Чаваш туме сценарий

Чӑваш Республикинчи Канаш районĕн «Сиккассинчи «Хурӑн» ача сачĕ

Муниципаллӑ бюджетла шкул умĕнхи вĕренӳ учрежденийĕ

Аслӑ ушкӑн валли ирттерме хатĕрленĕ уяв сценарийĕ:

«Савнӑ çĕр, Чӑваш çĕр-шывĕ»

                                                                                          Хатĕрленĕ: Герасимова

                                                                                         Алевтина Викентиевна

                                                                                          Воспитатель

Сиккасси — 2018

Тема: Савнӑ çĕр ,Чӑваш çĕр-шывĕ.

Тĕллевсем: ачасене Тӑван ҫӗр-шыва юратма,Чӑваш енпе мухтанма, тӑван чӗлхене, культурине аталантарасси; ачасем Чӑваш Республики ҫинчен мӗн пӗлнине ҫирӗплетесси; туслӑха упрама, пӗр-пӗрне пулӑшма, хисеплеме хӑнӑхтарасси.

Кирлĕ хатӗрсем: Чӑваш Республикин символӗсем: герб, ялав, гимн; презентаци «Чӑваш Республики».

Уяв юхӑмӗ:

Уяв тумӗ тӑхӑннӑ ачасем хаваслӑ кӗвӗпе  зала кӗреҫҫӗ.

Ертсе пыракан: Ырӑ кун пултӑр, ачасем, килнĕ хӑнасем!

Ачасем: Ырӑ кун пултӑр!

Ертсе пыракан:  Эпир  çуралнӑ тӑван  ен — Чӑваш  Республики. Вãл Раççей Федерацине кĕрет.  Пирĕн  республика 1920 çулта йĕркеленнĕ. Ку вãл иртнĕ ĕмĕрте пулнӑ.

1 — мĕш ача:

Ϛĕршывãм, Чãваш ен,

Халãхсен пĕр çемйинче

Ϛамрãклан та чечеклен

Пур тĕпемĕр умĕнче.

2 — мĕш ача:

Чãваш ен вãл — Тãван ен,

Чуна ãшã хамãр ен

Чун ãшшисĕр пурãнма

Чӑннипех те çӑмӑл мар.

3 – мĕш ача:

Ϛурхи хĕвел çуттӑн курӑнать,

Сӳнми    хĕлхем   сапса ӑшӑтать.

Ϛурхи хĕвелтен те хĕрӳллĕрех

Тӑван çĕршыв пире ӑшӑтать.

4 — мĕш ача:

Шур акӑшсем аслӑ Атӑлта,

Мĕншĕн шурӑ тесе калас мар?

Хам çуралнӑ Тӑван çĕршывӑма

Мĕншĕн анне тесе калас мар.?

Ертсе пыракан: Кашни патшалӑхӑн хӑйӗн символӗсем пур. Пирӗн те, чӑвашсен, патшалӑх гербӗсем сӗм авалтанах пулнӑ. Ҫак символсем патшалӑх суверенитетне палӑртаҫҫӗ, вӑсен элеменчӗсем халӑх пурнӑҫне, культурине, ӑс – хакӑлне сӑнласа параҫҫӗ. Ялав, герб тата гимн Чӑваш Республикин хальхи патшалӑх символӗсем. Хальхи Патшалӑх гербӗ виҫӗ пайран тӑрать: «Пурнӑҫ йывӑҫне» ӳкернӗ геральдика хӳтлӗхӗ, ун тӑрринче авалхи чӑвашсен «Виҫӗ хӗвел» эмблеми, аялта – «Чӑваш Республики – Чувашская Республика» тесе ҫырнӑ лента, вӗҫӗнче хӑмла ӳкерчӗкӗ.

        Патшалӑх ялавӗ тӳр кӗтеслӗх евӗрлӗ, ҫӳлти сарӑ, аялти – тӗксӗм хӗрлӗ. Варринче «Пурнӑҫ йывӑҫӗ» тата «Виҫӗ хӗвел» эмблемӑсем. Герб ҫинче те, ялав ҫинче те икӗ тӗп тӗс. Сарӑ тӗс хӗвел айӗнче чӑвашсем пурӑнакан талккӑш символӗ, хӗрли ҫӗре пӗлтерет.

        Ялавпа гербӑн авторӗ, чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ ӳнерҫи, Элли Михайлович Юрьев. Чӑваш Республикин Патшалӑх  гимнӗ тесе «Тӑван ҫӗршыв» юрра ҫирӗплетнӗ. Унӑн авторӗсем И.Тукташ поэт тата Г.Лебедев композитор.

        Гимн Республика паллӑ тӑвакан халӑх уявĕсенче, чаплӑ пухусене уçнӑ  тата хупнӑ чухне тĕрлĕ церомни  вӑхӑтĕнче  янӑрать. Чӑваш радио передачи вара кашни ир гимн каланипе пуçланать. Тӑван  Патшалӑх  символĕсене  хисеплесси — кашни çын  тивĕçĕ.

Июнĕн 24-мĕшĕ — Чӑваш Республикин Патшалӑх кунĕ. Шупашкар- Чӑваш Республикин тĕп хули.

«Чӑваш енĕн мухтав юрри» Сӑвви И. Тукташӑн; Кĕвви Г.Лебедевӑн янӑрать.

1-мĕш ача:

Шупашкар

Капãр , тӳрĕ урамсем пит илемлĕ.

Ϛӳллĕ. пысãк  çурчĕсем илĕртӳллĕ.

Ай кунран-кун ӳсен Шупашкарãм.

Ытарма çук, ай Шупашкарãм.

В. Алентей

Ертсе пыракан: Чӑваш çĕршывĕ урлӑ икĕ пысӑк  юханшыв юхса иртет — пĕри Атӑл, вӑл  кӑнтӑралла  юхать. Тепри Сӑр, вӑл  çурçĕрелле юхать.

Ϛакã çавра çĕр çинче

Ϛĕр пин халãх пур,

Ϛĕр пин халãх ãсĕнче

Ϛĕр пин юрã пур.

Ачасем «Ϛĕмĕрт  çеçки çурӑлсан»юрра юрлаҫҫӗ.

Чӑваш тумӗ тӑхӑннӑ Илемпи кӗрет.

Илемпи : Сывлӑх сунатӑп сире ачасем. Эсир мĕнле капӑр тумланнӑ.

Вӑйӑ «Хӑш Республикӑн ялавӗ» (Чӑваш, тутар, мари, вырӑс, мӑкшӑ.). Ачасем хуравсем параççĕ.

Илемпи: Ачасем, эпĕ сирĕнпе вӑйӑ вылясшӑн.

Вãйã: «Ялава сыхла»

Вылякансем икĕ ушкӑна пайланаççĕ.Площадка варрине йĕр  туртса чикĕ тӑваççĕ. Хушшинче 15 метр. Ушкӑнри ачасен тĕллевĕ- теприсен ялавне ярса илесси.

Пӳрне вӑййи: « Пире лайӑх»

Чӑваш енре эпир пурнатпӑр (алсене ик  еннелле   сараççĕ)

Пурӑнатпӑр çак пӳртре (пӳрт кӑтартаççĕ)

Ēç те пур пирĕн (ал чӑмӑркисемпе шакаççĕ)

Юлташсем те пит маттур (ал çупаççĕ)

Юратнӑ анне (алсене сараççĕ)

Хастар атте (тĕлеççĕ)

Тата эпĕ (хӑйсене ытамлаççĕ)

Ертсе пыракан:

Илемлĕ чãваш вãййи,

Илемлĕ чãваш вãййи-те

Ташлама пĕлсен  кӑна.

«Тух-ха, Ванюк»(Сӑвви Н.Ваççанкан.Кĕвви Г. Лисковӑн)

Ачасем карталанса ташлаҫҫӗ.

Ертсе пыракан:  Ачасем, эсир пĕлетĕр-и, чӑваш халӑхĕ  чӑваш сӑмахлӑхĕпе ваттисем сӑмахлӑхĕсемпе пуян.

Ваттисен самахӗсем:

Тӑван ҫӗршыва тӑван аннӳне юратнӑ пек юрат.

Тӑван ҫӗршыв сывӑ пулсан, тӑван йӑву та пулӗ сан.

Тӑван ҫӗршывра хӗвел те ӑшӑрах.

Тӑван ҫӗршыв анне, ют ҫӗршыв ама ҫури.

Ӑҫта кӑна ан ҫит, Тӑван ҫӗршыва  асра тыт.

Тӑван йӑваран хакли нимӗн те ҫук.

Тӑван кӗтес хӑйӗн патнех туртать.

Ертсе пыракан:. Маттур, ачасем. Питӗ нумай ваттисен сӑмахӗ астуса юлнӑ эсир. Ан манӑр вӗсене, мӗншӗн тесен ваттисен сӑмахӗсем пире пурӑнма, пӗр-пӗрне хисеплеме, атте – аннене юратма,  пулӑшма, тӑван киле, Тӑван ҫӗршыва юратма вӗрентеҫҫӗ.

Такмаксем.

1. Анне пек пулас килет,

Атте пек пулас килет,-

Атте-анне пилĕпе

Пиçĕхсе ӳсес килет.

2. Анне пек пулас килет,

Атте пек пулас килет,-

Атте- анне хушнине

Тĕплесе тӑвас килет.

3. Анне пек пулас килет,

Атте пек пулас килет,-

Аттепеле анне пек

Сумлӑ çын пулас килет.

4.  Анне пек пулас килет,

Атте пек пулас килет,-

Ϛак телейлĕ пурнӑçра

Мухтаса юрлас килет.

Илемпи: Сывӑ пулӑр, ачасем! Тепре куриччен!

Ачасем «Илемлӗ» юрӑ кӗвӗпе залран тухаҫҫӗ.

Усӑ курнӑ литература:

1. «Ачасене шкулччен вĕрентмелли программа».Шупашкар,2009ç.Л.В.Кузнецова

2. «Чи-чи кӑсӑя»; Шупашкар.Чӑваш кĕнеке издательстви,1987ç.П.Эйзин

3. «Праздики на земле Улыпа» Чебоксары, 2006 Р.Б.Кузьмина

4. «Воспитание здорового ребенка на традициях чувашского народа»,Чебоксары ,2003

И.В. Махалова,Е.И.Николаева

5.Ϛӑлкуç-Родник» Хрестомати,Чебоксары,2006 Г.П. Захарова,М.Б.Кожановаи  идр.

6. «Чӑваш музыки ача садĕнче» Хрестомоти, Шупашкар, Чӑваш кĕнекеиздательстви,1989ç.

