Бердэмлек коненэ татарча сценарий 4 ноябрь

Сценарий «День единства».

«Бердэмлек коненэ сценарий».

Цель: формирование у детей интерес к жизни людей других  национальностей.

Ведущий: Ребята, 4 ноября вся наша страна отмечала День народного единства. И сегодня мы с вами узнаем, что это за праздник. Во все времена русские люди любили свою родину, дружили, помогали друг другу, объединялись, когда Родине грозила беда, и вместе защищали её от врагов. Во имя родной стороны совершали подвиги, слагали о ней песни, пословицы и стихи.

Бүген  4 ноябрь – Бердәмлек көне. “Бердәмлек “ төшенчәсе туплану, берләштерү мәгънәсенә ия. Элек – электән  безнең татар халкына хас сыйфат бу. Нәкъ менә бердәмлек, татулык күп кенә авырлыкларны җиңеп чыгарга, дошманнарны җиңәргә мөмкинлек биргән.Нәкъ менә шушы бердәмлек безнең илебезнең тынычлыгына, мөстәкыйльлегенә китергән. Бүгенге монтажыбыз да  шушы бәйрәмгә багышланган.

Дети. Что мы Родиной зовем?

Край, в котором мы растем

И березки, вдоль которых

Рядом с мамой мы идем.

Что мы Родиной зовём?

Поле с тонким колоском,

Наши праздники и песни,

Тёплый вечер за окном.

Что мы Родиной зовём?

Всё, что в сердце бережём,

И под небом синим-синим

Флаг России на Кремлём. (В. Степанов)

Туган телемдә сөйләшеп

Яшим мин Туган илдә.

“Туган ил” дигән сүзне

Әйтәм мин туган телдә.

 8 бала.

Татарчасы – туган тел,

Безгә газиз булган тел.

Атаң – анаң, әби –бабаң

Сине сөя торган тел.

 9 бала:

Татарча да яхшы бел,

Русча да яхшы бел.

Икесе дә безнең өчен

Иң кадерле тел.

Ведущая. Сейчас, я вас попрошу подобрать красивые нужные слова к слову Родина … Родина у нас какая? (высказывания детей)

Молодцы! Вот какая у нас с вами замечательная Родина… .

Ах, Россия моя, где слова отыскать,

Чтобы в песне моей о тебе рассказать:

О ромашках, озерах, бескрайних лесах,

О полях, о просторах, о светлых мечтах!

И о том, как крепилась, покуда беда,

И о том, как гордилась сынами всегда.

Так звучи, моя песня, звучи же скорей,

О России, о Родине милой моей

 (о флаге, гербе, гимне)

Флаг России.

Белый цвет – берёзка.

Синий – неба цвет.

Красная полоска –

Солнечный рассвет.

УМК СД Балалар бакчасында эдэп-эхлак тэрбиясе «Дуслар жыры» Р.Корбан суз, Ф.Эбубэкеров муз.тр.36.

С показом слайдов.

Герб России

У России величавой

На гербе орёл двуглавый,

Чтоб на запад, на восток

Он смотреть бы сразу мог.

Сильный, мудрый он и гордый.

Он – России дух свободный.

Ведущая. Ребята, а знаете ли вы о том, что каждое государство имеет не только герб и флаг, но ещё и главную музыку страны?.

А как она называется?. Правильно, — это Гимн России!

Как надо слушать гимн, вы знаете?. Давайте встанем. Пусть прозвучит сейчас для нас Гимн Великой нашей Державы – России!

Звучит «Гимн Российской Федерации»

Гимн Татарстана.

Дети и взрослые слушают его стоя. Затем садятся. Ведущая продолжает

Ведущая. Мы живем с вами в России, самой большой стране на Земле. Когда на одном ее конце дети просыпаются, то на другом — уже ложатся спать, когда в одном месте нашей страны цветут деревья, то в другом — может идти снег. Чтобы пересечь нашу страну надо целую неделю ехать на поезде или целый день лететь на самолете.

Безнең республикабызда төрле милләт халыклары яши: татарлар, руслар, чувашлар, марилар, башкортлар һ.б. Барлык милләт кешеләре дә үзара дус яшиләр:бер-берләренә кунакка йөриләр, бергәләп күңел ачалар, бәйрәм итәләр. Без бакчабызда, туган телебез белән беррәттән, рус телен дә өйрәнәбез.Рус телендә җырлар җырлыйбыз, шигырьләр сөйлибез. Тиздән әтиләр бәйрәме була, аларга багышлап рус телендә җыр башкарыйк.

Песня «Друзья».

