Ескерткішке г?л шо?ын ?ою р?сімі сценарий

Тақырыбы: «Ер есімі – ел есінде»

Ұмыт болған, ұмыт қалған жоқ ешкім

Ешбір адам ұмытпайтын мәңгі есім

Ұрпақ үшін тозбайтұғын, бітпейтін

Ардагерлер естелігі соғыстың.

Құрметті ауыл тұрғындары, қонақтар және оқушылар. Баршаңызды бүгінгі 9-мамыр Ұлы Жеңістің 64 жылдығымен құттықтаймыз.жарқын болашақ, бейбіт өмір тілейміз. 9-мамыр «Жеңіс күніне» арналған салтанатты жиынды ашық деп жариялаймыз.

«Жасұлан ұйымының рәміздері » кіргізілсін.

Қ.Р. Мемлекеттік әнұраны орындалсын.

Жанарларға толтырып нұр ұшқын,

Күлер көкте ортақ күн, ырысты күн

Әкелердің ұрпаққа өсиеті,

Сақтау мәңгі әлемнің тыныштығын. Құттықтау сөздің кезегін ауылымыздың әкімі Омарова Гүлбақыт Әлиакбарқызына береміз.

Шын сұрапыл сол дауыл боранның

Ызғарынан көкірегіне болар мұң

Ардагерлер сирегенмен өздері

Қалыңдайды естелігі олардың.

Келесі құттықтау сөздің кезегі мектеп директоры Баймағамбет Қуанышбек Қияшұлына береміз.

Жақсының еңбек десе жаны күлер

Бағаңды жас білмесе кәрі білер

Мерекең құтты болсын еңбек ері

Мереке құтты болсын ардагерлер! Тыл және еңбек ардагері береміз.

Өздеріңіз білетіндей Гитлерлік Германия Кеңестер одағына соғыс жарияламастан опасыздықпен шабуыл жасап, басып кірді. Олардың мақсаты Кеңес елін отарға айналдыру, халқын құлдыққа түсіру, дүниежүзіне үстемдік ету болса, Кеңес елінің халқының міндеті жауға тойтарыс беру, елін, жерін, халқын құлдықтан қорғап қалу болды. Ұлы Отан соғысы туралы тарих беттерінен парақтаған кезде қазақстандықтардың да үлесінің телегей-теңіз екенін байқауға болады. Соғыс айтып келмейтін зұлмат, ол әр шаңыраққа қасірет-қайғы әкелді. Майданға аттанғандардың көпшілігі қан майданнан оралмады. Тіпті хабар-ошарсыз кетіп, кейінгі тағдырлары беймәлім күйде қалғандары аз емес. «Ел басына күн туып, етігімен қан кешкен, ат басына күн туып, ауыздықпен су ішкен» ауыр сын кезінде, оқ пен оттың ортасында, кеуделерін оққа төсеп, бізге осындай шуақты бейбіт өмір сыйлап отырған аталарымыз бен апаларымызға бас иіп тағзым етеміз. Ата –бабасының асыл мұрасы, осы бүгінгі жас ұрпақтардың жарқын болашағы үшін жанын құрбан еткен Ұлы Отан соғысы ардагерлерін бір минут үнсіздікпен еске алайық.

(1 минут үнсіздік жариялаймыз).

Ұмыт болған, ұмыт қалған жоқ ешкім

Ешбір адам ұмытпайтын мәңгі есім

Ұрпақ үшін тозбайтұғын, бітпейтін

Ардагерлер естелігі соғыстың.

Ендігі кезекте ескерткішке гүл шоқтарын қою рәсімі.

Егеменді елдің бүгін діңгегі

Ардақтайды азаматтар сіздерді

Ел қорғаны болып жүрген ұландар

Бүлдіршіндер аға жолын жалғайтын

Келешекте сіздер елді қорғайтын

Қабылдаймыз «Жасұлан» қатарына

Үздік болып жүрген оқушыларды әрдайым.

«Жасұлан ұйымының» қатарына қабылдаушылар:

1-сынып оқушылары:

1. Жұмашева Нұрай

2. Жомартұлы Санжар

3. Шаттық Санжар

4. Айтжанова Гүлизат

—Мектеп оқушылары «Жасұлан» ұйымы қатарына қабылдансын. Ұйымға қабылдау мектебіміздің вице –президенті Кадирова Толқынға жүктелсін.

— Галстук тағу рәсімі Қалалық Зерде интеллектуалдық ойынының жеңімпазы: Сапабекова Жансая. Мектептің вице президенті Кадирова Толқын. Үздік оқушылар 9-сынып оқушысы Қалижанова Алтынай, 7-сынып оқушысы Ұлысбаева Айгерімге жүктелсін.

— Жасұлан ұйымының әнұраны орындалсын.

— Құрметті жасұландықтар, сіздерді «Жасұлан ұйымы » қатарына қабылданып отырған мерекелеріңізбен құттықтаймын. Бүгіннен бастап сіздерге үлкен жауапкершілік жүктелді. Алдағы уақытта мектептің абыройын асқақтатар азамат пен азаматша болатындарыңызға сеніміміз мол.

Қазақ па екен бір ауыз ән салмаған

Қайсы қазақ әншісін қарсы алмаған

Өнерпаздар ән салмаса ортада

Жан бар ма екен сүйсініп тамсанбаған.

Ендігі кезекті мектебіміздің өнерпаздарына береміз.

Тәрбие сағатының тақырыбы: Қазақстанның мәдени ескерткіштері

Мақсаты: Оқушыларға Қазақстанның мәдени ескерткіштерін таныстыру, олардың тарихы мен ерекшеліктерін түсіндіру. Оқушылардың ой-өрістері мен білімдерін жетілдіру. Тарихи деректердің маңыздысын аша білуге және материалдарды диалектикалық тұрғыдан талдай білуге дағдыландыру.

Тарихи орындарды сақтауға, қорғауға тәрбиелеу. Туған жерлеріндегі мәдени орындарды таныту.Мәдени ескерткіштердің тәрбиелік мәнін ашу.

Тәрбие сағатының түрі: Танымдық сабақ.