7 . «.Ачасене шкулччен  вĕрентмелли прграмма «Шупашкар.Чӑваш кĕнеке издательстви,2015

Т.В.Артемьева,С.Г.Михайлова.Н.В.Иванова

Чăваш чĕлхи кунĕ ячĕпе хатĕрленĕ уяв сценарийĕ

«Чăваш чĕлхи — тăван чĕлхе»

Уяв
тĕллевĕ:  ачасене тăван
чĕлхене юратса вĕренме хавхалантарасси, халăх традицийĕсене упрама, чĕлхе
илемĕпе пуянлăхне туйма, вĕсен пĕлĕвне ÿстерме пулăшасси.

Уява
хутшӑнакансем:  пусламăш
класри ачасем.

Зала
чăваш тĕррипе, плакатсемпе, чечексемпе илемлетнĕ.

Ачасем
чӑваш тумӗ тӑхӑннӑ. Уяв умĕн залра хавас кӗвӗ янăрать.

Уяв
юхӑмӗ

Ертсе
пыракан: Ырӑ кун сире ачасем, хисеплӗ ашшӗ-амӑшӗсем тата курма килнӗ хӑнасем!

Паян
пысăк уяв — чăваш чĕлхи кунĕ. Ҫак уява И.Я.Яковлев ҫуралнӑ кунӗнче палӑртма
пуҫланӑранпа кӑҫал (2019 султа) 27 ҫул ҫитрӗ. Ӑна эпир 1992 ҫултанпа паллӑ
тӑватпӑр. И.Я.Яковлев чӑваш халӑхне питӗ юратнӑ, уншăн нумай ӗҫ туса хӑварнӑ.
Вӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем Çаксем: ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне йӗркелени, пĕрремĕш
чӑваш букварьне кӑларни, шкулсем уҫса вӗсенче чӑваш ачисене вӗрентни тата чӑваш
учителӗсем хатӗрлени. «Манӑн чунӑм пӗрмаях сирӗншӗн ҫунатчӗ, халь те ак манӑн
мӗн пур шухӑшӑм сирӗн ҫийӗре куҫрӗ», — тесе ҫырнă И.Яковлев «Чӑваш халӑхне панӑ
халалӗнче».

2
класс ачисем сцена ҫинче (черетленсе калаÇÇĕ):

1
ача: Камсем эпир, мĕнле çынсем эпир?

2
ача: Мĕнле анне савса пире çуратнă?

3
ача: Мĕнле атте ура çине тăратнă?

4
ача: Мĕнле çĕр парнеленĕ хăйĕн çăкăрне?

Пурте:
Чăвашсемех эпир,

Ырă
çынсем эпир!

5
ача: Чăваш анне пире савса çуратнă.

Чăваш атте
ура çине тăратнă.

Чăваш
çěрě парнеленě хăйěн çăкăрне.

6
ача: Кам-ха, кам çак халăха
пĕлмест:

Вăл
çĕр пин сăмахпала пуплет,

Çĕр
пин юрă-çемĕ кĕвĕлет,

Çĕр
пин тĕслĕ тĕрĕ вăл тĕрлет. (П.Хусанкай.)

Ертсе
пыракан: Чăваш чĕлхипе пирĕн асатте- асаннесем калаÇнă. Чăваш чĕлхине вĕсем
пире пехиллесе хăварнă.Чăваш чĕлхи- пирĕн тăван чĕлхе. Вăл пуян, илемлĕ,
янăравлă та çепĕç. Чăваш чĕлхи чăваш юрри пекех янăравлă, кĕвĕллĕ.

«Чăвашра»
юрă

1.     
Чăвашра вăрман
та чăвашла  кашлать:

Шăпчăк та
юрлать кунта ав чăвашла.

Сассăм пин
чěлхеллě халăх хушшинче

Янăрать
сăпайлăн, уççăн чăвашла.

2.
Сăпкари ача та кулчě чăвашла,

Сăнаса ăна сап- сар хěвел савать.

Ман
мухтавлă паттăр халăх килěнче

Çынна
çын хисеплěн ыр сунса савать .

Сцена
çинче 3-мӗш класс ачисем:

«
Илемлӗ, илемлӗ» юрă

1.     
Илемлӗ, илемлӗ…

Илемлӗ
чӑваш юрри.

Илемлӗ
чӑваш юрри те.

Юрлама
пӗлсен кӑна.

2.     
Илемлӗ, илемлӗ…

Илемлӗ
чӑваш ташши.

Илемлӗ
чӑваш ташши те.

Ташлама
пӗлсен кӑна.

3.     
Илемлӗ, илемлӗ…

Илемлӗ
чӑваш тӗрри.

Илемлӗ
чӑваш тӗрри те.

Тӗрлеме
пӗлсен кӑна.

4.     
Илемлӗ, илемлӗ..

Илемлӗ
чӑваш чӗлхи.

Илемлӗ
чӑваш чӗлхи те

Калаçма пӗлсен
кӑна.

1
вĕренекен: Калаçма именесси те

Тӑрса юлчӗ ӗлӗке,

Ирӗккӗн,
илемлӗн, уççӑн

Янӑрать
пирӗн чӗлхе.

2
вĕренекен: ÇепĕÇÇĕн, сулмаклӑн,

Савккӑн,
хăватлăн

Янăратăн
эсĕ,

Ман
тăван чĕлхем.

3
вĕренекен: Савар, мухтар, чĕлхемĕре,

Ăна
усрар чыс- хисепре.

5
вĕренекен: Упрар тăван чĕлхемĕре,

Чун
— чĕрери хĕлхемĕре.

Унпа
эпир ялан Çĕнтернĕ,

Çĕр-
шыв ятне ҫӳле Çĕкленĕ.

6
вĕренекен: Чăваш чĕлхи – эс ман тăван чĕлхем,

Ялан
чунра Çунса тăран хĕлхем.

МиÇе
поэт ҫырман пуль сан Çинчен,

Эс
чăннипех калама Çук чечен.

1
вĕренекен: Чӑваш чӗлхи – тӑван
чӗлхе!

Эс –
чи пахи, эс – чун уҫҫи.

Тӑван
чӗлхе — чӑваш чӗлхи,

Пин
чӗлхерен чи ҫепӗҫҫи.

2
вĕренекен: Вут-Çулăм пек хăватлă та кăра

Хĕмлентеретĕн
манăн кăкăра,

Эс
ылтăн- кĕмĕлтен те хаклăрах,

Хĕрӳ
те хӳхĕм хĕвелпе танах.

Чуна
пырса тивет кашни сăмах,

Тавах,
тăван чĕлхем, тавах!

«Сарă
кун Çĕршывĕ» юрă

1.     
Сарă кун ҫĕршывĕ

Илĕртет
чуна,

Кам
унта Çул хывĕ?

Курнă
кам ăна?

Хушса
Çук унта хаярлăх,

юрламалли:
Çук унта инкек,

Çыннисем
хаваслă

Пурте
улăп пек.

2.     
ПурăнаÇÇĕ варлă,

Выляса-
кулса,

куÇĕсем
кăварлă

Çутă
та таса.

3.
Сарă кун ҫĕршывĕ

Илĕртет
чуна,

Кам
унта Çул хывĕ?

Курăп-
ши ăна?

3
класс ачисем:

1
ача: Кам Тăван чĕлхене
юратмасть,

Вăл
тăван амăшне юратмасть.

2
ача: Кам тăван амăшне
юратмасть,

Вăл
тăван халăхне юратмасть.

1
ача: Кам тăван халăхне
юратмасть,

Вăл
Тăван ҫĕршывне юратмасть.

«Юратнă
Тăван ҫĕршыв» юрă

1.     
Эпир ҫуралнă вырăнсем

Ытарма Çук
хитре.

Уя
тухсассăн тăрисем

ЮрлаÇÇĕ
тӳпере.

Хушса
Тăван Çĕршыв, тăван Çĕршыв, тĕнчере пĕрре,

юрламалли:
Тăван Çĕршыв, тăван Çĕршыв, ĕмĕр- ĕмĕре .

2.     
Тăван кассем, тăван хирсем,

Епле
вĕсем хитре,

Асаттесем
те, асаннесем те

Юратнă Çак Çĕре.

3.     
Тăван Çĕре упра, юрат,

Тăван Çĕре
чысла,

Вара
сан пурăма юрать:

,Çле,
ташла, юрла.

1
ача: Эп- чăваш ачи саватăп

Хамăрăн
чăваш Çĕрне.

Вăл
кипке те ман, сăпка та,

ăна
манмăп ĕмĕрне.

2 ача: Эп- чăваш ачи саватăп

Чĕвĕл-
чĕвĕл чĕлхене.

Юратап
юрра- сăвва та,

Купăса
та, кĕслене.

«Чăваш
ачи» юрă

1.     
Чăваш ачи чăвашах, чăвашах,
чăвашах,

Чунĕ
ĕсре яланах, яланах.

Пĕр Çул
хушши сăпкара, сăпкара,

Ачашланса Çитĕнет, Çитĕнет.

2.     
Ик Çул хушши вăйăра, вăйăра,

Ирĕкленса Çитĕнет, Çитĕнет,

ВиÇĕ Çула
ситсессĕн

Витре
йăтма вĕренет, вĕренет.

3.
Тăват Çула Çитсессĕн, ситсессĕн,

Тукмак
тытма тĕлленет, тĕлленет.

Пилĕк
сула Çитсессĕн, Çитсессĕн

илĕк
авма тытăнать, тытăнать.

4.
Ултă Çула Çитсессĕн, ситсессĕн

Уя
тухса вĕÇтерет, вĕстерет,

Чăваш
ачи чăвашах, чăвашах,

Чунĕ
ĕÇре яланах, яланах.

1
ача: Сан Çинчен юрлатпăр
юрă

Чаплă
Чăваш Ен,

Сан
яту ытла та ырă,

Çав
тери чечен… Л. Смолина

2
ача: Пурăнах эс ĕмĕр сывă

Халăхсен
кил йышĕнче,

Савна Çĕр
Чăваш Çĕршывĕ

Аслă
Атăл хĕрринче.

«Асамат»
юрă

Çут
ҫанталăкăн илемĕ

Тыткăна
илет пире,

Çумăрта
хĕвел пăхсассăн,

Савăнса
тапать чĕре.

Асамат,
асамат,

асамат
кĕпер хывать,

асамат,
асамат,

савăнса
чăваш юрлать,

Асамат,
асамат,

Пĕр
енчен хĕвел пахать,

асамат,
асамат,

Тепринчен Çумăр Çăвать.

3
ача: Чăвашла паян юрлатпăр,

Чăвашла
сăвă калатпăр,

Чăвашла
тум тăхăнатпăр,

Выляма
кĕҫех тухатпăр.

«Атьӑр вăйă пуҫлар-и?» композици

Ачасем
вăйă уҫланкине пĕрин хыҫҫăн тепри утать.

1
ача(чĕнсе): Эп чĕнетĕп выляма

Йышăнăр
йыхравăма,

Йышăнăр
ман салама

Килĕр,
килĕр выляма.

2
ача: Килĕр выляма,

Килĕр
юрлама,

Килĕр
ташлама,

Килĕр
туслашма.

