтәм, Мәләкәскә җизнәйләргә кунака барып кайтыйк микән?

Әни: — Бик яхшы булыр, әтисе.

/Жыена башлыйлар, шул вакытта эби керэ пэм намазга утыра.

Барсы да юлга чыгыр алдыннан тынып калалар. Әби дога укый/.

Җыеналар: әни баласын бишектән алып җырлый-җырлый торә башлый.

Әтисе уртанчы кызны киендерә. Балалар киендерелеп беткәч, кечкенә баланы әби алып тора, әтисе әнисенә киенергә булыша.

/кечле көй/.

Әни: — Кызым, берүк без киткәч, егетләр җыеп, аулак өй ясы күрмә.

Кыз: — Юк, әнием, юк, бырчылмагыз.

Әни /әбигә/ — Әни! Исән-сау калыгыз, без киттек, сау булыгыз.

/Ат кешнәгән тавыш, кыңгырау чылтырый, чыгып китәләр/.

3 кисәк

Кыз: Ура-ура! Аулак өй оештырам, әбием-әбием, әйдә, аулак өй ясыйбыз.

Әби: Юк, кызым, әти-әниләрен ишетсә, орышырлар бит.

Кыз: Әбием-гелкәем /кочаклый, үбә/.

Әби: Ярар инде алайса, мин Сахипҗамал әбиләренгә кич утырырга керәм. Егетләр кертәсе түгел.

Кыз: Ура-ура! Аулак өй, аулак өй! /Урын җирләрен рәтли, остәльне күчереп куя, тәрәзәдән тәрәзәгэ йөгереп кызларны чакыра башлый/.

— Айгел, ишетәсенмә, бездә бүген аулак өй, кер, ямә. Ландыш, син дә калма. Зәйнап апа, сиңа да дәшәм.

4 кисәк

Кызлар чигеп утыралар. Гармун тавышы. Егетләр җырлап өйгә керәләр:

Каз канатларын санарга

Тошаем су буйларына,

Су буйларында йоргәндә

Син генә уйларымда.

Кызлар:

Каз канаты кат-кат була,

Ир канаты ат була;

Чит җирләрдә бик күп йөрсән

Сойгән ярын ят була.

Егетләр: Әссалемәгалейкүм! Кызларыгыз симез

булсын! (Кызлар солге белэн кыйныйлар).

Кызлар: Кызларыбыз симез булсын мени

(кыйныйлар).

1 егет: Юк ла, казларыгыз симез булсын!

Кызларыгыз сылу булсын!

Кыз: — Әйдә, егетлэр узыгыз.

Зайнап апа: — Кызлар, егетләр, әйдә бераз уйнап

алыйк але! Йезек салыш!

2 егет: — Әйдәгез йозек салыш уйныйбыз! (Бурек

белән ойреп чыга).

Йозек кемдә, сикереп чык! (Йозекле кызны

егетләр җибәрмилэр).

2 егет: — Ләйсәнгә нинди җәза бирәбез?

Бар да: — Биесен! Юк җырласын!

Ләйсән: — Ярар инде җырлармын («Балан» җырын

башкара).

Ландыш: — Кызлар, егетләр, аяклар тыпырдап тора,

ойдәгез әллә бер биеп тә алыйк

(Кызлар, егетләр «Әпипә» коенә бииләр).

3 егет: — Эй, кызлар, бик булдырдыгыз! Без сезгә

багышлап, бер җыр җырламакчы идек.

Кызлар: — Җырлагыз! Җырлагыз!

(Егетләр «Эх, сез матур кызлар» җырын

җырлыйлар).

Кызлар: — Ай, рәхмәт, егетләр! Бик шәп

җырладыгыз, без дә сезгә берне җырлыйк

але («Авылым егете» җырын җырлыйлар).

Ландыш: — Әйдәгез, «Сигезле кат биибез!)

Бар да: — Әйдәгез! (Гармун уйный, кызлар-егетлэр

4 пар булып бииләр).

Ишектән сойләнә-сойләнә әби керә.

Әби: — Я, балалар, күңелле генә утырдыгызмы?

Егетләр: — Әби, нихәл? Исәнлекләр ничек?

Әби: — Рәхмәт, балалар, әлегә аллага шокер, әкрен

генә йорим әле.

Егетләр: — Сау булыгыз! Җырлый-Җырлый чыгып

кителәр («Моннар кайтсын авылга»).

Кызлар әби белән өйдә озатып калалар.

«Аулак өй» кичәсе шунын белән тәмамлана.

Сценарий“ развлечения Аулак өй” на новый лад для детей дошкольного возраста.

Целью мероприятия является – познакомить учащихся с культурой татарского

народа (национальными традициями, играми). Особенность данной разработки

заключается в том, что мероприятие проводится как на татарском, так и на русском

языке, что доступно и понятно для детей.

Максат: Татар халкының мили йолалары беләнтаныштыру. Гореф-гадәтләргә мәхәббәт

тәрбияләү. Балаларда кече яшьтән үк татар теленә, аның тарихына, халык-авыз иҗатына

кызыксыну уяту.

Техник чаралар: магнитофон, дисклар, бию көйләре.

Зал бизәлеше: зал түрендә өйнең эчке күренеше, анда борыңгы сандык, чиккән

мендәрләр, сөлгеләр, идәндә тукылган паласлар җәелгән.

Алдан эшләнгән эш: әңгәмәләр, музейга сәяхәт, мәкальләр, җырлар, уеннарны өйрәнү.

Ход мероприятия. Бәйрәмнең барышы:

Сәхнәдә өй күренеше. Бер якта кызлар, өстәл артында эби самовардан чәй эчеп утыра.