Әдіс-тәсіл: Түсіндіру

Көрнекілігі: тақырыпқа сай фотосуреттер,видеороликтер.

Ұйымдастырушылық кезең.

-Сәлеметсіңдер ме, балалар. Сабағымызды бастамай тұрып, әркім өз көңіл-күйімен бөлісейікші?(Оқушылар бір-бірдеп тұрып жауап береді).

-Оте жақсы балалар, қазір сендердің алдарыңда парақ берілген, сол парақтың бетіне өз көңіл-күйлеріңді смайлик ретінде салып қойыңдар.

Ал енді салып болсаңдар, түсіндіріп беріңдер.Оқушылар суреттерін түсіндіреді.

-Рахмет балалар, парақтарыңды сабақтың аяғына дейін сақтап қойыңдар, тәрбие сағатымыз біткен соң сабақтан алған әсерлеріңді бейнелейсіңдер.

Балалар, бүгінгі тәрбие сағатымыз таным сабағы болмақ. Оның тақырыбы-«Қазақстанның мәдени ескерткіштері».

Кіріспе:

Ескерткіш дегеніміз- ұлы тұлғаларды, белгілі қайраткерлерді немесе елеулі тарихи оқиғаларды есте қалдыру үшін жасалатын мүсіндік туынды. Бұл атау монумент деген ұғымның мағынасына жақын. Алайда ескерткіш, әдетте, дүние салған адамның құрметіне тұрғызылады. Ескерткіштің кең тараған түрі де осы — көлемі нақты тұрпаттан үлкендеу мүсіндік бейнелер. Олар, әдетте, көрнекті жерге (қала алаңына, саябаққа, тарихи орындарға, тарихи адамдардың туған жерлеріне, ұрыс даласына) орнатылады. Өлген адамға ескерткіш орнату дәстүрі ерте заманда-ақ пайда болған.

Кесене дегеніміз –1) қабір, бейіт, зират, мола басына салынған күмбезді мәдени-тарихи ескерткіш; 2) түркі халықтары үйді, қоныс-тұрақтарды, төбесі жабылған құрылыстарды да кесене деп атаған.

Негізгі бөлім:

Қазақстанда қанша ескерткіш бар?

Қазақстан аумағында ежел­ден-ақ дамыған өркениет болғанын дәлелдейтін, тізімге алынған 25 000 ескерткіш бар. Осы ескерткіштердің ең көрнектілерін атар болсақ, олар байырғы заман адамдарының қоныстары, бірнеше мың­жылдық тарихы бар қалалар. Ал әлем­дегі кірпіштен салынған бірінші күм­бездердің бірі – б.з.д. ІV-IІ ғғ. Баланды ІІ кесенесі. Айша Бибі кесенесі – сәулет өнерінің маржаны. Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауидің кесенесін ЮНЕСКО әлемдік ескерткіш деп таныды.

Қазақстандағы ең көне қалалар: Түркістан, Сайрам, Қазығұрт, Отырар, Сығанақ, Тараз,Шымкент,Саудакент.

-Қазақстанда орналасқан қандай мәдени ескерткіштерді білесіңдер?

-Бәрекелді, өте жақсы қосымша мәліметтер біледі екенсіңдер.

Енді біз сендермен Қазақстанның мәдени ескерткіштеріне қысқаша шолу жасайық.

Слайд қосылады, мәліметтер мен суреттер айтылып көрсетіледі.

-Алдарыңдағы көріп тұрған сурет:

Қабанбай батыр кесенесі Қабанбай батыр кесенесі Ақмола облысының ауыл аймағында оңтүстікте 20 км. қашықтықта Астана қаласы және солтүстік-шығыста 4 км. қашықтықта Қызылжар ауылында орналасқан. Кесененің ғимараты 2000 жылы салынған болатын. Сол күннен бастап Астана қаласының жерінде Қазақстан халқының жан-жақтан келетін киелі жерінің біріне айналған болатын.

Айша-Бибі кесенесі

Айша – бибі кесенесі өзінің аңызға толы рухани құндылығымен сәулет өнеріндегі ғажайып әлемде теңдесі жоқ ескерткіш болып табылады. Ескерткішті қалаған кірпіштердің әртүрлілігінің өзі таң қалдырады. Оның алғашқы қалпы біздің уақытымызға дейін тек батыс қабырғасында сақталған.

Алаша хан кесенесі

Мазар халық шеберлерінің қолымен XI-XII ғасырларда Алаша ханның құрметіне салынған. Оның есімі қазақтың үш жүзінің пайда болуымен тікелей байланысты. Қазақстандық әйгілі кесенелердің бірі Қаракеңгір өзенінің аңғарында, оң жағалаудан 2 км қашықтықта, Малшыбай ауылынан алшақ емес жерде орналасқан. Мазарды зерттей бастау Ш.Уәлихановтың «Қырғыз қайсақ молалары және жалпы бұрынғы туралы» атты мақаласынан бастау алады. (1855 ж.).

Қалжан Ахун медресесі Бұл нысан XIX ғ. аяғында салынған медресе Қызылорда қаласының солтүстік батысында 60 шақырым жерде автокөлік тас жолы бойында және темір жолдан 100 метр жерде орналасқан.Қалжан Ахун 1862 жылы Хиуа хандығында дүниеге келген және Хиуа мен Бухараның  рухани оқу орындарында білім алған. Қалжан Ахунаның әкесі Бөлекбай Ақтөбе облысындағы Жамақағлы жеріндегі табын руынан. Жас кезінде Қарақалпақстандағы туыстарының қолында тұрып, Хиуа хандығына қызмет етеді, ол жерде үлкен қызмет атқарады. 1875 жылы дүние салады.

Қарақожа мешіт-медресесі Жамбыл облысы Талас ауданы Сейілбек ауылында орын тепкен мешіт, Қазақстандағы бірден-бір өзгеше сәулет ескерткіші. Алғашқы рет ескерткішті 1945 жылы Г.И.Пацевичтің басшылығымен ЭРУДА зерттеген. Кейіннен 1949 жылы Л.М.Ремпел бастаған Жамбыл облыстық музей экспедициясы зерттеді.