2.     
ача: Кам пире юратать,

Килĕр
ςакăнта,

Кам
пире кăмăллать,

Выльăр
пирĕнпе

5
ача: Эпир – маттур ачасем,

Пĕр
ушкăна пухăнар,

Выляр,
юрлар, савăнар,

Унтан
киле саланар.

Юрă-
чĕнÿ «Миша, теп»

—
Мишша, теп, Миша, теп, илтетни?

—
Илтетĕп!

—
Эс, ăçта, эс, ăçта?

—
Пахчара!

—
Вăййа тух, вăййа тух, вăййа тух!

—
Мĕн тума?

—
Савăнса, савăнса выляма.

—
Тухатăп.

Арςын
ачасем юрласа кĕреççĕ. «Атя, Ванюк, урама»

1.     
Атя, Ванюк, урама

Унта
сана кĕтеςςĕ,

Миша,
Анна, Хĕветле

Вылямашкăн
чĕнеççĕ.

2.     
Малтан выляр лашалла,

Унтан
вара хурчкалла,

Кайран
эпир ушкăнпа

Вăйă
карти тăвăпăр.

Арҫын
ача: Халь пĕрле выляр- и,

Шавлă
ушкăн пулар-и?

Вăйă
картине тăрар,

Выляма
часрах пуςлар.

Пĕр
хĕр ача шут сăвви калать:

—
Урам урлă курница,

Курницара
сар ача.

Мĕн
тăватăн сар ача?

—
Хитре шăхлич калатăп

—
Хитре шăхлич каличчен

Кил
иксĕмĕр выльăпăр.

Хĕр
ача: Халĕ айтăр-ха татах выляса илер. Эпĕ- хурчка, эсĕ – чăххи, ыттисем-
чĕпписем.

«Хурчкалла»
вăйă

(Хурчка
пĕр ачине тытать.)

—
Мĕн тутаратпăр?

Арҫын
ача: Эпĕ «Икĕ автан» ятлă сăвă калатăп.

Икĕ
пĕчĕк сар автан

Тытăннă
вăрςма паян

Эх,
сăхаççĕ, эх, такаççĕ

пĕр-
пĕрне питрен, куςран.

Патак
илтĕм те пĕрне

Хăваларăм
кил енне:

—
Мĕн пустуй ςапăςмалла,

Тус-
юлташлă пулмалла!

Хĕр
ача: Ачасем, айтăр, айтăр «Ылтăн алăкла» вылятпăр.

Ылтăн,
ылтăн алăксем

Кăлармаҫҫĕ
яланах,

Малтан
вĕсем уҫлаҫҫĕ

Кайран
ак хупăнаҫҫĕ,

1,2,3

Алăксем
хупăнчĕҫ.

Ачасем:
…… Мĕн тутаратпăр?

—
Эпир сире юрă юрласа паратпăр. Юрă «Пулăра»

1.     
Тĕлĕрет пек Атăл,

Шăп
ларать вăрман.

Кам-ши
пулмĕ хапăл

Пул
тытса ларма.

2.     
Эпĕ халь пĕчĕккĕ,-

Эпĕ
саккăрта,

Хам
пĕчĕк пулин те,

Пулă
вăлтара.

3.     
Ак каллех чĕтренчĕ,

Сар
хăва хулли.

Туртрăм
та ςĕкленчĕ

Кайăк
пек пулли.

Пĕр
ача аллинче патак. Тепĕр ачи чупса пырать, «Качă- мăчи, тет.

-Качă-
мăчи

-Качă-
мăчи

……

Çиелте
Уртеми пулчĕ.

Уртеми,
сана эпир ташлаттаратпăр.

Юрă-
ташă «Тух-ха, Ванюк пирĕн ума»

1.
Тух-ха, Ванюк, пирĕн ума

Эсĕ ташша
пит ăста.

Х.ю:
Кăвва, кăвва, кăвва, кăвва,

кăвва,
кăвва, кăвва, тут, тут

3.     
Ташласа пар, савăнтар,

Эпир
алă ҫупăпăр.

4.     
,нтĕ Ванюк хыҫҫăн эпир

Пурте
ташша ярăпăр

Ертӳҫĕ:
Ванюк, питĕ маттур.

(Тепĕр
вăйă выляма мăшăр тумалла, ҫавăнпа хĕр ачасем машăр тума ҫак юрра юрлаҫҫĕ,
мăшăрĕсене тупаҫҫĕ).

Ким
чечек, ким чечек

Килме
кура пĕр кура.

Сала,
сала, салашки

Эс
те яш, эп те яш

Кил
иксĕмĕр пĕр пулар,

Çеруш!
(пурте мăшăрсемпе)

Ача: «Сик,
сик кĕтесле» выряр.

Сик,
сик кĕтес

Сик,
кĕтес

Сикмесĕрех
пĕр кĕтес.

Малти
кĕтес, кайри кĕтес,

Мана
пуласси хăш кĕтес

Сик,
кĕтес!

Хĕр
ача: Паян ҫитĕ выляса

2
ача: Паян ҫитĕ выляса

Пире
килте кĕтеҫҫĕ,

Ыран
каллех тухăпăр

Шавлă
вăйă выльăпăр.

Юрă
«Атьăр, атьăр ачасем»

1.     
Атьăр, атьăр ачасем,

Атьăр,
атьăр ачасем,

Хупах
татса хитре кĕпе ҫĕлеме,

Хупах
татса хитре кĕпе ҫĕлеме.

2.     
Йĕппи, йĕппийĕсене

Йĕппи,
йĕппийĕсене

Йĕпписене
йĕплĕ хул, йĕплĕ хул,

Йĕпписене
йĕплĕ хул, йĕплĕ хул.

3.     
Тÿмми, туммийĕсене,

Тÿмми,
туммийĕсене,

Тÿммисене
куршанак, куршанак

Тÿммисене
куршанак, куршанак.

4.     
Атьăр, атьăр ачасем

Атьăр,
атьăр ачасем

Хапха
витĕр килелле, килелле

Хапха
витĕр килелле, килелле.

Ертӳҫĕ: Тǎван
чĕлхе – атте-анне чĕлхи. Ашшĕ-амǎшне хисеплекен çын тǎван чĕлхене те хисеплĕ,
нихǎçан та, нимĕнпе те улǎштараймĕ. И.Я.Яковлев халалĕсене асра тытса пурǎнас.
Чǎваш халǎхĕ пурǎннǎ чухне унǎн чĕлхи те ĕмĕр-ĕмĕр чĕрĕ, тĕрĕс-тĕкел пулě.

Задачӑсем: ачасене наци культурипе йӑли-йӗркине тата Чӑваш Ен культурине хаклама: упрама вӗрентесси: наци костюмӗн илемӗпе чӑваш тӗррин илемӗпе хавхаланса ӳстересси?
Малтан тумалли ӗ=сем% музыка залне чӑваш ҫурч.нчи пӳлӗм пек капёрлатмалла (кӑмака: сӗтел: лавкка: тӗрленӗ арча)? «Чӑваш тӗррисем» альбома пӑхса тухмалла: чӑваш халӑх кӗввисем: юрӑсе?

Свидетельство участника экспертной комиссии


Оставляйте комментарии к работам коллег
и получите документ БЕСПЛАТНО!