Әби 1: Кызлар,әти-әниләрегез кунакка киттеләр.Әйдәгез, бүген аулак өй оештырабыз.Без

элек әти белән әни кунакка киткәч, аулак өй ясый идек. Бигрәк күңелле дә була иде

инде.Чигү чигә идек, бәйләү бәйли идек, җырлар җырлап, уенннар уйный идек. Бик

күңелле итеп вакыт үткәрә идек

Азалия: А что означает “Аулак өй”?

Әби 1:А я вам дети сейчас расскажу что такое “Аулак өй”. Внимательно слушайте.

Показ презентации и рассказ про аулак өй на русском и татарском языке.

Айлак өй турында балалар шигырь сөйли:

1.Бүген сездә аулак өй дип,

Дусларымнан ишеттем,

Йомгагымны чорнарга дип

Мин сезгә килеп җиттем.

2.Менә дуслар серле өй,

Бүген монда аулак өй.

Ишекне ачтырыр өчен

Кирәк аңа матур көй.

Әби 1: Балалар менә шулай аулак өй- бик күңелле итеп кич утыру ул. Онытып

җибәргәнмен, ахирәтем мунчага китткән иде бит.Карап килим әле үзен.

Алина: (мендәрата) Тот әйдә, әйдә, мендәратышлыуйныйбыз!

(кызлармендәратыпуйныйлар, әбиләр мунчаданкайта).

Әби 2: Әстәгъфирулла, нәрсәбу, нишләвегез?

Гузель: Уйныйбыз!

Әби 2: Шулай уйныйлармы инде? Эй, без яшь вакытта, вәт уйный идек! Әйдәгез, мин

сезгә өйрәтәм!

Азалия: А что она говорит, ничего не понимаю!

Алина: Она говорит, что научит нас играть!

Лейсан: Я согласна! Пусть попробует!

Әби 2: Әти-әни берәр җиргә кунакка киткәч, без кызлар кич утыра идек. Чигү чигә идек,

төрле җырлар җырлый идек. Бии идек, кунелле итеп уеннар уйный идек. Шулай бит

Зәйнәп.

Әби 1: Әйе. Бик дөрес әйтәсең, ахирәткәй.Әле син мунчада булганда балаларга аулак өй

турында сөйләп, яшьлегемне искә төшергән идем.

Алина: Күңелле булган инде алайса…

Әби 2:Әйе, кызым бик куңелле була иде.

Гузель: Ә малайлар бар идеме соң?

Әби 2: Егетләрсез, кая инде. Әлбәттә, гармуннар белән киләләр иде! Әнә үзләре дә килеп

җиттеләр.Әйдәгез егетләр рәхим итегез.

Егетлэр:Кызлар исәнмесез!Хәерле көн!

Кызлар: Исәнмесез, егетләр.Әйдәгез,егетләр узыгыз.

Әби 2: Әйдәгез, моңаеп утырмыйк, күңел ачыйк! “Зәңгәр чәчәк ” уенын уйнап алыйк!

Түгәрәк ясап басабыз да :

Юл читендэ зэңгэр чэчэк

Якты нурлар тарата.

Безнең кызлар һэм малайлар

Зәңгэр чәчәк ярата – дип тугәрәк буенча җырлап йөрибез.

Ә уртадагы кеше матур итеп чигелгэн мендәрне тотып,йөри.

Якын дуслар сайлап ал әле

Берсен сайлап ал әле.

Тезлэреңә ипле булыр –

Мендәреңне сал әле.-

дигән сүзләрдән соң,мендәрне тотучы- сайлаган кешесе алдына мендәрне куеп, тезләнеп

аңа кулын бирә.Ул кеше аның тирәли әйләнә,ә башкалар бу вакытта кул чабып тора.

Азалия: А что, это за игра “ Зәңгәр чәчәк ”. Интересно звучит!

Әби2:Зәңгәр чәчәк обозначает синий цветок.

Алина:Әйдәгез башта санамыш белән мендәр тотучыны сайлап алыйк:

Жепсез орчык,

Чәукә ,чыпчык,

Кара балчык,

Син кал бу чык!

Әби 1:Эй,Хания ,хәтерлисеңме без яшь чакта «Йөзек салыш”уенын уйный идек.әйдэ шул

уенны өйрәтәбез.Бер кешене санамыш ярдәмендә сайлыйбыз да:

Бер тай, ике тай,

Өч тай, дүрт тай,

Монда торма,чыгып тай.

ул бала йэзек салып уйный.Салып бетергэч “Кемдә йөзек,шул йөгереп чык дип” –әйтә.

Аны тотып калсалар, аңа җэза бирелэ. Әйдэгез балалар уйныйбыз.

Эби 2: бик яхшы булды балалар.

Без яшь чакта “Утыр,утыр, Мәликә “уенын да бик яратып уйный идек. Балалар, әйдәгез

бу уенны да уйнап алабызмы? Моның өчен түгәрәккә басабыз. Бер кешене санамыш

ярдәмендә сайлап алабыз: Бер,ике, өч,

Сиңа көч,

Син моннан күч!

Уртага бу баланы күзләрен бәйләп урындыкка утыртабыз. Калганнар түгәрәк буенча

җырлап әйләнәбез.Түбәндәге сүзләрне җырлыйбыз:

Утыр,утыр, Мәликә,

Алмагачның төбенә.

Кем утырган каршыңа –

Әйтеп бирче тиз генә!

Әби 1: Булдырдыгыз, балалар.Бик яхшы!

Тагын бер бик күңелле уен бар иде әле, балалар. Безнең татар халкыбызның милли баш

киеме белән уйнатыла торган“Түбүбәтәй” уены. Бу уенны уйнар өчен түгәрәккә басабыз.

Көй башлангач,тубәтәйне тугәрәк буенча җибәрәбез, көй беткәч, тубәтәй кемдә кала,шул

кешегә җәза бирелә. Ул я җырлый,я бии, я шигырь сөйли яки бер хайван булып кычкыра.

Әйдэгез балалар бергәләшеп уйнап алабыз.