Ведущая. ЕДИНСТВО

Очень много слов на свете,

Как снежинок у зимы.

Но возьмем, к примеру, эти:

Слово «Я» и слово «Мы».

«Я» на свете одиноко,

В «Я» не очень много прока.

Одному или одной

Трудно справиться с бедой.

Слово «Мы» сильней, чем «Я».

Мы – семья, и мы – друзья.

Мы – народ, и мы – ЕДИНЫ.

Вместе мы непобедимы!

Барлык милләт балалары

Миңа дус булып калсын.

Дуслык җыры күкләргә дә

Өзелмәс юллар салсын.

УМК СД Балалар бакчасында эдэп-эхлак тэрбиясе «Кунелле сэяхэт» А.Минхажев суз, э.Хадиева муз.тр.80.

Ведущая. Дорогие друзья! Наша праздничная программа подошла к концу. Мы желаем вам мира, добра и благополучия. Еще раз с праздником – с Днем Народного Единства.

Нас всех объединяет Россия, и пусть наша любовь к Отечеству послужит общему благу! Желаем всем крепкого здоровья, счастья, успехов в делах.

Балаларның үз туган телләрендә әти-әниләре белән сөйләшүе-аларга рәхәт, күңелле, җан җылысы бирә. Үзенең әти-әнисен, туган илен яраткан кеше туган телен дә ярата, хөрмәт итә. Без дә үзебезнең туган телебезне, татар телен сакларга, аның белән горурланып яшәргә тиешбез. Башка милләт халыклары белән дә дус яшик. Шуның белән, хөрмәтле балалар һәм кунаклар, безнең халыкара туган тел көненә багышланган кичәбез ахырына якынлашты, сезгә исәнлек-саулык теләп без сезнең белән саубуллашабыз.

1 СЛАЙД .

Хәерле  кич хөрмәтле
тәрбияче апалар! Хәерле кич кадерле балалар! Менә без яңадан сезнең белән
бәйрәм кичәсенә җыелдык. Соңгы елларда бәйрәмнәр гел үзгәреп тора. 

2 СЛАЙД .  

Календарь битләренә
карасак кызыл даталар языла тора: искеләре  төшеп  кала, яңалары барлыкка килә,
4 ноябрь — ул нинди көн икән? Сезнең игътибарыгызга бернничә вариант тәкъдим
итәм,сез карап чыгыгыз да кул күтәреп җавап бирерсез.

3 СЛАЙД .

* Көзге каникул башланган көн.     * Сөмбелә
бәйрәме.

* Өлкәннәр көне.                                
*Халыклар бердәмлеге көне.

* Әниләр көне.                                     *
Укытучылар көне.

4 СЛАЙД.

4  ноябрь- халыклар 
бердәмлеге  көне  икән ул.Ә менә бу бәйрәм яңа бәйрәмме ,әллә инде күптәннән
килгән бәйрәмме икән?

Әйдәгез бергәләп бәйрәм
тарихына күз салыйк әле. Бер мизгел эчендә без сезнең белән 400 ел элек булган
тарихи вакыйгага күчәбез, чөнки бу бәйрәм тарихы үз тамырлары белән шул елларга
барып тоташа.

5 СЛАЙД. 

Патша — Явыз
Иван үлеменнән соң Русиядә буталчык чор башлана,халыклар арасында дуслык, бердәмлек
булмый. Белгәнебезчә бердәмлек булмаган җирдә көчтә булмый инде.Бу турыда сез
әкиятләр һәм риваятьләрдән дә ишетеп беләсез , шулай бит балалар , я нинди
әкиятләр.икән алар кем шуны әйтә ала? (“Тукмар бн Чукмар”,”Лебедь да рак
,щука”.)

6 СЛАЙД.         

Нәкъ менә
Русиянең көчсезлегеннән, таркаулыгыннан  файдаланып Поляк гаскәрләре
(сугышчылары) Мәскәүгә бәреп керәләр. Алар халыкны талыйлар, үтерәләр,җимерәләр
һәм яндыралар. Халыкның моңа түзәр хәле калмый.

7 СЛАЙД.

Бик зур халык төркеме
Түбән Новгородның Собор мәйданына җыела һәм   бергә берләшеп туган җирләреннән
дошманны куарга карар кылалар.Шул вакыт халык тарафыннан сайлап куелган шәһәр
башлыгы Кузьма Минин игълан итә:

—       
Дуслар, илебез өчен бер ни дә
җәлләмик, булган мөлкәтебезнең барысын да ил сагына бирик! – ди һәм үзе иң
беренче булып кесәсеннән янчыгын чыгарып барысын да буш чүлмәккә бушата. Аңа
ияреп башкалар да шул чүлмәккә акчаларын, алтын-көмешләрен ата башлый.