Арыстанбаб кесенесі

Арыстанбаб кесенесі ХІІ ғасырда өмір сүрген белгілі діни мистик Арыстанбаб құрметіне тұрғызылған. Алғашқы жөндеу жұмыстары 14-15 ғасырларда жүргізілген. Содан бері алғашқы салынған ою өрнектер сақталынған. Жер сілкінісінен құлаған мазардың орнына 18-ғасырда екі күмбезді құрылыс салынған. 18-ғасыр ғимараты құлап қирағаннан кейін 1909жылы қайта салынды.

Қозы Көрпеш-Баян Сұлу мазары

Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы Таңсық ауылы маңында ғашықтардың мазары бүгінде Х-ХI ғасырдың мемориал-ескерткіші ретінде орнатылған. Бір зерттеушілердің пікірінше, ол V-X ғасырда көтерілсе, басқалардың пікірінше X-XI ғасырда орнатылған деседі. Лиро-эпостық поэманың кейіпкерлерімен байланысқан мазар біздің күнге дейін жеткен ежелгі Қазақстан ескерткіші болып табылады. Жалпы биіктігі 11,65 м. Ескі құрылысқа көпшілігі қызығушылық білдірді.

Хызыр мұнарасы

Хызыр мұнарасы Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам қаласында орналасқан. Сайрам қалашығы Оңтүстік Қазақстанда орналасқан ежелгі елдімекеннің бірі болып табылады. Сайрамсу өзенінің бойында, Шымкент қаласынан 10 шақырым қашықтықта орналасқан. Ерте орта ғасыр заманында (ІХ – ХІІ ғасырлар) Сайрам қаласының орнында – Испиджаб қаласы болған. Испиджабтың алғаш аталуы, 629 жылы қытай авторы Сюань-Цзяннің географиялық еңбегінде кездеседі,

Балалар енді, екі топқа бөлініп ,өз топ атауларыңды ойластырыңдар. Алдарыңда бет берілді, соған топ атауын жазып қойыңдар. Екі топ «Отан, Туған жер» туралы мақал-мәтелдер айтып жарысасыңдар.

Қосымша мақал жалғастыру:

1)Еліңе қарап, ертеңіңе камдан.

2)Елің наның Жерің-анаң.

3)Ауылым алтын-бесігім

4)Туған жердің түтіні-тәтті

5)Отан-оттан да ыстық

6 Туған жер — тұғырың,

Туған ел — қыдырың.

7) Туған жердің күні де ыстық,

түні де ыстық.

Туған жердей жер болмас,

Туған елдей ел болмас.

9) Әркімнің өз жері — жұмақ.

10) Акқу көлін аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды

11) Әркімнің өз жері — Мысыр шаһары. 

12) Ұлтарақтай болса да  ата қоныс — жер қымбат.
Ат төбеліндей болса да
туып-өскен ел қымбат.

13) Атамекен туған жер: 
кір-қоңыңды жуған жер, 
кіндігіңді кескен жер,
кісі болып өскен жер.

14) Атамекен — анаң екен, 
Қысылғаңда панаң екен.

15) Егесіз ел азар, иесіз жер тозар.

Айша Бибі кесенесі туралы видео көрсетіледі.

Қорытынды :

Сабағымызды қорытындылай келе, сендерге өтілген тақырып бойынша сұрақтар қояйық.

1)Ескерткіш дегеніміз не?

2)Қазақстанда қанша ескерткіш бар?

3)Айша Бибі кесенесін кім салдырған?

4)Қазақстанда қандай мәдени ескерткіштер бар?

— Бәрекелді балалар, бүгінгі тәрбие сағатын жақсы меңгеріпсіңдер, сендерге көп рахмет. Осымен сабақ аяқталды, сау болыңдар!

Тақырыбы: <<Елмен бірге мәңгілік, Рухың тұрар жаңғырып>> атты ескерткіштің ашылу салтанаты.

Мақсаты: Ұлы Жеңісті дәріптеу, өз Отанын, елін,туған жерін сүю, туған жеріне деген сүйіспеншілігін арттыру, Отанын, туған елін қорғай білуге тәрбиелеу.
Ұлы Отан соғысында ерлік көрсеткен ата — бабаларымыздың ерлік істерін қастерлеп, рухын көтеру, үлгі өнеге тұту. Жас ұрпақты бейбітшілікті сақтауға және нығайтуға, Отанымыздың саясатын қолдауға, ерлікке, адал, батыл болуға тәрбиелеу, өзін-өзі басқаруға, еркін сөйлеуге ерік беру.

Жүргізуші: Құрметті қонақтар мен өскелең ұрпақ! Ер жігіт елі үшін туады, елі үшін өледі. 9 мамыр Жеңістің 66 жылдық мерекесімен құттықтаймыз! Бүгінгі <<Елмен бірге мәңгілік, Рухың тұрар жаңғырып>> атты ескерткішіміздің ашылу салтанатына қош келіпсіздер!

Музыканың ырғағымен АӘД пәнінің оқытушы ұйымдастырушысы: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы әкелінсін.

(Әнұран орындалады).

Жүргізуші: Аталарымыздың ерлігін жыр ету, оны өнеге ретінде ұрпақ бойына сіңіру, ең алдымен ұстаздардың міндеті болмақ. Ондағы батыр тұлғалардың бойындағы қасиеттерді ашып көрсету, тәрбие жұмысының негізгі міндеттерінің бірі.