Әби 2: Әй балалар, бигрәк куңелле уйныйсыз инде. Балалар тагын бик кызыкбер уен искә

төште әле миңа. “Исемен ата “ дип атала.Моның өчен барыгыз да түгәрәккә төзелеп

басабыз.Уртага :

Әке,бәке,

Кыек сәке,

Эремчек.

Син калып тор,

Ә син чык

санамышы ярдәмендә сайланган баланың күзен тасма белән бәйлибез.Калганнар болай

диләр:

Бик яхшылап уйла әле:

Кем ул каршыңда тора?

Белә алсаң, исемен әйт,

Киемен тотып кара.

Әгәр дә исемен дөрес атый икән, шул бала белән урыннарын алышалар.Юк икән икенче

кешене бастыралар, дөрес атаганчыга кадәр уен шулай дәвам итә.

Әби2: Әйдәгез балалар бу уенны да уйнап алабыз.

Азалия: Вот какие были интересные национальные игры. Давайте не будем забывать

традиции наших народов!

Әби 2: Рәхмәт, балалар. Яшьлегемә кире әйләнеп кайткандай булдым. Бабаларыбыздан

калган йола, уен, бәйрәмнәрне искә төшердем. Һәрвакыт шулай бердәм, күңелле, тыныч

тормышта яшәргә язсын. Татар халкының гореф-гадәтләрен, йолаларын онытмагыз, татар

телен дә яхшы белегез.Саубулыгыз!

Балалар:Саубуллыгыз!!

Конспект мероприятия
Аулак ой (Посиделки)

Автор: Галиахметова Люция Рафаэловна

Организация: МБДОУ Шалинский ДС «Тургай» Пестречинского МР Республики Татарстан

Населенный пункт: Республика Татарстан, село Шали

Автор: Абдуллина Гузалия Идиятулловна

Организация: МБДОУ Шалинский ДС «Тургай» Пестречинского МР Республики Татарстан

Населенный пункт: Республика Татарстан, село Шали

Цель: продолжать знакомить детей с национальными традициями татарского народа; воспитывать уважения к обычаям и традициям; воспитывать уважения к родному языку с национальными песнями и танцами; повышать словарный запас у детей.

Действующие лица: бабушки, внучка, гости – дети.

Оформление зала: зал оформлен празднично- вышитые полотенца, на столе самовар с чашками, шерстяная пряжа.

Предварительная работа: заучивание стихов, песен, пословиц; ознакомление детей с татарскими народными обычаями; разучивание танцев.

Ход мероприятия.

Бабушка пряла пряжу, девочка сидит в сторонке с ноутбуком. В это время слышится стук в дверь.

Бабушка: дочь, кажется, в дверь стучат. Иди, посмотри.

Девушка: хорошо, бабушка.

Входит бабушка по соседству.

Бабушка по соседству: здравствуйте! Как поживаете?

Бабушка: здравствуй, соседка. Зашла вовремя. Дети уехали в гости. Давай сядем и помолимся.(Бабушки читают молитву). Вот мы с внучкой сидим и скучаем. Эх, были же у нас молодые годы. Парни гуляли по улицам, пели и играли на гармони, а девушки сидели дома, ожидая парней. Эх, нынешняя молодежь забыли те игры, которые мы играли раньше. Ведь сейчас век компьютеров, телевизоров.

Бабушка по соседству: Так ты правильно говоришь, каждый сидит дома. Они не умеют красиво петь, танцевать. Они не умеют веселиться. Не знают что такое посиделки.(аулак ой)

Девушка: Бабушка, а что такое аулак ой? Расскажи, пожалуйста.

Бабушка: это дом, в котором девушки оставались одни; и к девушкам приходили парни. И тогда все шутили, пели, танцевали, говорили частушки.

Девушка: бабушка, дедушка, научите нас тоже тому, как вы играли, пели и плясали.

Бабушка: с удовольствием. Сегодня именно ваши родители уехали в гости. Давайте вспомним прошлое.

Бабушка по соседству: Действительно, давайте мы их вспомним.

Девушка: только другим не говорите.

Бабушка: дочь, приведи в порядок дом. Дом, в котором приезжают гости, должен быть чистым, красивым.

Бабушка по соседству: вот и девушки пришли. Встречай гостей.

(Под музыку девчонки сидят и начинают вышивать).

Бабушка по соседству: если бы мы пели какие-нибудь песни ,тогда девочки работали бы быстрее, и было бы приятно. Давайте споем родную песню «Родной язык».(звучит песня)

Татарским мой родной язык зовется:

Аллахом мне и матерью он дан.

Я говорю на нем, и сердце гордо бьется-

Татарин я, я- сын твой, Татарстан!

В нем песнь Тукая, кол Гали раздумья,

Мусы Джалиля пламенный завет.

Его забыть иль не любить смогу ль я.

Он — кладезь мудрости , он- правды нашей свет.

Читаю стих, пою с благоговеньем-

В нем все прекрасно: каждый звук и слог.

Он -мой родник любви вдохновенья,

Начало всех моих земных дорог!

Бабушка: девочки, когда мы собрались вместе, мы играли в разные игры. Давайте поиграем в одну из древних игр «Йозек салыш».

Игра: «Йозек салыш».

(Слышится голоса парней)

— Девочки! девочки! Ребята пришли? Пустим?

— Давайте, пригласим. Пусть чуть-чуть посидят с нами.

(парни заходят)

— Здравствуйте, девушки-красавицы!

— здравствуйте!

(Все вместе поют песню «Челтэрле»)

Бабушка: о, наша молодежь молодец! Когда приехали в аулак ой , играли в разные игры. Например: «Капкалы», «Ачык авыз», «Такмак әйтү», «Тәгәрәтешле» и другие игры.

Девушка: давайте и мы будем играть в игру «Капкалы».

Игра: «Капкалы».