Бар халык көченнән килгәнчә үз
өлешен кертә, чөнки дошманны җиңү өчен көчле гаскәр оештыру һәм аны киендерү,
ашату, коралландыру,таләп ителә.

8 СЛАЙД .

Тиздән зур
көч туплана. Бу гаскәр белән идарәне кемгә тапшырырга дигән уй туа һәм Кенәз
Дмитрий Михайлович Пожарскийны гаскәр җитәкчесе итеп сайлыйлар, чөнки  Дмитрий
Пожарский көчле, намуслы кеше,укымышлы хәрби җитәкче була.

9 СЛАЙД.

Бик күптән
булган  вакыйгаларның безнең як тарихына турыдан-туры бәйләнеше бар.Чөнки Казан
каласы халык ополчениеләрен оештыру үзәкләренең берсе була. Ополчениеләрдә
руслар белән янәшә татарлар һәм башкортлар, марилар һәм мордвалар, чувашлар һәм
удмуртлар да иңгә-иң торып ил өчен көрәшә.

10 СЛАЙД .

Пожарский
көчле ,бердәм халыклар гаскәрләре  белән ике ай  эчендә Мәскәүне урап ала,
тиздән поляклар бирелә. Пожарский гаскәре тантана белән шәһәргә керә.

11 СЛАЙД.

1612 елның
4-нче ноябрендә дошманнар биреләләр, Минин һәм Пожарский идарәсендәге гаскәр
Мәскәүне азат итә.

12 СЛАЙД.

Менә алар чын
батырлар. Алар халыкны туган илне саклап калу өчен берләштерә алдылар. Тыныч вакытлар
җиткәч яңа хан Минин белән Пожарскийны юмарт бүләкли, әмма иң зур бүләк – ул
халыкның хәтере, шуңа да Кызыл мәйданда алар хөрмәтенә бронзадан һәйкәл
куелган.

13 СЛАЙД.

2004 ел ахырында РФнең Дәүләт
Думасы 4 ноябьрне Халыкларның бердәмлеге көне итеп кабул итә. 2005 елдан
Россиядә официаль рәвештә үткәрелә. Димәк ,бердәмлек көненә ничә яшь икән? Ул
яңамы әллә иске бәйрәм булдымы? (тәрбияче апалар үз төркемнәренә ярдәм итә ала)
Әйе, бу бәйрәм яңа, аңа бары 9 яшь, ләкин ул 402 ел элек булган тарихи вакыйга
истәлегенә яңартылган бәйрәм икән. Менә без сезнең белән кыскача бәйрәм тарихы
б/н таныштык, ә хәзер бердәмлек  төшенчәсе нәрсәне аңлата, шул турыда сөйләшеп
алыйк. Бердәмлек элек-электән безнең татар халкына хас сыйфат. Нәкъ менә
бердәмлек, татулык күп кенә авырлыкларны җиңеп чыгарга, дошманнарны җиңәргә
мөмкинлек биргән. Нәкъ менә шушы бердәмлек безнең илебезнең тынычлыгына,
мөстәкыйльлегенә китергән.

14 СЛАЙД.
Балалар, халыклар дуслыгы Татарстанның иң зур байлыгы. Безнең Татарстанда 115
милләт яши. Сан буенча 1-нче урында –татарлар, 2-нче урында руслар, 3-нче
урында чувашлар бу милләтләр узара дус һәм тату яшиләр. Балалар, мин әйтмәгән
тагы нинди милләт халыклары яши икән безнең Татарстанда? (Балалар җаваплары
тыңлана)

Балалар,
бердәмлекнең нигезе нәрсә икән соң? Сез ничек уйлыйсыз? (Дуслык). Әйе бик
дөрес, ул була икән дуслык,ә нәрсә соң ул дуслык?

15 СЛАЙД. Әйдәгез
бердәмлек көче,дуслык сере турында мультфильмнар карап алыйк.Игътибар белән
карагыз.(мультфильм карау)16 СЛАЙД.( фикер алышу)

                   Һәрбер милләтнең дуслыкка карата мөнәсәбәтләре шигырьләрендә
мәкальләрендә чагыла.

      — Балалар,
мин сезне татар, рус халык мәкальләре белән таныштырырмын дип  мәкальләр
әзерләп куйган идем, ялгыш алар буталып беткән. Миңа шуларны җыярга ярдәм
итмәссезме? Эшләргә җиңелрәк булсын өчен бер уен тәкъдим ит.Мин сезгә
конвертлар өләшәм, аларда аерым –аерым сүзләр.Сезгә шулардан мәкальләр төзергә
кирәк.  (төзиләр, чираттан җавап бирәләр)

         Кош канаты белән, ә кеше дуслары
белән көчле.

