Далбар хотун сценарий

«Тиһэх чуораан» бырааһынньык

сценарийа

Ыытааччылар: 1. Баснаев И.И.

2. Сыромятникова А.Н.

Кыттар дьоно: Петрова В.Д. – оскуола директора, Сивцева Я.И.- директоры үө.ч. солбуйааччы, 4,9,11 кылаастар салайааччылара, бастакы учууталлара, ыҥырыылаах ыалдьыттар., төрөппутэр.

(Зал оҥоһуута: Задник. Туттуллар материаллар: Халлаан күөх задник, ватман кумааҕынан кырыллыбыт вагоннар, паровоз, ыллык суол, куорат, мас, сибэкки, дьиэ кэргэн, араас сайдыы бэлиэлэрин кердерер макеттар.

Выпускниктар: 11-с кылаастар көрөөччүлэргэ утары, задник иннигэр тураллар. Тохсустар туннук аннынан, кинилэр иннилэригэр төрдүстэр тураллар. Зал биир ойоҕоһугар экран, проектор, трибуна, ыытааччылар остуоллара уонна эҕэрдэлээччилэр. Көрөөччулэргэ анаан икки эрээтинэн скамейка тардыллар. 1,2,3,5 кылаастар көрөөччүлэр уҥа өттугэр кылааһынан учууталларын кытта стройдаан тураллар. 6,7,8,10 кылаастар түннүк анныгар кылаастарын салайааччытын кытта стройунан тураллар. Кылаастар бары мероприятиены көрөр курдук клин бэрээдэгинэн туруохтаахтар. Көрөөччүлэри выпускниктартан салама эбэтэр лента быыһыыр).

Мероприятие саҕаланыан иннинэ экраҥҥа выпускниктар, оскуола тустарынан хаартысканан слайд көрдөрүллэр. Оскуола тематыгар сыһыаннаах музыка тыаһыыр.

Фанфар тыаһыыр. Ыытааччылар фанфар тыаһынан киирэн миэстэлэригэр олороллор.

1 ыытааччы: Бүгүн ыам ыйын 20 күнэ. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Дьохсоҕон орто оскуолатын выпускниктарын киэҥ суолга атаарар бэлиэ куммут. Өрөгөйдөөх “Тиһэх чуораан” кунунэн манна мустубут бары ыалдьыттарбытын эҕэрдэлиибит.

(“Учат в школе” тыаһынан ыытааччылар выпускниктары ыҥыраллар.)

2 ыытааччы: Эҕэрдэлии көрсүөххэйин бүгүҥҥү күммүт кэрэһиттэрин 4-с кылааһы бүтэрээччилэри. Үөрэнээччилэрин кытта киирэн иһэр кылаас салайааччыта биһиги оскуолабыт биир үопуттаах учуутала Саргылана Петровна Охлопкова. Төрдүс кылааһы быйыл уон икки оҕо бүтэрэр. Онтон үчүгэй үөрэнээччитэ 8. Төрдүс кылааһы бүтэрээччилэр бүгүҥҥү күҥҥэ ситиһиилэрэ кырата суох. Ол курдук:

(Үөрэнээччилэр учууталларын кытта залы бочуоттаах эргиир оҥороллор уонна түннүк анныгар миэстэлэригэр киирэн тураллар).

(9-с кылаастар киирэр кэмнэригэр “Куда уходит детство” ырыа тыаһыыр)

1 ыытааччы: Ыҥырабыт 9-с кылаас выпускниктарын. Кылаас салайааччытынан үлэлиир оскуола биир бастыҥ, эдэр учуутала, директоры иитэр үлэҕэх солбуйааччы Октябрина Николаевна Аввакумова . Кылааска үөрэнээччи баарыттан -һа үчүгэй үөрэнээччи. Тохсус кылаас ситиһиитин туьунан кэпсээтэххэ:

Тохсустар учууталларын кытта залга бочуоттаах эргиир оҥорон баран төрдүстэр кэннилэригэр тиийэн тураллар.

(Фанфар тыаһыыр).

2 ыытааччы: Дохсун ытыс тыаһынан көрсүөххэйин бүгүҥҥү долгутуулаах күммүт саамай тутаах дьоннорун! Оҕо саастыын арахсар, олох киэҥ суолугар үктэнэр ытык күннэригэр оҕолорун арыаллаан киирэллэр выпускниктарбыт төрөппүттэрэ уонна кылаас салайааччыта, оскуолабыт эдэр, элбэҕи эрэннэрэр учуутала Саргылана Егоровна Яковлева. Кылааска 2 үөрэнээччи баарыттан иккиэн үчүгэй үөрэнээччилэр. Киэн тутта кэпсиибит 11-с кылаас ситиһиилэрин:

(Выпускниктар бочуоттаах эргиир оҥорон баран задник иннигэр учуутталларын кытта тураллар. Төрөппүттэр көрөөччүлэри кытта баран олороллор).

(Экраҥҥа улааппыт сир шарын ойуута онтон сулустаах халлаан көстөллөр. Сыыйа сулустар выпускниктар хаартыскаларыгар кубулуйаллар. Залга кыратык «Куда уходит детство?» ырыа иһиллэр. Ол кэмҥэ:

1 ыытааччы: Аан дойду, биьиги олорор планетабыт сайдыыта барыта – киһи өйүн үлэтэ. Өй үлэтэ – бу сырдыктан хараҥаҕа тахсыы. Хас биирдии киһи бэйэтэ планета. Оҕолор, эһиги оскуолаҕа үөрэнэргит тухары планета курдук арыллаҥҥыт сайдаҕыт, улаатаҕыт, күүс уох эбинэҕит. Улаатан истэххит аайы өйдүүн санаалыын тупсаҕыт, киһи быһыытынан ситэҕит.

(Экраҥҥа кыра сир шарын ойуута онтон сулустаах халлаан көстөллөр. Сыыйа сулустар төрдүстэр хаартыскаларыгар кубулуйаллар).

2 ыытааччы: Эһиги иннигитигэр ыҥырабыт оскуола алын сүһүөҕүн выпускниктарын, кылаас салайааттын Саргылана Петровна Охлопкованы уонна бэһис кылааска кылаас сайааччытанан анаммыт Саргылана Егоровна Яковлеваны.

(Төрдүстэр учууталарыгар анаан хоһоон этэллэр):

Хаарчаана: Хас биирдиибит олоҕор

Биирдэ эрэ баар эбээт.

Уйбаан: Хаһан да умнуллубат

Бэйэбит бастакы кылааспыт

Айыына: Бастакы учууталбыт,

Бастакы уруокпут,

Сахаяна: Уонна лыҥкынас тыастаах

Бастакы чуорааммыт.

Рома: Өйдүүбүн бастакы уруокпар

Чуглаарар чуорааным

Лыҥкыныы ыҥырбытын,

Регина: Саамай күндү мин кылааспар

Сибэккилээх киирбиппин.

Сардаана: Хас биирдии киһиэхэ

Маҥнайгы учуутала

Айсен: Олус күндү буоллаҕа

Ол эрэн барыларыттан ордук

Бары: Биһиги Саргылана Петровнабыт!

Дарияна: Учууталбыт биһиэхэ олус күндү

Саамай мааны, саамай бастыҥ!

Вика: Ааҕарга, суруйарга, суоттуурга

Салгыбакка үөрэттэ

Андрей: Элбэх туһалаах дьарыкка,

Тутта-хапта сылдьарга

Маша: Ыллыырга, үҥкүүлүүргэ

Киниттэн үөрэннибит.

Бары: Перемена кэмигэр

Ыалдьыттыы, дьаарбайа кэлиэхпит,

Саҥа ылар маҥнайгы кылааскар

Тулууру, ситиһиини уонна табыллыыны

Саргылана Петровна эйиэхэ баҕарабыт!

1 ыытааччы: Эдьиийдэрин, убайдарын эҕэрдэлииллэр үһүс кылаас үөрэнээччилэрэ.

Афоня, Арсен: С чего начинаются знания?

Ангелина: С картинки в твоем букваре

Андрей: С начального образования

Родион: И с первых звонков в сентябре.

Алена: Со школы они начинаются

Ньургун: На первой ступеньке крыльца,

Ира: И в школе они продолжаются,

Паша: А дальше не видно конца…

Вася, Артур: С чего начинаются знания?

Афоня: Эйэҕэс эдьиийдэрбит,

Улаата охсубут убайдарбыт!

Арсен: Эһиги эмиэ улааттыгыт,

Начальнай оскуоланы бүтэрдигит.

Алена: Дьоһуннаах дьон буолан

Улахан оскуолаҕа үөрэниэххит.

Ира: Наука төрүтүн силиһин – мутугун түөрүөххүт.

Вася: Куруутун мэлдьитин

Дьаныһан үөрэтэн өйдүөххүт.

Ангелина: Атааххытын, мэниккитин

Хаалларын биһиэхэ

Паша: Улааппыт дьон быһыытынан

Дьоһумсуйуҥ, мэниктээмэҥ.

Артур: Учууталларгыт үөрэтэллэрин

Болҕойон үөрэтин.

Андрей: Үчүгэй сыананан

Чиҥ, бигэ билиинэн.

Ньургун: Төрөппүттэргитин үөрдүн!

Учууталларгытын кынаттаан!

Андрей: Күн мэлдьи бу курдук

Эһиэхэ чаҕылыйа тыктын!

(Үһүстэр төрдүстэр иннилэригэр тахсан эҕэрдэлэрин этэллэр, сюрпризтарын биэрэллэр).

2 ыытааччы: Микрофону биэрэбит «А» буукубаттан са5алаан аа5арга-суруйарга, уустук ньымалары суоттуурга, кэрэни кэрэхсииргэ үөрэппит учуутталларыгар Саргылана Петровнаҕа уонна саҥа кылаастарын салайааччытыгар Саргылана Егоровнаҕа.

1 ыытааччы: Төрдүстэрбит улааттылар, дьоһун дьон буолбуттар. Оҕо да улахан да киһи хаһан баҕарар баҕа санаата туолуон баҕарар. Ол туһугар кыһаллар, элбэхтэ үлэлиир.

2 ыытааччы: Оҕолорбут саҥа учууталлара Саргылана Егоровна “Капсула времени” диэн аптаах иһит аҕалла. Билигин оҕолорбут суруйан аҕалбыт баҕа санааларын бу аптаах иһиккэ угуохтара уонна 11-с кылааһы бүтэрэллэригэр ааҕыахтыра.

(Саргылана Егоровна аптаах еапсулаҕа оҕолор баҕа санааларын хомуйар).

(Экраҥҥа арыый улааппыт сир шарын ойуута онтон сулустаах халлаан көстөллөр. Сыыйа сулустар тохсустар хаартыскаларыгар кубулуйаллар).

1 ыытааччы: Эһиги иннигитигэр 9-с кылааһы бүтэрэр выпускниктарбыт. Тыл барар экзамеҥҥа киирэр туһунан прикаһы ааҕарыгар директоры үөрэх чааһыгар солбуйааччы Сивцева Январита Ивановнаҕа.

(Сивцева Я.И. тахсан экзамеҥҥа киирии туһунан приказ ааҕар. Ол кэнниттэн тохсустар иннигэр тахсан партаҕа олорор курдук илиилэрин иннилэригэр уурунан олороллор. Уонна биирдии, биирдии:

1 оҕо: Тоҕус сыл ааста

Оскуола боруогун атыллаабыппыт.

2 оҕо: Оччолорго барыта саҥа, солун

Барыта күндү да эбит, оҕолоор…

3 оҕо: Бастакы учуутал,

Бастакы уруок,

Саҥа доҕоттор.

Уонна бары кылааһынан бастакы уонна бастыҥ буоларга дьулуһарбыт.

4 оҕо: Онтон ыла элбэх сыл ааста. Тоҕус сыл тухары элбэххэ үөрэннибит, биллибит, сайынныбыт. Үөрэнэрбит таһынан, доҕордоһорго, бэйэ-бэйэни истэргэ үөрэннибит.

5 оҕо: Бааллар эбит үчүгэй үөрэхтээх буолан дьоммутун үөрдүбүт түгэммит, араас курэхтэргэ кыттан кыайыы өрөгөйүн билиибит.

6 оҕо: Ханна барыай, ардыгар мэниктээн сэмэлэнэн ылыы, сороҕор уруокпутун билбэккэ учууталбытын хомотуу.

7 оҕо: Ол эрэн биһиги өйбүтүгэр, сүрэхпитигэр куруук баар учууталларбыт, эһиги үөрэппиккит, олоххо бэлэмнээх буоларга өрүү такайаргыт.

8 оҕо: Ама умнар үһүбүөт, маҥнайгы учууталбытын Татаринова Тамара Ивановнаны, уөрэппит күндү учууталларбытын.

9 оҕо: Үөрэтэр үтүөҕүтүгэр, үчүгэй бэйэҕитигэр, истиҥ тыл кэрэтин аныыбыт, махталбыт хаһан да бараныа суоҕа!

10 оҕо: Уонна бары истэн турдаххытына мэктиэ тылбытын биэрэбит:

11 оҕо: Мэлдьи үөрэ – көтө, дьоҥҥо туһалааҕы эрэ оҥоро сылдьыахпыт

12 оҕо: Бары предметтэргэ салгыы кыһанан тураммыт үөрэниэхпит, олимпиадаларга араас күрэхтэргэ мэлдьи кыттыахпыт!

13 оҕо: Мэлдьи эйэлээх, иллээх буолуохпут!

14 оҕо: Уроктарга хаһан да хойутуохпут суоҕа.

15 оҕо: Спортивнай рекордары куоһарарга кыһаллыахпыт!

(Кэнники икки оҕо саҥарар кэмигэр 8-тар тыаһа суох кэлэн ойоҕолуу тураллар.)

1 ыытааччы: Тохсус кылаастарга заменнарыгар ситиһиини баҕара, эҕэрдэлии кэллилэр ахсыс кылаас үөрэнээччилэрэ!

Үөрэнээччи: Күндү тохсус кылааһы бүтэрэр выпускниктар, эһигини орто сүһүөх оскуоланы бүтэрэр экзамеҥҥа киирбиккитинэн эҕэрдэлиибит! Олоххутугар биир суолталаах тургутук күннэри этэҥҥэ ааһаргытыгар, экзаменнаргытыгар кыһаллан бэлэмнэнэргитигэр баҕарабыт. Инникитин да, куруук, маннык бары бииргэ тутуспутунан олоххутугар таба суолу тайанан этэҥҥэ сылдьаргытыгар!

(Ахсыс кылаастар бэйэлэрэ оҥорбут бэлэхтэрин биэрэллэр)

2 ыытааччы: Оскуолабытыгар күн аайы араас бирикээс тахсар. Онтон билигин ааҕыллар бирикээс, күндү выпускниктарбыт, эһиэхэ аналлаах, олус улахан суолталаах. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Дьохсоҕон орто оскуолатын 11-с кылааһын үөрэнээччилэрин экзамеҥҥа киллэрэр туһунан бирикээһи ааҕар директоры үөрэх чааһыгар солбуйааччы Сивцева Январита Ивановна.

(Сивцева Я.И. бирикээһи ааҕар).

1 ыытааччы: Эҕэрдэлииргэ тыл биэрэбит оскуола директорыгар Петрова Василиса Даниловнаҕа.

(Директор эҕэрдэтин кэнниттэн ыытааччылар эҕэрдэлээччилэргэ тыл биэрэн иһэллэр. Бүтэһик төрөппүттэр тыл этэллэр).

2 ыытааччы: Кыра бэйэҕитин улаатыннаран, эһиги тускутугар утуйар ууларын умнубуттар, үөрэнэргитигэр көмө-тирэх буолбуттар, кинилэр кимнээхтэрий? Ол эһиги төрөппүттэргит, эдьиийдэргит, убайдаргыт. Тылы биэрэбит төрөппүттэр ааттарыттан__________________________________________________________________________.

1 ыытааччы: Сири симиир сибэккилэр, кып — кырачаан аанньаллар, бастакы кылаас үөрэнээччилэрэ эдьиийдэрин, убайдарын эҕэрдэлииллэр.

1 оҕо: Кундү 11-с кылааһы бүтэрэр выпускниктарбыт, эһигини оскуоланы бүтэрэр күҥҥүтүнэн эҕэрдэлиибит!

2 оҕо: Биһиги, эмиэ эһиги курдук

Өйдөөх, барына билэр, кыраһыабай

Бары предметтэри баһылаабыт,

Бастыҥ үөрэнээччи буолуохпутун баҕарабыт!

3 оҕо: Биһиги төһө да кыра, бастакы кылаас үөрэнээччилэрэ буолбуппут иһин элбэҕи үөрэннибит, ааҕар, суруйар, суоттуур буоллубут. Уонна өссө да элбэҕи биллибит.

4 оҕо: Уонна эһигититтэн элбэх ыйытыылаахпыт. Болҕойүҥ!

5оҕо: Оскуолаҕа киирэр кирилиэскэ хас үктэл баарый?

6 оҕо: Иккис кылаастар кылаастарын салайааччыта ким диэний?

7 оҕо: Тохсус кылааска диэри хас сайын үөрэнэбитий?

8 оҕо: Оскуолабытыгар барыта хас түннүк баарый?

1 оҕо: Үөрэх сылыгар барыта хас каникул баарый!

2 оҕо: Ханнык предмеккэ араас өҥү туттабытый?

3 оҕо: Эдьиийдэрбит маладьыастар, наһаа элбэҕи билэр эбиккит!

4 оҕо: Оскуолаҕытын бүтэрэргэ бэлэм буолбуккут!

(1-й кылаастар эҕэрдэ ырыаларын ыллыыллар).

1 ыытааччы: Выпускниктарбытыгар, эһиэхэ анаан, эҕэрдэ эйэҕэһин этэ кэллилэр 10 кылаас үөрэнээччилэрэ.

1 оҕо: Кунду, бииргэ алтыһа сылдьар доҕотторбут! Олоххутугар саамай эппиэттээх, саамай түбүктээх күннэргит тиийэн кэллилэр.

2 оҕо: Хаалбыт күннэргэ өрөйүҥ-чөрөйүҥ, кыһаллан бэлэмнэниҥ! Экзаменнаргытын ситиһиилээхтик туттаран, таптыыр идэҕитин баһылаан саҥа олох хаһаайыннара буолүҥ!

3 оҕо: Ханнык да үлэттэн толлуман, үтүө суобастаахтык толоруҥ!

4 оҕо: Билиҥҥигит курдук куруук ыраас суобастаах, үтүө сүрэхтээх, сырдык санаалаах болуҥ!

5 оҕо: Доҕотторгутун хаһан да умнумаҥ, наада буоллаҕына көмөҕө кэлэргэ бэлэм буолуҥ!

6 оҕо: Төрөөбүт дойдугут сайдарын туһугар үөрэниҥ, үлэлээҥ. Хаһан да ханна да буолларгыт үмнумаҥ, үөрэммит оскуолаҕытын, үөрэппит учууталларгытын, бииргэ алтыспыт доҕотторгутун!

(Онустар бэйэлэрэ бэлэмнээбит бэлэхтэрин туттараллар).

2 ыытааччы: Статистика этэринэн, биир үөрэнээччи, 11 сыл иһигэр ортотунан 8600 урокка сылдьар, 19200-тэ чуораан тыаһын истэр, 900-тэ контрольнай үлэ оҥорор, 12 кг кумааҕы суруйан барыыр. Ону таһынан сүүһүнэн ааҕыллар араас мероприятиеларга кыттар. Бачча элбэх статистическай дааннайы оҕолорбутун кытта тэбис тэҥҥэ, сүүрэн-көтөн үллэстибит киһинэн буолар модун санаалаах, нарын дууһалаах кинилэр кылаастарын салайааччыта. Кылаас салайааччыта буолар элбэх сыраны, тулууру, сатабылы, билиини ону таһынан кырата суох бириэмэни эрэйэр. Тылы биэрэбит оскуолабыт биир бастыҥ, элбэҕи эрэннэрэр учууталбытыгар Саргылана Егоровнаҕа, 11-с кылаас салайааччытыгар.

Яковлева С.Е.: Күндү оҕолорум, төрөппүттэрим, эһигини бу оскуоланы бүтэрбиккитин туоһулуур тиһэх чуорааны истэр ытык күҥҥүтүнэн эҕэрдэлиибин. Олох аҕыйах мүнүүтэнэн эһигини бүтэһик уруокка ыҥырар чуораан тыаһыа. Кунду оҕолорум, эһиэхэ баҕарыам этэ экзаменнаргытын ситиһиилээхтик туттаран, талбыт үөрэххитигэр киирэн эрэллээхтик олох устун хардыылыыргытыгар. Убаастабыллаах төрөппүттэрбит, бииргэ үлэлиир коллегаларым махтанабын эһиэхэ, куруук сүбэ-ама буоларгытыгар, бииргэ, биир сүбэнэн оҕолорбутун иитэн, үөрэтэн үөрэхпитин тумуктээн эрэрбитинэн.

Күндү оҕолорум өйдөөҥ:

Саамай тулхадыйбат тулааһын – билии;
Саамай көнө суол – үтүө суобастаах үлэ;
Саамай хорсун быһыы – бэйэҥ алҕаскын билинии;
Саамай дьону түмэр – эн дьоҥҥо итэҕэлин;
Саамай эрэллээх доҕор – оҕо сааһын доҕоро;
Саамай үчүгэй оскуола – Дьохсоҕон орто оскуолата.

Билигин мин оҕолорум убаастыыр учууталларыгар анаан вальс үҥкүүлүөхтэрэ.

(Вальс музыката тыаһыыр. Выпускниктар үҥкүүлүүллэр).

1 ыытааччы: Бүгүҥҥү күммүт саамай долгутуулаах түгэнэ тиийэн кэллэ. Тылы биэрэбит бүгүҥҥү күн тутаах туоһуларыгар, оскуолабыт выпускниктарыгар.

(Фанфар тыаһыыр. Выпускниктар иннигэр тахсаллар уонна биирдии, биирдии тылларын этэллэр)

Маша: Айта иккиэн сиэттиспитинэн оскуолабытын бүтэрээри тиһэх чуорааммыт тыаһын истээри турарбыт эмиэ да олус үөрүүлээх, кыратык курус да буолар эбит ээ.

Айта: Аны, хаһан да, кыра оҕо буолан, оскуолабыт коридорунан сүүрбэппит.

Маша: Аны, хаһан да, учууталларбыт, кылааска, биһигини үөрэтэ диэн киирэн кэлбэттэр.

Айта: Аны, хаһан да, үтүрүһэ-анньыһан, оскуолабыт остолобуойугар уочараттаабаппыт.

Маша: Аны, хаһан да, оскуолабытыгар ыытыллар араас тэрээһиннэргэ долгуйа бэлэмнэммэппит.

Айта: Ол эрээри, үөрэммит хас биирдии уруокпут, оскуолаҕа сылдьыбыт хас биирдии чааспыт биһиэхэ күндү!

Маша: Умнуохпут дуо, ама, бастакы учууталбытын, бастакы үчүгэй сыанабытын, доҕотторбутун, убаастыыр учууталларбытын!

Айта: Махтанабыт эһиэхэ, күндү учууталларбыт, 11 сыл тухары үөрэтэн билиини биэрбиккитигэр, махтанабыт эһиэхэ Саргылана Егоровна үөрүүлээх да курус да күннэрбитигэр куруук аттыбытыгар бааргыттан

Маша: махтанабыт төрөппүттэрбитигэр, тулуургут, биһиэхэ уостубат тапталгыт, хаһан да ааспат эрэлгит иһин!

Айта: Эрэннэрэбит, куруук иннибит диэки дьулуһуохпут диэн, эрэннэрэбит эһигини хаһан да умнуохпут суоҕа диэн!

2 ыытааччы: Күн кэрэ киһиэхэ –

Учуутал эйиэхэ

Бүгүн мин сорунан,

Үчүгэй тыл кэрэтин

Хорсуннук сананан

Иннигэр турабын,

Махталбын этэбин

Ырыабын ыллыыбын.

(Выпускниктар ырыалара. Илиилэригэр чуораан тутан тураллар. Ыллаан бүтэн баран учууталларын кытта залы биирдэ эргийэ хаамалар). Ол кэмҥэ:

1 ыытааччы: Чуораан тыаһа чугдаар, чугдаар!

Чугаһынан, ырааҕынан,

Чугдаарар чуораан тыаһынан

Оҕо саастыын арахсан

Уһун олох суолугар

Эрэллээхтик киириэҕиҥ!

Билигин выпускниктарбытыгар анаан оскуола аатыттан бырааһынньыктааҕы сюрприз – торт!

Манан эмиэ да үөрүүлээх да эмиэ да курус “Тиһэх чуораан” бырааһынньыкпыт түмүктэнэр. Оскуоланы бүтэрэр түмүк уруокка, чугдаарар чуораан тыаһынан ыҥырар бастакы учууталлара Охлопкова Саргылана Петровна. Баҕарабыт оҕолорбутугар, олох киэҥ аартыгар көнө суолу, эрэллээхтик иннигит диэки хардыылааҥ!

(Выпускниктар Алсу “Экзамены кончатся скоро” ырыанан тахсан бараллар. Ыалдьыттар тарҕаһаллар .

Бүттэ.

Автор: Саввина Л.М. оскуола библиотекара.

Источник

Агитбригада «Ача» улэтин хаамыыта

	Улэ керунэ	Эппиэтинэстээх	кэмэ
1	Агитбригада уратытын уерэтии	Деллохов Ариан Саввина С.И.	февраль
2	Бутун аан дойдутаа5ы экологическай проблемалар — диспут	Саввина С.И.,Оросина Люба	4.2
3	Агитбригада сценарийын оноруу	Саввина С.И., Алексеева Л.Э.	8.2-9.2
4	Музыкальнай киэргэтии	Шестаков Вася	10.2-21.2
5	Бэлэмнэнии улэтэ	Иванов Эдик, Меркурьев Ваня	10.2-13.3
6	Алын суьуех оскуола уерэнээччилэригэр кердеруу	Саввина С.И., Алексеева Л.Э.	21 .2
7	«Кэскил» о5о саадыгар кердеруу	Захарова Аня	5.3
8	Тереппут комитетыгар таьаарыы	Евграфова Альбина	11.3
9	Кырдьа5астар сэбиэттэригэр тахсыы	Саввина С.И.

Агитбригада иитэр- сырдатар улэтэ

Улэ керуннэрэ	ДОУ «Кэскил»	Оскуола	Нэьилиэнньэ
Экологическая киинэлэри кердеруу	64%	100%	67%
«Айыл5а5а сиэри туому тутуьуу» бэсиэдэлэр	72%	100%	52%
«Экологическая алдьархайдар» ток- шоу		84%	47%
«Айыл5а- олохпут тутула» викторина	32%	100%	68%
«Айыл5аны харыстааьын дьиэ кэргэнтэн са5аланар» эссе курэ5э		53%	47%
«Сир ийэбитин быыьыа5ын!» уруьуй курэ5э	32%	47%	38%

Агитбригада улэтин сыанабыла

Сыанабыл критерийдэрэ	ДОУ «Кэскил»	Ветераннар советтара	Тереппуттэр	Оскуола
Ис хоьооно	4,7	5	5	4,9
Идиэйэтэ	5	5	5	4,9
Толоруу маастарыстыбата	4,7	4,9	5	5
Музыкальнай киэргэтии	4,9	4,9	4,9	4,7

Таатта улууьун Туора Куел орто уопсай уерэхтиир сорох предметтэргэ диринэтэн
уерэтиилээх П.П. Кочнев аатынан оскуолатын «Ача» экологическай научнай- чинчийэр кулууп иьинэн тэриллибит

«Ача»

агитбригада улэтин отчуота

Академическай агалар уус уран аа5ыыларын сценарийа «Мин Тааттам»

1 аа5ааччы.

Оьуордуу дьэргэйбит олонхо биьиктээх,

Мин телкем тустэммит тереебут дойдута,

Кэрэ куех урсуннаах, суугунуур чараннаах

Ус саха кэскилэ

Мин Тааттам урэ5э!

Бары бииргэ: Тааттабыт барахсан- ананар эйиэхэ тапталбыт!

2 аа5ааччы

Мин сайдар, сал5анар санаабын салайа,

Мин кэниир, чэчириир кэскилбэр эрэнэ

Алгыстаах Ааар Хотун,

Дэйбииргин уунаннын

Тура5ын тумарык кэннигэр хааланнын!

3 аа5ааччы

Ханнык да киэн дойду

Килбиэннээх киинигэр

Харысхал эн аатын санаабар са5ыллар,

Харана куннэрдээх хабараан кэмнэрбэр

Ымыылаах эн аатын ырыабар ылланар-Мин Тааттам!

Бары бииргэ: Мин Тааттам

4 аа5ааччы

Ийэм истин мичээрин

Илэ керер кэриэтэ,

О5о сааьым дойдутун

Оонньоон булар кэриэтэ

Тенне туруом Туора- Куелбэр,

Терут туелбэм буоругар.

Бары бииргэ: Терут туелбэм- ТуораКуелум

5 аа5ааччы

Онно, онно Туора Куелбэр

Оонньуур сааскы дьэргэлгэн,

Онно, онно Туора Куелбэр

Куутэр куннээх ахтыл5ан…

6 аа5ааччы

От охсубут кырдалларбар

О5о сааспын эргитээри, Сетуелээбит ууларбар

Серуукээммин уерээри

Тенне туруом Туора- Куелбэр

Терут туелбэм буоругар

7 аа5ааччы

Онно, онно Туора- Куелбэр

Кууьар сырдык кутур5ан,

Сарыал еннеех тыал буолан

Сайар сылаас аймал5ан

Бары бииргэ: Сирдээ5и тапталым биьигэ- мин Тааттам сандаарар сарыала!

8 аа5ааччы

Мин Тааттам

Билэбин : эн миигин арчылаан туойаргын ,

Арыллар аартыкпар алгыскын аныыргын,

Уостубат куус уган угуттуу тураргын,

Суьумнаах сулустаах бу суолбун ыйаргын.

Киирии тыл.

Ууммут утуе сылынан, кэлбит кэрэ кэминэн эгэрдэ буоллун эьиэхэ куутуулээх кунду
керееччулэрбит, иьирэх истин истээччилэрбит! Этиэхтэн эриэккэс тугэннэри бэлэхтээтин эьиэхэ Эргэ Сана Дьыл диэн алгаатахпыт буоллун! Онтон биьиги, Дьулэй сирин кердеех нардах уолаттарын уонна
кыргыттарын, бугунну иэйиилээх , долгутуулаах ырыалара, , кэрэ ункуулэрэ, барыта эьиэхэ ананаллар, кунду биир дойдулаахтарбыт, Талба Тааттабыт дьоьун мааны дьонноро!

Кириьиэнньэ кистэлэннээх, аптаах- алыптаах кэрэ киэьээлэриттэн биирдэригэр биьиги
, Туора- Куел оскуолатын уерэнээччилэрэ, «Айар ыллыктар» тумсуу артыыстара, эьиэхэ ыалдьыттыырга, ырыа тойук, ункуу- битии кэьиибитинэн кундулуургэ сананныбыт.

Онон бугунну дьоро киэьээгэ кэлэн ыалдьыттаабыккын кэмсиниэххит суога. Умнуллубат
дьикти тугэннэри бэлэхтиэхтэрэ эьиэхэ талааннаах ыарыаьыттар , ункууьуттэр, Санкт Петербург , Сочи , Севастополь улахан сыаналарыгар сурдээх кытаанах жюри сурэхтэрин сууйбут, керееччулэр
биьирэбиллэрин ылбыт , аан дойдутаагы « Планета искусств» фестиваль- конкурс Гран – при хаьаайыттара, лауреаттара, дипломаннара, Туора- Куел оскуолатын иьинэн улэлиир, сайдар, айар- тутар « Айар
ыллыктар» тумсуу артыыстара.

Онон эьиги иннигитигэр талааннарын араас кырыытын кылбачытыахтара аар саарга
аатырбыт «Дьиэрэнкэй « ункуу ансамблын кэрэ кыргыттара, «Тогус тойон» вокальнай белех ыраьыттара, «Дьырылыатта» ,»Дьэьэгэй», Андайым» ырыа ансамблларын ырыаьыттара уонна ВИА.