Песня: «Бию такмаклары»

Татарский танец в исполнении девушек.

Игра: « Чума урдэк»

(играет музыка)

Бабушка по соседству: ой, какая красивая мелодия, хочется танцевать.

(Начинает танцевать)

Песня: «Шома бас»

Танец «Чын егетлэр» в исполнении мальчиков

Песня «Эпипэ»

Бабушка: Наши дети вместе с прежними песнями и танцами очень хорошо поют современные танцы. Теперь наши девушки представляют свой танец.

Ритмичный танец

Бабушка: Спасибо вам всем, отдохнули весело.

Девушка: (разговаривает по телефону) девчонки! Родители скоро будут.

Бабушка: дети приведите дом в порядок! (уборка дома)

Бабушка по соседству: было очень весело, вспоминали молодость. Хорошо, что зашла. Так что наши обычаи не теряются, есть и те, кто их продолжает. Спасибо вам, ребята! Пусть так будет всегда! Я уже пойду, живите благополучно. Сами приходите к нам в гости.

Дети: Спасибо вам. И нам пора уходить. До свидания!

Песня: «Матур булсын».

Приложения:

1. file0.docx.. 17,6 КБ

Опубликовано: 03.11.2019

Аулакөй кичәсе. 
Максатлар: Татар халыкының әби-бабайлардан калган гореф-гадәтләрне яңарту; укучыларны татар халык традицияләрендә тәрбияләү, гореф-гадәтләре аша татар теленә мәхәббәт хисләре уяту; татар халык уеннарын һәм җырларын өйрәтү; әдәплеккә, бер-береңә карата игътибарлы булырга, олылырны хөрмәт итәргә өйрәтү. 
Зал авыл өе күренеше итеп бизәлә (чиккән сөлгеләр, кулъяулыклар, самовар, чынаяклар һ.б. куела) 
Кичә барышы. 
Укытучы:Исәнмесез мөхтәрәм кунаклар, укытучылар, укучылар. Бүген бездә аулак өй. Аулак өй турында ишетмәгән кеше сирәктер. Ишеткәнегез булмаса, әйдәгез аулак өйгә рәхим итегез, без сезне аулак өйгә чакырабыз, әби-бабаларыбыздан калган йола, уен, бәйрәмнәрне искә төшерәбезӘйе, гомер узган, тула оек белән чабаталар тузган. Ә халкыбыз мирасына булган мәхәббәт йөрәкләребездә саклана.

“Хәтерләүдән курыкмагыз сез!

Үткәнегезне онытмагыз сез.

Белегез сез ерак бабаларның,

Ничек итеп көн иткәнен…

Ни иккәнен, ни чиккәнен,

Нинди җырлар, нинди моңнар

Безгә калдырып киткәнен.

Г.Әбием,әбием, кара әле,син өйрәткәнчә чәкчәк пешердем,авыз ит әле,тәмле булганмы?

Әби:Бик тәмле кызым,булдыргансың!

2 кыз:.Әбием,кара әле,син өйрәткәнчә оекбаш бәйләдем?Матур булганмы?

Әби:ОООО,бик матур булган ,кызым.Кулларың алтын икән!

3 кыз һәм 4 кыз:Әбием,ә без син өйрәнкәнчә алъяпкыч тектек.Матурмы?

Әби:булдыргансыз,кызларым!Аллага шөкер,чигәргә дә,тегәргә дә,бәйләргә дә,ашарга пешерергә дә өйрәттем үзегезне.Ә бүген мин сезне аулак өйгә чакырам.

Бергә: Аулак өйгәәәәәә!

Әби: Әйе,аулак өйгә.

1 кыз:Сезнең замандагы кебек аулак өйгәме,әбием.

Әби: Әйе,кызым ,нәкъ безнең замандагы аулак өйгә чакырам сезне.Барыгыз,кул эшләрегезне алыгыз да аулак өйгә килегез.

Барысы бергә: Ә егетләр ?

Әби:Килерләр,егетләрне дә дәштем,(Кызлар шатланышып кул эшләрен алып эскәмияләргә барып утыралар.Музыка уйный.Әби сөйли.)

-Эх,бар иде бит безнең яшь чаклар. Егетләр гармун уйнап,җырлап урам әйләнерләр иде,кызлар янына аулак өйләргә килерләр иде. Эх, хәзер яшьләр элекке без уйнаган уеннарны оныттылар шул.Заманаларны шушы телевизор, телефон,компьютер дигән зәхмәт басты бит.

(Кызлар каз канаты җырын башкара )

1 кыз:Егетләр дә килми һаман.

Әби:Килерләр,килерләр,килмичә кая китәрләр икән!

2 кыз:Килсәләр нишлибез соң?

Әби:Килсәләр, бусага ялы түләтмичә кертмәгез!Мәгез,канатлар алыгыз,канат сатып кына кертегез!Егетләрне матур итеп каршы алыгыз.

Гармун тавышы.(Егетләр “Каз канаты”җырын җырлап киләләр)