         Дус серен дус белер.

         100 сум акчаң булганчы, 100
дустың булсын.  

         Дусны табу җиңел, саклавы авыр.  

         Дус – акчадан кыйммәт.  

         Дус
килгән көн – бәйрәм көн.   

-Бу мәкальләр нәрсәне аңлата? (дуслык)

-Алар безне нәрсәгә өйрәтә? (дус булырга,
дуслыкны сакларга)

-Дуслык безгә нәрсәгә ярдәм итә? (укырга,
эшләргә, яшәргә)

        -Балалар, әйдәгез,тагы бер уен
уйнап алабыз.  Өстәлдә чәчәк таҗлары,  аларда кешедә булырга мөмкин уңай һәм тискәре
сыйфатлар  язылган.  Беребез аларны укыр, ә калган укучылар чын дуслыкка туры
килгән билгеләрне ишетсәгез урыннардан торып кул чабарсыз, ә туры килмәсә
утырып башыгызны иярсез. Таҗларның туры килгәннәрен беркетә барырбыз. (укучылар
таҗлар артына язылган сүзләрне укыйлар.)  Миңа чәчәк таҗларын беркетергә
ярдәмгә кайсыгыз чыгар икән?

-сугыш чукмары        
-туры сүзле         -ярдәмел          

-мәрхәмәтле              
— ялганчы             -тыйнак                                                

-игътибарлы               
-намуслы             -кешелекле

-тәрбияле                    
— тупас                  -яхшы            

— Карагыз әле кешедәге
яхшы сыйфатлардан  нинди матур дуслык чәчәге килеп чыкты. Сезгә ошыймы? Сез дә,
әгәр дус булсагыз, шушы чәчәккә ошап матур булырсыз.

17 СЛАЙД.

         Балалар, чын дуслык турында бик
күп шигырьләрдә бар бит,шуларның берсен генә укып  китик әле. (слайдтан 
укыйлар)

                   Егылсаң
торып була,

                  Торсаң йөгереп була,

                  Йөгерсәң җитеп була-

                  Дусларың гына булсын!

         Сөйләшеп,
уйнап була,

                  Күп нәрсә белеп була,

                  Шаярып, көлеп була-

                  Дусларың гына булсын!

18 СЛАЙД.

Кичәбезне  тәмамлап рус
телендә “Халыклар дуслыгы” исемле җыр яңгырый.

19 СЛАЙД.   

Игътибарыгыз өчен рәхмәт!
Дус яшик, бергә булыйк!

Сценарий Международного фестиваля «Бердэмлек — Содружество»

10 июня 2013г.  г.Салават

В ПРОГРАММЕ ФЕСТИВАЛЯ:

Танц. ансамбль  «JAMPADRACIS»  г. Лимбажи  (Латвия),

Ансамбль «ZIEMIA ŻYWIECKA»  (Польша), Эврим Кашыкчы  (Турция),

Бисонг Продерик  (Нигерия), Бессо Бест Машкена  (Чад), Художественный коллектив г. Хуэйчжоу провинции Гуандун  (Китай), Фольклорная музыкальная группа «Кыргызстан»  (Кыргызстан), Ансамбль народного танца «Бонварнон» (Северная Осетия), Мукатов Азамат, Гумарова Гульжайна (Казахстан), Узбекистан, Таджикистан,  Индия

19.00 — 19.30  Карнавальное шествие участников фестиваля(ул. Первомайская — пл. им. В.И.Ленина)

19.30 — 22.00  Фестивальная программа (пл. им. В.И. Ленина)

Творческие коллективы города выстраиваются для прохождения карнавального шествия. Карнавальное шествие проходит до пл. им. В.И. Ленина, где установлена праздично оформленная сцена. Участники карнавального шествия коробками выстравиваются перед сценой, начинается торжественое открытие фестиваля – театрализованное представление.19.00ч. Гости фестиваля проезжают к кинотеатру “Октябрь”, где их встречает  Камерный оркестр народных инструментов МБОУ ДОД «Детская музыкальная школа» (рук. – Семенов Александр Андреевич), Антонова Л.П.

19.25 на сцене  ведущие  города Салават

Вед.2

Хәйерле кис хөрмәтле салауатлылар һәм  ҡалабыҙ ҡунаҡтары! Һеҙҙе Халыҡ – ара милли мәҙәниәт фестиваленд ә  сәләмләйбеҙ.