Дыбыстық ролик: (День победы әні орындалып тұрады)
Еліміздің қорғаны, халқымыздың қалауы болып…
Биыл даңқты мереке жылы болып отыр, сондықтан да егемендік пен тәуелсіздік алып өркениетті демократиялық қоғам орнатуға батыл қадам басқан ұлттар мен ұлыстар мекендеген халқы бар, ынтымағы жарасқан, ой парасатты азаматтары бар, Қазақстан Республикасында, сондай — ақ Түлкібас ауданындағы бұл мейрамды терең жан толғанысымен, жүрек сыздауымен, мақтаныш сезіммен, қуаныш сезіммен атап өтпейтін бір де бір адам және отбасы жоқ.
Иә, Отан — ана өзінің 27 миллион ұлдары мен қыздарынан айырылды. Олар дала төсінің ерлері, инженерлер мен ғалымдар, қысқасы адамдардың зор бақытын жасаушылары бола алатын еді. Өмір мен өлім арасында отты майдандарда қазақстандықтар, солардың ішінде өзіміздің осы Даубаба ауылының өрімдей азаматтары қыршын кетті. Зұлым жауға қарсы күреске 1 миллион 200 мың қазақстандықтар қатысты. Олардың 200 мыңнан астамы ордендермен және медальдармен награтталды. Ал, 500-і Кеңестер Одағының Батырлары атағына ие болды.
66 жыл толып отырған Жеңісті жақындатуға біздің ауылымыздың халқы да өзіндік үлес қосып, тарих шежіресінде өз іздерін қалдырды.
Қазіргі ұл — қыздарымыздың қызығын көріп отырған ардақты ақ шашты әжелеріміз тылда еңбек етіп, соғысқа өз үлестерін қосты. Жауынгерлерді киіммен, азықпен, қарумен қамтамасыз етуде жанқиярлықпен үлестерін көрсетті.
Мінеки, бұл күндері соғыстың аяқталғанына 66 жыл уақыт өтті, бірақ соғыс әкелген қайғы мен азапты біздің халқымыз ешуақытта есінен
шығармайды.
Аудан бойынша әлі де болса, санын анықтауды қажет ететін деректерге жүгінсек, мыңдаған жауынгер майдангерлердің елге оралмағаны, белгісіз кеткені байқалады. Оның ішінде біздің аталарымыз, туыс бауырларымыз бар екендігін естен шығармаймыз. Бұдан артық қайғы мен қасірет бар ма?

Ескерткіштің ашылу рәсімі. (Муз. День победы)

Жүргізуші: Ескерткіштің ашылу рәсімін Ауданымыздың әкімі Абдуалиев Қайрат мырза, мектеп директоры Әлібаев Сәкен мырза және тыл қызметкері ………. апа(ата) жүргізеді.

От жағу рәсімі жүргізіледі.

Жүргізуші:
Құттықтау сөзін аудан әкімі Абдуалиев Қайрат мырзаға береміз. (сөйлейді)

Жүргізуші: Адам тарих. Адам кешкен жолын ұқ,
Неше ұрпақ күнтізбектен алындық.
Бүкіл жерді бүркеп ұстап зұлымдық,
Қанша тер мен қан ұрттады зұлымдық.
Сұрапылдан дауа таппай шерленген,
Әлем демін әрең алды шеңберден.
Ажыратып қанды қара шеңгелден,
Жарып шықты қарғыс пенен өлімнен.

Хор: <<Жойылсын жалғыз сөз соғыс деген>>. (соңында ақ кептерлер ұшырылады).

Жүргізуші: (музыка Журавли) Ер есімі — ел есінде. Кір жуып, кіндік кескен жері үшін, аялап, әлпештеген елі үшін, жанған отқа түсіп, жалын кешкен, ер — азаматтар естен мәңгі шықпайды. Олар тарихта өшпес із қалдырды.

Ұлы Отан соғысының ардагерлері
1.
2. Анарбаев Сағындық
3. Айтбаев Әлтай
4. Айтбаев Құдайберген
5. Аблаев Ысырайыл
6. Айтбаев Қожатай
7. Әшірбеков Сарыбай
8. Әшірбеков Кенжебай
9. Баймырзаев Дауылбай
10. Байдауылов Жақсыбай
11. Бұғыбаев Ыбырайым
12. Бижанов Үсіпбек
13. Бердібаев Ақылбек
14. Бердібаев Ағабек
15. Баймбетов Н
16. Дәуірбаев Тұрғынбай
17. Дәуірбаев Кәрібай
18. Дабаев Тұңғышбек
19. Дүйсебаев Ділдәбек
20. Есдәулетов Айдарбек
21. Ермағанбетов Әбдірәсіл
22. Ембердиев Ордабек
23. Ембердиев Өмірбек
24. Есмұратов Өстемір
25. Есімбеков Жүнісбек
26. Жөргенбаев Жұман
27. Жәрімбетов Өскенбай
28. Жауғашбаев Әлмеш
29. Жауғашбаев Тойшыбек
30. Жақыпов Қырықбай
31. Жақыпов Аман
32. Жақыпов Орынбек
33. Жаулыбаев Тойшыбек
34. Жаулыбаев Зәуірбек
35. Жаулыбаев Мақай
36. Жарқынбаев Сейдалы
37. Исаев Кенжебек
38. Көмекбаев Исабек
39. Керімбаев Дәулет
40. Құмғанбаев Спабек
41. Қошанов Матыш
42. Қарамұрзаев Төребек
43. Қылқанов Таңатар
44. Қылқанов Тоқсанбай
45. Қырықбаев Абылай
46. Қисықов Мүсірәлі
47. Қисықов Үсенәлі
48. Қуанышбаев Жиенбек
49. Құлымбетов Кәдірқұл
50. Құдасов Дәрібай
51. Құмғанбаев Затыбек
52. Қаратаев Өмірбек
53. Мендекеев Асан
54. Мадияров Бажақай
55. Мырзақұлов Әлібек
56. Мәмиев Қилыбай
57. Нұржанов Мырзайыл
58. Нарбаев Жүнісәлі
59. Наурызбаев Байтөле
60. Наурызбаев Төретай
61. Наурызбаев Сапарбай
62. Наурызбаев Жұмәділ
63. Наурызбаев Лесбек
64. Нарымбетов Әліқұл
65. Нарымбетов Жексенбі
66. Оразбаев Рысқұлбек
67. Оразымбетов Құлибек
68. Оразымбетов Жүнісбек
69. Өтеулиев Тұратай
70. Өтеулиев Тұрақұл
71. Өтегенов Әбдеш
72. Өтегенов Ерназар
73. Пұшанов Ынтымақ
74. Рашев Ақылбек
75. Рашев Талдыбек
76. Садықов Бәйірбек
77. Сыдықов Ағабек
78. Сыдықов Қаныбек
79. Сұлтанов Әуесхан
80. Сұлтанов Сейтхан
81. Станбаев Батыр
82. Станбаев Мамыт
83. Сазаев Кенжебек
84. Сазаев Төтей
85. Станбаев Құрбан
86. Садықов Зиябек
87. Тәукебаев Болысбек
88. Төлебаев Рүстем
89. Тоқымбаев Жұмағұл
90. Тұрабаев Өтеулі
91. Төлебаев Жүнісбек
92. Төлебаев Тастан
93. Тналиев Айдарбек
94. Тоқымбаев Тасыбек
95. Тоқымбаев Тілеуқұл
96. Төлепбергенов Мамырбек
97. Төлеев Түктібай
98. Төлеуов Тілеуқабыл.
99. Жұмабаев Қаратай
100. Дәуітбеков Сейітбай
101. Салыбеков Әбдірахман.
102. Байжігітов Құлыбек.
103. Бөртекеев Намаз
104. Қыдыралиев Бегалы
105. Есімбеков Сейдалы
106. Отарбаев Есімбек
107. Жауғашбаев Төрехан
108. Құрманалиев Құдайқұл
109. Құрманалиев Бүркітбай
110. Пірімжаров Ақылбек
111. Пірімжаров Мақұлбек
112. Бөртекеев Әлімбек
113. Қуанышбаев Б.