Егетләр тавышы ишетелә. 
Каз канаты кат-кат булла 
Ир канаты ат булла 
Чит җирләрдә бик күп йөрсәң 
Сөйгән ярың ят була. Егетләр:Кызлар, нигә кертмисез инде, ачыгыз! 
Алия: Ач булсагыз ашап килегез (көлешәләр). 
Егетләр: Ачыгыз тизрәк. 
Н.Алия: Ашыкмагыз, авызыгы зашка пешәр. Янчыкларыгызны капшап, берәм-берәм генә керегез. 
Илназ: Әссаләмегаләйкем! Кызларыгыз симез булсын! (Кызлар сөлге белән кыйныйлар). 
Алия: Кызларыбыз симез булсынмы? Мә ал! 
Илназ: Юк ла, казларыгыз симез булсын. Кызларыгыз сылу булсын! 
Алия: Егет сиңа ни кирәк? 
Илназ: Кара кашлы кыз кирәк. 
Алия: Ни эшкә соң ул кирәк? 
Илназ: Әнигә килен кирәк. 
Алия: Канат сатам, канат сатам, кем ала? 
Илназ: Мин алам, мин алам! 
Алия: Акчаң җитәрме? Үзең чибәрме? 
Илназ: Акчам тулы өй асты, үзем албасты! 
Кызлар: Ха-ха-ха. 
Алия: Кайда бусага ялың? 
Илназ: Мә ал! (Янчыкны югары күтәрә, Алия үрелеп ала.) 
Алия: Кер, кал.(канатны бирә) 
Барып утыралар. 
Н.Алия: Чү, чү, бусага ялың кая? Сиңа, егет ни кирәк? 
Искәндәр: Миңа нечкә бил кирәк. 
Н.Алия: Ни эшкә соң ул кирәк? 
Искәндәр: Ансыз яна яшь йөрәк. 
Н.Алия: Егет сиңа ни кирәк? 
Искәндәр: Канатлы яшь кыз кирәк? 
Н.Алия: Канат хакы йөз алтын. 
Искәндәр: (янчыгын югары күтәрә) Ала алган, алсын! 
Барып утыралар. 
Булат: Казларыгыз симез булсын, кызлар! 
Кызлар: Казларыбыз симез, үзебез игез. 
Булат: Игезлектән йөдәгән миңа килер, әнигә килен булыр. Бикә булып түрдә утырыр. Кыш җеп эрләр, җәй урак урыр, яз урын җәер, көз мунча ягар. 
Алинә: Егет, сиңа ни кирәк? 
Булат: Каз мамык ястык кирәк. 
Алинә: Казларыбыз мамыксыз, 
Кызлар йоклый ястыксыз! 
Шуны да белмәгәч, 
Йөрмә монда вакытсыз! 
Булат: Ай-яй-яй, казларыгыз кыз, кызларыгыз каз, башларыгыз тоз. 
Алинә: Канат сатам, канат сатам, кем ала? 
Булат: Мин алам. 
Алинә: Акчаң җитәрме? Үзең чибәрме? 
Булат: Үзем чибәр, акчам җитәр! Тот янчыкны! 
Алинә: Ярый, кал! 
Егетләр: Исәнме ,Мәдинә әби!Рәхмәт, безне аулак өйгә чакырганга.

Әби: Әйдүк ,әйдүк, балакайларым.Түрдән узыгыз!Ә хәзер кара-каршы җырлап алыгыз, күңелле булып китәр.(“Челтәр элдем читәнгә” җыры башкарыла)

Әби:Менә ичмасам булдырдыгыз. Без аулак өйләрдә бик күп төрле уеннар уйный идек. “Биш капка” уенын өйрәтим әле.Яле,парлашып басыгыз.Көй уйнаганда ,бер пар капкага керә,аннан икенче пар керә,көй туктаганда уртада калган парга җәза бирелә.Башладык.(Уен уйнала)

Кызлар:Әйдәгез “Агыш” уены да уйнап алыйк.(Уен)

Әби: Ә хәзер мин сезнең тапкырлыгыгызны тикшереп карыйм әле.Татар халкының мәкальләрен яхшы беләсезме икән. Бу уен болай уйнала.Мәкальнең башы шушы төендә ,ахыры сездә.

Башладык.(Әби ,мәкальнең башын әйтә һәм төенләнгән кулъяулыкны балаларга ата,кем тота, шул мәкальнең ахырын әйтеп бетерә)

Әби:Кем эшләми, шул ашамый.

Егет – йортның терәге, кызлар – йортның бизәге.

Җиде тапкыр үлчә, бер тапкыр кис.

Олыласаң олыны, олыларлар үзеңне.

Ялгыз агачны җил сындыра.

Китап – белем чишмәсе.

Икмәк – иң зур байлык.

Иң татлы тел – туган тел Анам сөйли торган тел.

Әби: Һай,балакайларым,булдырдыгыз.

Рәхмәт,рәхмәт барыгызга

Күңелле ял иттердегез.

Яшь чакларны искә төшереп

Йөрәкләрне җилкеттегез .

Милләтемнең гасырлардан килгән

Истәлекле гадәтләре бар.

Күркәм гадәтләрне яшәтүче

Олуг телем-татар теле бар.

Чал тарихлы горур кешеләр без,

Тынмас моң бар безнең каннарда

Ата-бабай мирас иткән сыман

Дәвам итәр юлын без барда.

Онытылган гореф-гадәтләрне

Яңартабыз хәзер көннән- көн

Уен йолалары,җыр-биюе,

Һәр киләчәк көнне бизәсен.

В системе образования в последние годы возросло внимание к духовному богатству культурного наследия народа. В этом следует видеть стремление народов к национальному возрождению. Нет ни одного народа, который бы не стремился к сохранению национального своеобразия, проявляющегося в родном языке, фольклоре, традициях, искусстве. Сегодня ведущим принципом воспитания следует считать воспитание, осуществляемое на корнях национальной, этнокультурной традиции.

Очень ярко выражена работа по эстетическому воспитанию через татарский народный фольклор в кружковой работе с детьми старшего дошкольного возраста, в частности с детьми подготовительной группы. Я разработала подробный тематический план занятий кружка. Подобрала интересный и увлекательный, на мой взгляд, музыкальный, игровой и устный материал, стараюсь в кружковой работе охватить все жанры устного и музыкального народного творчества. Цель: познакомить детей с музыкальным фольклором татарского народа. Вызвать интерес к народной музыке, чувство радости; способствовать созданию хорошего настроения, эмоционально-психологического благополучия; развитию творческих способностей ,способствовать эстетическому воспитанию детей.