Тумук

Эргэ Сана Дьыл аптаах киэьээтэ биллибэккэ кестубэккэ, ырыа тоук догуьуоллаах,
кэрэ кэпсээн, ункуу- битии аргыстаах тумуктэнэ огуста.Тиьэх ырыа доргооно салгынна дьиэрэйцэн симэлийдэ, тиьэх ункуу нарын иэйиитэ эьиги сурэххитигэр киирэн саста. Ол эрээри Кириьиэнньэ кэмин
уеруулэрэ ессее да салганаллар.

Еруутун уеруу- кету эрэ аргыстанын, утуекэн доготторбут, кунду керееччулэрбит!
Эьиги урдугутунэн еруу аламай кун сарданаларынан сандаардын, куех халлаан кулумурдээтин! Ессе да кэрэхсэбиллээх керсуьуулэр биьигини куутуехтэрэ диэн эрэнэ хаалабыт, биьиги, « Айар ыллыктар «
тумсуу эдэр артыыстара.

Ойуу дьаргаа киэргэллээх айар ыллыктары, умсулганнаакх олох суолун устунан айан
дьоллоох аартыктарын багарабыт эьиэхэ!

Керсуеххэ диэри, кунду доготтор!

Сценарий литературно- художественной композиции « Жизнь моя… иль ты приснилась мне»

Оросина Люба

Неведомо движение времени. Одно поколение сменяет другое. Русь вступила в XXI-й век. Движется, живёт по своим законам мир поэзии, а поэзия – это Вселенная души человечества. Непрерывно
нарождаются и вспыхивают в этом чудесном мире поэтические звёзды. Одни сгорают и навсегда исчезают ещё при жизни их “хозяина”, свет души от других доходят к нам на протяжении десятилетий. И лишь
немногие, очень немногие согревают народную “живую душу” в веках, разгораясь со временем всё ярче и ярче. Имя одной из таких звёзд в созвездии поэтической России – СЕРГЕЙ ЕСЕНИН. Оно – вечно…

«Отговорила роща золотая»… Танец

Марков Толя: Я, Сергей Есенин – сын крестьянина. Родился 2 октября в 1895 году в старинном селе Константиново Рязанской губернии, которое привольно раскинулось на высоком правом берегу
Оки.

Оросин Толя: : «С двух лет был отдан на воспитание довольно зажиточному деду по матери, у которого было трое взрослых неженатых сыновей,
с которыми протекло почти все мое детство.

Меркурьев Ваня: . Стихи начал писать рано, лет девяти, но
сознательно в 16-17 лет, когда приехал в Москву на заработки.

Меркурьев Ваня Не жалею … Не зову …Не плачу…

Люба Оросина

Представляют Есенина очень разным ,но его всегда хочется защищать и жалеть. Никакой он не драчун, не атаман, это все внешнее, он и сам хочет, чтобы его пожалели, хотя вроде бы и говорит: «Кого
жалеть, ведь каждый в мире странник», казалось бы, заявляет: «Не жалею, не зову, не плачу», – но у самого такая пронзительная жалость ко всему живому. Он сам – часть природы, он брат травинкам и
деревьям, он понимает извечных спутников человека

Алина Аянитова

В этом имени – слово осень

Осень. Ясень, осенний цвет.

Что- то есть в нем от русских песен-

Сень березы и синь рассвет.

Что- то есть в нем и от весенней грусти

Юности чистоты…

Только скажут – Сергей Есенин-

Всей России встают черты…

Оросина Люба

«Среди мальчишек всегда был коноводом и большим драчуном и ходил всегда в царапинах,» — вспоминал Есенин в 1925 г. в автобиографии. Эти воспоминания
нашли и поэтическое отражение в его творчестве.

Худощавый и низкорослый,

Средь мальчишек всегда герой,

Часто, часто с разбитым носом

Приходил к себе домой…

Бабка. Сергуша, весь в царапинах, опять с соседскими мальчишками подрался. Али на яблоню лазил?

Дед. Ты, это, у меня, старая, не трожь, он так крепче будет!

Бабка. Только в субботу помыли, , а он…

Видать, не выйдет из него учителя, вон весь чумазый.

Дед. Как не выйдет! Вот отдадим его в земское училище, потом в церковно-учительскую школу, а потом и в Москву дальше на учителя учиться…

Есенин. Не буду учителем.

Дед. А кем тогда?

Есенин. Никем, частушки буду сочинять!

Дед. Частушки… Ах, ты деду перечить! Бабка, розги! (Уходят)

Марков Толя Я иду долиной … На затылке кепи…

Оросина Люба: Рязанская красота напоила Есенина своими соками, навсегда привязала к себе:
всё лучшее, что написано поэтом, связано с землей, где он родился и вырос.И где бы поэт ни жил, в каких бы городах ни был, какие бы обстоятельства ни тревожили его душу, он в мыслях своих и
стремлениях неизменно возвращался в «страну берёзового ситца», туда, где осень – рыжая кобыла чешет гриву.

Оросин Толя. Низкий дом с голубыми ставнями.

Аянитова Айаана.

“Мы теперь уходим понемногу…” О ком эта есенинская строка? К сожалению, не только о себе самом. Многие русские поэты, лучшие русские поэты, приходили
на эту землю, “чтоб скорей ее покинуть”. А. Пушкин, М. Лермонтов, В. Маяковский, М. Цветаева, Н. Рубцов, В. Высоцкий ушли в свою последнюю зиму, в последнюю весну, в последнее лето, в последнюю
осень. Но с нами остались их живые стихи, а значит – их души.

Саша Павлов . Пушкину.

Родина, Россия была для Есенина началом всех начал. «Россия…Какое хорошее слово…и «роса», и «сила», и «синее что-то…»

«Нет поэта без Родины»,- говорил Есенин. Для неё он берёг самые заветные эпитеты. Слово «Русь» было для него любимым.

Даша Егорова Запели тесаные дроги.

Сардана Евграфова

Оросина Люба.Факел есенинской жизни отгорел рано. Ему едва исполнилось 30 лет. А факел его поэзии, его души до сих пор светит ярко и , думается, будет светить вечно.

1.Уходят лучшие , как будто мир им тесен,

Как будто он не в силах их понять.

2.Уходят лучшие, не спев последних песен,

Осиротив родную Землю- мать.

3.Мы перечитываем созданное ими,

И жжет глаза горячая строка.

4.Уходят лучшие , свое оставив имя,

Утраты боль и память на века

Люба Оросина

Отговорила роща золотая… Танец.

Инсценировка по мотивам драмы «Маскарад» М.Ю. Лермонтова

Действующие лица

Нина

Арбенин

Неизвестный

Князь

Маска

1 картина

Пары кружатся в вальсе. Маска и Князь.

Маска

А как знать…

Вы , может быть, должны судьбу благословлять

За то, что маску не хочу я снять.

Быть может, я стара, дурна… какую мину

Вы сделали бы мне.

Князь.

Ты хочешь испугать,

Но зная прелестей твоих лишь наполовину,

Как остальных не отгадать.

Маска

( хочет идти)

Прощай навеки!..

Князь

О Еще мгновенье!

Ты ничего на память не оставишь? Нет

В тебе к безумцу сожаленья?

Маска

( отойдя два шага)

Вы правы , жаль мне вас- возьмите мой браслет.

( бросает браслет на пол, пока он его поднимает, она скрывается в толпе)

2 картина.

Дом Арбениных

Нина

Евгений,

Я мучусь, я больна

Арбенин

А мало ли мучений,

Которые сильней, ужасней твоих.

Нина

Пошли за доктором.

Арбенин

Жизнь- вечность,

Смерть лишь миг!

Нина:Но я- я жить хочу!

Арбенин

И сколько утешений

Там мучеников ждет.

Нина ( в испуге)

Но я молю

Пошли за доктором скорее.

Арбенин (встает , холодно)

Не пошлю.

Нина

(после молчанья)

О если бы вину свою сама

Я знала,- то…

Арбенин

Молчи, иль я сойду с ума!

Когда же эти муки перестанут!

Нина

Браслет мой- князь нашел,- потом

Каким- нибудь клеветником

Ты был обманут.

Арбенин

Так я был обманут!

Довольно, я ошибся! .. возмечтал,

Что я могу быть счастлив… думал снова

Любить и веровать… но час судьбы настал,

И все прошло как бред больного

Нина

( в слезах упадает на колена и поднимает руки к небу)

Творец небесный, пощади!

Не слышит он, но ты все слышишь- ты все знаешь,

И ты меня, всесильный ,оправдаешь!

Арбенин

Остановись- хоть перед ним не лги!

Нина

Нет, я не лгу- я не нарушу

Его святыни ложною мольбой,

Ему я предаю страдальческую душу;

Он, твой судья, защитник будет мой.

Арбенин

( который в это время ходит по комнате, сложив руки)

Теперь молиться время , Нина;

Ты умереть должна чрез несколько минут-

И тайной для людей останется кончина

Твоя , и нас рассудит только божий суд.

Нина

Как ? умереть! Теперь, сейчас- нет, быть не может.

Арбенин

Да, я тебе на бале подал яд.

Молчание.

Нина

Не верю, невозможно- нет, ты надо мною

( бросается к нему)

Смеешься … ты не изверг… нет! В душе твоей

Есть искра доброты…

Взгляни сюда…

( смотрит ему прямо в глаза и отскакивает)

О!смерть в твоих глазах.

( упадает на стул и закрывает глаза)

Арбенин подходит и целует ее

Нина

(вырывается и вскакивает)

Сюда, сюда… на помощь!.. умираю-

Яд, яд- не слышат… понимаю,

Ты осторожен… никого… нейдут…

Но помни есть небесный суд,

И я тебя, убийца, проклинаю

Арбенин( горько смеясь)

Бледна!

Но все черты спокойны, не видать

В них ни раскаянья , ни угрызений…

Ужель!?..

Нина

Прощай , Евгений!

Я умираю, но невинна… ты злодей…

3картина. Дом Арбениных

Князь( останавливая Арбенина)

Постойте- вы должны узнать- что обвинили

Меня напрасно…что ни в чем

Не виновата ваша жертва- оскорбили

Меня вы вовремя… я только обо всем

Хотел сказать вам- но пойдем

Арбенин

Что? Что?

Неизвестный

Твоя жена невинна- слишком строго

Ты обошелся.

Арбенин( хохочет)

Да у Вас в запасе шуток много!

Князь

Нет, нет- я не шучу, клянусь творцом.

Браслет случайною судьбою попался баронессе и потом

Был отдан мне ее рукою.

Я ошибался сам- но вашею женою

Любовь моя отвергнута была.

Когда б я знал, что от одной ошибки

Произойдет так много зла,

То, верно б, не искал ни взора , ни улыбки,

И баронесса – этим вот письмом

Нам открывается во всем.

Читайте же скорей- мне дороги мгновенья…

Арбенин взглядывает на письмо и читает.

Неизвестный( подняв глаза к небу, лицемерно)

Казнит злодея провиденье!

Невинная погибла – жаль!

Но здесь ждала ее печаль,

А в небесах спасенье!

Ах, я ее видал- ее глаза

Всю чистоту души изображали ясно.

Кто б думать мог, что этот цвет прекрасный

Сомнет минутная гроза.

Что ты замолк несчастный?

Рви волосы- терзайся- и кричи-

Ужасно!- о, ужасно!

Арбенин( бросается на них)

Я задушу вас, палачи!

( Вдруг слабеет и падает на кресла)

Князь( толкая грубо)

Раскаянье вам не поможет.

Ждут пистолеты- спор наш не решен.

Молчит, не слушает, ужели он

Рассудок потерял…

Неизвестный

Быть может

Князь

Вы помешали мне.

Неизвестный

Мы целим розно.

Я отомстил, для вас, я думаю, уж поздно!

Арбенин( встате с диким взглядом)

О, что сказали вы?.. Нет сил, нет сил,

Я так был оскорблен, я так уверен был…

Прости, прости меня , о боже- мне прощенье

( хохочет)

А слезы, жалобы, моленья?

А ты простил?

( Становится на колени)

Ну, во и я упал пред вами на колена:

Скажите же- неправда ли- измена,

Коварство очевидны… я хочу, велю,

Чтоб вы ее сейчас же обвинили.

Она невинна? Разве вы тут были?

Смотрели в душу вы мою?

Как я теперь прошу, так и она молила.

Ошибка- я ошибся- что ж!

Она мне то же говорила,

Но я сказал, что это ложь.

( встает.)

Я это ей сказал.

Молчание.

Вот что я вам открою:

Не я ее убийца.

( взглядывает пристально на неизвестного)

Ты , скорей

Признайся, говори смелей,

Будь откровенен хоть со мною.

О милый друг, зачем ты был жесток?

Ведь я ее любил, я б небесам и раю

Одной слезы ее, -когда бы мог,

Не уступил- но я тебе прощаю!

( падает на грудь ему и плачет)

Неизвестный

( отталкивая его грубо)

Приди в себя- опомнись…

( князю)

Уведем

Его отсюда…он опомнится , конечно,

На воздухе…

( берет его за руку.)

Арбенин!

Арбенин

Вечно

Мы не увидимся … прощай… Идем… идем…

Сюда… сюда…

( вырываясь бросается в дверь, где гроб ее)

Князь

Остановите!..

Неизвестный

И этот гордый ум сегодня изнемог!

Арбенин

(возвращаясь с диким стоном)

Здесь, посмотрите! Посмотрите!..

( прибегая на середину сцены)

Я говорил тебе, что ты жесток!

Падает на землю и сидит полулежа с неподвижными глазами.

Князь и неизвестный стоят над ним.

Неизвестный

Давно хотел я полной мести,

И вот вполне я отомщен!

Князь

Он без ума… счастлив… а я? Навек лишен спокойствия и чести!

Конец

Кыайыы 70 сылыгар аналлаах фестиваль театрализованнай концерт сценарийа.

1.Бала5ан иьэ. Дьиэ кэргэн.

Эр дьоннор улэлии бараары тэринэллэр.

Ийэ: До5оор, ити ейуе5утугэр урумэ, сымыыт,аадьы уктум. Утаххытыгар быырпах.

Уол: ийэм алаадьытын наьаа да таптыыбын.

Ийэ: ии, о5ом, хайыы уйэ улаатан , улэ хамнас киьитэ буолан.( уолун сыллыыр)

Кыыс: Дьегуессэ, бу манны Мэхээчэ5э биэрээр. Кыра алаадьы, кебуердээх лэпписэкэ.

Уол: Тапталлаа5ар анаан ас астаабыт дуу.(кулэр)

А5а: Нохоо, эдьиийгин ол бу диэмэ. О5ом ыал буолан эрэриттэн олус уерэбин.Маайыс, тоойуом, куьун улэ хамнас умуруйуутэ уруу онорон ньиргитиэхпит. Мэхээчэ курдук кутуеттэнэри ким сириэ буолла5ай.
Чэ, барыахха , до5оор

Ийэ : Тоойуом, Маайыс тахсан сэргэбитигэр саламата ыйыахха, быйаннаах сайын кэлэрин уруйдаан( сэргэ5э салама ыйыыллар)

Окко киириигэ бэлэмнэнии улэтэ.

2.Ырыа ( эр дьоннор)

Эр дьоннор улэлииллэрэ кестер. Кэтириис кэлэр .

Кэтириис: Мэхээчээ, кэлэ сырыт эрэ

Мэхээчэ: Хайа , Кэтириис, эйиигин эрэ кэлиэ диэбэтэ5им.

Кэтириис: Мин ити ымдаан биэрэрбин умнубуппун

Мэхээчэ: оо , до5орум барахсан. Мин наьаа дьоллоохпун. Олох итэ5эйбэппин бу маннык дьоллоохтук , таптыы, таптата сылдьарбыттан

3.Таптал туьунан ырыа( кыыс эбэтэр уол)

Онтон эмискэ Левитан тыллара:

А5а: Чэ. Быраьаай, аар сэргэм, тэлгэьэм тутула, дьолум бэлиэтэ. Тулхадыйбакка , дьоннун сэргэ5ин араначчылыы тур, кэтэс эргиллэн кэлэрбин.

4.Академическай аа5ыы. Кыайыынан эргиллин эьиги!

1.Бу алаас ол саха киьитэ

Хотуурун оннугар саа ылан,

Алаьа дьиэтиттэн тэйбитэ,

«Мин дойдум самныбат саргылан,

Эн тускар мин бардым!»- диэбитэ.

Тай5а тыал будуллар буур5ата

Эйиэхэ эрчими биэрбитэ,

Кыьыммыт кытаанах тымныыта

Эйиигин эрчийэн ииппитэ.

2Дьукээбил сандаарар уоттара

Эн ыраас иэдэскэр кыыспыта

Хатааьын чолбонун кыымнара

Хап хара хараххар тыкпыта.

Бары: Саалаахтан самныма , эн саха буойуна

3.Киэн Лена чыскыйар чысхаана

Туестэргэр телену туьээртэ,

Хотугу дойдубут кыс хаара

Сурэххэр сырдыгы киллээртэ.

4.Эн Саха норуотун уола5ын,

Ебугэн ергеьун эн туттун.

Кенулу кемускуу бара5ын,

Ес- саас сурэххэр оргуйдун!

Бары:Эн Саха норуотун уола5ын

5.Кырыктанан , уордаах боотур,

Фашист кыылы кырбастас,

Ааатырбытын курдук аатыр,

Бастыннары кытта бастас!

6.Кыайыы суолун то5о солуур

Кыйысханнаах айаннар

Кырдьа5астыын о5олуун

Кемелеьер дьон- аймах.

7.Уот сиэбэт, уу ылбат киьитэ;

Геройдар суоллара, эн суолун!

Баран ис, эн кыайыы илдьитэ,

Долгун да туппатын эйиигин,

Буулдьа да таппатын эйиигин!

Эйиэхэ – бар дьонун эрэлэ,

Эйиэхэ- ийэ сир эрэлэ.

Бары:Эйиэхэ – ийэ сир эрэлэ

5.Эр дьоннор ансамбллара .Хайыьар

Маайыс: Мэхээчэм бу суолунан барбыта. До5оруом , алыс айманыма. Сэрии уьуо суо5а. Кэлэн сана дьиэ тутуом. Наьаа дьоллоохтук олоруохпут диэбитэ. Алтыс ыйгар барда
биир да суругу туппата5ым. Тыыннаах эрэ буолларгын , чыычаа5ым о5отоо… Эргиллэн кэл эрэ, ба5ар анар илиилээх, анар атахтаах. Айыы танараттан кердеьерум ол эрэ. Тыыннаах эрэ эргилин дойдугар,
дьонноргор…

ЫрыаЧуумпуга

6.Хара суруктар кетен киирэллэр.

Хаарыан эйэлээх олох кундэлэс куех халлаана харанаран, хааннаах буур5а ерутэ ытыллан хара суордуу халаахтаьан елуу суруктара, алдьархай илдьиттэрэ сахабыт сирин со5отохсуйбут алаастарын
урдунэн кеппуттэрэ,харысхала суох харах уутун халыта суурдубуттэрэ. Оо, сэрии, сэрии… Эн дэгиэ тынырахтарын кими да аьымматтара.

6.Ийэ кутур5анын ункуутэ

Кимэн киирии иннинэ кылгас чуумпуруу кэмэ кестер. Саллааттар сурук суруйаллар. Сынньаналлар. Сааларын ыраастаналлар.

А5а( сурук суруйар): Сарсын кимэн киирии. Дьэ, тыын тыынна харбас буолар буолуохтаах. Оо, ессее да дьыл5ам миэхэ кун сирин уеруутун бэлэхтии тустэр… Дьоммор , дойдубар эргиллэн теье эрэ
дьоллоохтук олорор этим. Билигин дойдубар саас кэллэ5э. Ньургуьун тыллыа… Сахалыы сайа5ас ырыаны истибит киьи, алааьым устун аргыый хаампыт киьи.

Норуот ырыата.

7.Ункуу Смуглянка

Тыас уус, снаряд эстэр, буулдьа чуьуурара.

8.Сэрии тугэнэ( бааьырбыт саллаат)

1 саллаат: Мэхээчэ, кытаат, до5оор.Олох кыра хаалла. Сотору санбаткка тиийиэхпит. Эмтэниэн , Мэхээчэ: Суох, до5оор, елер киьи буоллум быьылаах. Бу суругу тапталлаахпар Маайыска ыытаар эрэ,
до5орум эрэ буолларгын.Елер

1 саллаат: До5оор, Мэхээчээ, Мэхээчээ. Ааанал туонал абабыан. Эн бачча эдэркээн киьи олох олоруохтаах этин, уеруун дьолун иннигэр этэ…

Алаас ахтыл5ана. Кыталыктар

9.Сэрии аймал5анын ункуутэ

10.Дьахталлар от охсо сылдьаллар. Маайыс байааттаннаан охтон туьэр.

Суекулэ: Маайыс, тоойуом, хайдах буоллун? Уу иьэ5ин дуо? ( уу иьэрдэ сатыыр)

Маайыс: Суекулэ, Мэхээчэбэр…( елер)

Суекулэ: Тукаам, Маайыас, елумэ даа, ийэ5эр туох диибин, бэйэтэ да ыалдьан нэьиилэ сылдьар. ОО, сорум да эбит… Ол иьин о5ом барахсан ыалдьарын кистээн бу кун бугунугэр диэри улэлии
сылдьаахтаабыт. Мэхээчэм диэхтиир. Сэрии буолбата5а буоллар уруугар сылдьыа этибит, учугэйкэн бэйэн мааны ыал ийэтэ буолуон этэ… Кырыыстаах сэрии… Бу сиэн барда5ын…Кутур5ан ырыата

11.Сценка. Абыраллаах балык

Ырыа.

Драматическай этюд( монолог). Эргиллэн кэлбитин дойдугар…

Хор

На ступеньках роста эдэр учууталлар курэхтэрин уеруулээх тумуктуур чааьын
сценарийа.

Вед1 Утуе кунунэн, кунду доготтор!

Вед2. Утуе кунунэн куутуулээх ыалдьыттар, биир идэлээх доготторбут, куннэтэ уерэ керсер оголорбут, чугас
дьоннорбут!

Эьиэхэ, иитэр- уерэтэр уустук улэ маастардарыгар, бэйэтин идэтин таптыыр уонна
сыаналыыр дьоннорго , бу бырааьынньык ананар

Вед1Онон биьиги сагалыыбыт улуустаагы « Уунуу рудэллэригэр « диэн эдэр учууталлар курэхтэрин тумкутуур туьумэгин
сагалыыбыт

Уйэлэр кирбиилэригэр, сана кэм сагаллыытыгар , аан дойду историятын уьус
тыьыынчаатын аартыктарын арыйар сылларга эн хайдаххыный , учуутал? Олох туьунан туох толкуйдааххыный?

Тугунан олорогун? Туохха дьулуьагын? Тугу суруйагын сана уйэ устуоруйатын
кинигэтин сирэйдэригэр?

Вед2Сана дьоллоох санаа, арыйыы

Сана хоьоон, ырыа , айыы

Барыта сагаланналлар соьуйууттан

Сегууттэн- махтайыыттан

Барыта сагаланаллар иннигэр арыллар

Ыраас манан илиистэн

Айылга кистэлэннэрин таайыы

Ологу инники хамнатыы, сайдыы

Барыта сагаламмыттара долгуйууттан

Сана лиискэ санааны суруйууттан

Вед1.Туохтан сагаламмытай сылтан сыл аайы Туора- Куел орто оскуолатыгар олохторугар аан бастаан билии дойдутугар кырачаан
дьоннору арыаллаан эрэр эдэр учууталлары тумпут « Уунуу урдэллэригэр» На сутпеньках роста диэн курэх.

Сагаламмыта ейге- сурэххэ ер саьа сылдьыбыт ыра санааттан, кыьынны сарсыардалыы
чэбдик , сэргэх сана солун санааттан, хас да тууннээх кун толкуй улэтиттэн, дууьаны тууйар санааргабылтан уонна кэскиллээх уерууттэн.

Вед2.Тылы биэрэбит Туора- Куел орто оскуолатын иитэр уерэтэр улэгэ директоры солбуйааччыга , конкурс авторыгар Гуляева Оксана
Николевнага.

Бугун биьиги Таатта улууьун уерэгириитин салаатыгар сана страницаны суруйабыт.
Учууталлар курэхтэрэ – бу иитэр уерэтэр улэгэ олохторун анаабыт дьонно олус улахан суолталаах тугэн, сана арыйыыларга, сана туьумэхтэргэ туьаайар ураты куус, кэлэр кэнчээри ыччаты иитиигэ хаьан
да буппэт уерэтии улэтин энкилэ суох септеех онорор суол, оголору бу кэрэ, дьикти ологу септеехтук ылыныыларыгар кемелеьуу буолар.

Вед.1Учууталлар курэхтэр- ессе билиигин, сатабылгын, талааннын кердерер кыах, урдук профессионализм аныгы сайдыылаах обществога
ссамай сыаналанар баайынан буоларын дакааастааьын.

Биьиги курэхпит эьиэхэ эдэр учууталларга барыгытыгар аана аьагас,

Уон сыл анараа еттугэр аан бастаан биьиги кырдьагас оскуолабыт барахсан эдэр
учууталлары тумпутэ. Билиибит кыьата эдэр дьон эрчимнээх санааларыттан , чэбдик тыыннарыттан кэнээбит сырдаабыт курдук буолбута. Ол киэьээ биьиги бастакы сулустары умаппыппыт, педагогика уйаара
кэйээрэ биллибэт улуу куйаарыгар атаарбыппыт. Бастакы долгуйуу, куттаныы, сегуу – махтайыы, улускэн уеруу оунна хомойуу онно этилэр. Онтон ыла угус сыллар аастылар . Туора Куел орто оскуолатын
урдунэн сандаарбыт эдэркээн сулустар билигин улууспут республикабыт араас оскуолаларыгар айымньылаахтык улэлии сылдьаллар, сууьунэн ыччакка ыра санаалара туолллараыгр кемелеьеллер.

Вед.2Тогус кыайыылаахтары иитэн, талааннарын чочуйан таьаарбыт оскуолалары, билии дьоллоох кыьаларын бугун биьиги убулуейдээх
утуе куммутугэр уерэ керсебут.!

Кыайыылаах оскуолалар парадтара.( Сахалыы танастаах кыргыттар табличкалары
тутан киирэллэр)

Быйылгы убулуейдээх утуе сылга курэххэ кыттыыны ыллылар 20 араас идэлээх эдэр
учууталллар.

Дохсун ытыс тыаьынан ынырыагын кинилэри бу сценага.

Керергут курдук кинилэр бары эдэрдэр, кэрэлэр, бэйэ бэйэлэригэр
майгыннаспаттар.

Араас предметтэри биэрэллэр, араас уерэхтээхтэр.

Онтон кинилэри туох тумэрий, туох холбууруй?

Вед.1Эдэр учууталлары тумэр бэйэлэрин талан ылбыт идэлэригэр айымньылаах сыьыан, оголорго мунура суох таптал, . Уонна бу
эдэркээн дьон бары учуутал идэтин аан дойдуга саамай бастын идэнэн ааттыыллар.

Бу эдэр учууталлары тумэр ураты аптаах кууьу билигин биьиги керуехпут. Биьиги
кыракый эксперимент ыытыахпыт. Курэхпит кыттыылаахтарыттан бэриллибит этиилэри салгыырга, учуутал маастарыстыбатын ис хоьоонун арыйарга кердеьуегун1

Вед.2Онон мин учууталбын, мин кылаас салайааччытабын, . Мин- киьибин.

( эдэр учууталлар бэриллибит этиилэри салгыыллар)

Миэхэ учуутал диэн тыл иьиллэр…..

Мин оголорбор инэриэхпин багарабын…

Мин чуутал быьыытынан улэм сыала…

Багарабын мин уерэнээччилэрим…

Бэйэм улэбэр тирэнэнбин…

Аныгы киьиэхэ бастатан турани наада…

Учуутал еруу ейдуехтээх…

Мин сыры аайы кылааска киирэн иьэн саныыбын…

Бастакы ведущай: Хайа, эксперимеммыт табылынна дуо?

Вед.2Дьэ, кырдьык табылынна. Норуокка этэллэр: « Танараттан учуутал» диэн. Бу аптаах тыллары биьиги бугунну эдэркээн
педагогтарбыт туьунан этиэххэ сеп. Кинилэр бары кыракый дьоннору бары еттунэн сайыннаран, кэрэ баай дууьалаах дьону иитэ сатыыллар. Бу кинилэри тумэр.

Болгойун! Болгойун! Болгойун! Ууннэ долгутуулаах тугэн.

Билигин биьиги бастынтан бастыннары, чулууттан чулуулары билиэхпит, онус бастын
чууталы айхаллыы керсуехпут.

Вед.1.Эдэркээн учууталлар бугун аьагас уроктары биэрдилэр, улэлииир технологияларын кытта билиьиннэрдилэр, оголору кытта
алтыстылар, уопуттарын атастастылар.

Биьиги курэхпит кыттааччылара улэ бегену улэлээтилэр, угуьу элбэги ситистилэр.
Дьин чахчы учуутал диэн ааты сугэр чискэ тиксибиттэрин дакаастаатылар. Онон бугун кинилэр куннэрэр, дьоро киэьээлэрэ, кинилэр талааннарын дьэрэкээн оьуордарыттан таныллыбыт чагылхай туьулгэ
тустэннэ.

( конкурс туьунан кадрдар слайдалар экрана)

Вед.2Ессе ый анараа еттугэр бу уолаттар уонна кыргыттар олохторо Таатта улууьун атын учууталларын олохторуттан улахан уратыта
суога.

Онтон биир утуе кун кинилэр конкурс туьунан истибиттэрэ.

Ессе биир нэдиэлэ анараа еттугэр , конкурска кыттар сайаапкаларын бирэн баран, бу
учууталлар бэрт эрэллээхтэрэ, сорунуулаахтык инники диэки барар санаалаахтара. Кинилэр иннилэригэр хайдах курдук уустук туьумэхтэр куутэн туралларын сэрэйбэттэрэ.

Онтон икки кун анараа еттугэр уруоктарын, проектарын тууннэри бэлэмнээн, ,
долгуйан мэйиилэрэ эргийэрэ, сурэхтэрэ кебере, харахтара ирим дьирим барара.

Билигин , бары уустук туьумэхтэри ааьан баран, эдэр доготторбут ессе куускэ
долгуйаллар. Долгуйаллар, тумугу куутэн.

Вед.1Тылы биэрэбит экспертнэй совет бэрэссэдээтэлигэр …( Тумук иьитиннэрии)

Тыл бэриллэр оскуолабыт директорыгар Гуляев И.Н.

Дьэ биьиги бугунну киэьээбит чагылхай сулустарын аатын иьиттибит. Биьиги уерэ
кете , долгуйа иьиттибит курэхпит кыайыылаагын аатын.

Харда тылы биэрэбит бугунну курэхпит кыайыылаагар …( Кыайыылаах харда тыла)

На сутпеньках роста… Ууунуу урдэллэригэр… Бу уон сыл устата угус ахсааннаах
утуекэн дьоннор бэйэ бэйэлэрин солбуьа учууталлар курэхтэрин бэлэмнээбиттэрэ, толкуй бегетун толкуйдаабыттара, улэ бегетун улэлээбиттэрэ. Кинилэр кемелерунэн эьиги , эдэр педагогтар, олоххутугар
дьин чахчы сана урдэллэри дабайдыгыт. Онон бугунну киэьээбит биир ураты туьумэгэ: Конкурс сирэйдэрэ- Лица конкурса.,

Болгомтогутун экранна

Ведю.2Ескетун уерэнээччилэрин харахтара , уерэххэ билиигэ тардыьан чагылыьар буоллагына,

Эн ейдее, Учуутал, оголор, тапталларын , сурэхтэрин, инники кэскиллэрин барытын
эн илиигэр туттараллар.

Ейдее куруутун, эн еруу уерэнээччилэрин иьин эппиттиигин: кинилэр уеруулэрин,
хомолотолорун, эрэйдэрин, дьоллорун иьин барытыгар.