Вед. 1 Добрый вечер уважаемые салаватцы и гости города! Мы рады приветствовать вас на Международном фестивале национальных культур “Бердэмлек  – Содружество»!

Сольем свои сердца в одно большое сердце.

А много рук – могучая рука.

Пусть все, о чем мечтаем, удается.

Да будет наша дружба на века!

19.30ч.  — Звучит маршевая национальная музыка. Участники парада появляются на площади.

Ведущий (г.Салават):  Дорогие друзья, встречайте наших гостей — участников Международного фестиваля национальных культур «Бердемлек-Содружество» 2013!  на английском,   на русском

Ведущий представляет страны-участники Фестиваля.

Китайская Народная республика!

Кыргызская  Республика!

Турецкая республика!

Республика Северная Осетия-Алания!

Федеративная Республика Нигерия!

Республика Латвия!

Республика Таджикистан!

Республика Казахстан!

Республика Чад!

Республика Польша!

Государство Индия!

Республика Башкортостан город Салават!

Участники проходят  с табличками мимо трибуны, приветствуют зрителей и  выстраиваются  на площади перед сценой.

На сцене начинается театрализованный пролог (г.Салават)

Детское антре «С юбилеем, Салават!»  — ансамбль «Родничок»

«Мы-салаватцы» — Ансамбль танца «Агидель»

Перестроение на выход ведущих, артисты  остаются на сцене до конца официальной части.

Звучат фанфары, выход ведущих.

А. Ишмухаметов: (на башкирском)  Добрый день, дорогие друзья, уважаемые гости!

Мы рады приветствовать вас на торжественном открытии Международного фестиваля национальных культур «Бердемлек-Содружество»!

Ведущий: (на английском)  Добрый день, дорогие друзья, уважаемые гости!

Мы рады приветствовать вас на торжественном открытии Международного фестиваля национальных культур «Бердемлек-Содружество»!

Э.Саматова:   Добрый день, дорогие друзья, уважаемые гости!

Мы рады приветствовать вас на торжественном открытии Международного фестиваля национальных культур «Бердемлек-Содружество», который проводится в рамках Федеральной целевой программы «Культура России»!

(аплодисменты)

А. Ишмухаметов:Фестиваль «Бердемлек-Содружество»  является  символом открытости и гостеприимства башкирской земли. Традиционно фестиваль проводится на лучших площадках городов и районов республики. Два фестивальных дня участников встречали жители Кармаскалинского и Гафурийского районов, и сегодня почетное право принимать  гостей Фестиваля принадлежит городу  Салават!

Э.Саматова: Организаторами Международного фестиваля «Бердемлек-Содружество» являются: Министерство культуры Российской Федерации, Государственный Российский Дом народного творчества, Министерство культуры Республики Башкортостан, Республиканский центр народного творчества, Администрации муниципальных районов Республики Башкортостан.

А. Ишмухаметов: Для приветствия на сцену приглашаются заместитель министра культуры РБ Алтынбаев Ранис Раисович, глава администрации Муниципального района Гафурийский район Бухаров Рамиль Закариевичи глава Администрации городского округа город Салават  Гильманов Фарит Фаррахович

Ведущий:

Для передачи штандарта Международного фестиваля “Бердэмлек” “Содружетво” слово предоставляется главе администрации Муниципального района Гафурийский район Рамилю Закареевичу.

Выступления, передача штандарта фестиваля

(Глава администрации городского округа город Салават принимает штандарт фестиваля)

Ведущий:

Слово для приветствия предоставляется Главе администрации городского округа город Салават Фариту Фарраховичу.

(Выступление главы Администрации ГО г.Салават)

-От имени всех жителей Салавата я приветствую участников Международного фестиваля «Бердэмлек-Содружество-2013». Пусть выступления на нашей сцене запомнятся Вам невиданно теплым приемом зрителей. Пусть этот праздник станет яркой страницей в истории нашего молодого города

(В финале речи ведущий подхватывает на фоне башкирской мелодии:

Ведущий города Салавата

— Бросая вызов «Преданьям старины глубокой», в Салавате бытует романтичная легенда, связывающая рождение нашего города с именем прославленного батыра:

Вед.2 .

Примяв ковыль нетронутой степи,

Здесь Салават когда-то проскакал

А конь его, подкову обронив,

Нашедшему  удачу  завещал.

Вед. 2  Общеизвестное значение подковы как талисмана удачи обрело для салаватцев особый знаковый смысл, став одним из самых дорогих символов любимого города, который они преподносят самым желанным гостям Салавата.