“Аулак өй” является фольклорным произведением. Здесь нет разделения на исполнителей и зрителей того или иного акта творчества, а все присутствующие являются его участниками и создателями. Этот процесс является весьма существенным, поскольку снимается механизм оценивания, ребенок раскрепощается, и сам процесс его участия в песне, танце, игре наделяется смыслом , богато ритмами и повторами, оно несет в себе конкретные образы, краски, доступно интересно ребенку, что является основой для пробуждения и упрочнения эмоционально-положительного отношения детей к нему. Ценность народного искусства определяется еще и тем, что оно воздействует на чувства ребенка благодаря средствам выразительности, и это воздействие носит естественный, ненасильственный характер. В силу этого оно доступно детям с разным уровнем развития, и каждый ребенок получает от этого удовольствие и эмоциональный заряд.

Детям интересны танцы со сменой партнеров. Движения и фигуры в них очень простые, доступные для исполнения даже самым маленьким детям. В этих танцах, как правило, есть игровые сюжеты, что еще более облегчает их запоминание. Ценность танцев со сменой партнеров также и в том, что они способствуют повышению самооценки у тех детей, которые чувствуют себя неуверенно в детском коллективе. Поскольку такие танцы построены в основном на жестах и движениях, которые в житейском обиходе выражают дружелюбие, открытое отношение людей друг к другу, то в целом они пробуждают в ребенке положительные, радостные эмоции. Тактильный контакт, осуществляемый в танце, хороводе, еще более способствует развитию доброжелательных отношений между детьми и тем самым нормализации социального микроклимата в детской группе.

В подготовительной группе 30 детей. Среди них 2 узбека, 4 русских, 10 крещёных татар. Несмотря на это , дети с удовольствием учат считалки , дразнилки, песни и танцы.

• 1 слайд – одна из девушек просит разрешения впустить их на посиделки
• 2 – 6 слайды – девушки – мастерицы вышивают и поют народные песни «Сөлге чигәм» и др.
• 7 слайд -парни просятся на посиделки
• 8- 11слайды — проверка на остроумие
• 12-13слайды — хоровод
• 14-18 слайды -народная игра «Йөзек салыш». Каждый участник , кому выпадет колечко, должен проявить свое мастерство.
• 19-21 слайды- парная игра, с народными песнями .
• 22-23 слайды –отгадывание загадок
• 24-27 слайды-соревнование в танцах
• 28 -31 слайды-с приходом хозяйки молодые люди расходятся по домам.

Ход занятия

Залда авыл күренеше.

(Урамнан егетләр җырлап узганы ишетелә).

Әби:

-Их,бар иде бит ул яшь чаклар. Егетләр урам тутырып җырлап әйләнер иде, ә кызлар аулак өйләрдә сер бирмичә генә егетләрне көтеп утырыр иде. Ә егетләр килгәч, китәр иде уен-көлке, җыр-бию, такмак әйтешү. Хәзер искә төшереп утырырга гына калды инде!

(Бер кыз йөгереп килеп керә)

Кыз:

-Исәнме ,әбекәй, ни хәлләрдә яшәп ятасың? Аяк-кулларың сызламыймы?

Әби:

-И-и-и, балакаем, аллага шөкер, исән-сау гына торам әле.Әйдә, балакаем чәем дә әзер,чәй эчеп алабыз.

Кыз:

-Юк, юк әби чәй эчеп тормыйм,бер йомыш белән кергән идем. Әбекәем, матуркаем, бүген сездә җыелып, кызлар белән кич утырып алыйк әле?

Әби:

-И-и, балакаем , әле бая гына яшь чакларымны искә төшереп утыра идем. Ярар балам, тик тәртипле генә була күрегез.

Кыз:

-Әбекәем, без бик тыныч кына ,җырлап кына утырырбыз.

Әби:

-Ярый, ярый кызым.
Кыз:

-Рәхмәт әбекәем сүз тыңлаган өчен, мин кызларны гына чакырып киләм!

(Кул эшләре тотып кызлар керә,эшләрен алып җырлыйлар “ Сөлге чигәм”)

Сөлге чигәм асыл җепләр белән,
Гөл җепләрен кушып алына.
Насыйп булса иде бу бүләгем
Мәйданнарда җиңгән батырга.

(Егетләр җырлаган тавыш ишетелә,Ишек шакыйлар.)

Егетләр:

-Кызлар,аулак өйгә кертегез әле?

Кызлар:

1 кыз -Кертәбезме?

2 кыз -Кертәбез! Тик бусага ялын түләсеннәр.

(Егетләр кулъяулык күрсәтәләр,кызлар тартып алмакчы булалар,яулыкларга ияреп егетләр керәләр.)

Әмир:

-Исәнмесез-саумысез,
Нигә кәҗә саумыйсыз?
Әтәчегез күкәй салган,
Нигә чыгып алмыйсыз?

Әмирә:

-Шуннан?

Инсаф:

-Утырган да шуган.

Алина:

-Шуннан?

Коля:

-Кишер белән суган.

Кызлар:

-И-и малайлар чүплектәге калайлар.(көлешәләр)

Мәрьям:

-Кызлар, малайлар, әйдәгез бер җырлап- биеп алабыз!?

Малайлар:

-Әйдәгез, тик без башлыйбыз!

(“Челтәр элдем читәнгә” җыры башкарыла)

Әмир :

-Ә хәзер, мин яраткан уенны уйныйк инде ” Тимпа- ира тира -тур”.

(уен уйнала)

Азалия:

-Кызлар,малайлар,минем йөзегем бар , әйдәгез “Йөзек салыш” уенын да уйнап алыйк әле?(уен уйнала, уен баышында җәза үтәлә)

1. Мәрьям җырлый.
2. Әмир шигырь сөйли:

Әтәч менгән киртәгә ки-ке-ри-күк итәргә,
Әтәчкә килгән повестка армиягә китәргә.
Әтәч әйтә:”Бармыйм”,-ди
Тавык әйтә:”Калмыйм,-ди
Син армиягә китсәң ,
Бер күкәй дә салмыйм”-ди

(Кызлар-малайлар бер-берсенә карап көлешәләр).