Жүргізуші: Келесі сөз кезегі мектебіміздің директоры Әлібаев Сәкен Сармантайұлына беріледі.

Жүргізуші: (музыка Однополчане)
<<Көк түтінге көмемін>> — деп көгімді,
<<Ес жидырмай еземін>>, — деп елімді.
Келді фашист — жеңе алмады бірақ — та,
Бақыт үшін қаншама қан төгілді.
Көрші үйіне қара қағаз келіпті,
Қайран аға қан майданда өліпті.
Ерлігіне ескерткішті орнатып,
Жолдастары басына гүл қойыпты

Венок әкелініп, қойылады. Гүл шоқтары қойылады.

Жүргізуші:

Дәл осынау жадыраңқы жай күні,
Болса дағы қай ғасырдың қай жылы.
Ұлы Отаным басын иіп бір минут
Есіне алмақ сол бір апат қайғыны.

Құрметті қонақтар , соғыста қаза болған батырларымыздың рухына бас иіп, еске алайық. ( 1 минут үнсіздік )

Жүргізуші: Келесі сөз кезегі аудандық мәслихаттың депутаты Әбдімүтәліп Сапаров мырзаға беріледі.
Бастауыш сынып оқушылары:
Сүйінші , халқым сүйінші,
Сүйіншіге — сүйінші!
Шаттан ата-анамыз!
Шаттан ата-бабамыз!

Кек қайтарып фашистен ,
Соғыс бітті жеңіспен.
Жеңдік жауды күресте,
Жасалсын той мереке!

Жеңістің туы жалтылдап,
Жығылмай мәңгі тұрады.
Сол тумен өскен аршындап,
Ерлердің бізбіз ұланы!

Жүргізуші: Келесі сөз кезегі тыл еңбеккерлері Зиякүл апа пен Бейсеқұл аталарымызға және осындай игі істі басынан соңына дейін ұйымдастырып жүрген Кенжебеков Жанұзақ ағаларымызға беріледі.

Жүргізуші: (Би <<Қара жорға>>) Қазақтың ұлттық биіне айналған <<Қара жорға>> биін тамашалаңыздар.
АӘД пәнінің ұйымдастырушы оқытушысы: ҚР Мем. Туы әкетілсін.
Жүргізуші: Осыменен бүгінгі <<Елмен бірге мәңгілік, Рухың тұрар жаңғырып>> атты ескерткішіміздің ашылу салтанаты аяқталды. ….

М                 м инистерство образования и науки РД  МКОУ
«СОШ№14» г.Хасавюрт

       Утренник

                 хьехархо   Абдукаримова 
Д.М.

             Бераш! Дала декъал дойла шу керлачу шарца!
Оха тахана

        Шуна
кечдина Керла шо даздаран ловзар! Хелхаршца!

       Эшаршца!
Байташца! Т1еоьцура дувайКерлашо! Керла 2017шо!

       Ирсехуьлдашунмассера
а и Керлашо! Да-нана шух  даккхий

       деш,
аша дай-нанойншайндешарца, кхиамашца самукъа док-      

        кхуш,
диканца дехийла шу Керлачу шарахь! Ткъа х1инца

        базалгана гонаха
гулло…

КхолламокховдийнаКерлашо,
Г1ург1езах кечделлаго.
Беттаса,седарчий,лайнчимаш,
Ловзарехьнурлепа до.

Керлашо марша дог1ийла хьо!
,Керлашо марша дог1ийла хьо.
Ирс,аьттухуьлдавайн,
Могуш,маьршадехийлавай.

Дуьненна 1аламо хаздина                                                                                      
                                                                                                                                                                  Д1ахоьтти
даздаран той.
Дайн,нанойн,берийнсий дина,Даггарадекъалбовай!

Керлачушарнашенметтиглуш,
Вайкъаьсташдуширашо.
Зама а кхуьийла дика гуш,
Къоначарнабезамлуш.

1аьржа буьйсасерлаяьлла,           
Доццушехьабеттаса.
Ширашодуновкъадаьлла,
Вайх 
дIакъаьсташбертаза.

Кхойкху  вайга:
арадовла!
КIайнкIантлаьттавоьссина.
Хьешана ков дIамакъовла,
Ло дудогIушкхоьссина.

ДеношлуьстуштIадамех.
ШодIадоьду, шотIедогIу,
Къастацалушадамех.КетIакхаьчнаГIура-Дада,

Дагалецам 
вайна  буьтуш,
Нускалх 
базалгкечйина,
Вайндегнашкахьшенларюьтуш,
ШирашодIалечкъина.