Подробнее

Праздник чувашского костюма
«Национальный костюм как отражение души чувашского народа»
(интегрированное мероприятие: чувашский язык и география)
Авторы: учитель чувашского языка Степанова Наталия Дмитриевна,
учитель географии Абрамова Нина Михайловна
Цель:  Воспитание   бережного   отношения   к   культурному   и   историческому
наследию и традициям национальной культуры Чувашии
Задачи:
1.Постичь искусство чувашского народа, его мудрость, характер, уклад жизни, 
многовековую историю посредством исследования национального костюма.
  2.   Рассмотреть   связь   старинного   чувашского   костюма   с   современной
молодежной 
модой. 
3.Привлечь внимание как можно большего числа учащихся к изучению истории
своего края.
  4.Собрать материал о нашей малой Родине.
 школьная   доска   оформлена   национальным   чувашским
Оформление:
орнаментом,   стенгазетой   «География   чувашского   костюма»,   плакатом
«Чувашский   костюм   как   отражение   души   народа».   Организована   выставка
верховых и низовых чувашей.
Учитель географии:  Здравствуйте! – Ты скажешь человеку.
Учитель чувашского языка: Сывлӑх сунатӑп!­ вӑл кулать сана пӑхса.
Учитель географии: И, наверно, не пойдет в аптеку.
Учитель   чувашского   языка:
Учитель географии: Что мы желаем человеку, когда говорим “Здравствуйте!”?
(ответы детей) Правильно, здоровья!
Учитель чувашского языка: Айтар ачасем эпир те сывлӑх сунатпӑр пěр пěрне.
Ырӑ кун пултӑр.
Дети: Ырӑ кун сунатпӑр!
пулать   вӑл   нумай
 Сывлӑхлӑ 
 ҫул. Ребята,
 сегодня   у   нас   необычное   внеклассное
Учитель чувашского языка: Вырнаҫса ларӑр.
Учитель   географии:
интегрированное мероприятие «Праздник чувашского наряда» 
Учитель чувашского языка: Пирӗн паян уяв–чӑваш тумӗн уявӗ. Уява 7 Б тата
7 В класри ар çын ачасемпе хĕр ачасем пухăннă.
1 ученик: 
Знаете ли Вы страну такую,
Древнюю и вено молодую,
 Где в лесу тетерева токуют­
Словно песней сердце околдуют,
Где коль праздник­ от души ликуют,
Коль работа­ гору дай любую!
2ученик:
Знаете ли Вы такой народ,
У которого сто тысяч слов, 
У которого сто тысяч песен
И сто тысяч вышивок цветет?
Учитель   географии:  Живет   в   самом   сердце   России,   среди   вековых   дубов,
полей и озер, небольшой, но удивительно самобытный народ ­  чуваши.
Чувашия – край звучных песен, поэтических легенд и героических сказаний. В
них вся душа народа – доброго, трудолюбивого, искусного. 
Открываем карту и определяем географическое положение Чувашии?  (учитель
задает наводящие вопросы)
1. В какой стране и в какой ее части расположена республика Чувашия?
2. На какой равнине расположена?
3. В бассейне какой реки мы живем и в каком ее течении?
Молодцы! Как вы думаете, какие народы проживают в Чувашии? Какая нация
преобладает? (ответы обучающихся) Да, Чувашия многонациональная республика и все они живут в мире и согласии.
У  них своя культура, обычаи и традиции. Сегодня мы подробнее ознакомимся
национальным костюмом чувашей.
Учитель чувашского языка:
                   Хитре тумсем тӑхӑнса
Пурте килнӗ уява.
Чӑваш хӗрӗн ҫипуҫӗ
Ҫӗклентерет чунӑма. 
Учитель чувашского языка:
  Чӑнах та, чӑваш тумӗ яланах капӑр, илемлӗ.Эсир те уява чӑваш ҫипуҫне тӑхӑнса
килнӗ. Ку темӑпа эпир   проект ĕçĕ туса хатерлене. Кристинӑпа Софья хӑйсен
ӗҫӗпе   паллаштараҫҫӗ   (проектная   работа   «Национальный   костюм   как
отражение души народа»)
Учитель чувашского языка:
Чӑвашсен тӗп ҫипуҫӗ мӗнле пулнӑ? Ӑна мӗнрен ҫӗленӗ? (Килте тӗртнӗ пиртен).
(Вӗрентекен асаннен арчинчен тухнӑ кӗпепе паллаштарать.)
Учитель чувашского языка:
 Чăвашсен тĕп çипуçĕ кĕпе пулнă. Эсир те пурте чăваш кĕпипе, анчах та вĕсем
урăхларах, пĕр пек мар. Мĕншĕн­ши?
 Ачасем: Эпир тури чăвашсем.
 Ачасем: Эпир анат чăвашĕсем.
Учитель чувашского языка:
Сирĕн çак ушкăнри чăвашсен тумне тĕпчемелле пулнă. Малалла тури тата анат
чăвашĕсен тумĕнчи уйрăмлăхсене пăхса тухăпăр.
Кĕпе
Анат чăвашĕсем:                                                              Тури чăвашсем:
Тĕрĕ
Анат чăвашĕсем:                                                             Тури чăвашсем: Пиçиххи, саппун.
Анат чăвашĕсем:                                                              Тури чăвашсем:
Пуçа тăхăнмалли, çыхмалли: (тухъя, хушпу, масмак, сурпан)
Анат чăвашĕсем:                                                              Тури чăвашсем:
Атă­пушмак
Ана тчăвашĕсем:                                                              Тури чăвашсем:
Капăрлăх (украшения)
Анат чăвашĕсем:                                                              Тури чăвашсем:
Учитель чувашского языка: Маттурсем, чăваш тумне лайăх тĕпченĕ.
Учитель чувашского языка:  Хальхи вăхăтра чăваш тумне ăçта курма пулать?
Паянхи модăра чăваш  умĕнчен мĕн те пулин сыхланса юлнă­и?
(Сарлака,   тÿрĕ   силуэтлă   кĕпесем   модăра,   нумайĕшĕсем   юратса   тăхăнаççĕ,   пиçиххипе   те,
пиçиххисĕр те. Анне çыхакан шарф­палантин чăваш сурпанĕ пек.
Пуçа тăхăнмалли çыхнă калпак тухъяна аса илтерет. Мăйа тĕрлĕ шăрçа çакаççĕ. Урана çăпата
пек тĕрлĕ пушмак сыраççĕ)
Учитель географии: проводит   викторину   «Влияние   географического
положения  на характер национального костюма»
Учитель чувашского языка:
Сире   хăш   ушкăнри   чăвашсен   костюмĕ   ытларах   килĕшрĕ?   Сурпан   тата   яркăч
тумалла пулнă пулсан мĕнле тĕрленĕ пулăттăрччĕ? Чăваш тĕррине аса илетпĕр.
( Чăваш тĕррисене ÿкереççĕ, хутран каснăсурпан е яркăч çине çыпăçтараççĕ).
­   Маттурсем,   сурпанĕ   те   илемлĕ,   яркăчĕ   те.   Тĕрлеме   çеç   мар,   юрлама   та,
ташлама   та   пултарнă   чăваш   хĕрĕсем.   Эпир   те   паян   тĕрлерĕмĕр,   çĕлерĕмĕр,
юрласа пăхар. (дети встают хоровод и поют песню «Илемлĕ, илемлĕ…»)
Учитель географии: Молодцы. Ребята!  Вы умело  показали свои способности.
И сегодняшнее мероприятие хотим закончить  словами:
 
Чувашская земля, родимый край! Ты всех похвал и почестей достоин:
Здесь солнце словно пышный каравай
Тут воздух, будто на меду настоян.
Способный веселиться  и трудиться,
Который очень нежно бережет
Жемчужины преданий и традиций.

Мастер-класс «Чăваш тумĕ»

Кокшина Ираида Николаевна — учитель истории и культуры родного

края МБОУ «Починокинельская СОШ»

Илемлĕ, илемлĕ,

илемлĕ чăваш тĕрри.

Илемлĕ чăваш тĕрри те тĕрлеме пĕлсен кăна.

Чувашская народная одежда и украшения — богатейшее наследие материальной и духовной культуры прошлого. В их тысячелетних традициях сосредоточены связи времен, племен, народов, различных географических регионов Азии и Европы.

По своей форме, характеру,

содержанию, стилю

орнаментации костюм

чувашей тесно связан с

земледельческим укладом

жизни.

Чувашский орнамент – это символика знаков

Чувашский орнамент – это символика цвета, цветовых соотношений

Цветовые сочетания были связаны с миропониманием предков чувашей, имели смысловое значение и служили средством характеристики образа. Основными цветами в вышивках являются красный,  желтый, зеленый, синий, черный.

Красный  – цвет жизни, источник счастья, радости.

Желтый   – это свет, тепло. Желтым цветом, разновидностью красного, вышивали солнце, звезды, другие светила.  

Зеленый  – признак жизни, роста и развития использовали при закрашивании растений, деревьев, цветов.

Синий   цвет встречается при заполнении узоров, символизирующих сияние, радугу, небосвод.

Черным  цветом – цветом Земли, цветом добра вышивали только  контур рисунка .

Вышивали обычно на  белом  фоне. Белое поле холста воспринималось как благополучие, чистый воздух, здоровье. Белый цвет- цвет мудрости, правдивости.

Нитки для вышивки

Вышивали льняными, шерстяными или шелковыми нитками собственного прядения. Нитки окрашивались обычно домашним способом растительными красителями. В вышивке использовались сдержанные, скромные тона, такими качествами обладали и сами мастерицы.

  Вот как «прочитал» поэт цветовую гамму чувашской вышивки:

Вышивает белый холст до зари,

Словно лучиками  звезд, — посмотри!

Красный шелк – любовь, и кровь и слова.

Шелк зеленый – мир дубрав да трава.

Ладит желтый с голубым на холсте –

Небо с солнцем  золотым в высоте.

Черный шелк кладет она – все верней:

Мол, земля черна? Черна, шелк черней…

С тех пор чувашские женщины украшают свою одежду красивыми вышивками, каждый орнамент которой имеет свое значение.

Вечная красота узоров

Как правило, чувашский вышитый орнамент основан на воспроизведении многочисленных вариантов древнейших знаков-символов. Это стилизованные изображения Мироздания, Солнца, Древа жизни, Огня, Воды, Земли, человека, животных существ. Недаром в народе говорят : «Чăваш тĕрри çыруллă».

Много трудов посвятил чувашской вышивке искусствовед А.А.Трофимов. В книге «Орнамент чувашской народной вышивки» он обращается к вопросам сложных связей орнамента с реальным миром и миропониманием древних чувашей.

О чем рассказывает вышивка?

Вырезалки

Литература

1. Жачева Е.Н. Чувашская вышивка. Техника.Приемы. — Чебоксары: 2013

2. Жачева Е.Н. Чувашская вышивка . Советы мастерицы. –Чебоксары: 2011

3. Жачева Е.Н., Ефиимова А.А. Чувашская вышивка в школе. — Чебоксары: 2014

4. Иванов-Орков Г.Н. Узоры цвет символика. – Чебоксары: 2012

5. Искендеров Ф.В., Искендеров И.Ф., Костина Е.Ф. Азбука чувашских орнаментов и эмблем: учебное пособие. — Чебоксары, 2006

6. Трофимов А.А. Орнамент чувашской народной

Вышивки. – Чебоксары: 2014

7. Шаркова Т.В. Три солнца. — Чебоксары: 2003

«Илемлӗ чӑваш тумтирӗ» — уҫӑ урок (3 класс)

Тӗллевсем: фонетика, лексикӑпа грамматика, аудировани, вулавпа куҫару,

монолог (ӳкерчӗксем тӑрӑх), ҫыру хӑнӑхӑвӗсене аталантарасси.

Лексика: тумтире пӗлтерекен малтан вӗреннӗ сӑмахсем.

Грамматика: малтанхи уроксенче вӗреннӗ материал.

Кирлӗ хатӗрсем: 2-мӗш номерлӗ ӗҫ тетрачӗ, тумтир ӳкерчӗкӗсем, Хӗвелпи

пукане,

тӗссен

пӗлтерӗшӗсен

таблици,

тӗрӗсен

пӗлтерӗшӗсен

таблици,

«Чӑваш тӗрри» видеоролик, хутран касса кӑларнӑ

кӗпесем, карточкӑсем

ҫинче тумтир ячӗсем, тӗрленӗ салфеткӑсен выставки.

Урок юхӑмӗ

1.

Ачасене сывлӑх сунни.

2.

Урок йӗркипе паллаштарни.

— Сегодня на уроке продолжим разговор о красоте чувашской национальной

одежды, вспомним и обобщим названия предметов одежды, поиграем в игры

и выполним задания в рабочей тетради.

3. Аудированипе фонетика хӑнӑхӑвӗсене аталантарни.

Вырсарни кун ирхине

Ялтан килчӗ асанне.

Парнелерӗ вӑл мана,

Кӑвак куҫлӑ пукане.

4. Лексикӑпа грамматика хӑнӑхӑвӗсене аталантарни.

— Хӗвелпи принесла большой кластер. Как он называется? Переведите это

слово на русский язык.

тутӑр

сӑмса

саппун

бейсболка

тевет

Тумтир

тухъя

кӗрӗк

блузка

перчетке

ҫӗлӗк

алсиш

сурпан

—

Но

в

этом

кластере

есть

ошибка.

Найдите

и

назовите

ее.

Докажите

правильность своего ответа.

— Дети, сейчас я предлагаю связать эти слова с глаголами «тӑхӑнаҫҫӗ» и

«ҫыхаҫҫӗ». Переведите слово «тӑхӑнаҫҫӗ», «ҫыхаҫҫӗ»?

Физкультминутка.

1,2 – чупатпӑр.

3,4 – утатпр.

5,6 – ишетпӗр.

7,8 – вӗҫетпӗр.

9,10 – ларатпӑр.

5. Аудировани хӑнӑхӑвӗсене аталантарасси.

— Сегодня вам принесла чувашскую национальную одежду. В ней мы видим

часть жизни народа: работу ткачих, вышивальщиц и ювелиров. Ведь прежде

чем сшить платье, сначала нужно было напрясть, наткать, сшить, вышить и

украсить бусами и монетками. Сейчас загадаю загадки, правильно отгадайте

и назовите одежду.

1) Ӑна пуҫа тӑхӑнаҫҫӗ. Вӑл илемлӗ. Ун ҫинче шӑрҫасем, тенкӗсем пур.