Глава администрации ГО преподносит символ  «Подкову» представителю министерства культуры  Р.Р. Алтынбаеву)

На этом тексте юноша ансамбля танца «Агидель» проносит памятный сувенир-подкову с выгравированной надписью Фестиваль Бердэмлек – Содружество – 2013» перед всем строем и отдает в руки мэра.

Мэр города вручает подкову представителю республики :

Далее – выступление коллективов фестивальной группы ведущие – кураторы РЦНТ г.УФА

Звучит отбивка

На сцене – народный башкирский фольклорный ансамбль «Былбылдар»

1. Попурри русских народных песен – исполняет народный ансамбль «Русские напевы»
2. Народный чувашский фольклорный ансамбль «Родники Агидели»
3. Вокально-хореографическая композиция «Ванька-цыган». Исп. Народный фольклорный ансамбль «Живая вода»
4. На сцене — образцовая цирковая студия «Серпантин»  «Башкирские пчелки»

(Участники народного театра пантомимы «Пигмалион» во время номера раздают шары участникам фестиваля и встают по периметру сцены)

6. «Россия – матушка –Земля» Исполняет хор Салаватского

музыкального колледжа .

(В финале танца работают две пневмопушки, запускается большой шар с символикой фестиваля, и отпускаются все воздушные шары).

(В финале танца работают две пневмопушки, запускается большой шар с символикой фестиваля и отпускаются все воздушные шары).

Ведущий:

Йәшәһен, тим, бөйөк туғанлыҡ-

Милләттәрҙең татыү табыны

Ихлас дуҫтар табын тотҡанда,

Алыҫ аралар ҙа яҡын ул

Ведущий:

Бердэмлек – это встреча добрых друзей,

Бердэмлек- это праздник танца и песни,

Пусть будет небо для нас светлей,

Когда мы рядом, когда  мы вместе

Вед. 1

До свидания, фестиваль!

Вед. 2

До новых встреч, друзья!

4 нче ноябрь — Халыклар бердәмлеге көненә багышланган класс
сәгате эшкәртмәсе.

Тема: Хәтерләүдән курыкма син, ил үткәнен онытма син.

Максат: укучыларга 1612 нче елгы вакыйгалар турында белемнәр
бирү, патриотик хис тәрбияләү, кызыксыну уяту.

Материал: презентация, карта, рәсемнәр.

Барышы:

1.Укытучының кереш сүзе.

-Хәерле көн, кадерле укучылар, хөрмәтле
укытучылар! Һәрбер кеше өчен туган иленең тарихын белү кирәк.
Безнең тамырларыбыз кайда, бүгенге көнгә кадәр нинди вакыйгалар
булган? Сезнең белән Россия тарихының кайбер вакыйгаларын искә алып
китәрбез.

2. Яңа сүзләрне тактага язып аңлату:

1.Фетнә — чуалыш, восстание, коткы.

2.Фетнәле заман — 17 г. Башында Россиядә икътисади һәм сәяси
мәсьәләләр бик нык кискенләшкән, хакимият өчен озакка сузылган
кораллы көрәш дәвере.

3.Холоп — хезмтче, бәйле крестьян.

4.Кытай-шәһәр -1538 нче елда Мәскәү Кремле башнясының почмагына
кушылып төзелгән, Кызыл Мәйданнан башланып, Театраль мәйданга кадәр
сузылган тарихи урыны, яки районы. Хәзерге вакытта Мәскәүнең
административ, мәдәни, эшлекле урыны.

3. Төп өлеш. Укытучы аңлатуы. (Аңлату барышында
презентация һәм карта куллану)

Россия тарихы озын һәм катлаулы юл үткән. Юкка
гына 4 нче ноябрьне һәр ел саен дәүләт бәйрәме, бөтен Россия
күләмендә билгеләп үтмиләр. Ул — Халыклар бердәмлеге көне дип
атала. Бәйрәм 2005 нче елдан гына билгеләп үтелә, ләкин аның тарихы
тирәнгә,17 нче гасырга, төгәлрәге, 1612 нче елга барып тоташа.