Эн хас биирдии уруоккун, субэгин, субуллар сыллары унуордаан бэйэлэрин кытта
илдьэ сылдьаллар.

Эн сурэгин уерэнээччилэрин сурэхтэрин кытта бииргэ тэбэр буоллагына, кыьамнылаах,
утуе санаалаах буоллаххына, кылааска олорор оголор бары боппуруоскар септеех эппиэти бириэхтэр, еруу бэлэмнээх буолуохтара.

Вед.1Махтал эьиэхэ, учуутал ыччаттар

Еркен ей, киэн билии,талаан баар дьонноро

Холобур буолун дуу, туланы сырдата

Бар дьоннут ыратын куннэтэ толорон.

Улэ5ит утуетэ еруутун ааттаннын,

Тыа сирин о5ото –эьиги кэскилгит

Аар махтал тыллара сыллата ананнын

Сып сырдык уеруунэн олоххут киэркэйдин

Вед.2Эьигини уерэ керебут

Сулустаах чааскыт бу ууннэ

Ткалаантан билииттэн чахчытын се5ебут

Идэ5э тапталгыт дьэнкэтик кеьуннэ

Хай5ыахпытын ба5арабыт эьигини

Ейгут, дьулуургут, билиигит иьин

Ба5арабыт ча5ылхай ситиьиини

Урдук уеруу барыгытыгар тиийдин

Оскуола гимнэ. Оголор ыллыыллар. Кинилэри кытта эдэр учууталлар припевы
ыллыыллар

Бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэр, тьупсарар с, ситиэрэр ханнык багарар
бырааьынньык агыьа минньигэстэн минньигэс юбилейнай торт! Уруй айхал эдэр учууталларга!Эьиги олоххут бу сиэдэрэй торт курдук кэрэ тупсагай буоллун, минньигэс уеруулэр, дьоллоох тугэннэр бииртэн
биир кэлэ турдуннар!

Ведущий 1

Ким этэрий, барыта буттэ диэн

Барыта бугун са5аланар

Сурэхтэргит биир сулустуу умайан

Тааттабыт халлааныгар сырдаатылар.

Ведущий 2

Умайаллар бу сулустар угус сыл

Ол эрээри барыта инники

Буппэт курэхпит.Инники сана сыл

Сулустуу тырымнаан билиигэ сирдиигит

Вед1 Утуе кунунэн, кунду доготтор!

Вед2. Утуе кунунэн куутуулээх ыалдьыттар, биир идэлээх доготторбут, куннэтэ уерэ керсер оголорбут, чугас дьоннорбут!

Эьиэхэ, иитэр- уерэтэр уустук улэ маастардарыгар, бэйэтин идэтин таптыыр уонна сыаналыыр , бу бырааьынньык ананар

Онон биьиги сагалыыбыт улуустаагы « Уунуу рудэллэригэр « диэн эдэр учууталлар курэхтэрин тумкутуур туьумэгин сагалыыбыт

Уйэлэр кирбиилэригэр, сана кэм сагаллыытыгар , аан дойду историятын уьус тыьыынчаатын арыйар сылларга эн хайдаххыный , учуутал?

Тугунан олорогун? Туохха дьулуьагын? Тугу суруйагын устуоруйа кинигэтин сирэйдэригэр?

Сана дьоллоох санаа, арыйыы

Сана хоьоон, ырыа , айыы

Барыта сагаланналлар соьуйууттан

Сегууттэн- махтайыыттан

Барыта сагаланаллар иннигэр арыллар

Ыраас манан илиистэн

Айылга кистэлэннэрин таайыы

Ологу инники хамнатыы, сайдыы

Барыта сагаламмыттара долгуйууттан

Сана лиискэ санааны суруйууттан

Туохтан сагаламмытай сылтан сыл аайы Туора- Куел орто оскуолатыгар олохторугар аан бастаан билии дойдутугар кырачаан дьоннору арыаллаан эрэр эдэр учууталлары тумпут « Уунуу урдэллэригэр» На
сутпеньках роста диэн курэх.

Тылы биэрэбит Туора- Куел орто оскуолатын иитэр уерэтэр улэгэ директоры солбуйааччыга , конкурс авторыгар Гуляева Оксана Николевнага.

Бугун биьиги Таатта улууьун уерэгириитин салаатыгар сана страницаны суруйабыт

Саха Республикатын уерэгин миниистирин керсуу уеруулээх тэрээьин хаамыыта , ис
хоьооно

Ункуу «Кыталыктар».

Закадровай текст:

Ункуулууллэр кэрэ нарын кыталыктар ,кынкынаьа ыллааннар кылбаарар кытыллаах
Наммара урэх урдугэр, ункуулуллэр улускэн уерууну уруйдаан, кэрэ кэскили тустээн! Сана уйэ сагаланна Таатта улууьун дьогус бэйэлээх Дьулэй нэьилигэр, сана кэм аартыктара аьылыннылар! Сана оскуола
ого йамагы керсен, , Туора Куел уолаттара , кыргыттара 2017 сылы билии- керуу дойдутун аптаах дыбарыаьыгар керустулэр!

1 ыытааччы:2017
сылы уеруу долгуннарынан айаннатар дьоллоох дьоро кунунэн , ытык мааны ыалдьыттарбыт, кунду учууталларбыт, атастарбыт, доготторбут!

2 ыытааччы:Нөрүөн-нөргүй буолуохтун, айыы дьонун араҥаччылыырга, алгыстаах олох суолларынан айаннатарга аналлаах талааннаах
салайааччылар,уерэх-билии эйгэтин сайдар суолун торумнуур, республика инникитин туьугар туруулаьан улэлэьэр уерэхтээьин салаатын баьылыыр кеьулуур Айыы Намылга хотун Феодосия Васильевна Габышева,
биир дойдулаахпыт , уерэхтээьин ураты суолталаах эйгэтин сана кэскиллээх хайысхаларын хамсатар Владимир Владимирович Аржаков,киэн туттар, холобур оҥостор, Саха Сирин кэлэр кэскилин , уйгу – быйан
ологун онкулун охсор Саарын тойоммут Васильев Владимир Николаевич, убаастыыр кутуеппут, кунду киьибит, угус сыллаах ыра санаабытын олоххо киллэрбит утуекэн догорбут Александр Михайлович Ханин,
Таатта улуьугар кэнчээри ыччакка дьоллоох аартыгы арыйарга куннэри тууннэри айымньылаахтык улэлиир, уерэх- билии улэтин салайар Аиза Николаевна Миронова, тереебут улууспут оскуолаларын ага
баьылыктара- директордар, оскуолага киириэн иннинэ саастаах оголор уьуйааннарын сэбиэдиссэйдэрэ, иитэр –уерэтэр эйгэ улэьиттэрэ!

1 аагааччы: Дорҕоон — дьаҥсал олоҥхоһуттарынан аатырбыт, ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаһата буолбут Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгэр
бүгүн эьигини, кунду ыалдьыттарбыт, уте доготторбут уерэ керсер!

2 аагааччы:Ытык мааны хотуттар, убаастабыллаах тойоттор, тохсунньу тоьуттар тымныытыттан чагыйбакка тустаах айан суолуттан туора
сытар урэххэ уескээбит, иьириккэ иьийбит туорах сага Туора Куелгэ анаан – минээн алгыс этэ, ыалдьыттыы кэлбиккитигэр махтал буолуохтун!

Тылы биэрэбит Саха Республикатын уерэгин министригэр Габышева Феодосия
Васильевнага

1 аагааччы: Биьиги эрэнэбит Дьулэй нэьилигэр атаарар кылгас кэмнитигэр эьиги Наммара урэх урдугэр сандаарбыт Блии кыьатын – дьол
уйатын, биьиги тапталаах оскуолабыт уеруу оьуорунан мандарынан киэргэнэр утуе эйгэтин тапталынан, айар улэнэн илгийэр салгынынан толрру тыыныаххыт, аптаах дыбарыас олохтоохторун тнараттан
мааныламмыт талааннарын, айыылартан бэлэхтэппит дьогурдарын туоьутун ыраларын тойуктарын, кэрэ кэпсээннэрин истиэххит, ункуулэриттэн уеруеххут диэн.

2 аагааччы: Күндү күүтүүлээх ыалдьыттарбыт! Эһигини бүгүҥҥү кэрэ-бэлиэ күҥҥэ оскуолабыт устун алгыстаах айаҥҥа ынырабыт!

Билсиҥ, Дьүлэй сирин кэлэр кэнчээри ыччатын
үүнэр-сайдар үөрэх-билии үрдүк чыпчаалларын дабайар эриэккэс эйгэтин кытта.

Кунду доготторбут! Ытык мааны ыалдьыттарбыт
, эьигини эгэрдэлиир “Доргоон” вокальнай инструментальнай ансамбль, солистар : Марков Анатолий, Варламов Марат, Данилова Айаана. Салайааччылара: Наумов Егор Иванович.

1 аагааччы:Угус сыллар устата элбэх эьэлэр, эбэлэр, ийэлэр, агалар кыьынны тымныы сарсыарда оголорун оскуолага атааран баран, Биьиги да хаьан эрэ
таас оскуолаланыахпыт, оголорбут тууппулэнэн, мааны бачыынканан сууруехтэрэ мыраамар кирилиэс устун, хаатынка этэрбэс таьырдьа эрэн наада буолуо дииллэрэ. Сыллар ааьаллара, ол эрээри ыра санаа
умуллубатага. Бугун биьиги уерэ -кете этэбит:

Оскуолабыт кэрэ сылаас,

Тонон-хатан буттубут.

Куутэр сырдык мааны кылаас

Дьол кынатынан кеттубут.

2 аагааччы:Кунду доготтор,бугунну урдук уеруу сарыалынан сандаарбыт дьоро киэьээгэ иьийэн олорон, буорга сыыска туьэрбэккэ истиэгин Дьулэй сирин маанылаах уолун , киэн туттар
киьитин Саха республикатын федеративнай сыьыанна уонна тас сибээстэргэ миниистирин, ытыктыыр биир дойдулаахпыт Васильев Владимир Николаевич
ыллыктаах тылын, сайагас санаатын.

1
аагааччы:Ыра санаа
туолла. Билигин да биьиги остуоруйа дуу илэ дуу диэн итэгэйбэппит. Ол эрээри оскуолабыт сандааран турар, кун ахсын тиэтэйэ – саарайа суурэбит кинилиин керсуьэ,оскуолабыт барахсан биьигини хас
сарсыарда аайы уерэ- кете ытыьын тугэгэр туьэрэн ылар.

Сана олох сагаланна кыракыйТуора
Куелбутугэр.

2
аагааччы: Бугунну
уеруулээх куну уруйдаан ункуулэрин бэлэхтииллэр алын суьуех оскуола уерэнээччилэрэ, “Дьиэрэнкэй” хореографическай ансамбль иитиллээччилэрэ. Салайааччылара : Андросов Семен Дмитриевич. Онон
ураанхай сахалар урдук айыыбытыгар анаммыт бэрт кэрэхсэбиллээх ункуу “Дьеьегей”

1
аагааччы: Үгүс сыл
устата, үгүс ыарахаттартан толлубакка, бэйэ -бэйэлэрин атастаһа сылдьан оскуолабытын оҥорон тутан таһаардылар архитектордар, каменщиктар, штукатурдар, малярдар, слесардар, монтажниктар,
суоппардар, дизайнердар, араас идэлээх айыы сирин үтүө дьоно- биир тылынан эттэххэ «Монтажник» тутуу тэрилтэтэ. Эһиги үлэҕит суоҕа буоллар бүгүн үлүскэн үөрүүттэн тыа сирин уолаттарын уонна
кыргыттарын, кинилэр төрөппүттэрин, чугас дьоннорун харахтара чаҕылыһыа суоҕа этилэр. Бу кэрэ бырааһынньык суох буолуо этэ.

Тылы биэрэбит Ханин Александр
Михайловичка.

2
аагааччы:Саҥа
оскуола- барыбыт өрөгөйө, барыбыт муҥуутуур дьоло буолар. Ол эрээри дьиҥ-чахчы дьоллоох дьонунан буолаллар оскуоланы бүтэрээччилэр. Эһигини көрөн үөрэллэр эбэлэргит эһэлэргит, оскуола бастакы
үөрэнээччилэрэ.

Саҥа оскуола- көлүөнэлэр быстыспат
ситимнэрэ

Саҥа оскуола – сайдыы сүҥкэн
кэрэһитэ.

1
аагааччы: Кунду
куутуулээх ыалдьыттарбытын эгэрдэлииллэр оскуолабыт 11 кылааьын уерэнээччилэрэ “Андайым” вокальнай белех . Салайааччылара: Васильев Геннадий Кононович.

2
аагааччы: «Дьиҥ
дьыалаҕа эрэ эрэнин» диэн тылларынан салайтаран үлэлиир «Биир ньыгыл Россия» партия. Кини тылынан буолбатах үлэтинэн бар дьонугар үөрүүнү уонна эрэли бэлэхтиир, социальнай объектары тутууга
улахан болҕомтотун уурар. Оскуола тутуута- бу үтүө дьыала, Россия Саха сирин кэрэ кэскилин туһугар ахсаабат кыһамньы, инники сайдыыга саҥа саҕахтары арыйыы. Биһиги оскуолабыт манна үтүөкэн
бигэргэтии, дьоллоох туоһу буолар.

1 аагааччы: Тыл бэриллэр СР Үөрэҕин
Министерствотын уерэх сайдыытын ресурснай хааччыйыытын директора Аржаков Владимир Владимировичка.

Бугунну дьоро куннэ сахалыы сайагас
ырыатынан эгэрдэлиир сэттис кылаас уерэнээччитэ Арсен Кузьмин.

2
аагааччы: Бугунну уеруулээх керсуьуугэ биьиги киэн тутта этиэхпитин багарабыт,Туора- куел оскуолата кэлэр кэнчээри ыччаты билии урдук чыпчаалларыгар сирдиир утуекэн кыьа эрэ буолбатах, кини
Таатта улууьун бастын учууталларын педаггическай улэ кистэлэннэригэр уьуйбут уерэтэр – иитэр киин диэн ыраас суобаспытын кыларыппкка туран этэбит. Талба Таатта улууьун бары оскуолаларыгар улэлии
сылдьар араас идэлээх айылгаттан айдарыылаах учууталлар бастакы быьаарыылаах , сункэн суолталаах хардыыларын Туора Куел орто оскуолатыгар онорбуттара. Кинилэр кэрэ кэккэлэрин салайар Татта
улууьун уерэгириитин салаатын баьлыыр кеьулуур Далбар хотун Миронова Аиза Николаевна.Угус сыл анараа еттугэр сэмэй, нарын кыысчаан Дьулэй сиригэр уктэммитэ. Тыа сирин уолаттарыгар уонна
кыргыттарыгар математика диэн наукага тапталы инэрбитэ. Мантан сагаламмыта кини уерэх сырдык эйгэтигэр кынаттаах айана. Тылы биэрэбит Аиза Николаевнага.

1
аагааччы:Дьулэй
сиригэр бастакы педагогическай хардыыларын онорбут талааннаах учууталларга бу нуемэрбитин аныыбыт.

Ыра санаа туус манан табалара эьигини дьол
хайатын чагыллар чыпчаалларыгар айаннаттыннар, ыра санаа туолар кэрэ эйгэтигэр тириэртиннэр!

“Табалар” Толороллор “Дьиэрэнкэй “ ункуу
ансамблын иитиллээччилэрэ. Салайааччы Андросов С.Д.

2
аагааччы:Айар тыл
алаьата , ийэ тыл иэримэтэ буолбут Дьулэй нэьилиэгин ологун онкула олонхо ойуу мандар тылынан охсуллубута. 18 олонхоьут, тогус улуу ойуун нэьилиэк ураты дьылгатын тустээбиттэрэ. Табаахырап,
Бабыат Макаарап, Улуу Кээмпэс, Кетуехэ уола Маалгын, Баспарыйа, Миинэ уола Дьегуессэ, улуу дьоннор , суду ааттар. Кинилэр хааннара сууругурэр Туора Куел кэлэр кэнчээри ыччатын
сурэгэр.

Айар ыллык тыргыллар

Дьоллоох Дьулэй
сиригэр

Олонхоттон сагыллар

Улэ, уеруу биьигэ.

1
аагааччы:
Куутуулээх кунду ыалдьыттарбыт! Эьигини эгэрдэлииллэр Туора – Куел орто оскуолатын иьинэн улэлиир “ Айар ыллыктар “ тумсуу иитиллээччилэрэ. Утум салганар, айар аартык ыраахха, урдуккэ, кэрэгэ
сирдиир.

“Айар ыллык”

2
аагааччы: Тылы
биэрэбит тохсус кылаас бастын уерэнээччитигэр, саханы саха дэппит улуу Оруоьуттар утумнарын салгыыр эрэнэр киьилэригэр Оросин Анатолий Жарафовичка.

1
аагааччы:Уоттарын
сандаардын, мин саҥа оскуолам!

Эн дьоллоох кэмнэри
агаллын,

Барыбыт ырата дьэ
туолла,

Дьоро күн дьолунан
сыдьаайдын!

Оскуола, эн сана
олоххо

Алгыстаах аартыгы
арыйдын,

Хас биирдии кырачаан
оҕоҕо

Ыраахха сулуһу
сырдаттын!

2
аагааччы: Махтал
эьиэхэ, айыы сирин утуекэн дьонноро! Биьиги аптаах ырабытын толорон, бу кэрэ остуоруйа дьиэтин, билии кыьатын бэлэхтээбиккитигэр. Багарабыт эьиэхэ кылбаарар алаастарбыт ыраас хаардарын курдук
угус уерууну, эргэнэ хара тыаларбыт дьоллоох тойуктарын курдук угус ситиьиилэри! Ыра санааларгыт барыта туоллуннар!

Оскуола аьыллыытын иккис сценарийа

1 чааьа

1 аагааччы: Ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаьата буолбут Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр уйэлээх ыра туолан , сана таас оскуола кэлэр кэнчээри ыччакка ааннарын тэлэччи аста!

2 аагааччы: Айхал эьиэхэ, айыы сирин утуе дьонноро, остуоруйа дьикти дыбарыаьын ого аймахха бэлэхтээбиккитигэр!

1 аагааччы: Бу оскуола диэн ааттаах ойуу дьаргаа киэргэллээх олус кэрэ дыбпрыаска биьигини еруутун Уеруу, Айар улэ, Ситиьии, Таптал, Догордоьуу, Эрэл, Итэгэл уонна , биллэн турар, биилиигэ модун
дьулуур арыаллыахтара диэн эрэнэбит.

2 аагааччы: Ыраахтан Чугастан мустубут ытык мааны ыалдьыттарбыт, куутуулээх кунду дьоннорбут!

Болгойун! Болгойун! Болгойун!

Эьиги иннигитигэр бугунну дьоро киэьээ буруйдаахтара, олонхо оьуордаах ыллыктарынан айанныыр Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччата, билии кыьатын, алгыстаах алаьатын ырыаьыт, ункууьут, хоьоонньут ,
сэьэнньит, ахсаанньыт, уруьуйдьукт, быьый, сымса, суурук, талааннаах тустуук уолаттар , боччумнаах да мэник тэник да, еркен ейдеех, тобуллагас тьолкуйдаах уолаттар уонна кыргыттар.

1 аагааччы: Сагалыыбыт уеруулээх парады.

Бугунну куннээххэ саамай дьоллоох дьон- бастакы кылаастар. Аны 11 сылынан бастакы выпускник аатын сугэн, кынат ууннэрэн сайдыылаах олоххо кетуехтэрэ турдага.

Кылаастарын салайааччыта: Аянитова Е.Г.

2 аагааччы: Эьиги болгомтогутугар – иккис кылаастар. Кэрэчээн кыргыттар, ункрууьут, ырыаьыт уолаттар дьэ манна бааллар, кунду доготтоор!

Кылаастарын салайааччыта Данилова У.Ж.

Эьигини эгэрдэлииллэр, уеруулэрин уллэстэллэр уьус кылаастар.

Сэргэх сэьэннээх, сырдык ыралаах, уерунньэн утуе майгылаах чагылыннаспыт уолаттар уонна кыргыттар. Кылаастарын салайааччыта: Попова Е.И.

1 аагааччы: Керсуегун 4 кылаастары!

Булугас ейдеех, уус уран тыллаах артыыс бастыннарын, уерэх чулууларын.

Кылаастарын салайааччыта Сыромятникова О.Е.

Айхаллыы керсуегун боччумнаах, ейдеех, эппиэтинэстээх уолаттардаах, нарын намчы улэьит кыргыттардаах 5 кылаастары. Кылаас салайааччыта: Васильев Г.К.

Керсебут сааскы бастакы сибэккини санатар сэргэх кыргыттардаах, ус бухатыыр уолаттардаах алтыс кылаастары. Кылаас салайааччыта: Егорова Л.Э.

2 аагааччы: Сэлэлии анньан сиэттиьэн киирэн бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэллэр сэттис кылаастар. Улэьит сытыы- хотуу уолаттардаах, ункууьут бэрдэ кыргыттардаах, сайдам санаалаах ураты
дьоннор!

Кылаас салайааччыта : Бережнова А.А.

1 аагааччы: Уерэ- кете керсуегун оскуола саамай бэрээдэктээх, кыьамньылаах, дьулуурдаах уерэнээччилэрин- ахсыс кылаастары. Кылаас салайааччыта: Гуляева А.И.

Бугунну дьоро киэьээбитин киэргэтэллэр еркен ейунэн мааныламмыт, айар талаанынан айхалламмыт тохсус кылаастар. Кылаас салайааччыта: Павлова В.Д.

2 аагааччы: Эгэрдэлии керсебут эрчимнээх элэккэй спортсмен уолаттардаах, мааны сэмэй кыргыттардаах онус кылаас уерэнээччилэрин . Кылаас салайааччыта: Атастыров А.П.

1 аагааччы: Ынырабыт эьиги иннигитигэр сана оскуола дьоллоох эйгэтигэр уерэхтэрин тумуктуур , ого саастарыттан арахсар , талааннаах утуе уолаттардаах, кыталык кэрэ кыргыттардаах 11 кылаастары.
Кылаас салайааччыта: Пахомова Л.В.

2 чааьа

2 аагааччы:Кунду доготтор бугунну урдук уеруу сарыалынан сандаарбыт дьоро киэьээгэ иьийэн олорон , буорга сыска туьэбэккэ истиэгин инники олохпут модун тутула – уолаттарбыт, мохсоголлорбут
оскуолаларын туьунан санааларын, алгыс тылларын.

1 аагааччы:Онон эьиги иннигитигэр араначчылыыр, кемускуур, харыьыйар, сайдыыны салайар дьоммут- уолаттарбыт.

Уолаттар аагыылара

3 чааьа

2 аагааччы:Агыйах сыллаагыта тыал барыта курдаттыы урэр , анысхан ахсынньы тымныытыттан хахха эрэ буолар эргэ оскуолабыт барахсанна , чэнирбит туннуктэрдээх кылааска халын туу былаакка серенен
олорон учуутал туннугунэн харанар охсубут кыьынны халлааны кереет эмискэ туоххаьыйан санаабыта: « Хаьан бу тонон – хатан бутэбит? Хаьан эмит солко былааччыйанан , тоьугурас тууппулэнэн сылдьар
дьоллонобут дуу суох дуу?Сотору Сана Дьыл . Онно эмиэ оголорбут барахсаттар киэргэнэн чараас танас таннан кэлэн тонон сордонуохтара турдага.Алдьархайдаах баьаар кэнниттэн, улэлии уерэнэ олорбут
алаьа дьиэбитин хара дьайдаах уокка былдьаппыппыт кэннэ эьэлэробитин эбэлэрбитин ийэлэрбитин агаларбытын уерэппит оскуолабыт барахсан биьигини сылаас ытыскар туьэржн ылаахтаабытын . Кыьынны тыйыс
тымныыттан харыстыы сатыыгын да кыагын тиийээхтээбэт. Теье эрэ учугэйдик улэлиир уерэнэр этибит сылаас киэн куон оскуолага. » Учууталылларын санаатын сэрэйбит курдук оголор эмискэ дьиктитик
иьийбиттэрэр.

1 аагааччы:Онтон эмискэ хап харанан чогулуччу кербут мэник уолчаан эппитэ: Оголоор, биьиги сотору таас оскуолага уерэниэхпит дии. Онно учугэй да бырааьынньыктар, концертар буолуохтара». Кини
санаатын сырдык баттахтаах сэрбэйбит кыыс салгаабыта: « Сана дьылга наьаа учугэй сиргэ тиийэр платьенан сылдьыахпыт. Хаьан да тонуохпут суога». Оголор куе дьаа буола туспуттэрэ. Учуутал санныттан
халын туу былаатын бырагаат, сэргэхсийэн паараталар быыстарынан хаампыта уоона кырачаан уолчааны тебетуттэн имэрийээт эппитэ: Ии оголорум, хайцаан да таас оскуола сырдык сылаас кылааьыгар уерэнэр
куммут уунуе. Дэриэбинэбит ортотугар таас оскуола дыбарыас буолан дьэндэйиэ».

Ыра санаа туолла. Билигин да биьиги остуоруйа дуу илэ дуу диэн итэгэйбэппит. Ол эрээри оскуолабыт сандааран турар, кини мантан ыла биьигини хас сарсыарда аайы уерэ- кете керсуе.

Сана олох сагаланна кыракый Туора Куелбутугэр.

УУгус сыл тухары араас амарах санаалаах дьон биьиги ыра санаабытын кунтэн кун сибэкки кэриэтэ бибэйдээн, суурэн – кетен, улэлээн- хамнаан бу оскуола онорон тутан таьаардылар.

Республикабыт улууспут салалтата, Уерэх салата, нэьилиэкпит, оскуолабыт администрацията, уонна биллэн турар Монтажник тутуу тэрилтэтэ. Уйэлэргэ уерууну эрэр сагар дирин махталбыт эьиэхэ
ананар, талааннаах, кэскиллээх толкуйдаах салайааччылар, кыьамньылаах, амарах санаалаах араас улэьиттэр!

Бугунну кэскили тустуур дьоллоох дьоро туьулгэбитин эгэрдэлиир ытыктыыр , киэн туттар ага баьылыкпыт Михаил Михайлович Соров

Кундутук саныыр бар дьоммут! Эьигини ыллам ырыаларынан эгэрдэлииллэр Бутун Россиятаагы , Аан дойдутаагы айар конкурстар лауреттара «Дьырылыатта» вокальнай ансамбль Дьырылыатта вокальнай
ансамбль. Бу ырыаны бэлэзхтиибит сана оскуоланы тутарга кыах биэрбит, олохпутугар сана туьумэги арыйбыт улууспут республикабыт салалтатыгар.

Махтал , эьиэхэ утуекэн салайааччылар, амарах санаалаах, кэскиллээх толкуйдаах саха саарыннара уонна хотуттара!

Дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт улуустаагы уерэх салаатын сэбиэдиссэйин Миронова Аиза Николаевнаны

Доготтоор, ким кыталыктар ункуулууллэрин кербутэй? Бу айылгабыт кэрэ киргэллэрин туохха да тэннэммэт умсугутуулаах ункуутун кербут киьи хайаан да олох дьолун билэрэ. Онон биьигини барыбытын
инники дьол, уеруу, уйгу быйан , сайдыылаах олох куутэр диэн эрэниэгин.

Ункуулээн, кэрэ кыталыктар

Ункуулээн дьолу тустээннит,

Уеруу сулуьа халлаанна сандаарар

Ункуулээн, сир ийэни киэргэтэннит

Кыталыктар. «Планета искусств бутун аан дойдутаагы фестиваль кыайыылаахтара , «Дьиэрэнкэй ункуу ансамбла эьиги болгомтогутугар. Бу ункууну бэлэхтиибит «Монтажник « туту тэрилтэтин салтатыгар,
улэьиттэригэр. Дьол эрэр аргыстанын сылайары билбэккэ тымныыга , куйааска тууннэри кунустэри улулээн дыбарыас бэрдин тутан дьэндэппит ытыктыыр, кундутук саныыр дьоннорбут!

Бугунну умнуллубат кэрэ кунунэн эгэрдэ тылын этэр Ханин А.М.

Ыллаан, тогус тойоттор,

Туора- Куелбут эрэллэрэ

Уеруу дууьаны толорор

Ыллаан, дьоллуу, эрэннэрэ

Эьиги иннигитигэр Тогус Тойоттор

Кинилэр эгэрдэлэрин аныыллар уерэх салаатын салалтатыгар, бары улэьиттэригэр. Эьиги ыылктаах тылгыт, кыьамньыгыт оскуола тутуллуутугар модун тирэх буоллулар. Еруутун биьиги оскуолабытын олох
модун байгалыгар маяк буолан инники сирдиигит.

Тылы биэрэбит …

Республика салайар органнарын араас салаатыгар улэлии сылдьар бары биир дойдулаахтарбытыгар, оскуола тутуутун туруорсубуккутугар махатанан туран бу ункуубутун аныыбыт

Эгэрдэ тылын этэри кердеьуегун…

Биьиги оголорбут мантан ыла ункуулуур киэн анал кылаастаннылар, музыканана дьарыктанар кэрэ эйгэлэннилэр, спорсменнары аныгылыы зал куутэр, тупсагай библиотекагага тобуллагас толкуйдаахтар
науканан дьарыктаныахтара турдага. Айыы сирин амарах санаалаах дьоно! Эьиги биьиэхэ оскуоланы эрэ бэлэхтээбэтигит, эьиги биьиэхэ сана олоххо айанныыр модун аалы тутан биэрдигит. Аны биьиги
куттаммаппыт тоьуттар тыйыс тымныыттан, кыьынны уьун куннэртэн, ардахтан силбиктэн. Инникик сайды суола тэлгэнэнро, дьол сулуьа урдубутугэр тырымныыр.

Сыанага уруйдуу- айхаллыы ынырабыт…

Концерт

Тумук тыл

Уйэлэргэ уунэ сайда тур оскуолабыт барахсан!

Угус ахсааннаах утуе дьону кынат ууннэрэн кетут!

Кыьынны кылбачыгас хаарынан, куьунну кемус сэбирдэгинэн, сааскы куех отунан киэргэммит ыллыктаргынан уолаттар кыргыттар уерэ кете суурдуннэр, санаттан сана билии чыпчаалларын дабайдыннар!

Угус ахсааннаах Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччатыгар дьоллоох ого сааьы бэлэхтээн кулумурдэс уоттаргынан сандааран ыныра угуйа тур!

Сценарий , 2 чааьа

2 аагааччы: Ыраахтан Чугастан мустубут ытык мааны ыалдьыттарбыт, куутуулээх кунду дьоннорбут!

Болгойун! Болгойун! Болгойун!

Эьиги иннигитигэр бугунну дьоро киэьээ буруйдаахтара, олонхо оьуордаах ыллыктарынан айанныыр Дьулэй сирин кэлэр кэнчээри ыччата, билии кыьатын, алгыстаах алаьатын ырыаьыт, ункууьут, хоьоонньут ,
сэьэнньит, ахсаанньыт, уруьуйдьукт, быьый, мыса, суурук, талааннаах тустуук уолаттар , боччумнаах да мэник тэник да, еркен ейдеех, тобуллагас тьолкуйдаах уолаттар уонна кыргыттар.

1 аагааччы: Сагалыыбыт уеруулээх парады.

Кылаастарын салайааччыта: Аянитова Е.Г.

2 аагааччы: Эьиги болгомтогутьугар – иккис кылаастар. Кэрэчээн кыргыттар, ункрууьут, ырыаьыт уолаттар дьэ манна бааллар, кунду доготтоор!

Кылаастарын салайааччыта Данилова У.Ж.

Эьигини эгэрдэлииллэр, уеруулэрин уллэстэллэр уьус кылаастар.

1 аагааччы: Керсуегун 4 кылаастары!

Булугас ейдеех, уус уран тыллаах артыыс бастыннарын, уерэх чулууларын.

Кылаастарын салайааччыта Сыромятникова О.Е.