(Хушпу)

2) Вӑл атӑ-пушмак. Ӑна урана тӑхӑнаҫҫӗ. (Калуш)

3) Ӑна хӗр ачасем тата хӗрсем тӑхӑнаҫҫӗ. Шӑрҫасемпе, тенкӗсемпе

илемлетеҫҫӗ.

(Тухья)

4) Ӑна кӗпе ҫине ҫакаҫҫӗ. (Саппун)

— Тумтире мӗнсем илемлетеҫҫӗ? (Тӗрӗсем)

—

Чувашская

вышивка

очень

своеобразная:

в

ней

много

мелких

фигур,

которые называют узор с письменами (ҫыруллӑ тӗрӗ) или орнаментальные

швы. Они выполняются контурным швом. Каждый узор что-то рассказывает.

Сейчас

я

раздам

образцы

узоров,

посмотрим,

о

чем

говорят

некоторые

знакомые нам узоры.

(Таблица «Узор с письменами»)

Информация

взята

из

книги

«Азбука

чувашских

орнаментов

и

эмблем».

Авторами книги являются Ф.В. Искандеров, И.Ф. Искандеров, Е.Ф. Костина.

Узор

Толкование

Узор

Толкование

Солнце, гармония,

согласие

Свет, тепло,

очаг, жизнь

Были и будем,

величие рода

Сплочённость

Братство,

солидарность

Честь, воля,

самообладание

Поступь Неба и

Земли

Ладья жизни,

чистая совесть,

судьба, рок

Око Бога — Турă,

Неба, Мира,

прозрение

Истина, закон,

справедливост

ь

Мироздание,

единоверие

Дерево, место

обряда,

обращение к

природе

Оберег от зла, гнева,

доброта

Состязание,

противостояни

е

Согласие,

примирение

Мир, союз,

согласие

Честь, отвага,

верность

Небосвод,

Вселенная

Связь неба с Землей

Покорение

вершины,

стремление

ввысь

Движение, эволюция

Мысли, знание

Память о прошлом,

дума о будущем

Щит, оберег

единства

Забота о ближнем

Надёжность,

рука об руку

Жилище, приют,

кров родного дома

Созидание,

помощь

Благотоворительност

ь, помощь — НИМЕ

Духовный

взлет, воля

Трудолюбие,

жизнестойкость

Обмен, диалог

Дети одной матери,

потомки единого

рода

Увеличение

семьи, рода

Взаимопонимание

Он и Она,

любовь,

взаимоуважени

е

Человечность, разум,

сила, здоровье,

душевная красота

Близкие,

родня,

землячество

Продолжение рода,

крепкая семья

Связь с отчим

домом,

родиной

Дружба, общее дело,

доверие

Древо рода,

жизни,

мудрости

Национальное

самосознание

Равенство,

понимание

Детство, юность

Сплочённые

сородичи

Семейный очаг, уют

Друг за друга,

семья

Верность, единство,

любовь

Сила рода,

нации

Поле, зерно, сеятель

добра

Межа поля,

раздел

Мера длины, развод

рук

Эпоха, период,

течение

времени

Мера грехов и

доброты

Добро и зло,

жизнь и смерть

Жизненный путь,

дорога

—

Мы

с

вами

из

наших

салфеток

приготовили

выставку.

Посмотрите

внимательно на таблицу и скажите, что обозначает вышитый вами узор?

Очень

многим

понравился

узор

«зиг-заг».

Что

он

обозначает?

Течение

времени.

— В Чебоксарах, на берегу залива, вы можете увидеть гранитную плиту, на

которой высечены чувашские узоры и их обозначение.

— А какие цвета преобладают на чувашской одежде?

— Что они скрывают?

Только черным цветом, цветом добра (ырӑлӑх), окаймлялся узор вышивки.

Красным цветом, источником торжества (чап, мӑнаҫлӑх), счастья (телей),

узоры заполнялись.

Желтый цвет означает цвет солнца (хӗвел), радости (савӑнӑҫ), счастья(телей).

Белый цвет – белый фон холста – цвет чистоты (тасалӑх), здоровья (сывлӑх).

Зеленый цвет – цвет природы (ҫут ҫанталӑк), жизни (пурнӑҫ).

Синий цвет – цвет волшебства (асамлӑх).

Чувашская одежда сохранила в своих отдельных элементах очень древние

традиции. Многие узоры должны были оберегать владельца от злых духов, а

только потом украшать его одежду.

— Сейчас предлагаю вам посмотреть ролик, где увидим разнообразие

чувашских узоров.

(Демонстрация видеоролика)

— Над исследованием секретов чувашской вышивки трудятся много людей.

Сегодня хочу вас познакомить с Жачевой Е.Н. Она более 30 лет знакомится,

выведывает секреты вышивания и сама создает современные шедевры чув.

узорами. Одна из ее работ – Родословное дерево. Еще она очень хочет всех,

кто интересуется, научить вышивать чув. узорами. Выпустила книгу «Чӑваш

тӗрри». Здесь можно найти узоры и правила их вышивания.

6. Диалог хӑнӑхӑвӗсене аталантарни.

— Дети, Хӗвелпи принесла для каждого из вас платье.

— Ку кӗпе мӗн тӗслӗ? (Шурӑ)

— Что предлагает сделать с ними Хӗвелпи? (Разукрасить чув. узорами)

— Какие цвета выберем? (Красный, желтый, зеленый, черный, синий.)

— Когда раскрасите, расскажите, какое у вас платье, что это означает?

(Ку мӗн? Вӑл мӗн тӗслӗ? Тӗрӗ мӗне пӗлтерет? Тӗсӗ мӗне пӗлтерет?)

7. Ҫыру хӑнӑхӳвӗсене аталантарасси.

-Открываем рабочие тетради.

— Ку камсем? Айпин мӗн пур?

Ванюкӑн мӗн пур?

-Тевет, юбка, тухья, саппун, тутӑр, блузка, кӗпе, атӑ;

-Пиҫиххи, шлепке, атӑ, брюки, кӗпе, кӗрӗк;

— Эти слова перепутаны, надо их правильно разделить и записать в тетради

под

рисунками.

Сначала

их

правильно

прикрепим

под

именами

Айпи

и

Ванюк, потом запишем.

А сейчас выберите одну из кукол, раскрасьте ее одежду и напишите рассказ.

Составить рассказ вам помогут вопросы, которые вам раздам. Прочитайте

вопросы для составления рассказа про Айпи. Потом про Ванюк.?

Ку кам? Анюкӑн мӗн-мӗн пур? Унӑн юбки мӗн тӗслӗ? Саппунӗ мӗн тӗслӗ?

Тутӑрӗ мӗн тӗслӗ? Блузки мӗн тӗслӗ? Атти мӗн тӗслӗ? Кӗпи мӗн тӗслӗ? Айпи

тирпейлӗ-и? Илемлӗ-и?

Ку кам? Ванюкӑн мӗн-мӗн пур? Унӑн пиҫиххийӗ мӗн тӗслӗ? Шлепки мӗн

тӗслӗ? Атти мӗн тӗслӗ? Брюкийӗ мӗн тӗслӗ? Кӗпи мӗн тӗслӗ? Кӗрӗкӗ мӗн

тӗслӗ? Ванюк тирпейлӗ-и? Илемлӗ-и?

— Сначала ответим устно, потом запишем.

8. Ачасен ӗҫне хаклани.

9. Урока пӗтӗмлетни.

— Что вы не знали до сегодняшнего урока?

Эпир — чăваш йăхĕнчен

Кам-ха, кам çак халăха пĕлмест:

Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет,

Çĕр пин юрă-çемĕ кĕвĕлет,

Çĕр пин тĕслĕ тĕрĕ вăл тĕрлет.

(П.Хусанкай.)

Зала тĕрлĕ плакатсемпе, чăваш эрешĕсемпе илемлетнĕ.

1-мĕш ертсе пыракан: Ырă кун пултăр, хаклă ачасем!

2-мĕш ертсе пыракан (тĕрĕллĕ ал шăлли çине хунă çавра çăкăра тытса тăрать): Паян пирĕн пысăк уяв — Чăваш чĕлхи кунĕ. Çак уява чыслама пуçтарăнтăмăр та ĕнтĕ илемлĕ те çутă зала. Тăванăмăрсем, ас тивсе пăхсамăр пирĕн çăкăр-тăвара. Чăваш халăхĕ мĕн ĕлĕкренех хăнана тарават кĕтсе илнĕ, сĕтел çине апат лартмасăр яман.

Çăкăрпа ретсем хушшипе иртет. Ачасем хуçса илсе ас тивеççĕ.

1-мĕш ертсе пыракан: Тĕнче аслă, сарлака, пуян. Мĕн тĕрлĕ кăна çĕр-шыв çук пулĕ Çĕр чăмăрĕ çинче?! Ǎсчахсем палăртнă тăрăх, пирĕн планетăра 3 пин тĕрлĕ халăх пурăнать, вĕсем 5 пине яхăн чĕлхепе калаçаççĕ.

2-мĕш ертсе пыракан: Ачасем, калăр тархасшăн, мĕнле чĕлхе чи анлă сарăлнă?

1-мĕш ертсе пыракан: Тĕрĕс, чи анлă сарăлнă чĕлхе — китай чĕлхи, унпа 1 млрд çын калаçать, акăлчанла — 350 млн., вырăсла — 150 млн., чăвашла — 2 млн.

2-мĕш ертсе пыракан: Пирĕншĕн чи хаклă, чи юратнă, чи çывăх чĕлхе — чăваш чĕлхи. Эпир Чăваш енре чăвашла калаçса пурăнатпăр. Тăван çĕр-шыв анне пекех пĕрре. Ǎна суйлама та, сутăн илме те çук. Кашни çыншăнах ашшĕ-амăш чĕлхи, тăван халăх историйĕ, йăли-йĕрки, юрри-ташши, юмах-халапĕ хаклă.

«Илемлĕ» юрра юрлаççĕ.

1-мĕш ертсе пыракан: Чĕлхе халăх пурнăçĕн тĕкĕрĕ кăна мар, ĕмĕрсем хушши пухăнса пынă пĕлÿлĕхĕн иксĕлми çăл куçĕ те. Çак çăл куçĕнчен эпир мĕн ачаранах тумламăн-тумламăн вăй илсе ÿсетпĕр. Аннен кăкăр сĕчĕпе пĕрле унăн ачаш та лăпкă сасси пирĕн хăлхана сăпка юррине илсе çитернĕ… Тăван сасăран, тăван чĕлхерен пирĕн ăс-тăн аталанма пуçланă.