Гулло, бераш, арадовла –
КерлашодукхочуштIе,
Дуьхьалкхеттаргшайнановкъахь
Кхусуьйренцадекъалве.

                                              Арадовла – Г

Iура-Дада
                                              СовгIаташцавогIушву.
                                              Керлашовайбертахьдаздахь,
                                              Цоуьшвайнадоькъурду.

МаликоКерлашодеъна,

ШирачунІодикайи.

ГІура-Дадасбазалгеъна,

Лайн-Аьзнискечйина
и.

ХІинцавайэшаршцабертахь,

Бохубазалганагуо.

«Машархуьлдаберийнмахкахь»,

  Эли
вайгаМалико.

                                                                  
 Лайн-туьйрано, когашІуьйра

                                                                    
Коре деъна, шабаршдо.

                                                        
           Чу а кхойкхий, хьаша-туьйра

                                                               
Бабасбаьрччехаадо.

                                                                  
Тайнигаш а юьйлухелха,

                                           
                       Базалгахсакъералой.

                                                                  
Довлахелха, эшаршлакха:

                                                                   
ШаралдахдеКерлашо.

Стиглан дари хаздина дог1у вайнало,

Таьлсашкъайлехдуьззинадалошкерлашо,

Ширачушаро
х1оьз бина к1еззиг сагатло,

Цадевзина,
цагина дог1у керлашо.

Лайчимаш,
лай чимаш, стиглан б1аьра хиш,

Лаьттанберкатцагинаоьгуловзушуьш.

Батто ма1арш
лестайешсоьгахитташйо,

Керлашарцадекъалйешдагнайовхоло,                    

Ширчушаро х1оз
бина к1еззиг сагатло,

Цадевзинакерлашоирсе
хила хьо.

Стиглан дари
хаздина дог1у вайнало,

Таьлсашкъайлехдуьззинадалошкерлашо,

Ширачушаро х1оьз
бинавайга 1о дика йо,

Цадевзина,
цагинамаьрша да хьошо.

Иллеш ала, хелхадовла                          
,
ДегнашдахархIабаде.
Дуьхьалкхеттаргшайнановкъахь
Дезчуденцадекъалве.

Тақырыбы: Әлемге әйгілі ескерткіш

Мазмұны

1. Аннотация
2. Кіріспе
3. Зерттеу бөлімі
4. Қорытынды

5.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Аннотация

Ұсынылып  отырған  жұмыста  аты  аңызға   айналған   әлемге  әйгілі, дерегі  аз,  кеңес  солдат-тарының  ерлігін  паш  ететін,   бүкіл  адамзат  баласын   фашизмнің   құлдығынан   құтқарушы   Берлин   қаласындағы   Трептов  парктегі  «Азаттық   жауынгерінің» ескерткіші  туралы   жинақтаған мәліметтерді  ортаға  салады.  Қаршадай  неміс  қызын  ажалдан  арашалаған кеңес  солдаты  кейпіне  еніп, кейінгі  ұрпақтың  мәңгі есінде  қалған  азаттық жауынгері  және  сол  ескерткішті  сомдаған   жауынгерлер  мен ескерткіштің авторы  туралы  ой  қозғайды.  Оқушының  әйгілі ескерткіш  туралы  өзіндік  ізденістері берілген.

Кіріспе

Зерртеудің өзектілігі. Әлемге әйгілі «Азаттық жауынгері» монумент-ескерткіштің  прототипі болған Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченко туралы бүгінгі ұрпаққа жеткізу қажеттілігі.  Ғаламторда және Ұлы Отан соғысы туралы деректерде қаҺарман кеңес жауынгері мен оның мүсінін  сомдаған жауынгер туралы мәліметтер жоқтың қасы. «Азаттық жауынгері» ескерткішінің прототипі болған Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченко ұлықталуы, оның есімі болашақ ұрпақтың есінде қалуы және өзінің туған жері Ақмола облысы Маринов ауданының «Красная заря» колхозында ескерткіш қойылуы тиістігі.

 Гипотеза. Егер біз «Азаттық жауынгері» ескерткішінің прототипі болған Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченконы ұлықтайтын  болсақ, оның есімі тарихта қалады.

Мақсаты: Берлин   қаласындағы   Трептов  парктегі  «Азаттық жауынгері» ескерткішінің прототипі болған  Қазақстандық жауынгер Иван Степанович Одарченконың есімін танымал ету және  тарихта есімін қалдыруға үлес қосу.

Міндеттері: 1)  Ізденіс жұмыстарының нәтижесінде « Азаттық жауынгері » ескерткішінің тарихын зерттеу;

2) Барша әлем таңырқай тамсанған мүсіннің прототипі Қазақстандық жауынгер Иван Степанович Одарченко болғанын ұлықтау;

3) «Азаттық  жауынгері» ескерткіштің авторы Евгений Вучетич, ескерткіштің дублеры болған Виктор Гуназа, мемориалдық кешен жұмысын басқарған 1945 жылы Берлинде кеңес зонасының коменденты болған генерал-майор Александр Котиков және оның қызы Светлана Котикова жайлы мәліметтер  жинау;

4) 2010 жылы 8 мамырда Тамбовта Иван Степанович Одарченкоға арнап қойылған екінші «Азаттық жауынгері » ескерткіші  туралы мәлімет беру.

Зерттеудің әдіснамалық негізі:

Зерттеу жұмысында Берлин   қаласындағы   Трептов  парктегі  «Азаттық жауынгері» ескерткішінің тарихы туралы тарихи зерттеулер, БАҚ – да жарияланған мақалалар, ғаламтордағы және уикипедиядан алынған мәліметтер, интервьюлер мен бейнероликтер негізге алынды. Жұмыстың ғылыми негізінде Талғат  Батырханның, Сауытбек Абдрахмановтың, Ділдәр Мамырбаевтың мақалалары басшылыққа алынды.