2 аагааччы: Сэлэлии анньан сиэттиьэн киирэн бугунну уеруулээх куммутун киэргэтэллэр сэттис кылаастар. Улэьит сыты- хоту уолаттардаах, ункууьут бэрдэ кыргыттардаах, сайдам санаалаах ураты дьоннор!

Кылаас салайааччыта : Бережнова А.А.

Бугунну дьоро киэьээбитин киэргэтэллэр еркен ейунэн мааныламмыт, айар талаанына айхалламмыт тохсус кылаастар. Кылаас салайааччыта: Павлова В.Д.

1 аагааччы: Ынырабыт эьиги миннигитигэр сана оскуола дьоллоох эйгэтигэр уерэхтэрин тумуктуур , ого саастарыттан арахсар , талааннаах утуе уолаттардаах, кыталык кэрэ кыргыттардаах 11 кылаастары.
Кылаас салайцааччыта: Пахомова Л.В.

Сценарии к «Уоланнар туьулгэлэрэ»

Эрчим уус уран аа5ыы курэ5э

Уран чороон курдук хоьоон

Туолар сана кымыьынан.

Утах ханнын, алгыс туоллун,

Тула мустун, кунду дьонум!

Диэн Наталья Михалева Сайа дьикти кэрэ тылларынан са5алаатахпыт буоллун бугунну
уолаттарга аналлаах уус уран аа5ыы курэ5ин.

Неруен нергуй, кунду до5оттор!

Саргылаа5ы саныыр- ахтар

Уолан дьону кытары

Туьулгэ5э тумсэр уеруу

Утуе аанын арыйыа5ын!.

Айар талан алгыьынан мааныламмыт , уус- уран тыл умсул5анын билбит уолан
о5олорбут!

Эрчим курэх эьиэхэ эриэккэс уерууну анаатын!

Кенул сана кынаттанан

Кетер ыра санааланан

Куехтуур халлаан кустугуттан,

Кунтэн, сиртэн кууьурун!

Уран тылы батас гынан

Уьулуччу буолан тахсын,

Биитэр дьэдьэн курдук эмэн

Ууллан – тохтон умсугутун.

Хас да сыл тухары «Эрчим» уус уран аа5ыы туьулгэтэ Дьулэй сирин сайа5ас
туонатыгар айар аьа5ас дууьалаах, ойуу- дьар5аа тыллаах, артыыстыы талааннаах уолаттары тумэр. Угус о5олор хайыы уйэ оскуоланы бутэрэн улахан олох устун дьол соргу кердуу
аттаммыттара.

Бугун ыраахтан чугастан мустубут уус- уран тыл улуу кэрэтин умсугуйа ыймахтаабыт
уоланнар маннык керуннэргэ бэйэлэрин дьо5урдарын тургутан керуехтэрэ:

Дьуьуйуу,
Академическай беле5унэн аа5ыы;
Хоьоон аа5ыыта,
Айымньыттан быьа тардыыны, монологу толоруу,

Ону таьынан агаларга аналлаах айар туьулгэ улэлиэ.

Билигин , кунду до5оттоор, ытык мааны ыалдьыттар эьигини урдук сололоох дьууллуур
субэ састаабын кытта билиьиннэрэрбитигэр кенуллээн!

Дьууллуур субэ бэрэссэдээтэлэ: Винокуров Виктор Васильевич

Сана олох дьикти саргытын

Саха тылынан ойуулаабыта,

Эргэ олох эстэн барбытын,

Эмиэ иэйэн хоьуйбута.

Тумугэ

Кыра бэйэ5ит улааппыккыт

Ийэ5ит уутун эмэннит-

Алаас буоругар анда5айбыккыт

«Ийэ тылбытын татыа5ын» дэьэннит.

Ииитиллибит ийэ тылбыт , алгыстаах айар аартыкпыт быланнаах туьулгэтэ тумуктэнэ
о5уста.

Иьирэх ийэ тылбыт,

Умсугутар уран тылбыт!

Уолан киьи уйан кутун

Ой дуораана буолан аймаатын,

Кырыымпаны кытта ылластын,

Хомус тыаьын кытта холбостун!

Ити тылларынан до5уьуоллатан сыана5а ынырабыт ытыктабыллаах дьууллуур субэни.
Тумугу долгуйа кэтэьэбит.

Уустаан – ураннаан аа5ар уолаттар

Умуллубат уоттаах чо5ул харахтарыгар

Булан уерэбит бэйэбитигэр умуллубаты

Кинилэр иэйэр тылларыттан,

Килбиэн кэрэ ньуурдарыттан

Кэниир, сырдыыр дууьабыт!

Махтал буоллун эьиэхэ, саха айар куттаах, уран тыл ураты кистэлэннэрин баьылыырга
дьулуьар чулуу уоланнар! Эьиги бугунну куннэ биьиэхэ барыбытыгар, манна мустубуттарга

Тероеебут тылбыт барахсан алыптаах алаастарыгар ыалдьыттыыр утуе тугэни
бэлэхтээтигит. Саханы саха дэппит ураанхай бастыннара улуу суруйааччыларбыт, бэйиэттэрбит бэйэлэринэн кэлэн айар туьулгэ5э тэннэ хаамсыбыт, айбыт, хоьуйбут курдук сананныбыт.

Ба5арабыт эьиэхэ артыыс талааннаах, айар дьо5урдаах ньургун уолаттарбытыгар
санаттан сана ситиьиилэри, ахсаана биллибэт айар аартыктары, хоьоон хомуьуннарын, кэпсээн кэрэлэрин! Еруутун сахабыт саарба туутуунуу сымна5ас, кэрэмэс саьыллыы кэрэ, буспут дьэдьэннии минньигэс,
бастын батыйалыы сытыы, ойуун дунурунуу хомуьуннаах , халлаан бай5алыныы мунура суох баай тылын хараххыт харатыныы харыстыы, сааскыт тухары сайыннара тураргытыгар ал5аатахпыт буоллун! Сандал
сааьы, саман сайыны, кемус куьуну , ахсынньы аргыарын унуордаан эьиил эмиэ Дьулэй сирин дьолоох туелбэтигэр , ыалдьытымсах сайа5ас Туора Куел оскуолатыгар керсуеххэ диэри!

«Тарбаахаптыы» астыахха курэх

«Саха тугу сатаабата5ай?!»-

Уран тарба5ын

Уус талаанын

Ааахсыбатахха да,

Улуу тылын

Ураты кууьун

Ойуулаабатахха да ,

Саха тугу сатаабата5ай,

Саргылаа5ы тугу санаабата5ай

Диэн иьирэх тыллары этэн туран са5алыа5ын ыраахтан чугастан сылдьар асчыт
уолаттары тумпут , саха саарынын аатынан ааттаммыт «Тарбаахаптыы астыахха « диэн курэхпитин!

Угус сыл тухары сорох омуктарга саха туьунан ончу асчыта суох омук диэн сыыьа
сурах тар5ана сылдьыбыта. Сахалар эрэйдээхтэр ууга эти буьараллар, хаппыт лэппиэскэлэрин кирэллэр, а5ырбыт балыгынан аьылыктаналлар диэн. Онтон билигин Тыгын Дархан ресторан аата- суола киэн
сиринэн тар5анна, ыраах сиринэн тэнийдэ. Сахалар астарын культуратын сайыннарбыт, урдук искусство таьымыгар таьаарбыт киьинэн буолар биьиги биир дойдулаахпывт улуу асчыт Иннокентий
Тарбахов.

Сэрии ыар сылларын ынырык куннэрин туеьунэн тэлбит, ийэ – а5а тапталын билбэккэ
улааппыт, саха уола ураты талаанынан, олоххо дьулуурунан, сырдык ыраас ыратынан норуотун историятыгар биир ча5ылхай кинигэни кемуьунэн суруйбута. Бу аптаах кинигэ алаадьы сытынан абылыыр, уохтаах
кымыьынан умсугутар, минньигес куерчэ5инен манньытар, сыалаах ойо5оьунан сылаанньытар.

Иннокентий Тарбахов туохха да тэннэммэт ураты минньигэс, тереебут дойдутун
сымна5ас хаарын дьиктитин, дьэдьэнин сытын, келуччэлэрин кэрэтин, алаастарын сылааьын инэриммит астара Араас омуктар хоруолларын , президеннэрин дуоьуппуттара, сехтербуттэрэ,
умсугуппуттара.

Билигин биьиги киэн тута «Саха сатаабата5а диэн суох!» диибит уонна сахалыы
сайа5ас э5эрдэбитин тиэрдэбит эьиэхэ, бар дьоммут.

Э5эрдэ эьиэхэ, сахабыт сирин эрэллэригэр, асчыт уолаттарга ! Хаьан эрэ ба5ар
эьигиттэн бииргит билигин аатырар сура5ырар французскай кухняны утуруйэн саха кухнятын кулинарнай искусство урдуку чыпчаалыгар таьаарыа5а! Ба5арабыт эьиэхэ ситиьиини, дьулууру, тулууру, эстибэт
эрчими, айар иэйиини.

Бугунну дьикти курэхпитигэр уоланнар ас астааьын искуссвтовтын бары уеруйэхтэрин
баьылаабыттарын бэрэбиэркэлэниэхтэрэ, уустук тургутуктары ааьыахтара.

Ол курдук урдук сололоох дьууллуур субэ сыаналыа5а араас омук,саха астарын астаан
а5албыт быыстапкаларын, барыанньалаах куерчэхтэрин, соботтон араас астары, дьэрэкээн киэргэллээх тортарын, этинэн онорбут булуудэлэрин, салаты онорор уеруйэхтэрин.

Дьэ онон до5оттор дохсун ытыс тыаьынан до5уьуоллаан уерэ – кете керсуе5ун
дьууллуур субэ састаабын.

1.Аа дьуо тиийэн кэллим

Алгыс этэр кэрэ эйгэ5э,

Чугас баарбын биллим

Ууммут суурбэ биирис уйэ5э!

Уьулуччу сырдык санааны

Уруйдуубун – айхаллыыбын,

Айыл5алаах ыраас ыраны

Уйгулуубун- айгылыыбын!

Эдэр саха, бэлэхтээ кэрэтэ-

Оло5ум амтанын амсайыахпын,

Бэлэхтээ кымыста, уерэтэ-

Сахалыы санаабын арыйыахпын

Хоьоон кэрэ тылларынан арыаллатан уолаттарбыт ураты кэрэтик уустаан- руаннаан
оноьуллубут,тэриллибит, тардыллыбыт остуолларын кэрийэн кекруе5ун, сыаналыа5ын!.

Саха норуота-

Саамай былыргы омук утума,

Баай сандалыта-

Саха дууьатын кэрэ суьума.

2. Хас биирдии огобут сааьын кытта ыксары ситимнээх, дьикти куустээх – ийэбит,
эбэбит куерчэ5э. Оной санай кербут оччугуй уолчаан атах сыгынньах остуолга кэлэн куерчэх ытыйа турар ийэтигэр сыстар. Ийэ барахсан о5отун сылаастык сыллаат куерчэхтээх ытыгы уунар. Ама хай киьи
маннык аптаах тугэни санаабата буолуой! О5о саас оьуор- дьар5аа сарсыардаларын.

Билигин да5аны ыраах сирдэртэн тереебут туелбэбитигэр эргиллэн минньигэстик
мотуйабыт куерчэхтээх лэппиэскэни. Кууспутугэр куус, санаабытыгар сана эбиллэр. Туох баар кыьал5а барыта умнуллар, сутэр симэлийэр.

Билигин биьиги асчыт уолаттарбыт куерчэх онорон дьууллуур субэни кундулуехтэрэ.
Дьэ кэтээн керуе5ун эрэ хайа уолан бастыннтан бастын куерчэ5и онорорун.

Уолаттарбыт бары да5аны куерчэхсит бэрдэ эбиттэр. Кэнэ5эскитин кинилэр маннык
отонноох, дьэдьэннээх , сукгуннаах, моонньо5онноох куерчэхтэринэн таптыыр кыыстарын, онтон миньигэсчэй бэйэлээх о5олорун кундулуехтэрэ, маанылыахтара диэн эрэнэбит уора – кесте,
испитигэр.

3 Туьумэхпит. – торду киэргэтии. Биьиги уоланнарбыт бэлэмнээн а5албыт туортарын
минньигэс кириэминэн сиэдэрэйдик киэргэтэн жюри дьуулугэр таьаарыахтара.

Торт барахсан билигин арыылаах алаадьыны, бескейбут бэрэскини, сыалаах сылгы
ойо5оьун, субайы, таба тылын кытта саха мааны сандалытын киэргэтэр ас буолла5а.

Мин уолаттарбыт кистэл санааларын маннык диэн хоьоонунан хоьуйан этиэхпин
ба5арабын:

Бэйэм кыьаллан хайдах сатыырбынан

Бу аспын киэргэтэн эрэбин,

Эьиэхэ , бар дьоммор аныырбынан,

Дьолунан туоламмын уерэбин.

Мин аьым- сибэкки киэргэллээх

Тегурук алааьы санатар,

Минньигэс суегэйгэ сетуелээн

Бу дьоро куммутун киэргэтэр.

Уолаттарбыт тортара бииртэн биир кэрэлэр, минньигэстэр. Онон манна туран эрэ
дьууллуу субэ5э ымсыыран сынаахпыт уута суурэригэр эрэ тиийэбит.

4. Билигин бу туьмэххэ уолаттарбыт эти туустаан тумлаан буьаран, ыьаарылаан,
поварскай искусство араас ньымаларын туттан дьикти минньигэс булуудэлэри онорон таьаарыахтара. Минньигэс сытынан сымарынан барыбытын ымсыырдыахтара. Онон уолаттарбытыгар бу уустук туьумэххэ
ситиьиилэри ба5арыа5ын!

Эт ас- саха терут аьа. Эт ас баар буолан биьиги былыргы сахалар бу тыйыс тымныы
дойдуга сэниэлэнэн , куустэнэн санаттьан сана кун олох ыарахаттарын кытта курэс былдьаьаллара, сайдар суолга тураллара.

Дьэ до5оттор долгуйа кэтэьиэ5ин бимьиги уолаттарбыт тугу буьаран- хатаран
дьууллуур субэ сурэ5ин манньыталларын?

5. Билигин бэрт уустук курэх уолаттары куутэр. Ол курдук кинилэр ас астыыр
искусство теориятын теье билэллэрин дьууллуур субэ бэрэбиэркэлиэ. Ыллын да асчыт буолбаккын. Теье да айыл5аттан дьо5урдаах буол, ол дьо5ургун сайыннарарга, чочуйарга септеех уерэх наада. Ааар
саарга аатырбыт асчыттар бары араас урудук уерэх чыпчаалларын дабайан, уустук уерэ5и ааьан билигин ресторанннарга баьылыы – кеьулуу сылдьаллар. Онон уолаттарбытыгар манны ыйытыктары
биэриэ5ин.

Асчыт уолаттарбыт уустук туьумэ5и ситиьиилээхтик аастылар. Аны кинилэр дьэ
европейскай поварскай искусство биир кэрэхсэбиллээх страницатын арыйан, салат онорорго холонуохтара. Салат , диэн бары билэрбит курдук, о5уруот аьыттан, фруктаттан, балыктан, кууруссаттан ,араас
туманы холбоон оноьуллар ас. Бу ас кэнники кэмнэ олус популярнай буолла. Салат – табан оноьулунна5ына , хас биирдии ингредиена барыта орун оннугар буолла5ына, киьи доруобуйатыгар олус туьалаах
ас. Онон дьэ уолаттарбыт салаттарын долгуйа кэтэьиэ5ин!

Дьууллур субэ уолаттарбыт сиэдэрэй салааттарын биир биир амсайда. Ону кытта тэнэ
биьиги курэхпит тиьэх туьумэ5э тумуктэннэ. Билигин Дьууллуур субэни тумук таьаарар уустук улэ5э дохсун ытыс тыаьынан атаарыа5ын уонна долгуйа, тулуурдаахтык кэтэьиэ5ин.

Саха тугу сатаабата5ай?

Кун тааьа буолан

Кеечуктуу тыгар,

Дьол тааьа буолан

Маачыктаан ылар

Ыралаах тааьы

Ытыьан турар.

Аан дойдуга

Аа5ыллар гына

Алмаас таска

Аатын суолун

Адаарыччы суруммут.

Диэн хоьоон кэрэ тылларынан до5уьуоллтатан курэхпит тумук чааьыгар киирэбит,
Билигин бары иьийэн олорон, онтон дохсун ытыс тыаьынан уруйдаан тумугу истиэ5ин.

Тарбаахап талааныны кустуга

Таатта5а дьэргэйэ оонньоото,

Талба да, мааны да остуолга

Уолан дьон астара киэркэйдэ.

Сайдыыга туннугу тобулбут

Тарбаахап убайбыт суолунан

Уолаттар дьоьуннук хаамтылар,

Уеруугэ ааннары астылар.

Э5эрдэ эьиэхэ асчыт талааннаах алама5ай айар куттаах чулуу уоланнар! Эьиги дьин
чахчы бугун манна мустубут бар дьоннутугар умнуллубат дьоро куну бэлэхтээтигит. Олоххут куерчэх курдук уеруунэн улуннун, сиэдэрэй торт курдук дьолунан сандаардын, кымыс курдук тапталынан кыынньа
турдун!

Эьиил эмиэ эриэккэс ас сытынан дыргыйбыт, тумалаах эт сытынан туймаардар
Тарбаахаптыы астыахха курэх утуе туьулгэтигэр керсуеххэ диэри!

Туора- Куел оскуолатын 2015 сыллаа5ы «Бастыннар сулуеттэрин»
сценарийа.

Сааскы сандаархай кун ча5ылыччы тыган барыбыт сургэтин кете5ер. Айыл5а ийэбит
уьуктан сана кэм са5аланар. Уерэх сыла тумуктэнэр тиьэх чиэппэрэ уунэн, ааспыт сылга тумук онорор , кыайыылаахтары чиэстиир, ситиьиилээхтэри сырдатар бары кэтэьэр бырааьынньыкпыт « Бастыннар
сулуеттэрэ» тиийэн кэллэ. Кемус куьунтэн са5алаан, уьун кыьын устата оскуола хас бирдии уерэнээччитэ уерэх били эйгэтигэр, спортка, ырыа5а- тойукка, ункуугэ , искусство араас керуннэригэр улус,
регион, республика бастыннарын кытта куен керсуьэн, курэс былдьаьан араас бэйэлээх суолталаах суруктаах, биьириир аналлаах, ситиьии туоьута грамоталары , дипломнары портфолио тын ханаппыта.
Дьэонон, Дьулэй сирин инники кэскилэ , сайдыылаах ыччата ол кыайыыларынан киэн туттар, уеруутун бар дьоннуун уллэстэр утуе тугэнэ ууннэ.

Кундутук саныыр биир дойдулаахтарбыт, уерэнээччилэр, тереппуттэр, учууталлар
барыгытын сааскы кэрэ бырааьынньык « Бастыннар сулуеттэрэ» ууммутунэн итиитик истинник э5эрдэлиибит.

Бастыннар сулуеттэрин былаа5ын таьаарар урдук чиэьи суктэрэбит оскуолабыт
бастынтан бастыннарыгар- туйгун уерэнээччилэргэ. Оскуола биэс сыана5а эрэ уерэнэр чулууттан чулуу, дирин билиилээх о5олорун батыьыннаран киллэриэ 11 кылаас туйгун уерэнээччитэ, оскуола киэн
тутттуута Туйаара Евграфова.

Э5эрдэ буоллун эьиэхэ, туйгун уерэнээччилэргэ. Оскуола5ыт аатын урдуктук тутан
санаттан сана кыайыыларга дьулуьун!

(Саха сирин Гимн тыаьыыр)

Россия гимнэ

Бастыннара сулуеттэрин аьарга ытыл биэрэбит П.П. Кочнев аатынан сорох
предметтэргэ диринэтэн уерэтэр орто оскуолата муниципальнай бюджетнай тэриллии директорыгар Россия уерэхтээьинин бочуоттаах улэьитигэр, «Саха Азия « фонд стипендиатыгар Гуляев Иван
Николаевичка.

Биэс сыана… Эн куустээх, тулуурдаах улэ утуе тумугэ буола5ын! Эйиигин дневника
кэрэтик кэчигирэтэн о5о инки дьыл5атын сырдык ыллыгын тэлэр.

Сценарий «На ступеньках роста…» Улуустаа5ы эдэр учууталлар
курэхтэрэ.

Киирии тыл

Кыыдааннаах кыьын барахсан кылбаарар кыраьанан кыыдамнаан, уут туман уллуктэнэн,
тыйыс тымныынан тыбыыран тиийэн кэллэ. Оскуолаларга уерэх дьылын бастакы чиэппэрэ тумуктэннэ. Таатта улууьун эдэр учууталлара олохторугар биир туьумэ5и аьаран , сурунаалларга «4» , «5» ардыгар
«3» сыаналары кэчигирэттилэр. Сыана туруорар тугэннэигэр кинилэр хайаан да, уустук идэлэрин эндирдээх суолларыгар тугу ситиспиттэрин, тугу сатаабаттарын кыайбаттарын санаабыт буолуохтаахтар. О5о
билиитин сыаната – учуутал идэтин таьымын сиэркилэтэ. Кырыа кыьыны керсе, иккис чиэппэри са5алыы, улууспут эдэ учууталлара, 21 уйэ киэн билиилээх, сайдыылаах санаалаах ыччаттара угэс буолбут
«Уунуу- сайды урдэллэригэр…» диэн курэххэ муьуннулар. Аныгы дьон сиэринэн кинилэр сатабылларын сыаналанаары, билиилэрин бэрэбиэркэлэнээри, толкуйдарын тургутунаары , манна биьиэхэ, Дьоллоох
Дьулэй сиригэр, туора- Куел туелбэтигэр ох курдук оностон, сир симэ5инии симэнэн тиийэн кэллилэр.

Онон эйэлээх э5эрдэтэ, дор5оонноох дорообото тутун, олох хараабылларын хамнатара,
дьыл5а дьыбардарын кыайар, били керуу сулустарын уматар убаастабыллаах учуутал дьоннор! Уруй- тускул , эьиэхэ уерэнээччилэргэ, курэхпит ыраахтан чугастан мустубут ыалдьыттарыгар!

Курэхпит быйылгы дьыла – уратылаах сыл. Быйыл Дьуйлэ сиригэр оскуола тэриллибитэ
90 сылын томточчу туолара. Онон ерегейдеех убулуей сылыга эьигини кытта керсербутуттэн, уеруубутун уллэстэрбититтэн олус астынабыт. Иккиьинэн, А5а дойду улуу сэриитигэр кыайыы 70 сылын туолар.
Онон уерэх, олох, тереебут дойдуга таптал, хорсун сана, дьулуур, тулуур быйылгы курэхпит бэлиэлэрэ буолан инники сирдииллэр.

Аныгы тыа сирин учууталын мэтириэтэ хайда5ый ?

Бу боппуруоьу биьиги орой мэник уолаттарбытыгар биэрэргэ сананабыт? Дьэ эрэ,
Айтал, Толя, Алеша кэлин эрэ манна. Эьиги санаа5ытыгар аныгы тыпа сирин учуутала хайдах буолуохтаа5ый?

Айтал:

Современный сельский учитель- это прежде всего человек , любящий детей. Он дарит
свои ученикам не себя любимого, а их самих, ярких, одаренных, успешных, умных.

Толя: Оттон мин сахалыы махалыы толкуйдуурбунан , аныгы тыа сирин учуутала – кыракый дэриэбинэ о5олорун эйгэлэрин
кэнэтиэхтээх. Биьиги, хайа да куорат бастын гимназиятын о5отуттан итэ5эьэ суох ейдеех, киэн билиилээх буолуохтаахпыт, кэрэхсэбиллээх оло5унан олоруохтаахпыт.

Алеша: Аныгы учуутал- билиини ыстаан ыстаан баран айахха укпат, кини биьиэхэ суоллары ыйар, уерэнэ уерэтэр.

Уолаттарбытыгар махтаныа5ын! Кинилэр сырдык ыраларынан , утуе тылларынан
до5уьуоллатан сыана5а ынырыаххайын Таатта улууьун эдэр учууталларын.

Эдэр учуутал, эйиэхэ эрэнэн

Кыракый киьи оло5ун уунар

Эйиэхэ кэлэн, оргууй сэрэнэн,

Айан аартыгын аттыгар турар.

Эн сирдээ кинини кылбаарар ыраахха,

Кэм кэрдии аалынан дьиктитик кетутэн,

Айаннаан хорсуннук сандаарар са5ахха,

Хас чыпчаал аайытын сибэкки ууннэрэн.

Биьиги бугунну конкурсаннарбыт ортолоругар бааллар ылламы ыраьыттар, талааннаах
ункууьуттуэр, артыыс бастыннара, уран тарбахтаах ураты дьоннор. Ол эрэн кинилэри барыларын, араас улуустартан, араас сирдэртэн сылдьар эдэр дьону тумэр биир улуу сана- о5о5о таптал, кэрэ кэскил
туспа5ай алаьатын тутуу.

Онон дохсун ытыс тыаьынан керсебут курэхпит кыттыылаахтарын:

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Таатта улууьун кэрэ кэскилин кэрэьэлээччилэр, сайдыыга суолу солооччулар, сана
келуенэ ыччат дьоллоох оло5ун тустээччилэр- эдэр учууталлар. Эьиги илиигитигэр биьиги баай историялаах, ураты ураанхайдар биьиктэрэ буолбут улууспут инникитэ, уйгу- быйан оло5о.

Уерэн- кетен туран курэхпит кыттыылаахтарын бастакы туьумэххэ бэлэмнэнэ
атаарыаххайын!

Истиэххэйин истин ырыата, дуоьуйуоххайын иьирэх тыллартан, дьикти музыкаттан.
Эьиги иннигитигэр Арсен Кузьмин, Татта улууьун тахсан эрэр ча5ылхай сулуьа.

1 этап. «Здравствуйте, это я»

Дорооболорун , бу мин!» ,- дииллэ бугун биьиэхэ эдэр учууталлар.

Дорооболорун, бу мин

Мин учууталбын, киьибин,

Иитэр урдук аналлаахпын,

Уеретер ураты талааннаахпын.

Истин дуу мин сэьэммин,

Оло5ум туьунан сэмэй кэпсээммин.

2 этап. «Школьные годы чудесные»(ответы на вопросы)

Оскуола дьикти сыллара… Кинилэр хас биирдии киьи ейугэр- санаатыгар елбет- суппэт
кэрэ ейдебул буолан хаалыахтаахтар. Хаьан да, ханна да буоллар ханнык ба5арар кыысчаан эбэтэр уолчаан, дохсун санаалаах эдэр киьи, саас ортолоох Далбар Хотун, а5амсыйбыт эр бэрдэ оскуола сылларын
санаан мичээрдээн, эдэрдэригэр туьэн ылыахтаахтар. Дьиннээх учуутал улэтин тумугэ онно сытар.Хайдах гынан эдэр учуутал уерэнээччилэригэр умнуллубат кэрэ эйгэни тэрийиэ5эй, кэрэхсэбиллээх , кустук
араас енунэн дьэргэйэр о5о сааьы бэлэхтиэ5эй? Дьэ бу уустук боппуруостар тула кэпсэтиини тэрийэн , эдэр учууталларбытыгар араас ыйытыктары биэрэн тургутан керуе5ун? Са5алыыбыт иккис
туьумэ5и.

Манна мустубут учууталларга , уерэнээччилэргэ истин иьирэх музыкальнай э5эрдэтин
тиэрдэр ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

3 этап. «Реклама учебных принадлежностей»

Аныгы учуутал оло5о туохтан турарый? Биллэн турар , о5олорго тапталтан,
ахсаабакка , салгыбакка бэйэ билиитин ханатыыттан, тугэ5э- терде кестубэт угус уруоктартан, араас кыайыылартан уонна кыайтарыылартан, уерууттэн уонна хомолтоттон, уустук уьун айантан. Ону таьынан
эдэр учуутал оло5о ессее туохтан турарый? 1924 сыллаахха Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр баай Боссокуоптар дьиэлэригэр оскуола арыллыбыта. Онтон манатан, ыраах чугас алаастартан даба
ырбаахылаах. Ынах олоооччулаах уолаттар уонна кыгыттар холуста суумканы сугэн оскуол5а тиэтэйбиттэрэ. Кинилэр ол холуста суумкаларыгар туох баарай? Харандаас, хаьыат илиистэриттэн тигиллибит
тэтэрээт туома, чэрэниилэ иьитэ. Учуутал барахсан кинигэлээ5э, масс укааскалаа5а, кирэьиин лаампата остуолугар турара. Оскуола маллара… Бу учуутал оло5ун арахсыспат аргыстара. Биллэн турар ,аныгы
уйэ учуутала туттар маллара олох атыттар. Дьэ эрэ , кунду керееччулэр , чуумпуран олорон истиэ5ин оскуола малларын рекламаларын.

Сценарий конкурса «Учитель года – 2012»

Конкурс аьыллыыта

Тыьыынчанана сыллар анараа еттулэригэр танара дьоннор сиэри – майгыны кэьэллэрэ
элбээбитин керен , кинилэргэ кемелеьерге санаммыт.Урдук Айыылары бэйэтигэр ыныран ылбыт уонна эппит: «Кун сирин дьонноро аартыктарын сутэрдилэр, муннулар, тугу гынабытый? Биир Айыы иччилээх
туулунэн уерэтэргэ эппит. Иккис- хаьан да буппэт саламаатынан аьатарга, уьус – танара уутун иьэрдэргэ. Арай тердус Айыы эппит: Хас биирдии киьиэхэ уерэххэ, билиигэ дьулууру дууьаларыгар ук уонна
учууталла анаа»

Ыллыыр Арсен Кузьмин

Кутаа уот- учуутал оло5ун бэлиэтэ.

Биьиги курэхпит символа – билии чыпчаалларыгар илдьэр кирилиэс. Учуутал хас
биирдии уктэл аайы билдиитэ дириниир, о5о5о таптала кууьурэр, маастарыстыбата тупсар. Кини бэйэтин уерэнээччилэрин билии дойдутугар сирдиир.

(Ведущий 1. Утуе кунунэн , кунду до5оттор!

Ведущий 2. Неруен нергуй буолуохтун,эьиэхэ, биир идэлээхтэрбитигэр,
убаастабыллаах учууталларга!

Ведущий 1. Биьиги барыгытын уерэ керсебут сылын аайы ыытыллар айар талааннаах,
киэн билиилээх, идэлэригэр бэриниилээх эдэр учууталлар «Уунуу урдэллэригэр» На ступеньках роста курэхтэригэр.

Ведущий 2. Бу курэх утуекэн идэ уустук кистэлэннэрин кэпсиир дьиннээх дьоро
киэьээ.Учууталларга анаммыт бырааьынньык.

Ведущий 1

Ырыа , хоьоон дьиэрэйдин

Эмиэ дьикти куммут ууннэ

Бары идэлэртэн кэрэлэрин

Учууталлары ере тутар

Ведущий 2

Аан дойдуга бастын идэ

О5олорго билиини биэрии

Учуутал утуе5э иитэр

Олоххо тапталы бэлэхтиир

Ведущий1 Уунуу урдэллэригэр эдэр учууталлар курэхтэрин арыйыы уеруулээх тугэнигэр
сыана5а ынырабыт Туолра Куел орто оскуолатын директорын , Россия уопсай уерэхтээьинин бочуоттаах улэьитин Гуляев Иван Николаевиьы. Выступление

Ведущий 1.

Бугун бу алгыстаах алаьа5а мустубут учууталлар бары танараттан талааннаах,
айыл5аттан айдарыылаах уракты дьоннор. Кинилэр тас керуннуун , ис дууьалыын сырдыгынан сыдьаайар кэрэлэр, утуену уксэтэр аналлаахтар.

Ведущий 2.

Эдэркээн учууталларбыт

Бары да бэртэр, чулуулар

Уолаттарбыт, кыргыттарбыт

Утуену эрэ утумнууллар

Онон бу бырааьынньыктыы киэргэммитт Сайдам сынньалан киинин сыаната бугунну
киэьээбит геройдарын куутэр. Дохсун ытыс тыаьынан керсуеххэйин.