Әмир йөзек сала.

3 — Рамазанны нишләтәбез?

Балалар:

-Җырлатабыз!

Рамазан:

-Юк,үзем генә җырламыйм, малайлар белән җырлыйм. Әйдәгез, малайлар,бергә җырлыйк әле!

“Эх, сез матур кызлар!” җыры башкарыла.

Коля:

-Минем Адилә белән “Куш кулым” җырын җырлыйсым килә.

Булат :

-Әйдәгез,без дә кушылабыз.(Җырлы бию башкарыла)

Алина:

-Малайлар,без хәзер сезнең тапкырлыкны тикшереп карыйбыз.Сез безнең табышмакларга җавап таба алырсызмы?

Малайлар:

-Әйдәгез,әйтеп карагыз.

Азалия:

-Табышмакны мин башлыйм:

Ач дисәң- ачыла,

Яп дисәң- ябыла.

Малайлар җавап әйтәләр:

-Авыз.

Азалия:

-Әйе, дөрес.

Мәрьям:

-Ә хәзер минем табышмакны тыңлагыз:

Бертуктаусыз йөри,урыныннан кузгалмый.

-Сәгать .

Алина:

-Ә хәзер мин әйтәм:

Ишектән керер ,түргә менеп утырыр.

-Суык.

Рамазан:

-Кызлар,минем табышмакка җавап эзләгез әле:
Кышын ята таштай,

Язын чаба аттай.

Кызлар:

-Боз.

Рамазан:

Белдегез кызлар!
Адилә:
Минем табышмакның җавабын кем табар икән?
Ду-ду итә,
Хайваннарны йөгертә,
Урамга чыксаң ,сырыша,
Төрткәләргә тырыша.
Колак,битне чеметә,
Юлны биткә себертә,
Гармунсыз да биетә.
Малайлар:
-Буран.

Алып баручы:

-Кызлар,малайлар!Әйдәгез әле “Зәңгәр чәчәк “ уенын уйнап алыйк!(Түгәрәккә басалар)

Булат Азалияне биергә чакыра.

Азалия:

Минем яулыгым бар ,әйдәгез “Күз бәйләшле” уйныйбыз.

(1-2 бала уйнагач әби килеп керә,күзен бәйләгән малай әбине тотып ала.Калган малайлар кайсы кая качып бетә.)

Әби:

-И-и-и, яшь чагымда егетләр кочакласа да ояла идем,кит әле,кит. Бәрәкалла,тукта әле,кем соң бу?Син бит , кызым, кызлар гына утырабыз дигән идең.(Качкан җирләреннән малайлар чыгалар)

Кызлар:

-Әби ,зинһар өчен ,орышма инде,без бик тәртипле генә утырдык бит!

Әби:

-Ник орышыйм инде,балалар, яшь чакларда үзебез дә аулак өйләрдә утырып ,”Аулак өй”җырын җырлый идек .Әйдәгез,бер яшь чакларны искә төшерик әле .

”Аулак өй” җыры җырлана.

Авторы: Идрисова Хания Вахитовна, Зарипова Венера Марсовна, воспитатели первой квалификационной категории родного татарского языка МБДОУ №16 «Скворушка» (г. Набережные Челны, Республика Татарстан).

Максат: Балаларда халкыбызның йола бәйрәмнәренә кече яшьтән үк кызыксыну уяту.

Бурычлар:

балаларны милли йолалар белән якыннан  таныштыруны дәвам итү.

сөйләм телен үстерергә һәм иҗади сәләтләрен ачарга булышлык итү

халык авыз иҗаты әсәрләренә кызыксыну уяту, туган телебезгә, халкыбызның йола бәйрәмнәренә хөрмәт хисләре тәрбияләү.

Техник чаралар: магнитофон, дисклар, бию көйләре.

Зал бизәлеше: зал түрендә өйнең эчке күренеше, анда борынгы сандык, чиккән мендәрләр, сөлгеләр, идәндә тукыган паласлар җәелгән.

Алдан эшләнгән эш: әңгәмәләр, музейга сәяхәт, мәкальләр, җырлар, уеннарны өйрәнү.

Бәйрәмнең барышы:

Сәхнәдә өй күренеше. Әби белән бабай сөйләшеп керәләр.

Бабай. Әй, сиңа әйтәм анасы, әйдә инде тизрәк!

Әби. Тукта инде, тукта, өйне кемгә калдырыйк икән атасы? Күрше Бибинур әби чирләп тора бит!

Бабай. Нигә юкка кайгырасың, Хәлимәбез карт кыз бит, аны өй сакларга калдырып була инде. Карт кыз янына яшьләр килми инде, анасы.

Әби. Ярар, алайса, шулай итәрбез. Кызыбызны кисәтеп калдырыйк!

(Әби Хәлимәне чакыра)

Әби. Хәлимә кызым, без күрше авылдагы абзыйларга кунакка барабыз. Берүк өйне сакла, сеңелең  Гөлназга да күз-колак булырсың. Егетләр, кызлар җыеп аулак өйләр ясап ятмагыз!

Хәлимә. Юк, юк тыныч кына йөреп кайтыгыз!

(Әби белән бабай чыгып китәләр)

Гөлназ керә. Хәлимә апа, мин барысында ишетеп тордым. Әйдә апа аулак өй ясыйбыз.

Хәлимә. Абау! Әти белән әни мине карт кыз диеп, күз-колак булырга кушып калдырдылар бит. Ачуланмаслармы икән?

Гөлназ. Әйдә инде, Хәлимә апа, ясыйк инде, үзеңдә безнең белән бераз күңел ачырсың!

Хәлимә. Чакыр инде иптәш кызларыңны!