Моннан алда Россиядә булган вакыйгаларга күзәтү
ясыйк. Белгәнебезчә, Иван Грозный (Явыз Иван), 1584 нче елның 18
нче мартында, тәмам бөлгенлеккә төшкән илне һәм бөек держава белән
идарә итәрлек әзерлеге булмаган тыныч холыклы малаен — диндар тәхет
варисы Федорны калдырып, дөньядан китеп бара. Ул идарә иткәндә
озакка сузылган сугышлар, опричнина, меңнәрчә кешене гаепсезгә
җәзалап үтерүләр илнең моңарчы күрелмәгән дәрәҗәдә бөлгенлеккә
төшүенә сәбәп була. Ул үлгәндә Россия коточкыч авыр хәлдә була.
Малае Федор сәламәтлеккә туймый, дәүләт эшләре аны бик
кызыксындырмый, ә дәүләт белән чынлыкта патша хатыны Иринаның
бертуганы — Борис Годунов идарә итә. 1598 нче елда Федор патша үлеп
китә. Аның үлеме белән Рюриковичлар нәселе өзелә. Федор патша
үлгәннән соң, ил белән Борис Годунов идарә итә башлый. 1601-1603
нче елларда өч ел рәттән иген уңмый. Борис Годунов ачлыкка каршы
көрәшә, бөтен ил буйлап икмәк эзләргә һәм табып Мәскәүгә китерергә
куша. Әмма бу да уңышлы чара булып чыкмый. Патшага карата
ризасызлык көннән көн арта бара. Аны күрә алмаган боярлар баш
күтәрә. Нәселсез, чыгышы белән татар нәселеннән булуын гел искә
төшереп торалар. Халыкның ризасызлыгыннан боярлар оста файдалана:
аны Борис патшага каршы котырта. Фетнәле заманның иң ачык
билгеләреннән берсе — ялган патшалар пәйда булу. Авыр салымнардан
ялыккан бистә халкы, качкын крестьяннар һәм холоплар, казаклар,
дворяннарның һәм боярларның бер өлеше ялган Дмитрийны яклыйлар.
1606 нчы елда тәхеткә Василий Шуйский менгәннән соң, Фетнә тагын да
көчәя, үзәк хакимият көннән — көн көчсезләнә. Яңадан-яңа ялган
патшалар пәйда була. Күрше дәүләтләр дә моннан файдаланып калырга
омтыла: Польша һәм Швеция Россиянең эчке эшләренә тыкшына башлый.
1610 нчы елның июлендә, ил өчен иң авыр вакытта, дворяннар Мәскәү
бистә халкының ярдәме белән Василий Шуйскийны тәхеттән төшерәләр.
Хакимияткә боярлар думасы килә. Аңа Федор Мстиславский
җитәкчелегендәге җиде атаклы бояр керә. Бу — «Җидебоярчылык» дип
атала.

1610 нчы елның августында, Польша гаскәрләре Мәскәү янына килеп
җиткәч, боярлар хөкүмәте Польша короле улы Владиславны тәхеткә
утыртырга телиләр, яшерен рәвештә полякларны Мәскәүгә кертәләр.
Ләкин халыкның бер өлеше Ялган Дмитрий янына ашыга. Патриарх
Гермоген да Владиславны тәхеткә утыртарга каршы чыга. Мәскәүдә
восстание өлгерә, боярлар поляк гаскәрләренең Мәскәүгә керүен
телиләр. Польша короле Сигизмундның максаты — Россияне Речь
Посполитая составына кертү, рус халкын католиклаштыру була. Ил
белән ялган Дмитрий II идарә итә алмый, халык белән килеп чыккан
каршылыклар нәтиҗәсендә ялган патша үтерелә. Польша армиясе
Смоленскины, Швед гаскәрләре Новгородны басып алалар. Рус халкы
Ватан азатлыгы өчен көрәшкә күтәрелә. 1611 нче елның мартында кенәз
Дмитрий Пожарский җитәкчелегендәге отряд Мәскәү тирәсендәге
җирләрен ала. Мәскәүдә каты сугышлар, коточкыч янгыннар башлана.
Мәскәү өчен сугыш каты була, ләкин әлегә аны азат итә алмасалар да,
камап торалар. Бу поляк гаскәрләрен тынычсызландыра. 1611 нче елның
июнендә, 20 айга сузылган камалыштан соң, Польша гаскәрләре
Смоленскины яулап алалар. Июльдә Новгород шведларга бирелә.
Мәскәүгә поляклар хуҗа була.

(Картадан күрсәтеп аңлату).