(Конкурсаннар ааттара)

Ведущий 1.

Ханнык ба5арара курэх- бу улэ, айар улэ. Кини кыттааччыларга эрэ уустук,
тынааьыннаах эрэ буолбатах, ону таьынан жюри састаабын бэрт ыарахан улэ кэтэьэр.

Жюрига бастын учууталлар

Ейдеехтер, мындырдар, себугэр тыйыстар

Кинилэр кытаанах сыаналара

Дууьа5ын, билиигин байытар.

Инники сайдыыга кынаттыыр

Санаттан сана5а угуйар

Ааартыктан аартыгы арыйтыыр

О5о5о тапталы модьуйар.

Убаастабыллаах керееччулэр! Эьиэхэ урдук таьымнаах жюри састаабын
билиьиннэрэрбит:

Ведущий 1

Бала5ан ыйын бастакы кунугэр

Сэрэнэн кылааска аан бастаан киирбиккит

Былаанныт угуьэ, ыра5ыт урдугэ

Учуутал улэтин уустугун билбиккит

Кунду до5оттор, чуумпуран олорон истиэ5ин биьиэхэ бугун хантан хааннаах , кимтэн
кииннээх эдэр учууталлар кэлбиттэрин, тугу сатыылларын, тугу таптыылларын, олоххо тугунан салайтаралларын

Ведущий 1

Эдэркээн бу дьоннор хаьан да билбэттэр

Чункуйар, бытаарар кутталлаах ыарыытын

Улэттэн уеруу дьол оло5у киэргэтэр

Уксэтин куннэтэ учуутал ыллыгын

Биьиги бугунну курэхпит кыттыылаахтара бары оьуор ойуу киэргэллээх айар
аартыктарынан айанныыллар, харана халлаантан тырымнаьа тыгар айыл5а сулустарыттан уратылара диэн бэйэлэрэ эмиэ билиилэринэн, эдэр эрчимнэринэн, сырдык санааларынан ча5ылхай сулустары
уматаллар.

Курэхпит иккис туьумэ5э- оскуола5а туттуллар малы салы
рекламалааьын.

Ведущий 2

Махтал эьиэхэ, учуутал ыччаттар

Еркен ей, киэн билии,талаан баар дьонноро

Холобур буолун дуу, туланы сырдата

Бар дьоннут ыратын куннэтэ толорон.

Улэ5ит утуетэ еруутун ааттаннын,

Тыа сирин о5ото –эьиги кэскилгит

Аар махтал тыллара сыллата ананнын

Сып сырдык уеруунэн олоххут киэркэйдин

«Алло, биьиги талааннары кердуубут!» диэн туьумэ5и са5алыа5ын.

Кунду до5оттор! Курэхпит биир саамай уустук туьумэ5инэн буолар педагогическай
задачалараы суоттааьын диэн. Ол аата тугуй? Ханнык ба5арара учуутал хас кун аайы араас уустук проблемалары быьаарар. Хайдах бу о5ону дьиэ5э соруда5ы оноро уерэтэбин? Хайдах албынныыр куьа5анын
быьаарабын? Хайдах дьонно убаастабылы иитэбин?

Дьэ эрэ, керуе5ун- истиэ5ин!Эдэр учууталлар уустук учуутал оло5ун задачалараын
теье ситиьиилээхтик суоттуулларын.

Ведущий 1

Бугунну утуе санаа, ей- талан

Сананы арыйыы бырааьынньыгар

Кыайтапбыт диэн суох, айаны са5алаан

Бары чулуугут, э5эрдэ барыгытыгар!

Аны дьэ жюри быьаарыытын долгнуйа куутэбит.

Кэтэьии уустук тугэннэрин сымнатан, долгуйары аьаран Дьулэй сирин талааннаах
о5олорун кыракый концертарын дуоьуйа керуе5ун!

Бол5ойун! Бол5ойун! Бол5оЙун!

Ууннэ кэрэ тугэн! Ай5ыйах мунуутэнэн биьиги 2016 сыллаа5ы Таатта улууьун эдэр
учууталларыттан бастынтан бастынарын аатын долгуйа истиэхпит! Конкурсаннары барыларын сыана5а куутэбит.

Ведущий 1 Бу сырдык сыана5а тахсан турара бары эдэркээн дьоннору биир улуу куус тумэр: ол о5о5о таптал, талан ылбыт идэ5э мунура суох
бэринии,сылайары билбэт айар уххан.

Ведущий 2 Бу уолаттар уонна кыргыттар бэйэлэрин утуе улэлэринэн биьиги курэхпит
девиьын тылларын бигэргэтэллэр. Кинилэр кимнээ5эр да учугэйдик билэллэр: педагогика планетатыгар айар керсуьуулэр –бу умнуллубат аптаах тугэннэр.

Ведущий1

Эьигини уерэ керебут

Сулустаах чааскыт бу ууннэ

Ткалаантан билииттэн чахчытын се5ебут

Идэ5э тапталгыт дьэнкэтик кеьуннэ

Хай5ыахпытын ба5арабыт эьигини

Ейгут, дьулуургут, билиигит иьин

Ба5арабыт ча5ылхай ситиьиини

Урдук уеруу барыгытыгар тиийдин.

Ведущий 2

Ведущий 1

Ким этэрий, барыта буттэ диэн

Барыта бугун са5аланар

Сурэхтэргит биир сулустуу умайан

Тааттабыт халлааныгар сырдаатылар.

Ведущий 2

Умайаллар бу сулустар угус сыл

Ол эрээри барыта инники

Буппэт курэхпит.Инники сана сыл

Сулустуу тырымнаан билиигэ сирдиигит

Ведущий 2

Сценарий открытия Ыллаа- туой, уол ого!

I чааьа

1.Таптал аптаах кууьэ

( Видеоряд: Сайынны айылга кестуутэ)

Агыс иилээх сагалаах

Атааннаах менуеннээх

Аан Ийэ дойду

Айылгылаах арагас далбарыгар

Айыллан уескээбит

Аргаьыттан тэьииннээх

Айыы хаан аймахтара

Таптал диэн суду куус, аптаах иэйии баар буолан

Теретер огону телкелеен,

Иитэр суеьуну куруелээн

Унаар буруону унаарытан

Орто туру баран дойду

Дьоллоох куенугэр

Олох уеруутун билэллэр,

Айаллар- туталлар.

Уол о5о олох улуу сокуонунан

Нохтолоох тойон сурэ5э

Толугуруу мохсон

Хай5ахтаах хара быара хамсаан

Хайгыы- таптыы керен

Орто туруу дойду

Дьоллоох ойуута буолбут

Кэрэ дьа5ыл дойду

Киэргэллээх симэ5э буолбут

Кэрэмэн бэйэлээх кыыс о5ону

Кэргэн ылан ,

Эрэллээх эр, туьааннаах догор буолан

кэтит кехсугэр саьыаран,

Былагайга былдьаппат дурда хахха буолан

Аал уоту оттон, алаьа дьиэ тэриммитэ

(Ункуу «Таптал аптаах тугэннэрэ» Андросов С.Д., Романова В.Л.)

2.Айыы удагаттара уол ого кутун инэриилэрэ

(Видеоряд: сулустаах халлаан куйаара, куех халлаан, урун былыттар, айылга
кестуутэ)

Ус хартыгастаах

Урдук мэнэ халлаантан

Агыс хаттыгастаах

Арылы манан халлаантан

Тогус хаттыгастаах толомон манан халлаантан

Айыы удагаттара

Анаан минээн туьэн

Тапталынан айхалламммыт

Уол ого кутун

Саха ыалыгар

Инэрбиттэрэ.

Таптал курдук суду куус баар буолан

Уол ого барахсан кун сирин кербутэ,

Куех окко туспутэ.

Айар айылгылаах

Туойар талааннаах

Ыллыыр ымыылаах

Уол ого барахсан!

Эн илиигэр олох дьоло

Эн сурэххэр

Сирдээги таптал

Эн дууьагар ырыа тыла сибэкки буолан тыллаллар.

(Айыы удагаттара – ункуу. Уол ого терееьунэ)

3.Уол ийэтинээн кун алгыьын ылаллар

(Видеоряд: халлаан, кун уота кулумурдуур)

Фоновай музыка- иэйиилээх, бытаан

Иитэн уескэппит кун кубэй Ийэ барахсан уол о5отугар утуе санааны инэрэр, аламай
манан кунтэн арчылыыр алгыс кердеен, айыы суолун арыйар. Дьол суолун тустуур урун кун утуо санаа сарданаларынан эн аартыктаргын сырдатыа5а, айар куттаах уол барахсан.Кун кубэй ийэн уостубат
таптала уйаара кэйээрэ биллибэт олох модун байгалыгар аптаах аал буолан уеруу сибэккилэринэн киэргэммит кылбаарар кытылларгар тиэрдиэгэ.

Саргын салалыннын

Ерегей урдээтин

Дьол тосхойдун

Тускун туьаайдын

Мичил билистин,

Айхал ааннаннын

Уруй олохтоннун

Уруй- Айхал

( Ийэ уолунаан кунтэн уте сана кууьун, алгыс ылаллар)

4.Ага уонна уол

( Видеоряд: Сайынны айылга кестуутэ)

Фоновай музыка

Алтан тебелеех аар тойон ага куннэ кербут кунду киьитигэр уол оготугар Уран
чороону саамал кымыьынан толорон айах тутан

Утагын ханнарда, кууьугэр куус эптэ, алгыьын анаата.

Кыра бэйэн улааппыккын

Ийэн уутун эмэннин-

Алаас буоругар анда5айбыккын

«Ырыа тылынан тереебут терут дойдубун туойуом » диэннин

Айар аартыктарын арыллыбыттар,

Ыраахха ынырар ыллыктарын оьуордаах ойуунан угуйбуттар. .

(Ага уолугар кымыс иьэрдэр, алгыыр)

5.Саха саарыннар айар куттаах уол ого суолун туьаайыылара(
«Дохсун»)

Фоновай музыка

(Видеоряд: саха сирин айылгата, ыьыах кестуутэ)

Кехсуттэн тэьииннээх

Кун оголоро,

Аргаьыттан тэьииннээх

Айыы дьоно

Айар куттаах

Саргылаах Саха диэн ааты ере тутан

Ырыа дьиэрэйэр , олонхо этиллэр

Дьоллоох дойдутун

Алгаатахпыт буоллун!

Ыллам ырыабыт, дьоллоох тойукпут,

Умсугутар уран тылбыт!

Уолан киьи уйан кутун

Ой дуораана буолан аймаатын,

Кырыымпаны кытта ылластын,

Хомус тыаьын кытта холбостун!

( Дохсуннар кыра уолга бэлиэ туттараллар)

Кыра уол: Уруй!

Дохсуннар: Айхал

Ыллаа- туой, уол ого барахсан

Тапталы , уерууну уруйдаан

Ыллаа- туой , уол ого барахсан,

Кун сирин кэрэтин ойуулаан

Ыллаа- туой , уол ого барахсан!

Эйэлээх халлааны айхаллаан,

Ыллаа- туой , уол ого барахсан!

Кун кулэр сарыалын арыаллаан!

(Дохсун Ырыа)

II чааьа

Ведущайдар киирэллэр

Былыр былыгргыттан саха киьитэ оьогун иннигэр олордогуна олонхолуур,
огуьун мииннэгинэ ыллаар. Айар айылгылаах буолан ебугэлэрбит тоьуттар тымныылаах тыйыс дойдуга ссыпай сиэллээги сырыыргатан, хорогор муостаагы иитэн, унаар буруону унаарытан , теретер
огону телкелеен айан- тутан, улэлээн- хамнаан , сайдыылаах олох чыпчаалларын эрэлллээхтик дабайбыттара.
Ууммут утуе кунунэн ыраахтан чугастан мустубут ырыаьыт уолаттар, ытык
мааны учууталлар, куутуулээх кунду керееччулэр! Бугун манна хас биирдии томторо , алаарар алааьа олонхо оьуордаах тылынан ойууламмыт оччугуй бэйэлээх дьоьуннаах дьоннордоох Дьулэй
нэьилиэгэр биьигини бииргэ тумтэ, айаннатан агалла алгыстаах айыы сирин ырыата!
Дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт Ыллаа туой уол ого республиканскай
бырайыак авторын, Саха республикатын уерэгириитин туйгунун, …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Лугинова Зинаида Петровнаны

Парад

Сценарий открытия новогоднего литературного бала.docx

Сценарий открытия новогоднего литературного бала

Здравствуйте, милостивые государыни и милостивые государи!
1. Сегодня мы опять собрались на новогоднем сказочном балу.

Согласно традиции, введенной в России самим Петром !, бал открывают Хозяин и Хозяйка бала .

( Ульяна Ивановна, Иван Николаевич)

Давно пошла эпоха пышных балов и маскарадов , но вновь и вновь мы в своих мечтах возвращаемся в те давние времена.

Я свечи зажигаю и молчу

И смотрит мне в глаза волшебник вечер,

Рукою тьмы , притронувшись к плечу

Впервые бала зажигаю свечи

Волшебный бал- мечьта принцесс,

Прекрасных принцев взгляд желанный,

И сказка воплотится здесь

Для вас подарком долгожданным.

Приветствуем высокочтимых и многоуважаемых гостейНас почтили своим визитом уважаемые барышни Туора- Кюельского института благородных девиц со своими кавалерами, представителями
знатных дворянских семей .

Как воспоминанье о лете, о доме Лариных , о летних букетах, разнотравье и цветочных ароматах, мы танцуем «Вальс цветов»

Итак медам, месье- фигурный вальс.

Начальные классы танцуют

Любезно откликнулись на приглашение посетить наш бал очаровательные воспитанницы института благородных девиц среднего звена. Их сопровождают на балу кавалеры- свет Туора-
Кюельской молодежи.

О танец ! Ты мечты моей стремленье!

Прекрасней ничего на свете нет,

Чем торжество любви и вдохновенья

Оваций восхитительный букет!

И вновь Кавалеры ангажируют дам! Вальс,господа, вечно живой пленительный вальс!

Учащиеся среднего звена танцуют вальс.

Средь шумного бала случайно,

В тревогах мирской суеты,

Тебя я увидел , но тайна

Твои покрывала черты.

Лишь очи печально глядели,

А голос так дивно звучал,

Как звон отдаленной свирели,

Как моря играющий вал.

О эти балы маскарады! В них есть особенная пелесть , ведь маска это тайна, окруженная особым ореолом романтики.

Мы особенно рады визиту очаровательных барышень старших классов . С воодушевлением приветствуем и их кавалеров, блестящих гвардейцев , мужественных гусаров.

Однообразный и безумный

Как вихорь жизни молодой,

Кружится вальса вихорь шумный;

Чета мелькает за четой.

Внимание! Внимание! Внимание! Медленный вальс. Кавалеры ангажируют дам. Маэстро , музыку.

Гости продолжают прибывать на наш замечательный бал.

Своим обществом нас почтили сиятельные гости- высокочтимые педагоги нашей школы.

Учууталлар киирэллэр

Наш бал изыскан это и демонстрация манер и положения, блистание новинками парижской моды, соблюдение этикета, который временем менялся и в танцах и нарядах.

Итак мы сегодня на балу- здесь правит танец.

И вновь вальса дивные звуки приглашают на паркет наших высокочтимых гостей. Вальс, господа!

Церемониальный вальс!

Давно прошла эпоха пышных балов и маскарадов, но вновь и вновь , мы в своих мечтах возвращаемся в те давние времена кринолина и шелка, фигур , затянутых в корсеты, соблазнительных
и романтических запахов духов, шуршание вееров и звонов сабель и шпор.

Уважаемые дамы и господа!. Вальс, безусловно, прекрасен. И никто не забудет эти чудесные мгновенья. Но вы немножко все устали. Давайте отдохнем и насладимся звуками дивного
романса. Итак музыкальное украшение нашего бала. Романтика романса.

Татта улууьун Туора- куел орто оскуолатыцн сана таас дьиэтин арыллыытын
хаамыыта, ис хоьооно.

Ыытыллар сирэ: Таатта улууьа Туора- Куел сэлиэнньэтэ, Дьулэй нэьилиэгэ

Ыытыллар кэмэ: алтынньы 14 кунэ, 2016 сыл

Бастакы чааьа.

Сагаланыыта:

Оскуола тэлгэьэтэ, киирии аана уонна кирилиэс дьэрэкээн ееннех панноларынан,
былаахтарынан ,щардарынан киэргэтиллибит.Сахалаа танастаах Далбар Хотуттар арчылаары алаадьынан айах тутаары бэлэм тураллар. Оскуола туьунан ырыа дьиэрэйэр.

12.30мун Саха Республикатын Ил Дарханын Е.А. Борисов кэлиитэ.

Керселлер:

—

1 ыытааччы: Доргоон дьансал олонхоьуттарынан аатырбыт, ийэ тыл иэримэтэ, айар тыл алаьата буолбут Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгэр
бугун улускэн уерууттэн арылы алаастар айхаллыыллар, эргэнэ хара тыа эгэрдэтин ыытар.Бу куну биьиги бары олус да кууппуппут!Бугун манна кэлэр кэнчээри ыччакка дьоллоох аартыгы арыйан сана таас
оскуола ааннарын тэлэччи аста. Сана олох сагаланна.

Сана оскуоланы аьыы уеруулээх бырааьынньыгын аьыллыбытынан аагабыт.

«Российскай Федерация гимнэ» тыаьыыр.

1 ыытааччы

Болгойун! Болгойун! Болгойун!Биьиги уеруубутн уллэстэ кэллэ Саха Республикатын Ил
Дархана Егор Афанасьевич Борисов.

Музыка тыаьыыр. Бочуоттаах ыалдьыттар арчыланан, хобо чуорааны тыаьатан,
алаадьы амсайан тэлгэьэгэ киирэллэр.

2 ыытааччы.Биьиги, Таатта улууьун Дьулэй нэьилиэгин олохтоохторун Дьоллоох дьоро куммутугэр бугун ыалдьыттыыллар:

-Саха Республикатын уерэгин министирэ Габышева Ф.А.,

—

1.00 .Оскуоланы уеруулээхтик аьыы «Алгыстаах аартыктан ,оскуолам барахсан!»

Бастакы ыытааччы: Добрый день, уважакемый Ил Дархан Егор Афанасьевич, дорогие гости нашего праздника, взрослые и дети!

Иккис аагааччы:Неруен нергуй буолуохтун , убаастабыллаах Егор Афанасьевич, дьоллоох дьоро куммут кунду ыалдьыттара!Эьигини айхаллыы
керсер дьоьун дьоннордоох , олонхо тылынан ологун онкула охсуллубут Дьулэй нэьилиэгэ, Туора Куел туелбэтэ!Эдэриттэн эмэнигэр диэри, барыгытыгар эгэрдэ буоллун!

Бастакы аагааччы:

Дорообо мин сана оскуолам!

Эн бугун ааннаргын аьагын,

Барыбыт ырата дьэ туолла,

Дьоро кун дьолунан сандаардын!

Иккис аагааччы:

Оскуола, эн сана олоххо

Алгыстаах аартыгы арыйдын,

Хас биирдии кырачаан огого

Ыраахха сулуьу сырдаттын!

Бастакы аагааччы: Тылы биэрэбитТаатта улуьа муниципальнай тэриллии баьылыгар Соров Михаил Михайловичка .

Соров М.М. киирии тыла.

Соров М.М. тылы Саха Республикатын ил Дарханыгар Е.А. Борисовка
биэрэр.

Ил Дархан Е.А. Борисов эгэрдэ тыла.

Бастакы ыытааччы:Биьиги ебугэлэрбит сырдык ыралара туолан бугун Туора Куел ого аймага сана оскуола боруогун атыыллаан, сады сырдык суолунан
эрэллээхтик айанныахтара. Аптаах ырабытын толорон, остуоруйа дойдутун чагылхай сулуьун умаппыт кунду киьибитигэр , «Монтажник « ООО тэрилтэ генеральнай директорыгар Ханин А.М. тылы
биэрэбит.

Ханин А.М. эгэрдэ тыла

Оскуола директорыгар Гуляев И.Н. сана оскуола символическай кулууьун
туттарыы.

Бастакы аагааччы: Тыл бэриллэр «П.П. Кочнев аатынан Туора Куел орто оскуолата муниципальнай бюджетнай уерэх тэрилтэтин директоргыра Гуляев
И.Н.

Гуляев И.Н. тыл этиитэ.

Бастакы аагааччы: Кунду бастакы кылаас оголоро, бу кун эьиги олоххутугар умнуллубат кэрэ ейдебул буоллун, эьиги мантан ыла сана кэрэ
оскуола уерэнээччилэрин урдук аатын сугэгит. 11 сыл устата бу оскуола хас сарсыарда ахсын эьигини уерэ- кете керсуегэ, улахан олоххо алгыс этэн атаарыа.

Иккис аагааччы: Сана оскуолага киирэр бастакы чуорааны тыаьатарга бочуоттаах быраап бэриллэр 11 кылаас уерэнээччимтигэр … уонна бастакы
кылаас уерэнээччитигэр…

Чуораан тыаьыыр.

Бастакы аагааччы: Сана оскуолага киириигэ лентаны быьарга кердеьуегун Саха Республикатын Ил Дарханыттан Борисов Е.А., уерэх
миниистириттэн Габышева Ф.А., ………..

Сахалыы танастаах кыргыттар подноска кыптыый биэрэллэр.

Бу кэмнэ «Саха Сирин гимнэ» дьиэрэйэр

Лента быьыыта. Бырааьынньыктаагы музыка тыаьыыр. Оскуолага
киирии.

Оскуоланы кытта билсии

Бастакы этээьи кэрийии.

Иккис этээьи кэрийии.

Оскуоланы уеруулээхтик аьыы иккис чааьа.

Буолар сирэ: оскуола спортивнай салата.

Бастакы аагааччы: Болгойун! Болгойун! Болгойун! Суьал биллэрии. Бугун 2016 сыл алтынньы 14 кунугэр

Российскай Федерация Саха Республикатын сиригэр сана оскуола аанын аста. Сана
тереебут оскуола ыйааьына- сункэн улахан.

Урдугэ- икки этээстээх.

Дьуьунэ бодото- бэрт кэрэ, ис киирбэх.

Иккис аагааччы: Тереппуттэрэ: Саха Республикатын уерэгин министерствота, Таатта улууьа « муниципальнай тэриллии, «Монтажник» тутуу
тэрилтэтэ. Сана тереебуту 114 уерэнээччи, 25 учуутал, 15 араас улэьит састааптаах Туора Куел оскуолатын колективыгар туттардылар. Туттарыы ситиьиилээхтик ааста.

Бастакы аагааччы: Сана тереебут оскуолабытын бары хаврыстыагын, керуегун – истиэгин, биэбэйдиэгин, аатын урдуктук тутуогун, сайда,
чэчирии турарын туьугар улэлиэгин, уерэниэгин!

Иккис аагааччы: Бугун биьиги сана оскуолага киирэн, паарталарга олоруохпут. Ол
эрээри угус уеруулээх умнуллубат тапталлаах, ытык кырдьагас оскуолаларбытын умнуохпут суога. Сылтан сыл ахсын кинилэр ааттарын араас таьымнаах курэхтэргэ, олимпиадаларга, конференцияларга
аататтарбыт. Сана оскуолага бу утуе угэспитин тирэх оностон улэлиэхпит уерэниэхпит.

Тохсус кылаас уерэнээччитэ Оросин Толя « Мин сана оскуолам»дмиэн хоьоон
аагар.

Оскуола гимнэ «Билии кыьата — дьол уйата» Хореографическаэй
композиция.

Иккис аагааччы.Сана оскуола- барыбыт ерегейе, барыбыт мунуутуур дьоло буоларОл эрээри бу кун дьин чахчы дьоллоох дьонунан буолаллар
оскуоланы бутэрээччилэр. Эьигини керен уерэллэр эбэлэргит эьэлэргит, оскуола бастакы уерэнээччилэрэ.

Сана оскуола- келуенэлэр быстыспат ситимнэрэ

Сана оскуола – сайдыы сункэн кэрэьитэ.

Тылы биэрэбит оскуола бастакы выпускнигар Сыромятников Е.И.

Е.И. Сыромятников 11 кылаас уерэнээччилэригэр ейдебунньук бэлиэ
туттарар.

Музыкальнай номер.

Эгэрдэ тылы биэрэбит:

Бастакы аагааччы: Угус сыл устата , угус ыарахаттартан толлубакка , бэйэ бэйэлэрин атастаьа сылдьан оскуолабытын онорон тутан
таьаардылар архитектордар, каменщиктар, штукатурдар, малярпдар, слесардар, монтажниктар, суоппардар, дизайнердар, араас идэлээх айыы сирин утуе дьоно,- биир тылынан эттэххэ «Монтажник» туту
тэрилтэтэ. Эьиги улэгит суога буоллар бугун улускэн уерууттэн тыа сирин уолаттарын уонна кыргыттарын , кинилэр тереппуттэрин, чугаас дьоннорун харахтара чагылыьыа суога этилэр.Бу кэрэ
бырааьынньык суох буолуо этэ.

Иккис аагааччы. «Дьин дьыалага эрэ эрэнин»диэн тылларынан салайтаран улэлиир «Биир кэлии м Россия « партия. Кини тылынан буолбатах
улэтинэн бар дьонугар уерууну уонна эрэли бэлэхтиир, социальнай объектары тутууга улахан болгомтотун уурар. Оскуола тутуута- бу утуе дьыала, Россия Саха сирин кэрэ кэскилин туьугар аъхсаабат
кыьамньы, инники сайдыыга сана сагахтары арыйыы.Биьиги оскуолабыт манна утуекэн бигэргэтии, дьоллоох туоьу буолар.

Тыл бэриллэр…

Музыкальнай номер.

Бастакы аагааччы: Ханнык багарар оскуола — бу бастатан туран кини педагогическай коллектива. Биьиги учууталларбыт- дьин чахчы талааннаах
утуекэн дьоннор, угус сыл устата бэрт уустук усулуобуйага оголору билии дойдутун кэрэхсэбиллээх аартыктарынан арыаллыыллара. Сана оскуола кинилэргэ бастын бэлэх буолар. Бугунну уеруулээх кун
махтал бастын тылларын аныыбыт биьиги оскуолабытыгар араас сылларга уллээн ааспыт ветеран учууталларга!кунтэн кун ахсын бу аптаах тугэни чугаьаппыкктыт, олох дьолун сибэккитин дууьабытыгар ,
ейбутугэр санаабытыгар тылыннарбыккыт.

Иккис аагааччы: Сана оскуола аьыллыытын сэргэ билии кыьатыгар сана туьумэх сагаланар, сана угэстэр уескууллэр. Ол курдук оскуоланы кытта
тэннэ кун сирин керде биьиги ункууьут, ырыаьыт уерэнээччилэрбит уонна кинилэр талааннаах учууталларын айар тумсуулэрин гимнинэн клип. Онон бары бииргэ «Айар ыллыктар « диэн ырыаны ыллыагын,
ункуулуегун, дьолу тустуегун.

Оголор, учууталлар, тереппуттэр хордара «Айар ыллыктар»

Сценарий «Тиьэх чуораан алгыстаах айанна атаарар»

1.Бастакы сайынны кунунэн, Ньукуолун танаратынан итии истин эгэрдэбитин
анаатахпыт буоллун эьиэхэ кунду уерэнээччилэр, убаастабыллаах учууталлар, ытык- мааны ийэлэр, агалар!

Ханнык багарар киьи ологор олус суолталаах тугэнинэн «Тиьэх чуораан»
бырааьынньыга буолар. Бу кун хакс биирдиибит бэйэтигэр тумук онорор, ологун анаарар. Кырачаан тердус кылаас оголоро дьоьумсуйан, улаатан орто суьуех оскуола уерэнээччилэрэ буолаллар.
Тохсус кылаас уолаттара кыргыттара сурун оскуоланы бутэрэн , сурдээх суолталаах туьумэххэ уктэнэллэр. Инники олохторун былаанныыллар. Онтон саамай долгуйаллар бу кун биллэн турар 11
кылаас уерэнээччилэрэ. Кинилэр ого саастарыттан арахсаллар, улахан киьи аатын ылаллар, ийэ , ага биэбэйдээьиниттэн тэйэн бэйэлэрин тус олохторун оностоллор.
Бугунну уеруулээх куммут бастакы мунуутэлэрин аныахпытын багарабыт – алын
суьуех оскуоланы бутэрэр тердус кылаас уерэнээччилэригэр уонна кинилэр учууталларыгар Елена Ивановнага

1 Бастакы учууталым
барахсан

Мин ологум эрэллээх
тирэгэ,

Бугун миигиттэн
арахсан

Алгыскын этэ
хаалагын.

Умнуом суога амарах
тылларгын,

Утуену багарар сырдык
санаагын.

Эьиги туерт сыл анараа еттугэр,
быыкайкаан уолаттар , кыргыттар сибэкки тутанныт оскуола боруогун атыыллабыккыт. Онно уерэх били дойдутугар эьигини сирдээбитэ бастакы учууталгыт. Туерт сыл устата эьиги кинини кытта аага суруйа,
суоттуу эрэ буолбакка, толкуйдуу, учугэйи куьаганы араара, дьону кытта алтыьа, улэлии уерэннигит. Эгэрдэ эйиэхэ , Елена Ивановна , ейдеех, кыьамньылаах , талааннаах оголору орто суьуех оскуолага
бэлэмнээн таьаарбыккар.

Алын суьуех оскуоланы бутэрэр
уолаттары уонна кыргыттары эгэрдэлии кэллилэр уьус кылаас уерэнээччилэрэ.

2.Туерт сыл анараа еттугэр
ийэлэргит , агаларгыт эьигини кытта тэннэ бастакы кылаас аанын аспыттара. Бу сыллар устата кинилэр бииргэ суоттаан, ааган, ункуу, ырыа уерэтэн, арыт уерэн, арыт хомойон , кэрэхсэбиллээх айаны
айаннаан кэллилэр. Сыанага ынырабыт тердус кылаас тереппуттэрин.

1. Дьэ аны , кунду оголорбут,
эьиэхэ алгыьын аныыр бастакы учууталгыт , били- керуу дойдутун аптаах аанын аспыт тапталлаах киьигит Елена Ивановна.

(Елена Ивановна 5 кылаастан кылаас
салайааччыта буолар учууталларыгар А.А. Бережновага туттарар)

2.Алын суьуех оскуола
выпускниктарын эгэрдэлиир оскуола директорын уерэх чааьыгар солбуйааччы Гуляева О.Н.

Музыкальный
номер

1.Ого саас кинигэтэ сотору аагыллан
бутуе,

Тереебут туелбэттэн арахсыы тугэнэ
уунуе.

Сотору олох боппуруостарын кемете
суох быьаарыаххыт,

Киэн айан суолунан инники айанна
турунуоххут.

Онтон билигин кэннигиттигэр оскуола
тогус сыла,

Иннигитигэр куутэллэр быьаарылаах
кэмнэр.

Бастакы экзаменнар, долгутуулаах
тугэннэр.

Дохсун ытыс тыаьынан ынырабыт
сыанага оскуола бастын уерэнээччилэрин, спотсменнарын, ырыаьыттарын, артыыстарын, науканы чинчийээччилэрин, айылга доготторун кердеех – нардах , айдааннаах- куйдааннаах тохсус кылаас
уерэнээччилэрин уонна кинилэр учууталларын Мария Николаевнаны.

2.Бииргэ оонньуур, уерэр- кетер
табаарыстарын эгэрдэлииллэр ахсыс кылаас уерэнээччилэрэ.

1.Олус тулуурдаах, дьулуурдаах,
итсин- иьирэх ийэлэрэ уонна агалара бугунну уеруулээх куннэ тохсус кылаас уерэнээччилэригэр эгэрдэлэрин этэллэр.

2. Бастакы экзамена киирэр суду
суолталаах тугэннэригэр алыгыьын аныыр директоры уэрэх чааьыгар солбуйааччы Гуляева О.Н.