2-мĕш ертсе пыракан: Тăван чĕлхере — Тăван çĕр-шывăн сенкер пĕлĕчĕ, уçă сывлăшĕ, аслати-çиçĕмĕ, уйĕ-хирĕ, улăхĕ-çаранĕ, тăвĕ-сăрчĕ, Атăлĕ-Пăли, унăн ытарайми юманлăхĕпе шĕшкĕлĕхĕ… Пурнăçра ăру хыççăн ăру иртет. Пĕр ăру тĕнчепе сывпуллашать, тепри çуралать. Вĕсен пурин те ăс-пуç пуянлăхĕ чĕлхере упранса юлать. Халăх юрри-сăввинче, юмах-халапĕнче, халăх сăмахлăхĕнче этемшĕн чи хаклине — Тăван çĕр-шыва аса илеççĕ.

1-мĕш ертсе пыракан: Иван Яковлевич ячĕ чăваш халăхĕшĕн яланах хисеплĕ те чыслă. Унăн чапĕ халăх хушшинче паянхи кун та иксĕлмест. Чăвашсен çĕнĕ çырулăхне йĕркелени, кĕнекесем пичетлеме пуçлани, чăваш ачисем валли шкулсем уçни халăх кун-çулĕнче питех те пысăк пĕлтерĕшлĕ. Халĕ вăл çырса хăварнă халала тимлĕ итлер, ĕмĕрлĕх ăса хывма тăрăшар.

Залра пĕр-пĕр кĕвĕ хуллен янăрать. Пĕр ача «Чăваш халăхне» халала вуласа парать.

2-мĕш ертсе пыракан: Халĕ эпир сире «Мĕн? Ǎçта? Хăçан?» викторина вăййа хутшăнма ыйтатпăр.

Вăйă йĕрки

1) Эпир пурăнакан республикăн чăвашла тата вырăсла ячĕ. (Чăваш Республики — Чувашская Республика.)

2) Чăваш Республикин пĕрремĕш президенчĕ. (Николай Васильевич Федоров.)

3) Чăваш Республикин Патшалăх гимнĕн сăмахĕсен тата кĕввин авторĕсем. (Сăвви И.Тукташăн, кĕвви Г.Лебедевăн.)

4) Чăвашсен çĕнĕ çырулăхне, алфавитне, букварьне йĕркеленĕ çын. (И.Я.Яковлев.)

5) Чăваш çĕрĕнче шкулсене уçма пулăшнă Чĕмпĕр вырăсĕ. (И.Н.Ульянов.)

6) Пирĕн халăхăн çĕр пин сăмах, çĕр пин юрă, çĕр пин тĕрĕ тесе кам каланă? (И.Я.Яковлев.)

7) Çак ятсем мĕнле хайлавра тĕл пулаççĕ: Нарспи, Сетнер, Михетер,Тăхтаман? Авторне тата хайлав ятне калăр. (К.В.Иванов «Нарспи»)

Константин Иванов ăçта çуралнă? (Пушкăрт Республикин Пелепей районĕн Слакпуç ялĕнче.)

9) Геннадий Никандрович Волковăн литературăри ячĕ. (Кашкăр Хуначи)

10) Çак йĕркесен авторĕ кам?

Чăвашра вăрман та чăвашла кашлать,

Шăпчăк та юрлать кунта, ав, чăвашла

Сассăм пин чĕлхеллĕ халăх хушшинче

Янăрать сăпайлăн, уççăн, чăвашла. (Л.Мартьянова.)

Конвертсем

1-мĕш конверт, 10000 тенкĕ

Ыйту параканĕ Чăваш Республикин президенчĕ Михаил Васильевич Игнатьев.

— Ырă кун пултăр, хаклă вĕренекенсемпе учительсем!

Пирĕн тăван ен — Чăваш Республики. Вăл Россия Федерацине кĕрет. Пирĕн республика 1920 çулта йĕркеленнĕ. 1920 çулта Чăваш облаçĕ пулнă, 1925 çултан Чăваш Автономиллĕ Социализмлă Совет Республики, халĕ — Чăваш Республики. Кашни патшалăхăн хăйĕн символĕсем пур. Вĕсем патшалăх суверенитетне палăртаççĕ. Чăваш Республикин патшалăх символĕсене республикăн Аслă Канашĕ 1992 çулхи апрелĕн (ака уйăхĕн) 29-мĕшĕнче çирĕплетнĕ. Мĕнле символсем вĕсем?

Хаклă ачасем, çак виçĕ символа калăр. (Герб, ялав, гимн.)

2-мĕш конверт, 5000 тенкĕ

Ыйту параканĕ чăвашсен паллă художникĕ Виктор Бритвин.

— Чăваш Республикин Патшалăх ялавне ăсталанă художник ятне, хушаматне, ашшĕ ятне калăр. (Элли Михайлович Юрьев.)

3-мĕш конверт, 3000 тенкĕ

Ыйту параканĕ филологи наукисен кандидачĕ, вĕренÿ тата меслет кĕнекисен авторĕ Юрий Михайлович Виноградов. Хальхи чăваш чĕлхин синтаксисĕпе орфографине тĕпчет.

— «Рашча» сăмахра щ мар шч çыратпăр. Мĕншĕн? (Ку сăмаха вырăс чĕлхинчен калаçу урлă йышăннă.)

4-мĕш конверт, 5000 тенкĕ

Ыйту параканĕ Чăваш Республикин тава тивĕçлĕ писателĕ Валери Туркай.

— Сăмах кам çинчен пырать?

Вăл паллă прозаик, сăвăçă, куçаруçă. Унăн кĕнекисем асамат кĕперĕн пур тĕрлĕ тĕсĕпе те ялкăшаççĕ. Вăл сăнарланă геройсем уçăмлă та ĕнентерÿллĕ. Произведенийĕсем тарăн шухăшлă, психологиллĕ, пурте мирлĕ ĕçпе пурăнакан çынсен хастарлăхне, вĕсем халăхпа пĕрле Тăван çĕр-шыв ырлăхĕшĕн тăрăшнине сăнласа параççĕ, иртнĕ вăрçăри паттăрлăхĕ çинчен калаççĕ.

Унăн сăввисене композиторсем чылай юрра хывнă. Вĕсенчен уйрăмах çаксем анлă сарăлнă: «Юрату юрри», «Ǎшă çумăр», «Çуралнă çĕр-шыв», «Салампи юрри».

Вырăс тата ытти халăх писателĕсен хайлавĕсене чăвашла куçарас тĕлĕшпе те паллă çыравçă тухăçлă ĕçленĕ. Вăл Д.Байрон, А.Пушкин, Л.Толстой, А.Чехов, И.Тургенев новеллисемпе калавĕсене куçарнă.

Çак çыравçă çинчен чăвашсен паллă писателĕ Владимир Сатай çапла каланă: «Çынсен чунĕсене тарăнрах кăтартнине пулах унăн произведенийĕсем вулакансене тыткăна илеççĕ, вĕçне çитиччен вулаттарса пĕтермесĕр те алăран каймаççĕ, асра юлаççĕ, шухăша яраççĕ». (Александр Артемьев.)

5-мĕш конверт, 5000 тенкĕ

Чăваш драма театрĕн тĕп режиссерĕ Валерий Яковлев ыйту парать.

— Театр — манăн пурнăçăм, савăнăçăм, вăл маншăн сывлăш пекех хаклă. Кунта эпĕ хамăн телее тупрăм. Театрта ĕçлесех ватăлтăм, анчах ватăлнисем вырăнне сцена çине талантлă, пултаруллă çамрăксем тухаççĕ. Уншăн эпĕ питĕ савăнатăп, — çапла каланă РСФСР тава тивĕçлĕ артистки. Театрăн пĕрремĕш спектаклĕнчен пуçласа мĕн виличчен вăл сцена çинче пулнă. Кам-ши вăл? (О.И.Ырсем.)

6-мĕш конверт, 3000 тенкĕ

Ыйту параканĕ шкул директорĕ.

— Пĕрремĕш чăваш шкулне кам, хăçан тата мĕнле хулара уçнă? (1868 çулта Чĕмпĕр хулинче И.Я.Яковлев чăваш шкулĕ уçнă.)

7-мĕш конверт, 2000 тенкĕ

Ыйту параканĕ Чăваш Республикин паллă поэтесси Людмила Смолина.

— М.Ф.Федоровăн «Ар çури» балладинчи Хĕветĕр, çул çинчех вилесрен хăранă май: «Ача-пăчам пит айван. Халиччен суха тытайман», — тесе кулянать. Мĕне пĕлтерет ку? (Ачи-пăчи суха йăранĕ çине пусмалăх ÿсейменнине, ытла та пĕчĕк пулнине.)

8-мĕш конверт, 6000 тенкĕ

Ыйту параканĕ физика учителĕ.

— Кĕрепле пуçран çапсан тин чăваш сăмахĕсене аса илет çак герой. Кам вăл? Мĕнле хайлавра сăнланă ăна? Авторĕ кам? Сăввăн пĕр çаврăмне каласа парăр. (С.Шавли «Вĕçкĕн Ваççа.)

Хулара пурнать Ваççа,

Вăл банкра шутлать укçа.

Пысăк слущи тет хăйне,

Çавăнпа пăрать мăйне …

9-мĕш конверт, 4000 тенкĕ

Ыйту параканĕ Чăваш Республикин тава тивĕçлĕ писателĕ Юхма Мишши.

— Шухăшласа кăларнине чăн пулнă пек ĕнентерсе кăтартакан хайлава мĕн теççĕ? (Легенда.)

10-мĕш конверт, 3000 тенкĕ

Ыйту параканĕ Федорова Елена Сергеевна, ЧР Елчĕк районĕн Кивĕ Эйпеç тĕп шкулĕнче вĕрентекен.

— Мĕн калать-ши анаграмма?

Мана эсĕ тĕл пулатăн

Авалхи халапсенче.

Пĕтĕмпех ылмаштарсассăн

Сас паллисене куратăн

Пĕвере, кÿлĕсенче. (Улăп — пулă.)

1-мĕш ертсе пыракан: Чĕлхе пире пĕр-пĕринпе паллаштарать, туслаштарать. Калаçса тепĕр чухне пĕр-пĕрне кÿрентерни те, çапăçса кайни те пулать. Йытăпа йытă харкашса паллашать, çынпа çын калаçса паллашать тесе ахальтен каламан ваттисем. Чĕлхе çынна ĕçре те, уявра та, вĕренÿре те кирлĕ. Чĕлхе çынна вĕрентет, унăн тавра курăмне анлатать, курманни-пĕлменни çинчен пĕлтерет, çыннăн ăс-тăнне кăна мар, туйăмне те тарăнлатать.

2-мĕш ертсе пыракан: Чĕлхе урлă çынпа çын кăна мар, халăхпа халăх та пĕр-пĕринпе хутшăнать, пĕр-пĕринчен вĕренет. Чĕлхере халăхăн иртнĕ кун-çулĕ те, ĕмĕчĕ-шанчăкĕ те, ĕçĕ-хĕлĕ те — пурте йĕрленсе юлать.