1611 нче елның көзендә азатлык хәрәкәте Түбән Новгородка күчә.
Шәһәр старостасы, сәүдәгәр Кузьма Минин Россияне азат итү өчен,
бөтен көчне һәм чараларны эшкә җигеп, яңа ополчение төзүдә ярдәм
күрсәтергә чакырып, халыкка мөрәҗәгать итә. Үзе, беренчеләрдән
булып, хәрби ихтыяҗларга шактый күп акчалар бирә. Күп кешеләр аның
үрнәгенә иярә. Минин һәм аның тарафдарлары, көрәшкә чакырып, ил
буенча грамоталар тарата башлыйлар. Новгородка бөтен тарафлардан
кораллы ополчение отрядлары агыла. Чакыруларга руслар гына түгел,
Идел буе, Төньяк һәм Көнбатыш Себер (мари, чуваш, коми, татар,
һ.б.) халыклар да кушыла. Мәскәү Кремле диварлары янына Казан
воеводасы В.П.Морозов җитәкчелегендәге отряд килә. Поляклар басып
алган Мәскәүне азат итәргә булышу өчен Казан, Зөя шәһәрләре,
аларның бистәләре кешеләре, татар кенәзләре һәм морзалары кушыла.
Шулай ук Казаннан икенче ополчение 1612 елның көзендә килә. Әлеге
отряддагы кешеләр саны 150 кеше тирәсе була. Аларның барысы да
Мәскәүне азат итүдә катнаша.

Ләкин берләштерелгән гаскәр белән командалык итү өчен, катгый
һәм тәвәккәл кеше кирәк була. Халык кенәз Дмитрий Пожарскийга
туктала. Кузьма Минин аның иң якын көрәштәшенә әйләнә. Алар, бердәм
рәвештә, ополчениене көрәшкә әзерләп, Түбән Новгородтан
Ярославльгә, аннан соң Мәскәүгә таба хәрәкәт итәләр. Бу — 1612 нче
елның июль ае була. Поляк гаскәрләре Кремльдә яшеренеп калып, һөҗүм
итмәкче булалар. Хәлиткеч сугыш 24 нче августттан алып 22-26
октябрь арасында була. 22-26 нчы октябрьләрдә көчле артиллерия
һөҗүменнән соң ополчение сугышчылары Кытай — шәһәрне алалар, ә дүрт
көннән соң Кремльдә калган поляк горнизоны сугышчылары да бирелә.
Мәскәү чит ил басып алучыларыннан азат ителә.

Мәскәү азат ителгәннән соң, Россия территориясендә калган
илбасарларга каршы бөтенхалык көрәше көчәя. Пожарский
сугышчыларының ярдәме белән җирле ополчениеләр чит ил отрядларын
кыралар һәм куалар. Кострома крестьяны Иван Сусанин аеруча батырлык
үрнәге күрсәтә. Ул поляклар отрядын кеше үтә алмас сазлыкка алып
керә. Үзе дә һәлак була, поляклар да кире чыга алмыйлар. Башкала
азат ителгәннән соң, Россиядә дәүләт хакимиятен торгызу, яңа патша
сайлау мәсьәләсе килеп баса. 1612 елның ноябрендә ополчение
җитәкчеләре, алдан ышандырганча, Земство җыенын чакыру турында
хәбәр тараталар. 1613 елның гыйнварында Мәскәүдә 700 ләп кеше
катнашында Олы җыен үткәрелә. Яңа патша сайлау мәсьәләсе айдан
артык тикшерелә. Нәтиҗәдә, тәхеткә Романовлар династиясенең беренче
вәкиле — 16 яшьлек Михаил Романов утыра.

Рус халкын берләштерү илне һәлакәттән, юкка чыгудан саклап
кала.

4. Ә хәзер укучылар чыгышын тыңлар китик.

1 укучы.

Үткәннәр бит үткән көннәр инде,

Бүгенге көн кыйммәт гел, дибез,

Бүгенге көн дә бит, бер уйласаң,

Үткән көнгә кайтыр көнебез.

Нәрсә ул көн… Тарих битләрендә,

Еллар… Эраларга тиң түгел.

Гасырлардан гасырларга шулай

Кеше гомере дә бер мизгел.

2 нче укучы.

Бел син ерак бабайларның

Ничек итеп көн иткәнен,

Ни иккәнен, ни чиккәнен,

Нинди уйлар, нинди моңнар

Безгә калдырып киткәнен.

Исендә тот, аларның син

Сугышларда кан түккәнен,

Туган җирнең иреге өчен

Зинданнарда интеккәнен…

3 нче укучы.

Һәр нигезнең, һәр авылның

Һәр каланың үткәне бар…

Гыйбрәт алырлык мирасның

Калганы бар, киткәне бар…..

Горур сүз әйт, сорасалар:

«Ни кавемнән? Нинди җирдән?»

Киләчәккә аек карар

Үз тарихын анык белгән!

Хәтерләүдән курыкма син!

Ил үткәнен онытма син.

5. Йомгаклау. «Тынычлык турында җыр» башкару.

.

Памятник Минину и Пожарскому