Музыкальный
номер.

1.Кэм кэрдии тургэнник да кетер

11 сыл элэннээн
аастагыан!

Ого саас далбаатыы
хаалар,

2.Дьэ онон, кунду доготтор, тиьэх чуораан – уеруулээх да, курус да бырааьынньык.
Теьелеех кууттугут этэй, эьиги, оголор, бу бырааьынньыгы! Улахан киьи буола охсуоххутун олус багарар этигит. Дьэ ол багагыт туолан куутуулээх кунду куннут ууннэ. Ол эрээри санааргаан ылагыт
тереебут дьиэгититтэн арахсаргытыттан, ого сааскыт доготторуттан тэйэргититтэн, инникик билбэт олоххутугар уктэнэргититтэн.

1. Оголорбут ийэлэрэ, агалара барахсаттар 11 сыл анараа еттугэр сэрбэйбит сибэкки
курдук кыргыттары, мэник- тэник моторуспут уолаттары сиэтэн агалан учуутал истин илиитигэр туттарбыттара. Ол тугэннэ ийэ илиититтэн арахсыан багарбатах, толлубут, куттаммыт да баара.сыллар ,
хараначчылыы тырыбыыныы кетен, сагахха састылар. 11 сыл устата оной- санай кербут кырачаан дьоммут сайдыылаах саха ыччаттара буола улаата огустулар. КВН диэн кэскиллээх аныгы хамсааьыны
киллэрээччи, «Тогус тойон» ансамблын сана кэрдиискэ таьаарааччы, Аан дойду ейдеех, талааннаах оголорун кытта куен керсуьээччи, кыайааччы- хотооччу кинилэр буоллулар. Онтон билигин тереппуттэр
барахсаттар Урумэччи Куо кэриэтэ учугэйкээн кыргыттары, Эрчимэн Бэргэни санатар беге- тага уолаттары улахан олоххо арыаллаан атаарыахтара.

2.Сыанага ынырабыт Алена Степановнаны , Алкивад Павлович Атастыровтары улахан
уоллара, эрэнэр киьилэрэ, учугэй уерэнээччи, бастын активист, ункууьут, ырыаьыт Степаны кытта.

1. Сыанага ынырабыт Ирина Афанасьевна уонна Андрей Семенович Большаковтары улахан
уоллара, туллар тутаахтара бастын уерэнээччи, чинчийээччи еркен ейдеех, мааны майгылаах Русланы кытта.

2. Сыанага дохсун ытыс тыаьынан ынырабыт Аграфена Дмитриевна уонна Дмитрий
Иванович Гуляевтары кыра мааны уоллара бастын спортсмен, тустуук , утуе догор Дималыын.

1. Сыанага ынырабыт ытыс тыаьынан Дуюкова Валентина Васильевнаны соготох мааны
уола ункууьут бэрдэ , утуекэн табаарыс Гошалыын.

2. Сыанага ынырабыт Любовь Васильевна уонна Дмитрий Семенович Ефимовтары соготох
кунуду уолларын, утуекэн спортсмен, ырыаьыт, хоьоонньут Айааны кытта.

1. Сыанага бастын ункууьут, уерэнээччи, чинчийээччи, талааннаах акртыыска,
активист кэрэчээн бэйэлээх Айыыналарын, оскуола киэргэлин, кытта сиэттиьэн тахсыахтара Анна Николаевна уонна Константин Семенович Захаровтар.

2. Барыбытын уердэр, утуекэн майгылаах, элэккэй бэйэлээх, чулуу артыыс, ырыаьыт,
ункууьут Никоша Кузмин таптааллаах тереппуттэрин Нария Станиславовнаны уонна Николай Николаевиьы кытта сиэттиьэн сыанага тахсыага.

1. Уерэ- кете керсебут чочуллубут чороон курдук, арылыйар кэрэ бэйэлээх Виканы
амарах ийэтин Надежда Александровнаны кытта.

2. Оскуола бастын уерэнээччитин, киэн туттуутун , урдук ситиьиилэрдээх эдэр
чинчийээччини Павлова Машаны арыаллаан киллэриэхтэрэ тереппуттэрэ Вера Дмитриевна уонна Семен Константинович.

1. Ыал кыра уолун, оскуола киэн туттар спортсменын, инникигэ эрэлин Женяны сиэтэн
киллэрэллэр Светлана Ивановна уонна Григорий Николаевич Саввиннар.

2. Куннэ кербут мааны кыыстарын, кэрэ сибэккилэрин, кулуьун курдук кене
унуохтаах, номогон мессуеннээх ,учугэй уерэнээччи, олимпиадник , чинчийээччи Аленаны арыаллаан киирэллэр Елена Константиновна уонна Афанасий Семенович Унаровтар.

1. Оскуоланы инники сирдээбит, элбэх кыайыыны бэлэхтээбит, учугэй уерэнээччини
Васяны сиэтэн киллэриэхтэрэ Варвара Романовна уонна Аввакум Владимирович Шестаковтар.

2. Дьэ уонна суьуехпут урдугэр туран дохсун ытыс тыаьынан сыанага ынырабыт саамай
кунду киьигитин, тапталлаах учууталгытын Российскай Федерация уерэгириитин бочуоттаах улэьитин, Саха Республикатын уерэгириитин туйгунун, Саха Республикатын президенын Гранын кыайыылаагын Гуляева
Ульяна Ивановнаны.

1Кунду оголорбут Степа, Руслан, Гоша, Дима, Айаан, Айыына, Никоша, Вика, Маша,
Женя , Алена уонна Вася!

Тиьэх чуораан диэн тыллар

Угуьу да кистииллэр.

Аны эьиги партага

Сэргэстэьэ олорбоккут,

Куьун аайы оскуолага

Сибэккилээх кэлбэккит.

Улахан дьон буоллугут,

Оскуолаттан барагыт.

Сурэхпит оргууй айманар,

Эьигини сайыьар.

2.Кырдьык даганы, олус чагылхай оголор оскуоланы бутэрэн баран эрэллэр. Кинилэр
ортолоругар бааллар уерэх туйгуна Бутун аан дойдутаагы «Дети. Культура . Образование» диэн научнай чинчийэр конференция призера, «Нобелевскай арыйыылар суолларынан» диэн образовательнай тур
кыттыылаага, Бутун Россиятааагы олимпиадага саха тылыгар суперфинал призера Маша Павлова, Регионнаагы , улуустаагы «Инникигэ хардыы» НПК призера, Бутун аан дойдутаагы уерэнээччилэр уонна
студеннар «Гениус» НПК дипломана Айыына Захарова, Республикатаагы тустуу турнирдарын кыайыылаахтара, призердара, чулуу спортсмен, Манчаары оонньууларын кыттыылаага Женя Саввин, Бутун
республикатаагы тустуу турнирдары кыайыылаага Дима Гуляев, Бутун Аан дойдутаагы « Бриллиантовые нотки» фестиваль Гран- при хаьаайына Никоша Кузьмин, КВН хамсааьынын сагалааччы, кыайыыга
тиэрдээччи, Бутун аан дойдутаагы ырыа курэгин призера, чинчийээччи Вася Шестаков, Регионнаагы « Инникигэ хардыы» научнай практическай конференция призера, олимпиадник Руслан Большаков, КВН
хамаандатын режиссера, оператора, хореограба Степа Атастыров, регионнаагы « Тарбаахаптыы астыахха»курэх призера Гоша Дуюков, улуустаагы «Инникигэ хардыы» научнай практическай конференция призера,
регионнаагы «Снежный барс» курэх дипломана Вика Лукина, Республикатаагы «Эрчим» уус –уран аагыы курэхтэрин лауреата,дипломана, Неустроевскай аагылар дипломаннара Айан
Ефимов.

Билигин оголорбутугар Выпускник бэлиэ лиэнтэтин кэтэрдэргэ сыанага ынырабыт
уерэппит учууталларын.

1.Билигин бутун аан дойду оскуолаларыгар киэнник тэнийбит утуе угэьинэн эьигини
оскуола вальсыгар ынырабыт.

Оскуола вальса сурэги долгутар.

Уеруугэ уйдаран оргууйдук эргийин.

Музыка доргооно айанна ынырар,

Инники олоххо эрэли сагаары.

2Кунду оголорбут! Агыйах хонугунан эьиги киэн сиринэн тэлэьийэн сана ологу
сагалыаххы. Кэннигитигэр сайыьа хаалыахтара тереебут терут дьиэгит, сетуелээбит келуччэлэргит, оонньообут алаастаргыт, куулэйдээбит чараннаргыт уонна биллэн турар, таптыыр оскуолагыт. Иннигитигэр
улахан куораттар угуйар уоттара чагылыьыахтара, уиэн килбиэннээх уулуссалар нэлэйиэхтэрэ, кустук араас енунэн дьэргэйэр олох кынаттарынан кууьуога. Ол эрээри хана да буолларгыт умнуман тереебут
терут туелбэгитин, алаьа дьиэгитин, кырракый оскуолагытын!

1.Билигин тылы биэрэбит оскуолабыт директорыгар Гуляев Иван
Николаевичка.

Музыкальный номер.

2.Уолаттар уонна
кыргыттар!

Махтанын бугун
эьиги,

Сиргэ тиийэ
сугуруйэн

Ийэлэргэ,
агаларга,

Тапталлаах
тереппуттэргэ.

Махтанын кун сирин
уеруутун

Бэлэхтииллэрин иьин
еруутун!

Махатанын утуе
санааларыгар,

Ахсаабат
кыьамньыларыгар.

Махтанын
тулуурдаахтык

Сылаастык,
сымнагастык

Олох олоро
уерэтэллэригэр,

Керен – истэн
биэбэйдииллэригэр.

Кунду ийэлэр,
агалар

Эьиги
долгуйуугутун

Истин
уеруугутун

Биьиги тэннэ
уллэстэбит,

Эгэрдэ тылы
этэбит.

Тереппуттэр
алгыстара

1.Холобур оностор убайдарын
эдьиийдэрин эгэрдэлии кэллилэр бастакы кылаас уерэнээччилэрэ.

Бастакы
кылаастар

2.Угус сыл устата бииргэ
уерэммит

Тэннэ оонньообут,
керулээбит,

Оскуола суолларынан
айаннаабыт

Бииргэ ыллаабыт,
ункуулээбит

Атастарын, доготторун эгэрдэлииллэр
ис сурэхтэн 10 кылаастар.

1.Быйылгы выпускниктарбыт дьин
чахчы оскуола ологун чагылхай, кэрэхсэбиллээх онорбуттара. Шестаков Вася, Кузьмин Никоша, Атастыров Степа , Захарова Аина Тик- Так ого тэрилтэтин олох ураты сана урдэлгэ таьаардылар., сана
тыыннаатылар. Онон бугун бу уеруулээх куннэ бырааттара- балыстара, суолларын салгааччылара билинни Парламент састааба табаарыстарыгар эгэрдэлэрин тиэрдэллэр.

Парламент
эгэрдэтэ

2.Оскуоланы
бутэрээччилэр!

Бугун эьигини
атаарабыт,

Бу уеруулээх
тугэннэ

Субэбитин
этэбит.

Бэккэ диэн
ейдуубут

Эппиэтинэстээх
тугэни

Сааскы уеруу
угэнэ

Эьигини
ынырар.

Ол эрээри
экзамен

Иннигитигэр
кэтэьэр.

Кыьыллаанныт
уерэтэннит,

Дьулуурдаахтык
бэлэмнэнэн

Урдук баалы
ыланныт

Биьигини
уердээрин!

Итинник этэн туран сыанага ынырабыт
тапталлаах учууталгытын, эьиги тускутугар куннэри- тууннэри тубугурэр киьигитин , директоры уерэх чааьыгар солбуйар ГуляеваО.Н.

Сюрприз

Музыкальный
номер

1.11 сыл анараа еттугер балаган ыйыгар эьиги сибэкки дьербетун бастакы учууталгытыгар бэлэхтээбиккит, кинини кытта сиэттиьэн оскуола аанын арыйбыккыт. Хаьан да умнуман
кэрэхсэбиллээх уруоктары, кердеех тугэннэри, бастакы экскурсияны, кута тула кэпсэтиини,

Кини эьигини
уерэппитэ,

Учугэйгэ
ииппитэ.

Эьигинниин
бииргэ

Уерэрэ,
хомойоро,

Ого курдук
оонньуура,

Куруук бииргэ
сылдьара.

Ынырабыт сыанага бугунну
выпускниктарбыт бастакы учууталларын Ульяна Жарафовна Данилованы.

2.Бугунну сайынны кэрэ куннэ
кимнээгэр да куускэ долгуйар оскуолатаагы сыллар усталара оголорбутугар тирэх, кеме буолбут, куруутун кемелеспут, биир сомого гына тумпут иккис ийэ кэриэтэ кунду киьилэрэ кылаастарын салайааччыта
Ульяна Ивановна.

1.Бугун уеруулээх да, курус да
кун.

Оскуола ыраах
атаарар

Тапталлаах
уерэнээччилэрин.

Уолаттарын ,
кыргыттарын.

Тылы биэрэбит бугунну дьоро кун
буруйдаахтарыгар, оскуола 48-с выпуьун оголоругар.

Оголор
эгэрдэлэрэ

Финальный
сюрприз.

2.Эьиги экзамена уктэнэргит биир эрэ, олус кыракый хардыы хаалла. Ол быьаарыылаах
куннэр этэннэ аастахтарына барыгытын куутэллэр сана доготтор, сана керсуьуулэр, сана билиигэ- керуугэ, олоххо бэлэмнээх буолууга тургутуктар.

Оскуолалыын бырастыылаьар

Долгутуулаах тугэн ууннэ,

Аны паартага олорбоккут,

Дьиэгэ улэ суруммаккыт.

Оскуола керудуеррунэн

Мэниктээннит суурбэккит,

Чуораан ынырар тыаьынан

Уруокка ыксаабаккыт.

Аны ого аатырбаккыт,

Уерэнээччи дэппэккит.

Оскуола эьигини атаара

Ого сааскыт ыраах хаала.

Тиьэх чуораан тыаьаата

Ыраах айанна ынырда.

Дьоллоохтук айаннаан,

Билии кынаттанан.

48 выпус оголорун тиьэх чуорааннарын лынкыната оонньотуохтара оскуола бастын
уерэнээччитэ , киэн туттуута Маша Палова уонна бастакы кылаас туйгун уерэнээччитэ Арсен Туласынов.

Тиьэх чуораан тыаьыыр

1.Кунду оголорбут!

Университет,институт, колледж урдук кирилиэстэринэн дабайан, уерэхтээх,
сайдыылаах утуе дьон буолан тереебут оскуолагыт , кыракый туелбэгит, Тааттагыт улууьун , Сахагыт сирин ааттарын ааттатын! Ыраах айанна илдьэ барын чин билиилэри, дьонно утуе сыьыаны, сиэрдээх
майгыны, дьулууру, тулууру уонна улэгэ тапталы.

Сценарий

Сыана харана. Музыка тыаьыыр. Айтал туулун кэпсиир тыллара.Кыра уол
киирэр.

Андайым

Айтал: Бугунну киэьээгэ , бар дьонум , эьиги эрэ, истин мин дууьам кэпсээнин,
сурэгим уеруутун уонна …Уонна…Уонна миигин кытта ырыа ыллыктарынан айаннаан , кенул кетун.

Мин ологум.. Эн айанын тэмин сана ылан эрэр ахсым аты санатагын. Ахсым атым- мин
сырдык ырам, чугас дьонум алгыстара, доготторум кемелеьер куустэрэ уонна таптал… Олох уустук. Ону мин билэбин. Араас туьуулэр, тахсыылар, бадарааннаах сирдэр, аппалар… Ол эрээри айанныыбын…
Дохсун ардахтан уерэбин, кыьынны тымныыттан чэбдигирэбин, былыттаах куннэ ологу анаарабын. Олох уеруутун бэлэхтиир чугас дьоммор, доготторбор аныыбын тапталбын, эрэлбин, итэгэлбин…

Ырыа Аныыбын эьиэхэ.

Саас… Сандал саас… Айтал ологун сана сааьа. Тугу бэлэхтиэй бу кэм киниэхэ» Сана
олоххо уктэнэн эрэр ырыа куттаах киьиэхэ. Сана керсуьуулэри, санааларыф. Эбэтэр хомолтону. Эбэтэр уерууну. Хайдах да буолбутун иьин ого сааьын тиьэх сандал сааьа Айталбыт сурэгэр умнуллубакка
сенен хаалыа турдага. Ануы кини хаьан да эргиллибэт ээ дьикти саас, ого саас тиьэх сааьа…

Саас

Сарыал… Кун тахсыыта сир ийэ урдунэн кемус сарданаларынан ыьыахтанан куерэйэ
ойуута. Айталбыт истин догоро бэрт кэрэ ааттаах уол. Кини аата сана куну, сана уерууну кэрэьэлиир. Сарыал бэйэтэ даганы дьуьуннуун, дууьалыын ураты кэрэ киьи. Кинини кереет кырдьагас дьон
эйгэстик мичээрдииллэр, сааьыра барбыттар эдэр саастарын санаан ере тыыналлар, онтон бэйэтин саастыылара… Ордук нарын намчы кыргыттар… Чэ, бэйи, ыксаамыагын, кэрэ кыргыттар сурэхтэрин хайдах
абылыыр туьунан Сарыал Хатылыков бэйэтэ кэпсиэ. Ырыа тылынан. Истинник.

Таайбыт курдук.

Олох суолугар уктэнэр дьикти саас еруу сырдык ыраларынан арыалланар. Айтал эмиэ
ыраланар. Хацдах буолуой кини инники олого? Туох куутэрий? Хайдах суолунан айанныай?

Бана сана.

Тапталлаах Тааттабыт барахсан! Саха Саарыннарын кынат ууннэрэн кетуппут, айар
аартыктарын алгаабыт, Олонхо оьуордаах тылынан ойууламмыт дьикти дойду! Манна кун сирин кербуппутунэн киэн туттабын, манна ийээ диэн кунду тылы санарбыппыттан уерэбин, манна ырыа ллаабыппыттан ,
тойук туойбуппуттан дуоьуйабын, манна дьол, таптал сибэккилээх алаастарынан бастаан хаампыппынан долгуйабын, уерэбин. Мин дьолум- Талба Тааттам!

Ункуу. Дружба.

Финал. Ого саастыын бырастыылаьыы.

Закадровай тыллар: Мин ого сааьым… Туора- Куелум сайынны нуурал киэьээлэрэ,
чэбдик кыьынны сарысардата. Сарсыарда оскуолага хаамар ыллыгым.. Эгэрдэлии керсер биир дойдулаахтарым.. Оскуолам.. Доготторум… Мин остуоруйам дойдута… Эьиги еруутун кун сылаас сарданат буолан
сурэхпэр сенен инники суолбун сырдатыаххыт, эстэр быстар куммэр куус эбиэххит, мунар кэммэр, инники сирдиэххит. Мин аптаах кууьум- мин ого сааьым, тереебут терут сирим, чугас дьонум

«Таптаа сири- дойдуну» экологическай агитбригада сценарийа.

Сыала -соруга:

Айыл5а5а харыстабыллаах сыьыаны иитии;
Экологическай проблемалары ырыа- хоьоон кеметунэн кердеруу;
Экология сокуоннарын пропагандалааьын.

Агитбригада састааба: Таатта улууьун Туора- Куел орто сорох предметтэргэ диринэтэн уерэтэр оскуолатын ахсыс кылааьын уерэнээччилэрэ

1 аа5ааччы.

Космос куех куйаарыгар

Миллиардынан сыллар тухары

Куех планета куегэннии эргийэр

Оло5у , кэскили тутаары.

2 аа5ааччы.

Киниэхэ эрэ олох баар,

Киниэхэ эрэ аар силик айыл5а баар.

Сир олохтоохторо сибэккилээх хонуунан хаамаллар,

Кулумурдэс ууга сетуелууллэр,

Олох уеруутун билэллэр

Ырыа «Уеруеххэ- кетуеххэ»( о5олор ункуулууллэр) Эмискэ курус музыка тыаьыыр. О5олоро тебелерун тенкетен
санаар5аабыттыы тураллар.

3 аа5ааччы.

Ол эрээри…

Сир:

Космоска эргийэн

Угус, угус сылларга

Олус да сылайдым,

Олус да эьинним.

Ыар баастар саптылар

Мин эппин алдьатан,

Чел сирим хаалбата.

Эрэйи мин биллим.

Хайыта тыыталлар тимиринэн,

Еруьу киртитэллэр дьаатынан.

Ол иьин уорда1йабын,

Ол иьин кыыьырабын!

Вулкан буолан эстэбин,

Холорук буолан туьэбин.

Ейденун, иннинэн сирэйдээхтэр,

Икки атахтаахтар!

Елер куннутун чугаьатыман,

Бары:
Ейденун!

4 аа5ааччы:

Хомойуох иьин, сир билигин дьикти кэрэ сад буолбатах.

Мин планетам,

Биьиги дьиэбит

Хара буруо5а тумнастар,

Дьааттаах туманна айманар.

Бай5ал уута киртийдэ,

Айыл5а ийэ кэлэйдэ.

Куобах, эьэ, бэдэр,тиин

Эстэр суолга турдула.

Дьоннору ,биьигини,

Буруйдууллар кинилэр

Бары :
Биьигини буруйдуу4ллар.

Ырыа «Таатта
урэх урдугэр»( о5онньор сиэнинээн киирэллэр)

О5онньор: Тоойуом, урут бу алаас тобус- толору сибэкки буолара. Ити куелум барахсан теьелеех угус кемус
хатырыктаа5ынан кундулээбитэ буолуой?! Билигин ити чалбах курдук хараара уолан сытаахтыыр. А5ам о5онньор керере буоллар, теье эрэ айманар этэ. ( ытамньыйар)

Сиэн уол: Эьээ
то5о билигин урукку курдук сибэкки суо5уй? То5о ийэм миэхэ : « Ардах, куел уутун туттума, иьимэ» диирий?

О5онньор:Тоойуом, киьи обургу угус уйэлэр тухары ейе балысханнык сайынна эрээри, кэскиллээ5и толкуйдаабат буолла. Сурэ5э аьынар диэни умунна.( тахсан
бараллар)

Бары:

Билэ5ит дуо эьиги?

5 аа5ааччы:

Билэ5ит дуо эьиги биьиги хас нэдиэлэ ахсын биир керун уунээйини сутэрэрбитин?

Бары :
Билэ5ит дуо эьиги?

2 аа5ааччы:

Ус уйэ тухары сиргэ 280 кетер – суурэр керунэ теннубэттии суох буолбутун, 450 керун эстэр суолга
турбуттарын?

Бары :
Билэ5ит дуо эьиги?

3 аа5ааччы:

Иьэр уу планета уутун хасааьыттан 3% эрэ буоларын?

Бары: Билэ5ит дуо эьиги?

4 аа5ааччы:

Сыл аайы 5 миллиард тонна углекислай газ салгыны киртитэрин, алдьархайы а5алар ититиигэ тириэрдэрин?

Бары: Билэ5ит
дуо эьиги?

21 уйэ модун техникалара сир инэмтэлээх, оло5у биэрэр ньуурун харысхала суох унту тэпсэн туьата суох елук буорга
кубулуталларын?

6 аа5ааччы:

Биьиги эрэнэбит бу ынырык сыыппаралар уонна чахчылар эьиги дууьа5ытын тарйыбакка ааспатылар ини диэн!

7 аа5ааччы: Ескетун киьи айма5ы елер елуттэн быыьыахпытын ба5ардахпытына биьиги, бастатан туран, ийэ сирбит айыл5атын харыстыахтаахпыт

8 аа5ааччы:
Ейденуе5ун, до5оттоор, кэскиллээ5и толкуйдуо5ун!

Айгыр силик айыл5абытолохпут терде буоларын умнумуо5ун!

Ырыа «Быыьыа5ын олорор дьиэбитин»

Сулустаах бай5алга куех сирбит

Уйэлэр тухары эргийэр,

Оло5у , уерууну бэлэхтии

Кэскиллээх санааны эрэйэр.

Хос ырыата:

Быыьыа5ын олорор дьибитин,

Айыл5а барахсан кэрэтин!

Сандаарыа сибэкки кэриэтэ

Сир ийэ сулустаах куех дуолга!

Х/ы

Сутэллэр бииртэн биир кыылларбыт,

Куоталлар теннубэт ыырдарга,

Кэхтэллэр баай кэрэ тыаларбыт,

Чыычаахтар хаалаллар ырыа5а.

Х/ы

Сир ньуура эмтэммэт баастардаах,

Бе5унэн туолаллар бай5аллар.

Ерускэ сетуелуур кутталлаах.

Чыычаахтар хаалаллар ырыа5а.

Х/ы

9 аа5ааччы

Сайдыылаах Сахам Сирин ыччата!

Айгыр силик айыл5абытын челугэр туьэриэ5ин,

Чэбдик эйгэ5э олоруо5ун!

«Тарбаахаптыы астыахха» улуустаа5ы уолаттар курэхтэрин
балаьыанньата.

Сыала – соруга: саха терут аьын угэстэрине сайыннарыы , уол о5о ас астыыр дьо5урун , олоххо бэлэмнээх буолар сатабылын
урдэтии, кулинария искусствотыгар уьуйуу.

Ыытыллар кэмэ: 2014 сыл, тохсунньу 31 кунэ , Туора- Куел орто оскуолата.

Кыттааччылар: 8-11 кылаас уолаттара.

Курэх иннинэ быыстапканы керуу( биирдии европейскай, нуучча уонна бэйэ айбыт булуудэтэ быыстапка5а киирэллэр уонна
сыаналаналлар. Кыттааччы бу булуудэлэрин атыылыан сеп)

Курэх туьумэхтэр:

Бэйэни билиьиннэрии
Собо- саха терут аьа. Соботтон онорон а5албыт булуудэлэрин кемускууллэр.
Дьиэлэригэр буьаран а5албыт тортарын сиэдэрэйдик киэргэтии( киэргэтэр бородуукталарын бэйэлэрэ илдьэ
кэлэллэр)
Куерчэх оноруута( куерчэх онорор бородуукталарын , туттар тэриллэрин бэйэлэрэ а5алаллар)
Эттэн оноьуллубут булуудэ( эттэрин уонна буьарар иьиттэрин , плиткаларын , СВЧ- оьо5у бэйэлэрэ илдьэ
кэлэллэр)
Салаат оноьуута (оноьуллар салат састаабын , иьитин илдьэ кэлэллэр)
Кулинария5а сыьыаннаах боппуруостарга эппиэттээьин.

Сыаналааьын ирдэбиллэрэ.

Ас астааьын технологиятын билии
Булуудэ хаачыстыбата, амтана.
Бириэмэни тутуьуу.
Булуудэни тупсва5айдык киэргэтии.
Булуудэ уратыта( оригинальность)
Поварскай искусство мындырдарын билии

Кыайыылаахтар грамоталарын , бириистэринэн на5араадаланаллар. Анал ааттар инэриллэллэр. Курэх кыайыылаа5ар «Тарбаахап
утумнааччыта» диэн аат инэриллэр, И.И. Тарбахов анал бирииьинэн на5араадаланар.

Кыттааччыллар айан ороскуотун бэйэлэрэ уйуналлар.

Сайаапкаларгытын тохсунньу 25 кунугэр диэри ыытаргытыгар.

Кыттааччыттан 100 солк., салайааччыттан 150 солк. усунуос.

Буолар сирэ: Таатта улууьа, Туора- Куел беьуелэгэ, орто оскуола.

Билсэр телефон: 23- 622

ЗАЯВКА

на участие в улусном конкурсе
детского кулинарного искусства «Тарбаахаптыы астыахха»

1. ФИО участника

2. Образовательное учреждение

3.Возраст

4. Почтовый адрес (с индексом)

5. Телефон, факс (с кодом),

6. Адрес электронной
почты, сайт.

7. ФИО руководителя (контактный телефон, эл. почта)

8. Рецепты представленных на конкурс блюд

9. Необходимое техническое
обеспечение

Смета улусного конкурса для юношей «Тарбаахаптыы астыахха»

Наименования	Количество	Сумма за 1 штуку	Общая сумма
Специальный кубок	1	100	100
Золотая медаль	1	100	100
Серебряная медаль	1	100	100
Бронзовая медаль	1	100	100
Диплом	8	20	160
Рамки	2	150	300
Грамоты	6	20	120
Приз для победителя	1	4000	4000
Призы для призеров	6	500	3000
Картриджи цветные для принтера	1	1000	1000
Фотобумага размером А4	10	50	500
			9480рб

Уолт Дисней остуоруйаларынан Сана Дьыллаагы мюзикл сценарийа

Персияга султан дыбарыаьа.

Восточнай ункуу.

Закадровай текст: Билэгиэт дуо эьиги , кунду доготтоор, аптаах, дьиктилээх
араабскай туну. Ол онно Багдада куоракка хара бархат халлаанна тыьыынчанана кемус сулустар халлаанна тырымнаьаллар. Улуу султан дыбарыаьын кэрэ саадтарыгар ырай чыычаахътара минньигэс ырыалары
ыллыыллар, туунну салгыны араас бэйэлээх биьиги уйэбитигэр харахтаабатах дьэрэкээн сибэккилэрин, мандаин, апельсин, лаванда сыта толоро. . Онтон дыбарыас иьигэр керуехтэн кэрэ Жасмин принцесса
Аладдины ыраах айантан кэтэьэр.

1«Араабскай бу туун» ырыа

Жасмин: Кэлэ охсууй миэхэ, мин Аладдиным ! Туоххаьыйар сурэхпин минньигэс
мичээргинэн уоскут, дьиктилээх остуоруйаларгын кэпсээ. Эн суоххар мин уеруум уеруу буолбат, мин кунум тууннэ кубулуйар.

Жасмин дьуегэтэ: Кэрэчээн Жасмин , санааргаамаЭйиигин таптыыр киэргэллэргинэн
симиибит дуо? Кэрэ бэйэн ессее тупсуон.

Жасмин: Суох

.Жасмин дьуегэтэ: Минньигэс фрукталарда сиэ, утахта ис, .

Жасмин : Суох

Жасмин дьуегэтэ : Оччого биьиги эйиэххэ анаан ункуулуехпут

Восточнай ункуу

Аладдин кебуер самолетуна кетен кэлэр

Кинини кытта Абу уонна Яго.

Аладдин : Оо , мин кэрэчээн тапталлаагым ! Мин сурэгим эйиигинэ суох куурбут
хаппыт кумах куйаарга кубулуйа сыста. Дууьам сибэккилэрэ барыта хагдарыйдылар.

Жасмин: Оо, Аладдин!Хайдах курдук мин эйиигинэ суох
санааргаабыппын.

Куустуьан олоро туьэллэр.

Снежная Королева киирэн лаампаны уорар.

Мин кэрэчээн Жасминым! Сарсын туе кун уунуе, биьиги дьикти саадпытыгар
куулэйдиэхпит, мин эйиэхэ араас элбэх аптаах остуоруйалары сэьэргиэм. Онтон билигин эн утуй, сынньан.

Жасмсин утуйар . Туул туьуур.

Кини туулугэр Санта Клаус, Сана Дьыл бырааьынньыга.

2Сана дьыл туьунан ырыа.

Санта Клаус: Кэрэчээн Жасмин , бу манна Сана Дьыллаагы харыйа хойуу лабааларын
быыьыгар эьиги Аладдинныын дьоллоох олоххут бэлиэтэ кистэнэнэ сытар. Ону кэлэн ыла огус. Оччогуна хаьан да тапталлаах догоргунаан арахсыаххыт суога.

Жасмиин: Хайдах онно барабын , Санта Клаус? ( хаьыытаабытынан уьуктан
кэлэр.

Аладдин : Туохтан хаьыытаан уьугуннун, кэрэчээн Жасмин?

Жасмин : Аладдаин, тургэнник Сана Дьыл быраабьынньыгын тэрийиэххэ.

Аладдин : Эн тускар мин тугу багарар оноруом. Ээй , аптаах бытыылкабын агалын
эрэ! ( ытыьын таьынар)

Яго: Аладдин , бытыылка суох ээ. Кердеетубут да булбатыбыт.