1-мĕш ертсе пыракан:

Чăваш чĕлхи — эс ман тăван чĕлхем,

Ялан чунра çунса тăран хĕлхем.

Миçе поэт çырман пуль сан çинчен,

Эс, чăннипех, черченкĕ те чечен.

2-мĕш ертсе пыракан:

Вут-çулăм пек хăватлă та кăра,

Хĕмлентеретĕн манăн кăкăра

Эс ылтăн-кĕмĕлтен те хаклăрах,

Хĕрÿ те хÿхĕм хĕвелпе танах.

Чуна пырса тивет кашни сăмах…

Тавах, тăван чĕлхем, сана тавах.

(А.Смолин.)

1-мĕш ертсе пыракан:

Чăвашсемĕр! Сире телей сунатăп,

Ан сивĕнĕр тăван чĕлхемĕртен.

Мансан — чĕлхесĕр янавар пулатпăр,

Чĕлхе пулсан — пĕтместпĕр ĕмĕрте!..

(Р.Сарпи.)

Федорова Елена Сергеевна,

ЧР Елчĕк районĕн Кивĕ Эйпеç тĕп шкулĕнче чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен 22.04.2016

МБДОУ «Детский сад № 111 «Умка»

Управление администрации образования г.Чебоксары

«Край родной — Чувашский край»

Развлечение для старших дошкольников

2015 г.

ЦЕЛЬ: Воспитывать патриотические чувства; любовь к родному краю; вызвать чувство восхищения и гордости.

ЗАДАЧИ:

— Формировать у ребенка мотивационно — ценностного отношения к родному краю.

— Обогащать представления детей о жителях, прославивших наш край

— Продолжать знакомить детей с чувашскими народными играми и песнями.

— Развивать желание и стремление к изучению чувашского языка.

— Воспитывать любовь к родному краю через музыкальные произведения чувашских

композиторов.

ОБОРУДОВАНИЕ:

— мультимедиа;

— музыкальный центр;

— презентация «Край родной»

— национальные чувашские костюмы

— шарфики

— барабан

СЦЕНАРИЙ

Дети сидят в зале.

ВЕД: Знаете ли вы страну такую древнюю и вечно молодую.

Где коль праздник – от души ликуют, где работа – гору дай любую.

Знаете ли вы такой народ, у которого 100 тысяч слов,

У которого, 100 тысяч песен и 100 тысяч вышивок цветет?

Дети: Да. Это Чувашия

ВЕД: В этот светлый день, прославляя край Родной, мы должны вспомнить Ивана Яковлевича Яковлева. (колокольный звон). Посмотрите на портрет.

И.Я. Яковлев…………………………………….

1 ребенок: Чавашла паян юрлатпар

Чавашла сава калатпар

Чавашла тум таханатпар

Чавашла та ак ташлатпар.

7 ребенок: Эп чаваш ачи, саватап

Хамаран чаваш серне

Вал кипке те ман, сапка та

Ана манмап емерне

3 ребенок: Эп чаваш ачи саватап

Чевел-чевел челхене

Юратап савва, юрра та

Купаса та кеслене.

4 ребенок: Пирен садри ачасем

Пурте тусла-ске весем

Туслах пирен хушара

Пите пысак выранта

Ведущая: Чувашский край. Край ста тысяч песен, ста тысяч вышивок.

Стих детей…………………………………..

ВЕД: Живет в самом сердце России, среди вековых дубов, полей и озер, небольшой, но удивительно самобытный народ – Чуваши. Чувашия – край звучных песен, поэтических легенд и героических сказаний. В них вся душа народа – доброго, трудолюбивого, искусного.

Давайте посмотрим удивительно красивый танец в исполнении группы «Кнопочки»

ВЕД: Чувашия, Чувашия, край ты мой чудесный.

Трудом ты славишься, плясками и песней!

Песня в исполнении группы «Яблоньки»……

ВЕД: Ребята, а вы знаете, что у Чуваш есть свой герб, флаг и гимн. Ещё раз нам об этом расскажут ребята из группы АБВГДейки

(звучит гимн ЧР)

Дети рассказывают о гимне, флаге и гербе Чувашской Республики

ВЕД: Наша республика по размеру небольшая, но о ней знают во всем мире. Прославляли ее наши выдающиеся, знаменитые земляки. Сегодня нельзя не вспомнить о великом поэте, который написал поэму «Нарспи» . Ведь этот года посвящён К.В. Иванову.

Инсценировка отрывка поэмы «Нарспи»

3РЕБ: Славлю край родной любимый,

Славлю край неповторимый.

Лип цветущих аромат, шелковых лугов наряд!

4РЕБ: Славлю я поля родные, славлю берега крутые,

Край Чувашский, край Родной! Расцветай над Волгою рекой!

5РЕБ: Чувашия, Чувашия, край ты мой чудесный.

Трудом ты славишься, плясками и песней!

ПЕСНЯ «ЧУВАШИЯ» муз. А.Асламаса

(садятся)

ВЕД: Живет в самом сердце России, среди вековых дубов, полей и озер, небольшой, но удивительно самобытный народ – Чуваши. (Слайд №5)

Чувашия – край звучных песен, поэтических легенд и героических сказаний. В них вся душа народа – доброго, трудолюбивого, искусного. Вот послушайте музыкальное произведение Фандеева «Таван Сершыв»

Сколько гордости, любви, нежности к родному краю можно услышать в этой музыке.

ЗВУЧИТ «Таван Сершыв» («Край родной») Фандеева (Слайды № 6,7)

(в конце под эту музыку, напевая заходит Илемпи)

ИЛЕМПИ: Ой, куда же привела меня эта прекрасная, красивая песня?

ВЕД: В детский сад. Посмотри сколько здесь ребят.

ИЛЕМПИ: Ыра кун, ачасем! Добрый день, ребята! Меня зовут Илемпи.

ВЕД: Какое у вас необычное имя. Что оно означает?

ИЛЕМ: У меня очень старинное чувашское имя, которое означает – красавица.

ВЕД: А как красиво оно звучит. Прислушайтесь, ребята, — И-лем-пи!

ИЛЕМ: А вы, что здесь делаете? Почему все вместе собрались?

ВЕД: Мы сегодня собрались, чтобы выразить свое почтение и любовь нашему Чувашскому краю, его трудолюбивому народу.

ИЛЕМ: Какие вы молодцы! Я тоже очень люблю милую Чувашию. Сколько прекрасного, хорошего можно рассказать о ней. А вы, ребята, что знаете о своем родном крае?

6РЕБ: Наша республика находится почти в центре России и расположилась на берегу великой русской реки Волги. (Слайд №8)

7РЕБ: Волгу на Руси называют матушкой, а чуваши называют эту реку – батюшка – ате.

8РЕБ: Волны Волги ластятся к нам, корабли плывут по волнам.

Мы живем на Волге – можете завидовать нам!

9РЕБ: Наша республика по размеру небольшая, но о ней знают во всем мире. Прославляли ее наши выдающиеся, знаменитые земляки.

ИЛЕМ: А кого вы из них знаете?

10РЕБ: Герой гражданской войны Чапаев. (Слайд №9)

11РЕБ: Художники: Федоров Ревель Федорович (слайд №ё10),

Осипов Федор Пркопьевич (слайд №11)

Праски Витти (слайд №12)

12РЕБ: Спортсмены: Ольга Егорова(слайд №13),

Анатолий Васильев (слайд №14)

Ирина Калентьева (слайд №15)

13РЕБ: Летчик – космонавт Андреан Николаев. (слайд №16)

ИЛЕМ: Ребята, а кто из вас мечтает в космос полететь?

ДЕТИ: (все) Я!!!

ПЕСНЯ «МАРШ ЮНЫХ КОСМОНАВТОВ»

ИЛЕМ: Но чтоб стать космонавтом надо быть смелым, сильным, ловким и внимательным. Вот сейчас мы проверим, кто самый внимательный.

ИГРА «ЗАЙМИ РАКЕТУ»

ВЕД: Илемпи, а в нашей республике еще много и знаменитых артистов, музыкантов и композиторов.

ИЛЕМ: А кого вы сможете назвать?

14 РЕБ: Заслуженный деятель искусств Чувашской республики Юрий Васильев.

15РЕБ: Заслуженная артистка Светлана Бубнова.

16РЕБ: А балерину Надежду Павлову знают во всем мире.(слайд №17)

17РЕБ: А какую прекрасную музыку сочинили композиторы: Воробьев, Хирбю (слайд №18), Асламас, Лукин, Лебедев, и др.

ИЛЕМ: Да-да, они сочиняли очень разнообразную музыку, от веселых плясовых до спокойных лирических, которые услышав, ноги так и просятся в пляс.

19РЕБ: Я в Чувашии живу, я Чувашию люблю.

Любит пляски наш народ, в праздник пляшет и поет.

ЧУВАШСКИЙ ТАНЕЦ

Муз. Г.Лебедева

20РЕБ: А наши писатели и поэты: Юхма М.Н., Иванов К.В., Сеспель М, Трубина М.Д.

прославляли наш край в своих стихах и поэмах. (слайд №19)

ВЕД: Послушайте стихотворение Илле Тукташа «Таван Сершыв»

21РЕБ: Сурхи хевел сутан куранать, сунми хелхем сапса ашатать.

Сурхи хевелтен те херуллерех таван сершыв пире ашатать.

Шур акашсем асла Аталта, меншен Шура тесе калас мар?

Хам сурална Таван Сершывама меншен анне тесе калас мар?

ИЛЕМП: Ребята, а вы поняли о чем это стихотворение? (пересказ стихотворения на русский язык)

Но Чувашские поэты писали не только на чувашском языке, но и на русском. Послушайте стихотворение Раисы Сарби «Песенка о песенке»

22РЕБ: Я о солнышке пою, о земле родной –

О земле, что пахнет льном, медом и дымком,

О земле, где никогда не быть одной,

Где с друзьями хорошо бегать босиком!

И чувашский мой напев ты услышишь вдруг,

И вплетешь свои слова в песенку мою –

Облетит она тогда всю страну вокруг,

Ну а завтра я еще для тебя спою.

ПЕСНЯ «çуркунне» («Весною») чув. нар. песня (слайд №20)

ВЕД: В этот светлый день, прославляя край Родной, мы должны вспомнить Ивана Яковлевича Яковлева. (колокольный звон) (слайд №21)

23РЕБ: По широкой Руси, нашей матушки, колокольный звон разливается.

Иван Яковлевич Яковлев за труды свои прославляется!

24РЕБ: Он вывел наш народ дорогой знаний из беспросветной темноты на свет.

Нет в мире благороднее деяний и цели в мире благородней нет!

25РЕБ: Русский алфавит переработал, он создал Чувашский алфавит.

Корни закрепил у двух народов, ведь чувашский алфавит почти такой на вид.