Зерттеу әдісі: әлеуметтік әдістер:

• Іздену
• Зерттеу
• Қорыту
• Фотосуреттер
• Видеороликтер
• Газет мақалалары

Зерттеу нысаны: Трептов  парктегі  «Азаттық жауынгері» ескерткіші

Зерттеудің жаңалығы: «Азаттық жауынгері» ескерткішінің прототипі Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченко болғаны туралы мәлімет беру;

Зерттеудің дербестік дәрежесі:  Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченко есімінің  болашақ ұрпақтың есінде қалуы және өзінің туған жері  Ақмола облысы Маринов ауданының «Красная заря» колхозында ескерткіш қойылуына үндеу саламын.

Күтілетін нәтиже: «Азаттық жауынгері» ескерткішінің прототипі болған Қазақстандық  жауынгер Иван Степанович Одарченконың есімін болашақ ұрпақ  есінде қалдыру.

Зерттеу бөлімі:

Бүгінгі таңда Берлин – барлық әлем көз тігіп отырған қалалардың бірі. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде бұл қалада көптеген жауынгерлер мен солдаттар жанын құрбан еткен. Менің жоба ретінде  алынып отырған тақырыбым „Әлемге әйгілі ескерткіш“  Ұлы жеңістің  биылғы 69 жылдығы мен  келер жылдың 70 жылдық мерей тойына қарсы  таңдалып  алынды. Бұл тақырыпты таңдауыма төменгі сыныптарда неміс тілі сабағында кеңес солдаттарының  ерлігін  паш еткен  Берлин қаласындағы «Азаттық жауынгері» ескерткіші  туралы мәтінмен танысуым және «Егеменді Қазақстан» газеттерінде осы ескерткіш туралы жазылған кейбір деректер себеп болды. «Азаттық жауынгері»  ескерткішінің прототипі  туралы  жаңалықтардан естіген, ғаламтордан көрген  бейнематериалдар мен газет журналдарда жазылған мәліметтердің әртүрлілігі менің  осы ескерткішке деген қызығушылығымды  оятты. Ескерткіш кейіпкеріне және оның прототипіне деген  қызығушылық менің осы зерттеу жұмысын жүргізуіме себеп болды.

1946 жылдың басында КСРО Үкіметі Ұлы Отан соғысындағы кеңес халқының өшпес ерлігін бейнелейтін еңселі ескерткіш орнату жөнінде шешім қабылдайды. Осыған байланысты жарияланған конкурсқа елуге жуық авторлық ұжымдар қатысады. Олардың арасында шетелдік талапкерлерде болған. Жеті рет өлшеп, бір рет кескен жюри мүшелерінің таңдауы сәулетші Я.Белопольский мен мүсінші Е.Вучетичтің жобасына тоқталады.[1]

Евгений Викторович Вучетич (1908—1974) — совет үкіметінің талантты мүсінші-монументалисті. КСРО Халық суретшісі. Социалисттік Еңбек ардагері, бес  Сталиндік және Лениндік марапат жүлдегері. Ұлы Отан соғысының ардагері, отставкадағы подполковник. Оның әйгілі мүсіндерінің бірі Волгоград қаласы Мамаев қорғанындағы  „Отан ана“ мүсіні мен Берлин қаласындағы Трептов парктегі  „Азаттық жауынгері“  ескерткіші.

 Волгоград қаласы Мамаев қорғанындағы  „Отан ана“ мүсіні мен Берлин қаласы Трептов парктегі  „Азаттық жауынгері“  ескерткіштерінің авторы Евгений   Викторович   Вучетич

Е.Вучетич өз еркімен соғысқа барып, қатты жараланады да,  майдан газеттерімен бірлесіп жұмыс жасай жүріп, сурет салумен айналысады.

Е.В. Вучетич сайысқа орталық монументтің екі нұсқасын даярлайды. Бір нұсқасында Сталин қолында глобус ұстап тұрған қола ескерткіш. Екінші нұсқасында композицияның басты кейіпкері „Азаттық жауынгері“ .  Сталин екінші нұсқаны мақұлдайды

Евгений   Викторович   Вучетич

1946 жылы Е.В.Вучетичті Берлиндегі кеңес зонасының коменданты тулалық генерал-майор Александр Георгиевич Котиковпен кездеседі. Трептов парктегі жауынгерлерге арналған мемориалдық кешен жұмысын А.Г.Котиков басқарады. Бұл кешенде 1200 түрлі кәсіп мамандары соның ішінде 200 тас қашаушылар, 90 тас кесушілер мен мүсіншілер жұмыс жасайды.

Берлиндегі кеңес зонасының коменданты тулалық                            генерал-майор Александр Георгиевич Котиков

Мүсін сюжеті өмірдің өзінен алынады.  1945 жылы 30 апрельде Соңғы шайқас дүрбелеңі алдындағы бір сәтте кенет жас сәбидің жылаған дауысы естілді. Баласын жетектеп көшені кеспек болған неміс әйелін фашист оғы баудай түсіреді. Сол кезде сержант Николай Масалов қауіп-қатерге қарамастан фашистер боратқан оқ астымен еңбектей жылжып, Потсдам көпіріне жетті де, үш жасар сәбиді алып қайта оралады. Жау елінің баласы болғанымен кеңес жауынгері өзінің жанын аямай бейкүнә сәбиді құтқарғаны барлығымыз үшін мақтан тұтарлық жағдай. Алайда бұл солдаттың аты-жөні сол кезде беймәлім қала береді.[2]

Вучетич өзінің кейіпкерін іздей бастайды. Өзінің алғашқы кейіпкерін ол 1945 жылы Венадан табады. Ол старшина Виктор Михайлович Гуназа болатын.  Ең алғашқыда жауынгердің қолында ұл бала болуы керек деп шешіледі, бірақ Виктор Михайлович адам ұрпағының жалғастырушысы қыз бала болғандықтан, ескерткіште қыз бала бейнеленуі керек деп айтты. Белгісіз себептермен ол тек қана дублер болады, ал негізгі кейіпкер Иван Степанович Одарченко болады.