Абу : Ханна да суох.

Жасмин: Оо, оччогогуна мин хаьан да сана дьыллаагы бырааьынньык уеруутун билбэт
буоллагым дии.

Аладдин: Суох тапталыам, ытаама. Билигин мин табаарыстарбын ынырыам, эрэллээх
доготторбун.

Аладдин: (Флейтага оонньуур)Чиип уонна Деейл, кемеге тиэтэйиин!

Чип уонна Дейл доготторунаан кэлэлллэр.

3Чип уонна Дейл ырыалара.

Чип уонна Дейл: Аладдин, биьиги эн алдьархайгын билэбит. Санааргаама. Эн
бытыылкагын булан агалыахпыт.

Абу Рокфор сыырын уораары гынар.

Сыыр : Тыытыма, мин Рокфор сыырабын.

Рокфор: тыытыма мин сыырбын. Кыыьырыам.

Яго: Биэрэн абыраама. Эн эрэ сыыргар наадыйбаппыт.

Аладдин : Айдаарыман. Сурдээх доготторгут! Киьиэхэ кемелеьер оннугар сыры уора
сылдьагыт.

Чип уонна Дейл: Кэтэс Аладдин! Биьиги Сотору лаампагын илдьэ
эргиллиэхпит.

Чип уонна Дейл табаарыстарынаан ункуулэрэ.

Чип: Эй Дейл , тургэнник булар наадатыгар кемеге 1001 далматинеьы ынырыахха.

Дейл: Кырдьык даганы.Сепке этэгин. Чэ, тиэтэйиэххэ

Чип: Рокки: тургэнник самолеккар олорон, далматинецтарга кет. Кемелестуннэр. Барытын кэпсээ.

Рокки: Сеп, бардым.Кыратык ыраах айан иннинэ энергията ылан аьыы туьуум. Сыыр, кэл манна. Сыыры кулгаагын ытырар

Сыыр: Айыкка, , сиэмэ миигин билигин. Кэнники сиэр

Гаечка: Рокки, тиэтэйин. Бириэмэ кууппэт.

Чип уонна Дейл: Чэ эрэ доготтор тургэнник айанныагын!

Айанныыллар.

Далматинецтар ункуулэрэ.

1 далматинец: доготтор , Чипкэ уонна Дейлга кемелеьен Аладдин лаампатын булуохтаах уьубут.

Далматинецтар бары: Биьиги доготторбутугар кемелеьерге еруу бэлэммит.

Тахсаллар.

Чип уонна Дейл, Рокки, сыыр, Гаечка.

Чип: Доготтоор, биьиги Шрек олоро куоратыгар чу8гаьаатыбыт. Киирэн онно сынньанан ааьыагын.

Дейл: Гаечка, Рокфор, Шрек уеруегэ.

Шрек уонна кини доготторун ункуутэ.

Шрек: Эьиги миигин олус уертугут , доготторуом. Оруобуна мин дьоллоох куммэр кэллигит. Бугун сыбаайбам. Биьиги Фионалыы олохпутун
холбоотубут. Аны еруу таптааллаахпын кытта бииргэ буолуохпут.

Фиона: Кунду ыалдьыттар, биьиги уеруубутун уллэстэ кэллигит оруобуна. Баьаалыста, сынньанын, уерун кетун!

4Шрек куоската уонна Осел ырыалара.

Бары ункуулууллэр.

Сахсырга: Чип, Дейл. Мин баран эргиччи кетен , уоруйагы суолун суоллаан кэллим. Аладдин лаампатын Хаар харалыаба уорбут эбит. Ону
хата Санта Клаус тутан ылбыт. Билигин Санта Клаус кэлиэгэ

Санта Клаус: Дорооболорун , кунду доготтор! Эгэрдэлиибин эьигини Шрек уонна Фиона.

Гаечка: Санта Клаус , махтанабыт Аладдин лаампатын уоруйахтан былдьаабыккар.

Чип уонна Дейл: Дьэ, эрэ доготтор Сана Дьыл иннинэ ессее биир сыбаайбага бары уерэ – кете аттаныагын. Аладдин уонна Жасмин
сыбаайбаларыгар.

Гаечка: Доготтоор баран дьуегэбэр Рапунцельга сылдьыагын. Кини принца ыраах айанна баран санааргыы олорор. Бэйэбитин кытта илдьэ
барыагын.

Шрек: Уерууну кытта биьиги Фионалыын уонна доготторбунаан барсабыт

Рапунцель ункуутэ

5Рапунцель ырыата.

Бары киирэллэр.

Рокфор: Кэрэчээн Рапунцель биьигини кытта Багдад куоракка барыахха, Аладдин уонна Жасмин сыбаайбаларыгар.санааргаама, принц сотору
эргиллиэ. Хата баран доготторгун кытта Саена Дьылы керус.

Рапунцель : уерууну кытта барсабын.

Бараллар.

Жасмин уонна кыргаттар.

Аладдин киирэр.

Аладдин: Жасмин, доготторбут лаампаны булбуттар . Бары уерэ кете Сана Дьылы керсер буоллубут.

Жасмин: Аата уердэхпин.

Бары киирэллэр.

Аладдин: Махтал , доготтор.Эьиги дьин чахчы эрэллээх табаарыстаргыт.

Чип лаампаны биэрэр.

Аладдин: Дьэ эрэ доготтор, билигин Джинтан Сана Дьыллаагы тууну бэлэхтииригэр кердеьуегун.

Аладдин лаампаны сотор.

Джин тахсар.

Аладдин: Джин, Сана Дьылаагы аптаах туну бэлэхтээ.

Джинн: керуех бэтэрээ еттугэр эн бага санаагын толоруом, хаьаайыным

Бары ураа диэн хаьыытыыллар.

6Сана Дьыллаагы ырыа.

Вальс.

Добрый день, уважаемые друзья!

1 вед. Мы рады вновь встретиться с вами на сцене театрального фестиваля, ныне посвященного 200 – летию великого русского поэта
Михаила Юрьевича Лермонтова. Поэтому в этом году назвали наш фестиваль коротко и выразительно «Маскарад».

2 вед. И сегодня Мы приветствуем вас на нашем маскараде-воспоминании о божественном русском поэте — Михаиле Юрьевиче Лермонтове.
Божественном, ибо, если Бог дает человеку столь же короткую, сколь ослепительную во всех смыслах жизнь, — это Божий промысел. Судьба Лермонтова загадочна и таинственна, как у всякого гения,
многое скрыто занавесом времени безвозвратно, но что-то, пусть совсем немногое, мы можем вспомнить и сегодня…

Итак, давайте вместе совершим театральное путешествие в мир светлой и печальной ,
страстной и нежной лермонтовской поэзии.

1вед. Хранится пламень неземной
Со дней младенчества во мне.
Но велено ему судьбой,
Как жил, погибнуть в тишине.
Я твердо ждал его плодов,
С собой беседовать любя.
Утихнет звук сердечных слов:
Один, один останусь я.

2 ведСегодня в рамках фестиваля будут работать следующие секции:

Секция драмы и комедии

Секция художественного чтения или театр одного актера

Научно- исследовательская секция

Заочная секция художественного перевода.

Творческая мастерская для учителей.

Разрешите представить уважаемых членов жюри

Председатель:

Желаем всем юным артистам, исследователям их мудрым наставникам интересных встреч
стихотворениями Лермонтова.

1 вед.Мне нужно действовать, я каждый день

Бессмертным сделать бы желал, как тень

Великого героя, и понять

Я не могу, что значит отдыхать.

Всегда кипит и зреет что-нибудь

В моём уме. Желанье и тоска

Тревожат беспрестанно грудь.

Ярких сценических образов , интересных литературных находок, увлекательного
путешествия в Лермонтиаду.

2 вед.Открывает наш литературный праздник мини – спектакль по мотивам …. Спектакль представлен учащимися театрального коллектива
………….

………………………………………………………..школа представляет на суд уважаемого жюри и всех
собравшихся здесь зрителей инсценировку по мотивам………………………………………………………….

1вед.Сейчас силами театрального коллектива ……………………………………………………..будет показан мини-спектакль по мотивам……………..

2 вед.Давайте , затаив дыхание , понаблюдаем за коллизиями театрального действа по мотивам…. В спектакле задействован театральный
коллектив из…………………………………………………………….

1 вед.На сцене театральный коллектив из……………………………………………………Они представят мини- спектакль по мотивам….

2 вед.Завершила свою работу секция драмы и комедии. Сейчас мы получим возможность насладиться драгоценными крупинками поэзии М.Ю.
Лермонтова. Итак, начинает работу секция художественного чтения или театр одного актера. Давайте поддержим юных актеров аплодисментами.

Первым на сцену приглашаем …………

1 вед.На сцену приглашается ученик класса школы . Стихотворение ……………..

2 вед.Вот и завершил свою работу, ставший традиционным театральный фестиваль , который в этом году был посвящен творчеству
Михаила Юрьевича Лермонтова. Ему исполнилось в этом году 200 лет, но он остается в нашей памяти юным, искренним, чутким, с ранимой и нежной душой и любящим сердцем.

И гордый Демон не отстанет,
Пока живу я, от меня,
И ум мой озарять он станет
Лучом чудесного огня.
Покажет образ совершенства
И вдруг отнимет навсегда
И, дав предчувствия блаженства,
Не даст мне счастья никогда. 1 вед. Жюри театрального фестиваля подвело свои итоги. Приглашаем на сцену председателя жюри
………….

2. вед. Не обвиняй меня, Всесильный,

И не карай меня, молю,

За то, что мрак земли могильный

С ее страстями я люблю;

За то, что редко в душу входит

Живых речей твоих струя,

За то, что в заблужденье бродит

Мой ум далеко от тебя;

За то, что лава вдохновенья

Клокочет на груди моей;

За то, что дикие волненья

Мрачат стекло моих очей;

1 вед. Закончился Лермонтовский театральный праздник. Мы надеемся , что он оставил в вашей душе светлые искорки встречи с
удивительным миром великого поэта. Спасибо Вам, что подарили нам мгновения соприкосновения с творчеством вечно юного Лермонтова. Новых творческих проектов, интересных образов и удач на
театральном поприще! До новых встреч в следующем году!

Источник

Хайа да кэмҥэ, ханнык да сиргэ, хайа да дьыалаҕа, туруоруммут соругу олоххо киллэрэргэ, этэргэ дылы, дьөрү салгыны да хамсатан ылбакка, чуумпутук, үгүс саҥата-иҥэтэ суох сылдьан, дьаныардаахтык барытын кэмигэр уонна, кылаабынайа, сөпкө оҥорон, үлэни үмүрүтэн, ситэрэн-хоторон иһэр дьон баар буолаллар. Оннук киһилээх буоллаххына бу – дьол, бу – табыллыы. Оттон кинини таба көрөн, талан ылан, хамаандаҕа киллэрии – туһугар бэйэтэ эмиэ талаан буоллаҕа.

Холобур, биһиги, сахалар, ОЛОҤХОБУТУН ЮНЕСКО-ҕа туруорсуубут курдук улахан үлэ саҕаланыытыгар тэрийээччилэр чуолаан оннук киһиэхэ сөпкө, таба тайаныылара – бу саха норуотугар сүдү суолталаах дьыалаҕа ситиһии төрдө буолбута диэтэхпинэ, арааһа, алҕаһыам суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, ол кэрэ киһи – Елена Николаевна ПРОТОДЬЯКОНОВА, СӨ Олоҥхо киинин сүрүннүүр исписэлииһэ, СӨ «Олоҥхо ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ вице-бэрэсидьиэнэ. Чуолаан кини, Елена Протодьяконова, саха норуотун эпоһа олоҥхо 2005 сыллаахха ЮНЕСКО-нан киһи аймах тылынан уус-уран чулуу айымньытынан билиниллиитин ситиһиигэ көҕүлүүр, тэрийэр кэмитиэт биир саамай тирэх киһитинэн буолбута. Ону, бу сүдү үлэ түмүктэринэн киниэхэ СӨ Платон Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреатын үрдүк аата анаммыта эмиэ туоһулуур. Оттон быйылгы саҥа 2023 сыл үүнээри турдаҕына Ил Дархаммыт Айсен Николаев Ыйааҕынан Елена Протодьяконоваҕа “Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ” үрдүк аат иҥэрилиннэ. Онон, Саха Өрөспүүбүлүкэтин быйылгы өрөгөйдөөх 100 сылынан уонна тус бэйэтин үбүлүөйүнэн Елена Николаевна туһунан ааҕааччыларбытыгар кэпсии түһэрбитигэр тоҕоостоох кэм, арааһа, дьэ үүннэ.

Аатырбыт Слепцовтары удьуордаан…

– Саха киһитигэр төрөөбүт дойдута туохтааҕар да күндү. Төрөөбүт төрүт дойдубут, ийэбит үүтүн кытта сахалыы тыыны иҥэриммит иитиллибит эйгэбит Чурапчы Ытык Бахсыта, чахчы да, уус тыллаах олоҥхоһуттары, сээркээн сэһэнньиттэри, удьуор талааннаахтары, үтүөкэннээх үлэһиттэри, майгылаах мааныларын үөскэтэн таһаарбыт ураты дойду буолар. Манна үс үрэх түмсэр сиригэр бэйэ-бэйэлэриттэн чугас икки улуу булгунньах олорор. Үс үрэх Туйма диэн үөс үрэх буолан, уутун Өлүөнэ эбэҕэ кутар.

Өбүгэлэрбит бу сири таптаан, кинилэргэ аат-суол иҥэртээн, дьиэ-уот туттан, сылгыны-оҕуһу сыһытан олохтоохтук үйэлэр тухары олорорго оҥостуммуттара, сиэри-туому олохтообуттара, сиэри-майгыны сириэдиппиттэрэ, Бахсыны Саха сирин биир сайдыылаах түөлбэтигэр кубулуппуттара. Саха киһитэ алаһа дьиэтиттэн, төрөөбүт алааһыттан өйө-санаата, майгыта-сигилитэ чочуллан тахсар ээ,.. – диэн, төрүттэргин-уустаргын санаан ылыах эрэ диэбиппэр, Елена Николаевна кэпсээнин бу курдук саҕалаата.

Онон, Елена киинэ түспүт, биһигэ ыйаммыт сирэ – Чурапчы Ытык Бахсыта. Ытык Бахсы – Саха сирин биир дьикти кэрэ муннуга, хатыламмат ураты сэдэх көстүүлээх дойду.

Ийэтэ Мотрена Саввична, аҕата Николай Федорович Слепцовтар сахалыы сиэрдээх, муударай дьон этилэр. Оҕолоро бука бары үөрэхтээх, үлэһит мааныта, ыал бастыҥа буолалларыгар туох баар кыһамньыларын уурбуттара. Сиэннэр-хос сиэннэр билигин кинилэр олохторун салгыыллар.

Бахсы – устуоруйаҕа киирбит аатырбыт олоҥхоһуттар, удьуор талааннаахтар, суруйааччылар, худуоһунньуктар, архитектордар, Саха сиригэр бастакылар кэккэлэригэр тыйаатыр ускуустубатын сайыннарбыт айдарыылаах артыыстар, ырыаһыттар, мусукааннар уутуйан үөскээбит дойдулара. Ол курдук, СӨ норуодунай артыыһа, Саха тыйаатырын биир бастакы дириэктэрэ Тарас Местников, Арассыыйа уонна СӨ норуодунай артыыстара Петр Решетников, Марк Слепцов, кийииттэр Мотрена Слепцова, Прасковья Слепцова, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, суруйааччы-драматург Николай Слепцов-Туобулаахап, СӨ үтүөлээх артыыһа Андриан Слепцов, СӨ үтүөлээх артыыһа Спартак Слепцов, аатырбыт ырыаһыттар Дарья Барашкова, Анастасия Лыткина, суруйааччылар – СӨ үтүөлээх учуутала Варвара Слепцова, Анна Слепцова уо.д.а. Талааннаах төрөппүттэрин, убайдарын-эдьиийдэрин батан, музыковед Аиза Решетникова, ырыаһыт Александр Дьячковскай-Саарын, суруйааччы, тылбаасчыт Альбина Борисова, суруналыыс Иннокентий Слепцов, учуонай Андриан Борисов о.д.а. билигин өрөспүүбүлүкэҕэ ааттара киэҥник биллэр. Дьэ, маннык дириҥ силистээх-мутуктаах, саханы саха дэппит үтүө дьоннордоох Чурапчы Бахсытыттан төрүттээх – Бахсы Слепцовтарын удьуордара буолар Елена Протодьяконова.

“Елена Николаевна олоххо, тулалыыр эйгэтигэр, бииргэ алтыһан үлэлиир дьонноругар сыһыана киһи быһыытынан сүрдээх киэҥ-холку, ис-иһиттэн интеллигентнэй, киһиэхэ саҥарбакка да эрэ туох эрэ элбэҕи биэрэр көнө сүрүннээх Далбар Хотун. Итинник киһини кытта бииргэ алтыһан үлэлээтэххэ, киниэхэ тугу эрэ үчүгэйи, сырдыгы эрэ оҥоруоххун баҕараҕын. Киһиэхэ барытыгар тэҥ ытыктабыллаах сыһыаннаах, оҕону кытта оҕо, эдэри кытта эдэр, оҕонньору кытта оҕонньор. Араас түмсүүлэргэ, командировкаларга кини эппит санаалара киһи өйүгэр-санаатыгар санаа ситимэ буолан хаалан хаалаллар, элбэххэ үөрэтэллэр. Бииргэ үлэлиир доҕотторун үрдэтэ, кыра да соҕуһу тупсара, киэргэтэ сылдьар олус үтүө хаачыстыбалаах. Бэйэтин тус холобурунан, билиитинэн-көрүүтүнэн, тылынан-өһүнэн, өйүнэн-санаатынан, саха дьахтара бары бастыҥ хаачыстыбатын иҥэринэ сылдьарынан дьон холобур туттар киһилэрэ буолар”, – дииллэр кэллиэгэлэрэ кини туһунан.

“Таҥара дьиэтигэр төрөөбүтүм”

Биир дойдулаахтар киэн туттуулара – Бахсы таҥаратын дьиэтэ. Ситэн-тупсан турар кэмнэриттэн, киэргэлэ сиэдэрэйинэн, халлааҥҥа харбаспыт куупалларынан, дьикти кириэстэринэн, куолакаллар дьикти муусукаларынан дьону-сэргэни тардан, кэрэҕэ-сырдыкка угуйа, уһуйа турбута. Ол да иһин, Бахсыттан талааннар тахса турар буоллахтара…

– Мин Таҥара дьиэтигэр төрөөбүтүм ээ… Ити 1952 сыллаахха, оччолорго Бахсы Таҥаратын дьиэтэ, Аҕабыт дьиэтэ ФАП – фельдшерскэй-акушерскай пуун буолан турара. Екатерина Петровна Савватеева диэн бэртээхэй биэлсэрдээх этибит, – диир Елена Николаевна.

Оттон манна төрөөбүт “иэһин” кини толору төлөөтө, диэххэ сөп. 1978 сыллаахха, “Алгыс” Оҕону сайыннарар киин сэбиэдиссэйинэн үлэлии сырыттаҕына, көхтөөх уопсастыбанньык, пропагандист, 4 ыҥырыыга олохтоох Сэбиэт дьокутаата, Дьахтар сүбэтин салайааччы, иллээх ыал ийэтэ Елена Протодьяконованы биир дойдулаахтара Бахсы нэһилиэгин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, билиҥҥилии эттэххэ – баһылыгынан талбыттара. Дьэ бу эппиэттээх үлэҕэ талыллан баран, Елена Николаевна биир бастакынан бахсылар бары ытыктыыр киһилэрин, эдьиийдэрин, учуутал, суруйааччы Варвара Слепцова көҕүлээһинин өйөөн, Бахсы Таҥаратын дьиэтин чөлүгэр түһэрии, сөргүтүү үлэтин саҕалаабыта. Бахсы дьонун дьылҕатыгар улахан суолталаах бу Таҥара дьиэтин чөлүгэр түһэриигэ саҥа баһылыгы өйөөн, сөбүлэһэн, дьон-норуот түмсэн үп-харчы бэйэтэ хомуйан, улаханнык көмөлөспүтэ. Онон, Уус Алдантан уопуттаах мас уустара ыҥырылланнар, Таҥара дьиэтин реставрациялаан, чөлүгэр түһэрбиттэрэ. Билигин бу Таҥара дьиэтин эркинигэр махталлаах биир дойдулаахтара бэлиэ-сурук ыйаабыттар, онно талааннаах мас уустарын уонна бу кэскиллээх үлэни саҕалаабыт Бахсы Далбар хотуннара Варвара Григорьевна Слепцова уонна Елена Николаевна Протодьяконова ааттара суруллубуттар.

Ити курдук саҕаламмыта Олоҥхобутун саҥа тыынныырга учуонай доҕотторугар сүрүн күүс, эрэллээх тирэх буолбут, Олоҥхону үөһээ көтүппүт, чаҕылыппыт, үйэлээх оҥорсубут, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ олоҥхо эйгэтэ баар буолуутугар, тарҕаныытыгар биир саамай быһаарар оруолу ылар Елена Протодьяконова киэҥ далааһыннаах уонна улахан сыралаах үлэтэ.

Олох салҕанар

1936 сыллаахха Бахсы хас да ыччата Москва куоракка ГИТИС-и бүтэрэн кэлэн, төрөөбүт дойдуларын, Саха сирин, саха дьонун олоҕун-дьаһаҕын бүтүннүү сэргэхсиппиттэрэ, сырдаппыттара. Кинилэр ортолоругар: Марк Слепцов, Кузьма Барашков, Николай Слепцов-Туобулаахап, Василий Скрябин, Тарас Местников, Петр Решетников, Андриан Слепцов, итиэннэ кийииттэр Матрена Слепцова, Прасковья Слепцова бааллара. Ити кэмҥэ Алаас Ньукулайын уола лүөччүк Константин Слепцов, ырыаһыт Дарья Барашкова, Игнатий Слепцов уолаттара Москванан, Дьокуускайынан үөрэнэн учуутал, Григорий Барашков уолаттара сэбиэскэй, бартыыйынай үлэһит буолан, дойдуларын ааттаппыттара.

Бахсы дьоно түстээбит бөҕө-таҕа олохторо, ол эрээри, үгүстүк аймаммыта. Бастакы аймалҕан кулаактааһын саҕана буолбут, иккис аймалҕан – Аҕа дойду сэриитин сыллара. Бахсы бастыҥ дьоно уоттаах сэриигэ барбыт, онтон аҕыйах киһи дойдутугар эргиллибит. Сэрии аймалҕанын, оччотооҕу салалта сыыһа дьаһалынан тэриллибит, Чурапчы холкуостарын хоту күүс өттүнэн көһөрүү өссө сэтэриппитэ. Ол курдук, 1942 сыллаахха Бахсы сирин 82 хаһаайыстыбата хоту көһөрүллүбүтэ, онтон баара-суоҕа 27 хаһаайыстыба дойдутун буоругар үктэммитэ… Кинилэр ортолоругар Еленалаах аҕалара Николай Слепцов баара.

– Аҕабыт 1942 сыллаахха Чурапчы көһөрүллүүтүгэр түбэһэн, Кэбээйинэн Эдьигээҥҥэ балыктааһыҥҥа уонна күндү түүлээх булдугар улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээн, хайдах сылдьыбытын кэпсиирэ. Бастаан баралларыгар күһүн Бэстээх биэрэгэр борохуот кэлэрин кэтэһэн, иитиллибит ийэтин уонна икки эдьиийин кытта аһаабакка да, аһаҕас халлаан анныгар тоҥо-хата хас да хоммуттар, онтон борохуот дьэ кэлэн хаһыытыы турдаҕына, биэрэккэ ийэлэрин тыына быстаахтаабыт… Аҕабыт эдьиийдэрин кытта эрэй бөҕөтүн көрсөллөр. Ыарахан айан кэмигэр аны улахан эдьиийдэрэ ыалдьан, кыайан өрүттүбэккэ, өлөр. Онон аҕабыт көһөрүү ыар тыынын билбит киһи,.. – диир Елена Николаевна.

Кинилэр эһэлэрэ Михаил Дмитриевич Слепцов Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, сэрииттэн улаханнык контузияланан, дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кинини үтүө, оҕолуу элэккэй, ыраас суобастаах, көнө сиэрдээх-майгылаах киһи этэ дииллэр. Александра Афанасьевна Винокурова-Слепцовалыын-Эбээ Шуралыын эһэлэрэ Госбааҥҥа бииргэ үлэлии сылдьан, билсиһэн, ыал буолбуттар.

Бахсы дьоно-сэргэтэ, төһө даҕаны олохторугар үгүс үтүргэни, ыарахаттары, аччыктааһыны, өлүүнү-сүтүүнү көрсүбүттэрин да иһин, сырдыкка, кэрэҕэ, үөрэххэ, дьолго тардыһыылаах, кытаанах санаалаах, дьиэ кэргэттэрэ бигэ тирэхтээх буоланнар, барытын тулуйан, баччаҕа кэллэхтэрэ. Олох салҕанар.

ОЛОҤХОҔО айан

Елена Николаевнаҕа биир сүрүн ыйытыыбынан, биллэн турар, олоҥхо туһунан, олоҥхоҕо хайдах кэлбитин туһунан буолар.

Чурапчы улууһа айылҕаттан айдарыылаах элбэх олоҥхоһут ыллаан-туойан олорон ааспыт түөлбэтинэн биллэр. Ол курдук, араас источниктартан ырытар-чинчийэр үлэ ыытыллан, барыта 239 олоҥхоһут олорон ааспыта чуолкайдаммыта. 2015 сыллаахха Чурапчыга Олоҥхо ыһыаҕа ыытылларынан, «Чурапчы олоҥхоһуттара» антология бэлэмнэнэн күн сирин көрбүтэ. Манна көстөрүнэн, Бахсы нэһилиэгэр 12 олоҥхоһут олорон ааспыта биллэр. Ол курдук, холобур, Прокопий Местников-Маҥан Борокуоппай (1810-1900), XVII үйэ бүтэһигэр XVIII үйэ саҕаланыытыгар Маҥан алааһа диэн сиргэ олоҥхоһут, ырыаһыт быһыытынан биллибит. Репертуара: «Тэрэпиискэ илиилээх атахтаах оҕонньордоох эмээхсин оҕото Эр Бэрдэ Эриэдэл Бэргэн» улахан олоҥхо. Көскө кэлбит, олохтоохтору атаҕастаабыт татаардары өлөрүүгэ уорбаланан, хаайылла сылдьыбыт эрээри, буруйа дакаастаммакка, босхоломмут. Николай Местников-Ньоодьуска Уола Ньукулай, Олоҥхоһут Ньукулай. Бахсы биир ытык кырдьаҕаһа, 104 сааһыгар өлбүт. «Туналыҥса Дьаргыстай» олоҥхото Саха сиринээҕи научнай киин архыыбар хараллан сытар. Репертуара: «Туналыҥса Дьаргыстай», «Эрэйдээх-Буруйдаах Эр Соҕотох», «Сүрдээх кэптээх Күчүйэ Баатыр», «Томороон Дугуй бухатыыр». Яков Титов-Дьүлэй Бүөкээн. Бахсы урукку көлүөнэ дьонун уоһуттан Дьүлэй Бүөкээни диэн аат түспэт буолара. Бэл, Былатыан Ойуунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхотугар ааҕабыт:

Улуу олоҥхоһуттарым

Уһуйан кэбиспиттэрин

Ондуруоһап эмээхсин курдук

Онолуйа туойдахпына,

Дьүлэй Бүөкээни курдук

Дьүөрэ тылынан

түһэрдэхпинэ,

Үс саха үөскээн тэнийбитин

Үөрэ-көтө үрүһүйдэхпинэ…

Бу курдук, олоҥхоһуттар тустарынан Елена Николаевна төһөнү баҕарар сэһэргиэн сөп.

Елена Протодьяконова “Алгыс” оҕону сайыннарар киин салайааччытынан, дьокутаатынан, онтон нэһилиэк баһылыгынан талыллан үлэлиир сылларыгар Бахсы нэһилиэгин сэбиэтин үлэтэ улууска бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ. Ол эрээри, Протодьяконовтар 90-с сылларга, дьиэ кэргэннэрин балаһыанньатынан – наһаа ыарахан кэмнэр бааллара, тапталлаах уол оҕолорун олус хомолтолоохтук сүтэрэн, сүрэх баастаах дьон, кыыстара үөрэххэ киирэригэр, Дьокуускайга көһөн кэлбиттэрэ. Ытыктыыр эдьиийдэрин – педагогтар, суруйааччылар Варвара Григорьевна, Анна Дмитриевна Слепцовалар сүбэлэринэн ГЧИ-гэ үлэ ыйыталаһа тиийиитэ кини дьылҕатыгар сүдү улахан оруоллаах буолбута. Салайар үлэҕэ уопуттаах, көхтөөх уопсастыбанньык киһи саҥа да кэлэктиипкэ тута харахха быраҕыллыбыта. Елена Николаевна 1996-
2007 сс. Арассыыйа Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Гуманитарнай чинчийии институтун научнай үлэһитинэн, 2004 сылтан Олоҥхоҕо салаа сэбиэдиссэйин солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Институт научнай уонна уопсастыбаннай олоҕор кыттыбыта, профком бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Үлэһиттэр дьиэлэниилэрэ, оҕолорго уһуйааҥҥа миэстэ булуу курдук тыын боппуруостарга ситиһиилээхтик үгүс үлэни ыыппыта.

Олоҥхо салаата «Олонхо: национальное и общечеловеческое» тиэмэтин чэрчитинэн илин эҥээрдээҕи улуустарга фольклорнай эспэдииссийэни салайан, ол түмүгүнэн «Илин эҥээр улуустарга фольклор билиҥҥи туруга» научнай отчуоту оҥорон туттарбыта. «Олоҥхо ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ былааныгар киллэрэн, «Саха боотурдара» диэн 21 туомнаах научнай-популярнай сиэрийэни олохтооһуҥҥа уонна таһаарыыга суолун-ииһин булларар элбэх үлэни ыыппыта. Сиэрийэ 11-с туомугар Кэбээйи улууһун олоҥхоһута И.А. Николаев-Куоҕас Уйбаан «Бүдүрүйбэт сүһүөхтээх Мүлдьү Бөҕө» олоҥхотун бэлэмнээн таһаарбыта.

“Олоҥхо ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэсидьиэнэ, СӨ Бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев, Ассоциация вице-бэрэсидьиэнэ, саха норуодунай бэйиэтэ Савва Тарасов, ГЧИ дириэктэрэ Василий Иванов өйөбүллэринэн, Олоҥхо салаатын сэбиэдиссэйэ Агафья Захарова салалтатынан 2003-2005 сс. тэриллибит сүрүн бөлөххө
Е.Н. Протодьяконова кыттыытынан, саха героическай эпоһын киһи аймах тылынан уонна материальнайа суох култуурунай нэһилиэстибэтин уһулуччулаах айымньытынан ааттыырга Досье оҥоһуллан бэлэмнэммитэ. 2005 сыллаахха бу сыралаах үлэ түмүгүнэн саха героическай эпоһын ЮНЕСКО киһи аймах тылынан уонна материальнайа суох култуурунай нэһилиэстибэтин уһулуччу айымньытынан биллэрбитэ. Учуонайдар, фольклористар – элбэх киһи кыттыһан, олоҥхо суолтата араас өттүттэн чинчиллэн, ырытыллан оҥоһуллубута, 10 сыллаах «План действий» диэн өрөспүүбүлүкэ ыытар үлэтинэн докумуоннар бэлэмнэнэн систиэмэлэммитэ, олоҥхо альбома, олоҥхо ырыаларын дискэтэ, олоҥхону сырдатар 2 киинэ бэлэмнэнэн ыытыллыбыта.