Гөлназ. Кызлар, әйдәгез тизрәк, бездә аулак өй, әниләр кунакка киттеләр.

(кызлар керәләр, кулларында кул эшләре)

Эскәмияләргә утыралар. “ Каз канаты” (халык җыры) җырлап кул эшләрен эшлиләр.

Егетләр җырлап килә “ Баламишкин” көенә.

Агыйделнең аръягында чатыр-чатыр ут яна

Песи китте сүндерергә салам төяп бер чана.

Егетләр. Әй, кызлар ачыгыз ишекне, безнең дә уйныйсыбыз килә.

Кызлар.  Бусага ялын түләмичә кертмибез!

Егеетләр. Түлибез, түлибез, кертегез инде!

Кызлар. Ялыгыз нинди?

Егетләр (берәм-берәм) Мин биим, мин җырлыйм, мин такмак әйтәм!

(Егетләр кереп исәнләшәләр)

Кызлар. Әйдәгез такмаклар җырлашабыз

Егетләр. Исәнмесез. саумысез, нигә кәҗә саумыйсыз?

Әтәчегез күкәй салган, нигә чыгып алмыйсыз?

Кызлар. Безнең песи бигрәк уңган, ләгәнгә су тутыра,

Бозавыбыз мич башында оек бәйләп утыра.

Егетләр   Ике сарык юлга чыккан, кулларында чемодан,

Иреннәрен буяганнар, ә битләрен юмаган.

Кызлар  Ике чеби алып киткән, безнең чишмә улагын

Берсен әтәч тотып алып, борган диләр колагын.

Хәлимә. Бигрәк матур җырлыйсыз икән. Булдырдыгыз. Ә хәзер әйдәгез уйнап алабыз. “Йөзек салыш” уенын беләсезме соң?

Бергә. Беләбез. Беләбез!

Кыз. Үзем саныйм. Зәй. Зәй, Зәйнәбем. Атны кайда бәйләдең?

Алмагачка бәйләдем.

Алма төште шап итеп, Зәйнәп чыкты ялт итеп!

(Кемдә йөзек , шул сикереп чыга)

Хәлимә. Нинди җәза бирәбез?

Егет. Әтәч булып кычкырсын (уен ике мәртәбә уйнала)

Хәлимә. Сез бигрәк күңелле уйныйсыз икән. Менә без “Яшел яулык” уенын ярата идек. Сез дә беләсездер әле?

Бергә. Беләбез!

Хәлимә. Әйдәгез., бергәләп уйнап алыйк әле.

“ Яшел яулык”(Уйный-уйный үсәбез.К.В.Закирова.152бит) уены.

Кыз җырлый, егет калса бии.

Гөлназ  Әле безнең монда күрше авылдан кунак кызыбыз да бар икән. Әйдәгез аны җырлатабыз

Кунак кызы җырлый. “Ай җаный. вай җаный”

Хәлимә. Бигрәк матур җырлыйсың, Әминә сеңелем!

Гөлназ. Әйдәгез әле “Сип, Сара гөлләргә” дигән биюне биибез. (халык сүзләре, А.Хатыпова музыкасы)

Хәлимә. И-и-и, матур да биедегез! Кызлар шундый матур татар халык киеменнән, егетләрне әйтәсе дә юк инде, түбәтәйләрен генә кара әле син аларның. Ничек үзләренә килешеп тора. Түбәтәйле уен да бар бит әле , әйдәгез уйныйбыз.

“ Түбәтәй” уены

Хәлимә. Тагын нинди һөнәрләрегез бар?

Егет. Йөгерә үрдәк, йөгерә каз. боты озынга күрә,

Шаян сүзләрне ишеткәч, бөтен кунаклар да көлә.

Әйдәгез оркестрда уйнап алабыз.

Оркестр “Дүдәк-дүдәк”

Әби белән бабай кайтып керәләр.

Әби. И, карале, карт боларны! Карт кызың- Хәлимәң нишләгән бит! Аулак өй ясап яталар! Хәлимә кызым, без бит сине өй сакларга калдырдык, ә син оялмыйча яшьләр белән уйнап, җырлап-биеп ятасың!

Бабай. Ачуланмасана, анасы, әллә үзебезнең яшь чакларны оныттыңмыни?

Әби. И-и, онытыламы соң ул яшь чаклар?!

Әби җырлап җибәрә: Ак тавыгым бар иде, йомыркасы пар иде

Безнең дә бит сезнең кебек, яшь вакытлар бар иде.

Хәлимә. Ягез инде, яшьлегегезне искә төшергәч, бер биеп тә алыгыз инде.

Әби белән бабай бииләр.

Әби. И, онытып та торам бит. Кунактан күп итеп күчтәнәчләр алып кайткан идем. Әйдәгез, ак өйгә чыгып, күчтәнәчләр белән чәй эчеп алыйк.

(Әби белән бабай алдан чыга, яшьләр алар артыннан “Каз канаты” җырын җырлый-җырлый чыгалар)

Файдаланылган әдәбият:

Балалар бакчасында тәрбия һәм белем бирү программасы. К.В.Закирова, Р.Г.Борһанова – Казан, 2000.

Иң матур сүз. К.В.Закирова. – Казан, 2000.

Уйныйбыз да, җырлыйбыз да. С.Әхмәтов. – Чаллы. 1991.

Җырлыйк әле. И.Надиров. – Казан. 1980.

Күңел ачыйк бергәләп. К.В.Закирова. – Казан. 2003

Балалар фольклоры. Н.Исәнбәт. – Казан. 1984.

Ал кирәк, гөл кирәк. Р.Ягъфәров. – Казан. 1995.

Алтын кашык. Р.Ягъфәров. – Казан. 1996.

Уйный-уйный үсәбез. К.В.Закирова – Казан. 2005

Кәҗә-мәкәрҗә. Р.Ягъфәров. —  Казан. 1994.