Старшина Виктор Михайлович Гуназа

Бастапқыда И.Одарченконың қолында неміс ваятелі Феликс Краузенің Марлена деген қызы отырған, одан кейін Е.Вучетич : „Біз кеңес жауынгеріміз, бұл соғыста біз өз әйелдеріміз бен балаларымыздың бақыты үшін соғыстық, сондықтан сенің қолыңда кеңес қызы болуы керек“ дейді. Осылайша ескерткіште Берлиннің Васензее әскери комендатурасының коменданты, генерал-майор А.Г.Котиковтың үш жасар қызы  Светлана Котикова бейнеленетін болады.

Светлана  Александровна Котикова

Светлана Котикова Москвада тұрған, МХАТ мектеп-студиясын аяқтаған. Сатира театрында актриса болып жұмыс істеген, „Ох уж эта Настя!“ фильмінде мұғалімнің ролін тамаша бейнелеген. Одан басқа  «В тринадцатом часу» (1968ж), «Таблетку под язык»  фильмдерінде (1978ж), «По 206-ой»,  «Ревизоре», «Карлсон»  спектакльдерінде және тағы басқа фильмдерде ойнаған.

Иван Одарченко Рейхстаг төрінен қызыл жалау желбіреткен Рақымжан Қошқарбаевтың жерлесі, Целиноград облысы, Маринов ауданының «Красная заря» колхозында шаруа отбасында туып өскен, әкесі Степан Михайлович  үлкен баласы Петрмен бірге майданға аттанып, олардан «қара қағаз» келген, одан іле-шала Иван  да соғысқа аттанып, 9-шы гвардиялық әуе десанты құрылымында әскери қызмет еткен. Альпі асуындағы айқаста  «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған. [3]

Иван Степанович Одарченко

Иван Степанович Одарченко

Е.Вучетич И.Одарченкомен „Азаттық жауынгерінің“  мүсінін жасау үшін жарты жыл бойы жұмыс жүргізді. Ескерткіш 13 метрлік қоладан құйылады, салмағы 72 тонна болады. Ескерткішті жасауға жоспар бойынша жарты жыл уақыт керек еді. Завод территориясында жатахана салынады. Көптеген шеберлер: форма жасаушылар, құюшылар, ерітушілер және т.б жұмыскерлер 12-15 сағат бойы жұмыс істеуінің нәтижесінде „Азаттық жауынгерін“ Ленинградтық шеберлер 7 апта уақытта құйып шығарып,  Берлинге жеткізді.

Ескерткіштің мерекелік ашылу салтанаты 1949 жылдың                              8 мамырында болады.Трептов парктің кіре берісінде неміс және орыс тілдерінде мынандай сөздер жазылған:“ Отанымыздың бостандығы мен тәуелсіздігі үшін құрбан болған батырларымыз мәңгі есімізде„

Соғыстан кейін Иван Одарченко Тамбовқа апасының шаруашылығына көмектесуге барып, сол жерде қалып қояды. 2010 жылдың 8 мамырында Ұлы Отан соғысының  45 жылдық мерекесіне орай Иван Одарченкоға Тамбов қаласында екінші „Азаттық жауынгері“ ескерткіші орнатылады. Ол ескерткіште Иван Одарченко өзінің шөбересімен орындықта  отырғаны бейнеленген.

Тамбов қаласындағы  „Азаттық жауынгерінің“

екінші ескерткіші

Қорытынды:

Біздің аталарымыз бен әжелеріміз Отан үшін қасық қаны қалғанша соғысты. Өткен соғыста 2 миллионға жуық қазақстандық майданға аттанып, жартысы майдан даласынан оралмады. Ұлы Отан соғысы біздің халқымыздың, аға буын өкілдерінің, аталарымыз бен әжелеріміздің биік рухын, ерлігі мен қаһармандығын күллі әлемге танытқан соғыс болса, Ұлы Жеңіс – аға ұрпақтың сол ұлы ерлігін паш ететін қастерлі де Ұлы мереке. Осынау бір теңдесі жоқ қанды соғыста халықтың басынан кешкен қайғы-қасіреті мен көрсеткен ерлігі адамзат баласының көкірегінен өшкен емес. Жат жерде көз жұмған боздақтардың есімі ел жадында мәңгілік сақталуы тиіс және сақталады.да.                                                                                                                                                                Ия, түр-тұлғасын төрткүл дүние тегіс танитын Ескерткіш-Адамның қазақстандық болуы шынында да мақтан тұтарлықтай жағдай.                        Батыр  Бауыржан Момышұлы  «шындық қашанда келеді, бірақ сәл кешігіп келеді» деген асыл сөзі бар. Қаһарман батыр Николай Масаловқа өзінің туған жері Кемеров облысы Тяжин поселкесінде оның ерлігін асқақтатар ескерткіш орнатылған.

Кемеров облысы Тяжин поселкесіндегі Н.И.Масаловтың                                   ерлігіне арналған ескерткіш

Өмірінің соңғы жылдарын Тамбов қаласында өткізген Қазақстандық жауынгер Иван Одарченкоға да  арналған  «Жеңіс Ардагері» ескерткіші бар. Ресейлік журналистер И.Одарченконы бүтін иемденіп алып, «ол біздің Тамбовтық», «орал металлургі» деп мақтанышпен жазады да, оның Қазақстанда туғандығын мүлдем ауыздарына алмайды. Әрине, өзімізден де кінә бар, Иван Одарченко дүниеге келген қазіргі Ақмола облысы Атбасар ауданында еңселі ескерткіш орнатсақ нұр үстіне нұр болар еді деп ойлаймын. Біз оқитын тарих оқулықтарында да Қазақстаннан шыққан қарт майдангер, әйгілі монументтің бейнесі болған атақты жерлесіміз жайлы айтылса, келешек ұрпақ үшін әрі мақтаныш болып, әрі ұрпақ сабақтастығын жалғастырар.еді.деген.үміттемін.                                                                          Ендеше, бүгінде елімізден жырақтау кеткен қарт майдангердің өскелең ұрпаққа тәрбиелік мәні зор мазмұнды естеліктерін айта жүріп, есте сақтау біздің қасиетті борышымыз. Ерлігі дастан-жырға айналған Ұлы Жеңіс жауынгерлеріне бейбіт өміріміз үшін мәңгі қарыздармыз.