Елена Николаевна 2008 сылтан күн бүгүнүгэр диэри научнай-мэтэдиичэскэй үлэни ыытыыга уонна тас сибээскэ Олоҥхо киинигэр үлэлиир. Кини Олоҥхо киинин бары бөдөҥ бырайыактарын көҕүлээччитинэн уонна эппиэттээх толорооччутунан буолар. ЮНЕСКО-ҕа бэриллибит «План действий» чэрчитинэн кэскиллээх бырайыактары олоххо киллэрэр сыаллаах-соруктаах үлэ кини тус кыттыытынан ситиһиилээхтик ыытыллар. Ол түмүгэр үгүс бырайыак үгэскэ кубулуйан, олоҥхону харыстааһыҥҥа, сайыннарыыга уонна тарҕатыыга улахан суолтаны ылла: Cаха героическай эпоһын киһи аймах тылынан уонна материальнайа суох култуурунай нэһилиэстибэтин уһулуччулаах айымньытын быһыытынан Аан дойдуга сүрэхтэниитэ; «Өбүгэ тыыннаах утума» куонкурус; «Олоҥхо олуктара» сиэрийэни бэлэмнээн таһаарыы; Олоҥхо Национальнай күнүгэр анаан ыытыллар Олоҥхо дэкээдэтэ, Өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕын Олоҥхо түһүлгэлэрэ, үгэскэ кубулуйбут сыл аайы ыытыллар «Олоҥхо дойдутун оҕотобун», «Муҥха олоҥхото», «Өбүгэ быстыбат ситимэ», норуоттар икки ардыларынааҕы «По зову земли Олонхо» бэстибээллэр уо.д.а.

2006-2015 сс. ыытыллыбыт үлэ түмүктэринэн ЮНЕСКО-ҕа өрөспүүбүлүкэ отчуота Елена Николаевна тус кыттыытынан оҥоһуллубута.

Олоҥхо киинин үлэтин биир сүрүн хайысхатынан научнай-популярнай кинигэлэри уонна да атын бэчээт бородууксуйаларын, хомуурунньуктары таһаарыылары бэлэмнээн оҥоруу буолар.

Бу сыллар тухары мин кинини, ОЛОҤХО туһугар күннэри-түүннэри, өрөбүлү да аахсыбакка, тохтоло суох үлэлии-хамсыы сылдьар, суруналыыстар туох баар боппуруостарыгар толору, сиһилии хоруйу биэрэр сэмэй киһини, куруутун бэлиэтии көрөбүн…

“Олоҥхо Ассоциацията” уопсастыбаннай түмсүү

Билигин олоҥхону чинчийээччилэр, учуонайдар, фольклористар, тыл, култуура исписэлиистэрэ, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олоҥхо эйгэтэ үөскээтэ диир кыахтаахтар. Ол курдук, олоҥхону толорооччу ахсаана сыллата элбиир. Ыччаттарбыт олоҥхоҕо ылыстылар. Олоҥхоҕо сүгүрүйээччи, сөбүлээн истээччи ахсаана хаҥаата. Олоҥхо ыһыахтара ыытыллаллар. Улуустарга Олоҥхо дьиэлэрэ үлэлииллэр. Манна уопсастыбаннас күүһүн түмэр, тэрийэр үлэни Февронья Шишигина бэрэсидьиэннээх Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Олоҥхо Ассоциацията” ыытар. 2017 сылтан Ассоциация вице-бэрэсидьиэнинэн, Елена Протодьяконова талыллан үлэлиир. Кини 1998 сылтан бу тэрилтэ Устаабын, учредительнай докумуоннарын оҥорон, судаарыстыбаннай регистрацияны аһаран, күн бүгүҥҥэ диэри үлэни тута сылдьар, Саха сиригэр хамсааһын тахсыытыгар биир улахан оруолу ылар киһибитинэн буолар. Өрөспүүбүлүкэ улуустарынан Олоҥхо Ассоциациятын Көһө сылдьар мунньахтарын ыытыы үтүө үгэскэ кубулуйбутун, үчүгэй уопуту үөскэтэрин, суруналыыс быһыытынан кинилэри кытта үгүстүк командировкаларга сылдьан, илэ харахпынан көрөн, эт кулгаахпынан истэн кэлитэлээбитим…

Олоҥхо Ассоциацията, улуус филиалларын үлэлэрин көҕүлүүр сыалтан, “Бастыҥ үлэлээх Олоҥхо Ассоциациятын филиала” анал Балаһыанньаны оҥорон, куоталаһыы олохтообута. Бастакынан, 2015 сыл түмүгүнэн бастыҥ үлэлээх филиал аата Мэҥэ Хаҥалас улууһугар иҥэриллибитэ (салайааччы Ф.В.Шишигина, Е.Н.Иванова), 2016 сыл түмүгүнэн Бүлүү (Т.П.Степанова), 2017 сылга – Таатта (И.А.Сивцева), 2018 сылга – Сунтаар (М.В.Кобельянова), 2019 сылга – Чурапчы (В.П.Герасимов), 2020 сылга – Уус Алдан (М.В.Борисов), 2021 сылга – Дьокуускай куорат (Л.И.Платонова), 2022 сылга – Нам (И.С.Новиков) улуустарын филиалларын үлэлэрэ бастыҥнарынан ааттаммыттара.

Ассоциация уопсастыбаннай тэрилтэ буоларынан, биир да хамнастаах үлэһит суох, дьон бары сүрэхтэрин баҕатынан үлэлииллэр. Үлэни былааннааһын, тэрийии, хас кыбаартал, сыл аайы отчуоттары туттарыы, киһи ааҕан сиппэт элбэх ымпык-чымпык сурук үлэтэ бу сыллар тухары Елена Николаевна иилээһининэн-саҕалааһынынан, тустаах үлэтин таһынан, ыытыллан кэллэ диэтэхпитинэ, омун буолуо суоҕа.

2013 сылга Олоҥхо Ассоциациятын көҕүлээһининэн, олоҥхоҕо үлэлэһэр дьону өйүүр сыаллаах анал бириэмийэ олохтоммута: бастыҥ олоҥхону толорооччуга, бастыҥ уһуйааччыга, бастыҥ олоҥхону тарҕатааччыга. 2018 сылтан бу дьоһуннаах бириэмийэ Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньах Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Жирков салайааччылаах СӨ Ил Дарханын иһинэн үлэлиир “Олоҥхо” Национальнай кэмитиэтин аатыттан сыллата Олоҥхо күнүгэр үөрүүлээхтик туттарыллар.

“Үтүө-мааны дьоммор махтанабын!”

– Олоҥхобут өлбөт-сүппэт суолга киириитигэр улахан өҥөлөөх, ыытар киэҥ кэскиллээх үлэбитигэр куруутун өйөбүл, тирэх буолбут, буола да турар үтүө-мааны дьоммор махталым муҥура суох. Кинилэр ортолоругар улахан ытыктабылынан ааттаталыыбын:

Гуманитарнай чинчийии институтун уонна кэлин Олоҥхо Институтун дириэктэринэн ситиһиилээхтик үлэлээбит и.н.д. В.Н. Иванов; ГЧИ-тэн саҕалаан, билигин Олоҥхо Киинигэр 28 сыл устата бииргэ үлэлээн кэлбит салайааччым, олоҥхо чулуу айымньылар кэккэлэригэр киириитигэр быһаарар оруолу ылбыт, ф.н.к. А.Е. Захарова; “Олоҥхо Ассоциация” бастакы бэрэсидьиэнэ, СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев, вице-бэрэсидьиэн, 8 сыл бииргэ үлэлээбит, олус истиҥник саныыр киһим, саха норуодунай бэйиэтэ Савва Тарасов; 2010 сылтан 8 сыл устата Олоҥхо Ассоциациятын бэрэсидьиэнинэн талыллан, улуустарга Көһө сылдьар мунньахтары ыытыыны саҕалаан, хамсааһыны таһаарбыт, куруутун өйүүр, дойдутун, норуотун туһугар үлэлии-хамсыы сылдьар ытыктыыр киһибит Феодосия Габышева; Олоҥхо 10 сылын тэрийэн ыытар СӨ Олоҥхо Национальнай кэмитиэтин солбуллубат салайааччыта, норуотун туһугар дириҥ хорутуулаахтык, киэҥ далааһыннаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар, ыытар үлэбитигэр хайысха биэрэр, ытыктыыр киһибит А.Н.Жирков; элбэх бырайыактар ЮНЕСКО болҕомтотугар ылыллан, өйөнөн, үлэ барыытыгар быһаарар оруолу ылбыт, СӨ ЮНЕСКО национальнай кэмитиэтин салайааччытынан үлэлээбит Е.А. Си-
дорова; уопсастыбаннай тэрилтэ бастаан тэриллиитигэр уонна «Саха боотурдара» 21 туомнаах сиэрийэни көҕүлээн, күн сирин көрүүтүгэр улахан оруоллаах, ф.н.к., ГЧИ ст. научнай үлэһитэ С.Д. Мухоплева, ХИФУ бэрэпиэссэрэ, ф.н.д. В.В. Илларионов; СӨ Бырабыыталыстыбатын иһинэн үлэлиир Тыл бэлиитикэтин сүбэтин салайаааччыта, ф.н.к. Р.Р. Жиркова; Олоҥхо педагогикатын төрүттээбит, көмө-тирэх буолар ытык-мааны дьоннорбут, п.н.к. Е.П.Чехордуна, ф.н.к. Н.И.Филиппова; олоҥхону харыстааһыҥҥа, ыччакка тиэрдиигэ улахан өҥөлөөх, п.н.к. Галина Попова-Санаайа, СӨ үтүөлээх учуутала Д.Г.Ефимова; фольклорист П.Н. Дмитриев; Олоҥхо пресс-киинин салайан, элбэх үлэни ыыппыт ф.н.к., «Аал Луук Мас» студия салайааччыта Евдокия Избекова; А.Е.Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр Олоҥхо Киинин үлэтин өйөөбүт, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Яна Игнатьева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Р.Е. Колосова; Арчы Дьиэтин дириэктэринэн уһуннук үлэлээбит СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Надежда Толбонова; Арчы Дьиэтин дириэктэринэн үлэлээбит култуура, бэчээт туйгуна Валентина Бочонина; ГЧИ научнай үлэһитэ, ф.н.к. Анна Данилова; Олоҥхо Киинэ ыытар үлэтин бары өттүнэн өйүүр, Олоҥхо Тыйаатырын дириэктэрэ Мария Турантаева; Олоҥхо Киинигэр билигин бииргэ үлэлии сылдьар кэллиэгэлэрим: СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Зоя Сысолятина, култуура туйгуна Ульяна Флегонтова; 2017 сылтан Олоҥхо Ассоциация бэрэсидьиэнэ, бииргэ алтыһан үлэлиир, ытыктыыр киһибит Февронья Шишигина уо.д.а.

Олоҥхону толоруу үгэстэрэ сайдалларыгар боччумнаах кылааты киллэрэ сылдьар ытыктыыр, сүгүрүйэр ытык-мааны олоҥхоһуттарбытын, олоҥхону толорооччуларбытын кытта алтыһарбытынан биһиги дьоллоохпут. Кинилэргэ айар үлэлэригэр, олохторугар куруутун өйөбүл, күүс-көмө буолуоҕуҥ, маанылыаҕыҥ, кэмигэр үтүө тыллары этэ туруоҕуҥ! – диир Елена Николаевна.

Дьиэ кэргэнин туһунан

Елена Николаевна кэргэнэ Филипп Иванович Протодьяконов Алаҕар нэһилиэгиттэн төрүттээх, биир кылааска үөрэммиттэрэ, дойдутугар тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар уһуннук үлэлээбитэ. Куоракка көһөн кэлэн, «Айар» НКК үлэлээбитэ, үлэ бэтэрээнэ этэ. Филипп Иванович, төһө да кылгастык олорон аастар, таҥара биэрбит үрдүк дьолун – олоҕу сиэрдээхтик олорон, Айыы киһитин ытык иэһин толорон, үтүө өйдөбүлү хаалларан, бу орто дойдуттан барбыта…

Кыыстара Софья Филипповна филолог идэлээх, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, билиҥҥи олох сиэринэн, бэйэтэ биисинэстээх. Кэргэнэ В.П.Толстяков юрист идэлээх, Баайы-дуолу регистрациялыыр федеральнай тэрилтэ судаарыстыбаннай регистратора, 2 уол оҕолоохтор.

“Эрэлбит – ыччаппытыгар!”

– Төрүт үгэстэри сөргүтэр үлэбит барыта олоҥхоҕо тирэҕирэн, сокуоҥҥа олоҕуран, тохтоон хаалбакка өйөнөн, бара турарыгар баҕарабыт. Ыытыллар үлэни сырдатыыга, тарҕатыыга “Саха” көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа идеологическай киин буолуохтаах. Олоҥхо пресс-киинэ тэриллиэхтээх.

Биир улахан боппуруоһунан Олоҥхо Дьиэлэрин статустара быһаарыллан, сөптөөх штатнай үлэһиттэр көрүллэн, аналларынан үлэлиир усулуобуйалара тэриллиитэ буолар. 2022 сылга Ил Дархан Айсен Николаев Ыйааҕынан Олоҥхо Дьиэлэрэ биир ситимҥэ киирдилэр, онон, салгыы статустара быһаарылларыгар эрэллээхпит.

Улахан болҕомто олоҥхолооһун үгэстэрин тилиннэриигэ ууруллуохтаах. Манна сүрүн төһүү күүс буолар 4 бэстибээлбит дьиҥнээхтик өйөнүөн баҕарабыт. Ыччаты олоҥхоҕо уһуйууга, ким да ыйыыта-кэрдиитэ суох, биир-биэс харчыта суох, олус бэриниилээхтик үлэлии сылдьар педагог-уһуйааччылар биһиэхэ элбэхтэр. Кинилэр болҕомтоҕо ылыллыахтаахтар. Оскуолаларга олоҥхо педагогикатын олоххо киллэриигэ тиһиктээх үлэ салгыы ыытыллыахтаах.

Өрөспүүбүлүкэ улуустара төрүт үгэстэрин уратыларыгар, сиэргэ-туомҥа, итэҕэлгэ болҕомто ууран, Олоҥхо Ыһыаҕа түмэр, көҕүлүүр суолтата сүтэн хаалбакка, өйөнөн бара турарыгар эрэнэбит.

Олоҥхону чинчийиини, тылбаастааһыны салгыы информационнай ситимҥэ киэҥник киллэрэн, аан дойду таһымыгар таһаарыы, архыыпка, араас пуондаларга сытар магнитофоннай суруйуулары чөлүгэр түһэрии соруга салгыы турар.

«Ыччат олоҥхоһут» түмсүү Юрий Борисов салалтатынан, ситиһиилээхтик үлэлээн кэллэ. Быйыл салайааччынан Анастасия Алексеева талылынна. Эрэлбит – ыччаттарга.

Үүммүт 2023 сыл барыгытыгар уйгуну-быйаҥы аҕаллын, олоҥхобут тула түмсэн, Үлэ сылыгар былааммыт барыта санаа хоту олоххо киирэригэр баҕарабыт! – диэн, кэпсэтиибит түмүгэр Елена Николаевна баҕа санаатын үллэһиннэ.

Бу курдук, олоҥхобутун араҥаччылааһыҥҥа, сайыннарыыга иннибитигэр үлэ элбэх, ону олоххо киллэрии бары тутуспутунан, төһө көхтөөхтүк, ис дууһабытыттан баҕаран туран үлэлиирбититтэн быһаччы тутулуктаах.

Татьяна МАРКОВА.

Источник

В Якутск приехали финалистки конкурса «Далбар Хотун», который можно было бы назвать «Миссис Якутия», но все-таки он несколько отличается от привычных нам женских конкурсов. Чтобы попасть в число финалисток, надо вести активную общественную и хозяйственную деятельность, а кроме того у женщины должно быть не менее трех детей. Семь финалисток из семи улусов. Можно сказать, что пока они принцессы, но одной из них предстоит стать Королевой.

Проводится конкурс в 10-й раз. Организовывает его «Сахапечать».

Мы привыкли к тому, что участницы подобных конкурсов выходят на сцену, показывают, что они умеют и на что способны, а затем жюри уже выбирает победительницу. В Якутии все не совсем так. Сцена будет, но не сразу. Сперва культурная программа. Впрочем, сразу же, после приезда в Якутск финалисток повезли к психологу, которая должна была помочь женщинами преодолеть боязнь сцены и раскрыть их внутренний потенциал. Это всегда пригодится. На следующий день встреча в музее «Материнской славы» с активистами Союза женских организаций и якутского отделения «Матерей России», а затем посещение музея «Россия – моя истории». В программе еще мастер-класс по скандинавской ходьбе и фото-сессия, и только после всего этого — выступление на сцене. Причем, тоже непривычное. «Далбар Хотун» откроется парадом финалисток вместе со своими семьями, женщины будут представлять и знакомить со зрителями своих мужей и детей. Для самих финалисток предстоит несколько испытаний. Нужно будет исполнить народную песню, приготовить народное блюдо. В общем, показать себя хорошей хозяйкой. Все угощения выставят на аукционе, вырученные средства традиционно пойдут на помощь больным детям. В этом году средства предназначены Эмилие и Платону Романовым из города Покровска.

Необычен на этом юбилейном конкурсе состав жюри. Оно будет состоять из прошлых победительниц «Далбар Хотун». Предусмотрено и интерактивное голосование по одной из номинаций, которое уже идет полным ходом.

22 марта станет известно имя победительницы юбилейного «Далбар Хотун».

Фото с сайта www.yakutiamedia.ru

Встреча на краю земли

Якутский новый год

Семейные ценности со школьной скамьи

Источник

9 марта 2009, 17:03 | Көрдүлэр: 17890 | Ыстатыйалар

Сороҕор биллиилээх дьоммут кимтэн кииннээхтэрин сураһа барбаппыт. Кинилэр тутатына биллэр киһи буолбуттарын курдук саныыбыт. Оттон олоххо саамай сүрүн киһибит — ийэбит буоллаҕа. Холобур, Екатерина Егорова, Александра Алексеева, Иннокентий Тытыгынаев курдук ырыа, муусука куттаах бииргэ төрөөбүт дьону ким орто дойдуга түһэрэн, иитэн-үөрэтэн таһаарбытай? Кини — Мария Алексеевна Сидорова, тыыл, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, методист-учуутал диэн ааты сүгэр Учууталлар Учууталлара, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайката. Мария Алексеевна — бүгүҥҥү «Кыым» ыалдьыта.
Куолаһын истээт, олоххо үтүө эрэ өттүн өрө тутар сырдык киһи буоларын тута сэрэйдим. Төһө баҕарар кэпсэтэ, истэ олоруох курдуккун. Сэһэнин быыһыгар мичээрдии-мичээрдии «наһаа үчүгэй» диэн тылы үгүстүк туттар. Оҕолорун, сиэннэрин, үлэлээбит сылларын санаан, күлэн-үөрэн, сарбынньахтаах үрүҥ көмүс ытарҕата эйэҥэлээн ылар. Кини сэрии, сут кураан сылларын эҥээринэн тэлбит киһи. Күн сирин көрдөрбүт ийэтэ үс сааһыгар олохтон туораан, күндү киһитин илиитин сылааһын ситэ билбэккэ хаалбыт.

Олоҕун доҕоро

— Кэргэммин Борис Гаврильевич Тытыгынаевы кытта 39 сыл дьоллоохтук олорбуппут. 8 сыллааҕыта олохтон туораабыта. 2000 сылы өҥөйдөрбүн диирэ. Устудьуоннуу сылдьан 3-с кууруска билсибиппит. Тапталбыт сылааһын уонунан сыллар тухары ымыы оҥостон илдьэ кэлбиппит. Оччолорго университет устудьуоннарын профкомун чилиэнэбин, культмаассабай өттүгэр эппиэттээхпин («актыыбынай позициям оччоттон сордуу сылдьар» диэн күлэр — В.П.). Арай үҥкүү кэмигэр бэйэтигэр сөрү-сөп таҥастаах, киирбит-тахсыбыт, саҥарбыт-иҥэрбит, барыларыттан таһыччы көстүүлээх, муодунай уол мөккүһэ аҕай турар эбит. Мин иһиттэхпинэ, «уол кыыһы киинэҕэ бэйэтэ ыҥырыахтаах, хайа да бэйэлээх кырасыабай кыыс кэллин — барбаппын» диир. Сөбүлүү көрдүм. Ол киэһэ үрүҥ үҥкүүгэ «хлопайдаан» былдьаан ыллым эҥин. Сөөп, эппит тылын өйбөр хатаан кэбистим. Көр эрэ, икки нэдиэлэ тухары тута сырыттым. Онтон «Судьба человека» киинэҕэ 2 билиэт ыллым. Дьэ, уонна уопсайыгар эрий! Үстэ эрийдим — ыҥырбаттар: волейболлуу сылдьар. Киинэ саҕаланара 25 эрэ мүнүүтэ хаалла. Мин куудара баттахтаахпын, хобулуктаах түүппүлэлээхпин, ити курдук, ыбылы оҥостон, волейболлуур сирдэригэр ойон тиийдим. Уол-кыыс баһаам. Оонньоон имитэ сылдьаллар. Ыҥыран ыллым. Толкуйдуур бириэмэ да биэрбэккэ, «киинэҕэ икки билиэттээхпин, түргэнник бардыбыт» диэтим. Киһим уолаттарын диэки хайыһан «мин бардым» диэтэ да, сүүрэ турдубут. Күөх тренировочнай көстүүмнээх, кедалаах, илиитэ да киртийдэҕэ дии, аара тохтоон ууга илиитин суунна. «Лена» кинотеатртан дьон киинэ көрөн тахсыбыттар. Киһи бөҕө. Мин баспыттан атахпар диэри симэнэн аҕай турар буоллаҕым. Утары икки нуучча уола кэлэн иһэр, биһигини көрөн «ну и кавалер!» диэн саҥа аллайдылар. Ити курдук киинэҕэ сылдьан, туох туһунан көрбүппүн олох өйдөөбөппүн, билсибиппит. Кэлэн иһэн мөккүспүтүн санатабын. Киһим «эс, инньэ диэбитим дуо» диэн ыйытар. Онтон ыла бэйэтэ ыҥырар буолбута. Ити курдук сүгүрүйээччи кыргыттарыгар көрдөрбүтүнэн, «чыыстайдаан» ылбытым. 4-с кууруска холбоспуппут. Бииргэ үөрэнэр оҕолорбут эдэр ыалга аһыы киирэллэрэ. Үөрэхпит кэннэ иккиэн Муомаҕа бараары тэриммиппит. Онуоха Борис таайа Гаврил Дмитриевич Ефимов, өрөспүүбүлүкэҕэ ытыктанар киһи, Чурапчыга оскуолаҕа дириэктэрдии олороро, «дойдугутугар кэлбэтэххитинэ—дезертир буолуоххут» диэбиттээх. Кэргэним кылаабынай бэтэринээрдээбитэ.

[center]Оҕо — дьол

— Айылҕа төһөнү биэрэринэн оҕоломмуппут. Ол эрээри икки уол, икки кыыс диэн ыраланарбыт, «Самовнушение» диэн күүстээх эбит. Уолаттарым биир күннээхтэр. Онон, икки сыл икки чаас арыттаахтар. Оттон мурун бүөтэ оҕобут эмиэ санаа хоту кулун тутар 8 күнүгэр төрөөбүтэ. Инньэ гынан аҕабыт Дьахтар бырааһынньыгар «кыттыгастаах буоллум ээ» диэн үөрэрэ. Кыра кыыспытыгар саҥаспыт Шура аанньал буолбута, миэхэ биэрээриҥ диэн тылыгар киллэрбитэ. Төрөөбүтүн кэннэ улахан кыргыттар сөбүлэспэтэхтэрэ. Онуоха «тетя Шураҕа тылбын биэрбитим» диэбиппэр, Катялаах Тоня «оттон Шура диэн ааттыахха ээ» диэн этии киллэрбиттэрэ. Билигин Шуренабыт барыбытын ситимниир киһибит.
Туох эрэ буолла да, «оҕоҕуун» диэн буолара. Катюша кыраларын кус курдук субурутан киинэҕэ, остолобуойга салайан илдьэрэ. 1 кылааска сылдьан Тонятын аара саадыгар хаалларара. Балтын хантайан туран бэргэһэтин баайара харахпар бу көстөр. Оҕолор бары эбээһинэстээх буолаллара. Катюша дьиэни кылбаччы сууйар, Тоня туох баар иһити сууйан-тараан кэбиһэр, уолаттар муус-мас үлэтин кыайа-хото туталлар. Симиэнэнэн үөрэнэллэр этэ. Мин мэлдьи оскуолабар. Киэһэ кэлэрбэр ас астаан тоһуйаллар. Кыра эрдэхтэриттэн бэйэлэрин дьаһана үөрэммиттэрэ. Оонньуур кэмнэрин хааччахтаабат этибит. Үлэлэрин бүтэрэ охсон, оонньуу ыстанаары кыһаллыы бөҕө буолаллара. Биһиги уһаайбабытыгар чугастааҕы ыалларбыт оҕолоро бары мусталлара. Биирдэ «оо дьэ, наһаалаан эрэллэр, буойбут киһи» диэн тахсан истэхпинэ, Гаанньыккам «илиим хайдах эрэ буолла» диэн киирэн кэллэ. Ол ыккардыгар илиитин тоһута охсон кэбиспит. Уолаттар от быыһынан үспүйүөннээх, сэриилэһэ; кыргыттарым мэлдьи ыаллаах буола, хокуукканан, иһитинэн-хомуоһунан оонньооччулар. Ампаар кэннигэр оонньуур дьиэ тутан биэрбиппит. Ону наһаа күндүтүк саныыллар. Аҕалара Москубаттан хаамар, ытыыр куукула аҕалбыта.
Биирдэ хаһаайыстыбаннай маҕаһыыҥҥа түөрт пианино кэлбит диэн буолла. Сыаната 4 мөһөөх. Миэхэ балтараа эрэ мөһөөхтөөхпүн. Буларга, ыларга соруннум. Бүтэн хаалыа диэн долгуйуу бөҕө. Иэс ылан, атыыластым ээ. Тарбахтаах барыта оонньуур буолла. Катюшам музыкальнайга барбаппын да сабаас диэтэ. Улаатан баран «миигин тоҕо биэрбэтэххиний диэҕиҥ» диибин. Киһим «ытыы-ытыы олох инньэ диэм суоҕа» диир. Онон 1 кылааһынан бүттэ. Тоням бэркэ ылсан үөрэммитэ. Биир сыл хаалтын кэннэ, балтын көрөөрү аккаастаммыта. Уолаттарбын баян кылааһыгар киллэрэ сатаабытым. Кэлин «суох, эн ытатан да туран илдьиэхтээх этиҥ» дэһэллэр. Алексей Егоров «Ыра санаам», «Махтанабын» диэн уостан түспэт ырыаларын «Енисейгэ» оҥорбута. Онно бастакы судьуйа — мин. Пианинобыт билигин да баар, Шурабытыгар турар.

[center]Үлэ үллэр үөһүгэр

Оҕолорго айылҕаҕа харыстабыллаах, болҕомтолоох сыһыаны иҥэрэн, иитэр үлэни кыайа тутан, үөрэнээччилэрин ситиһиилээхтик уһуйан, Мария Алексеөвна киһи дэбигис ааҕан сиппэт элбэх наҕараадатыгар тиксибитэ. Үөрэтэр оҕолоро олимпиадаларга, көрүү-куонкурустарга инники сылдьан, учууталларын Арассыыйаҕа тиийэ ааттаппыттара. «Билигин бэйэлэрэ эбээ-эһээ дьон, наһаа үчүгэй» диэн санаатын үллэстэр Мария Алексеевна. Биология кылааһа тупсаҕайынан аатырбыта. 29 туочукалаах пультунан салайыллар хааччыллыылаах этэ. «Була сатыы-сатыы үлэлиирбит, наһаа да харса-хабыра суох эбиппин» диэн ахтар. Биир-биэс харчыта суох сайын пришкольнай учаастагы салайара, лааҕыры үлэлэтэрэ. «Көр, эппиэтинэһэ да бэрт, 100-чэкэ оҕоттон, хата, ким да эчэйбэтэх, айылҕам көрө сырыттаҕа, харыстаатаҕа».

[center]Бастакы сиэннэр

— Дьөгүөрэптэр гастролга бардахтарына, оҕолорун биһиги бүөбэйдиирбит. Уолаттар маҥнай Чурапчыга үөрэммиттэрэ. Кыһын олунньуга улахан уол сэттэтин туолла. Иккиэн 100 иһинэн көҥүл суоттууллар, түҥэтэллэр. Ааҕаллар. Өркөҥҥө «улахан киһи буоллуҥ, оскуолаҕа барыаххын наада» диэн буолла. Андрей — биэс аҥаара. Инньэ гынан эмдэй-сэмдэй уолаттар бииргэ үөрэммиттэрэ. Арай, оскуолаҕа киирбитим Алешик тустан хачыгырайа сылдьар, ийэ-хара көлөһүнэ аллыбыт. Оттон Андрей сис туттан баран эркиҥҥэ ыйаммыт хаартыскалары көрө сылдьар. Учууталлара күлэр этэ, перемена буолла да убайбыт иккис уруогар бэлэмнэммэккэ көрүдүөр диэки ыстанар. Оттон быраата бэйэтин, онтон Алеша малын-салын бэлэмнээн баран биирдэ тахсар эбит. Бастакы кылааһы иккиэн туйгуннук бүтэрбиттэрэ.
[/center][/center][/center]

Киһи сааһа

— Киһи 45-50 сааһыгар үлэтин өрөгөйө эбит. 50 сааскар туруккуттан көрөн тэтимиҥ намтыан сөп. 50-60 сааска диэри туох да ааттаах. Санаабын хоһооҥҥо тиһэр буоллум. Көмпүүтэргэ үөрэнээри санаммытым да, туох барыта хаалыыһы. Онон, соруйан аккаастанным. «Биэнсийэҕэ таҕыстахпына сынньаныам» диирим. Үлэтэ, дьарыга суох сатаан олорбоппун. 11 сиэннээхпин, 4 хос сиэн эбэтэбин. Хос сиэннэрим «миэхэ таҥаспын сахалыы тикпитиҥ дии», «эбээ!» диэн чуопчаарбытынан киирэн кэлэллэр. Оҕо төһөнөн кыра да, соччонон минньигэс.
Аҕыйах чаас олороору Мария Алексеевна туохха барытыгар (оҕолорун иитиитигэр, үлэлээбит сылларыгар, дьиэ ис тутулугар, аһыгар, ииһигэр, о.д.а.) айымньылаах сыһыаннааҕын өйдөөтүм. Оҕолоругар, биэс ыалга анаан хаартыска альбомнарын оҥорон, киһи эрэ сэргиэх курдук илии баттаталаабыт. Хаһыаттан кырыйан мунньан иһэр эбит. Ырыаҕа тапталын оҕолоругар иҥэрбит. Аахтахха кини дьарыга, тугу ылсыбыта, ситиспитэ хаһыакка баппат. «Элбэҕи дьүөрэлии тутан, барытын саба тутуохха» диэтэххэ уустук ээ. Ити курдук сааһырдым диэн саппаҕырбат, төрөөбүт норуотугар талааннаах дьону иитэн таһаарбыт саха Далбар Хотуна үлэ, түбүк үөһүгэр сылдьар. Күн сиригэр көччөх гынан көтүппүт биэс оҕото, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ийэлэрин, эбэлэрин сылаас тылынан, тыынынан алгыстаах аартыктара арылыйдаҕа. Этэҥҥэ буол, Мария Алексеевна!

Василина ПОПОВА

«Кыым», 2008 с., алтынньы 30 күнэ, 43№

Нөрүөн-нөргүй буоллун биһиги саайтпыт ыалдьытыгар! Билигин эн ыалдьыт курдук киирдин. Бэлиэтэнэн киирдэххинэ бу сиртэн элбэҕи бэйэҕэр туһаныаххын сөп.

Майгынныыр сонуннар:

«КИМИЙ?» ДИИБИН…

Тыыннаах дорҕоон түһүлгэтэ

ААДЬЫГЫЙЫК-ЫЫДЬЫГЫЙЫК

Источник