ВЕД: Да, давным-давно у чувашского народа не было письменности: люди не могли ни писать на своем родном языке, ни читать. А русского языка они не знали. Просветитель Яковлев взял русский алфавит и добавил всего 4 буквы. Вот они, познакомьтесь с ними: А,Е,С,У. Полюбите их, ведь они чувашскую науку приподняли из темнот глухих.

ИЛЕМП: Ребята, а вы знаете чувашский язык?

ИГРА «ВЫПОЛНИ ЗАДАНИЕ»

Чупар, юрлар, сикер, весер, ташлар, ишер, ала супар

ВЕД: А наши ребята, еще любят играть в чувашские игры.

ИГРА «ПАРАПАН» («Барабан»)

26РЕБ: В нашей республике живут не только чуваши, но и люди другой национальности: татары, марийцы, украинцы, русские и многие другие.

27РЕБ: Все они живут в мире, в дружбе и в согласии. Вместе все работают, вместе и отдыхают, песни поют и весело танцуют.

ТАНЕЦ «ДРУЖБА»

ИЛЕМП: К нам в гости очень часто приезжают гости из разных уголков России, и разных стран. И всем им очень нравится наш край, наш любимый, милый город Чебоксары.

28РЕБ: Город Чебоксары – столица Чувашии.

29РЕБ: Чебоксары по чувашски — Шупашкар, что означает крепость.

ИЛЕМП: Ребята, а вы любите свой город?

(слайды № 22-23)

30РЕБ: Ты посмотри, дружок, вокруг на Чебоксары – чудо-город.

Он наш любимый и родной, мы любим его всей душой.

31РЕБ: Посмотрите-ка кругом, на места где мы живем.

Улицы широкие, а дома высокие.

Город наш такой большой.

Приезжайте гости, мы вас ждем.

ЧУВАШСКИЙ ТАНЕЦ «АБВГДейки»

Хвала тебе, Чувашия, мой дом!
И имя, и язык твой — сердцу свято.
Дубравами и хмелем, и трудом,
И песнями, и вышивкой богата.
Жива в узорах древних нити сила,
Связавшая народы в их судьбе, —
Ты будешь жить во мне, моя Россия
Пока живет Чувашия в тебе.
(Лидия Кубашина)

ПЕСНЯ «ПРИЕЗЖАЙТЕ В ЧЕБОКСАРЫ» (автор не известен)

ИЛЕМП: Я вижу, ребята, что вы любите свой родной Чувашский край, много знаете о нем, о его народе. И помните:

«Земля талантами богата, земля талантами сильна!»

И если вы, ребята, будете хорошо учиться, заниматься, стараться узнавать что-то новое, петь, рисовать и танцевать, наш край будет жить и развиваться. Ну а мне пора прощаться с вами. Сыва пулар! До свиданья!

Ребята с песней «Иле…

(Хулари шкулта 5-6 классенче Ухсай Яккăвне халалласа ирттернẽ литературăпа музыка каςẽн сценарийẽ)

Пĕлÿ тĕллевĕ: чăваш халăх поэчĕн Ухсай Яккăвĕн пурнăçĕпе пултарулăхĕпе тата ĕçĕ-хĕлĕпе паллаштарасси.

Сапăрлăх тĕллевĕ: ачасен тĕнче ăнланăвне, тавра курăмне аталантарасси.

Илемлĕх тĕллевĕ: вăйăсемпе сăвă-юрă урлă чăваш чĕлхине юратма, аслисене хисеплеме хăнăхтарасси, тăван халăх культурине хаклама, упрама вĕрентесси.

Литературăпа музыка каςẽн юхăмĕ

Саламлани. (Сцена ςине «Илемлẽ, илемлẽ…» юрă юрласа ачасен ушкăнẽ тухать; сцена ςине ертсе пыракансем тухаςςẽ)

Илемлẽ, илемлẽ,

Илемлẽ, чӑваш тẽрри.

Илемлẽ, чӑваш тẽрри те

Тẽрлеме пĕлсен кӑна.

Ертсе пыракансем:

…Ентешсем, салам! Тусăмсем, салам!

Умăрта тăрса пуςăма таям.

Аллăмра — курка, куркара — сăра,

Пуς таяр, тăван, ςăкăр-тăвара.

1-мẽш ертсе пыракан: Ырă кун пултăр пурне те, сывлăх сунатăп! Сире ςак уявра курма питех те хавас!

Сăвă калакан: («Тăван Слакпуς» клип)

Туссем калаςнă чух, тăван чĕлхемĕм,

Шур акăш тẽкẽ евẽр эс ςемςе.

Санпа ман халăх чунẽпе илемлẽ

Çÿрет ςÿлте те ςẽр ςинче вẽςсе.

Юрланă чух сассу хитре те уςă,

Итлет вăрман та, хир те янраса,

Чулсем ςинче канми-тăми ςăлкуςẽ

Юхса йăпаннă пек сассу таса.

1-мẽш ертсе пыракан: Çак йẽркесен авторẽ — чăваш халăх поэчẽ Ухсай Яккăвẽ. Вăл ςав тери пултаруллă та пуян чẽлхеллẽ поэт. Хăйẽн сăввисемпе поэмисене Ухсай тăван чăваш халăхне халалланă.

Чÿк уйăхẽн 26-мẽшẽнче чăваш халăхẽ Ухсай Яккăвẽ ςуралнăранпа 109 ςул ςитнине паллă турẽ. Паянхи литературăпа музыка каςне эпир сумлă сăвăςăмăра халаллатпăр.

Ухсай Яккăвẽн биографийẽ: (Ачасем калаςςẽ)

1. Ухсай Яккăвẽ 1911 ςулта хальхи Пушкăрт Республикин Пелепей районне кẽрекен Слакпуς ялẽнче ςуралнă. Ухсай ςамрăклах, вун тăватă-вун пилẽк ςултах, ςырма пуςланă. «Аттерен эпẽ тăван чẽлхе пуянлăхне, аннерен чăваш чẽлхин янравлăхне, илемлẽхне вẽрентẽм», — тесе палăртнă сăвăς.

2. Ухсай — чăваш ςырулăхẽн вăйẽ, ςẽнтерẽвẽ, мухтавẽ. Унăн ятне пирẽн республикăра ςеς мар, ςẽршывẽпех лайăх пẽлеςςẽ, чылай хайлавне тẽрлẽ чẽлхене куςарса кăларнă. «Кẽлпук мучи»: «Ту урлă ςул», «Силпи ςăлкуςẽ», «Чапаевпа тẽл пулни», «Тутимẽр» тата ытти нумай произведение вулакансем пысăк хак пачẽς.

Ухсай Яккăвẽн биографийẽ (Вẽрентекен вырăсла калать, презентаци кăтартать).

Литмонтаж.

Ухсай Яккăвẽн «Атăл ςинчен хунă юрă» сăвă.

Юррăмăр, хускал, ан татăл,

Атăл тăрăх кẽрлесем!

Хумханать юратнă Атăл,

Хÿхẽм унăн хẽррисем.

Пирẽн ẽмẽт халẽ аслă,

Ĕмẽт аслă сан пекех.

Пирẽн пурăнăς хаваслă

Пулẽ ẽмẽр-ẽмẽрех.

Шывупа пире чÿхерẽн

Сулхăн каς та уςă ир.

Ϛавăнпа кунта чиперрẽн

Паттăр ÿсрẽмẽр эпир.

Витẽр куςлă пирẽн халăх,

Чунẽ сан пекех таса,

Мухтанса юрлатпăр халẽ

Сан шыву пек шавласа.

2-мẽш ертсе пыракакан: Халẽ вара кăшт канса илер. (Залри куракансемпе пẽрле).

Пẽрре, иккẽ — вăйлă.

Виςςẽ, тăваттă — сивẽ.

Пиллẽк, улттă — хẽвел пăхать.

Çиччẽ, саккăр — ăшă.

Тăххăр, вуннă — маттур!

1-мẽш ертсе пыракан: Халẽ вара хамăр пултарулăха кăтартатпăр.

(«Ϛẽмẽрт ςеςки ςурăлать те…» юрă юрласа ачасен ушкăнẽ сцена ςине тухать).

Ϛẽмẽрт ςеςки ςурăлсан та,

Ϛẽмẽрт ςеςки ςурăлсан

Вӑрман витĕр курӑнать.

Вӑрман витĕр курӑнать.

2-мẽш ертсе пыракан:

Кам пултарẽ калама:

Сасă кирлẽ мẽн тума?

1-мẽш ертсе пыракан:

Сасă кирлẽ калаςма,

Сăвăлама — юрлама.

Ача: Атьăр, туссем, юрă юрлар!

«Пирĕн анне» юрă янăрать.

2-мẽш ертсе пыракан: Ϛитет пулẽ юрласа. Атьăр, вăйă выляр!

1-мẽш ертсе пыракан: Мẽнле вăйă выляр-ши, ачасем?

1-мẽш ача: «Ят пẽлмелле»!

2-мẽш ача (шутлать): Лечче, печче, пива, сава, ленки, лянки, лепече — тух!

Шутласа кăларнă ача урай варрине тухать. Ачасем ун тавра карталанса тăраςςẽ. Ушкăнпа утса вẽсем вăйă сăмахẽсене калаςςẽ:

Ларать, ларать, Таня ларать

Шẽшкẽ тẽмẽ айẽнче.

Ϛиет, ςиет, Таня ςиет

Шẽшкẽн сарă мăйăрне.

Вăхăт ςитсен тăрас пулать,

Ятне тẽрẽс калас пулать.

(Каласа пẽтерсен ачасем чарăнса тăраςςẽ. Ушкăнран пẽри хыςалтан пырса Таня куςẽсене хуплать. Таньăн унăн ятне пẽлмелле).

Ачасем: Пẽлеймерẽ! Мẽнпе савăнтарăн пире, Таня?

Таня:

Юмах ярам, юптарам…

Пẽр ςăмхан ςичẽ шăтăк. Мẽн-ши вăл? (пуς)

1-мẽш ертсе пыракан: Ачасем, тата мẽнле вăйă выляр-ши?

Ачасем: «Çẽрẽ валеςмелле»!

1- мẽш ача (шутлать): Такан тайми тайми пуςли, инчẽк, минчẽк Кавăрли, ытти, ςитти — тăм!

(Кам патне шутласа ςитнẽ, ςав куς хупать. Ϛẽрẽ параканẽ ςав хушăра ςẽрре пẽр ачана парать).

1-мẽш ача: Ϛẽрẽ камра, Сашук?

Сашук: Ϛẽрẽ Машăра.

1-мẽш ача: Сашук пẽлеймерẽ. Мẽнпе савăнтаратăн, Сашук?

Сашук: «Икẽ автан» сăвă калатăп.

Икĕ пĕчĕк сар автан

Тытӑннӑ вӑрҫма паян.

Эх, сӑхаҫҫĕ, эх, чаваҫҫĕ

Пĕр-пĕрне куҫран-пуҫран.

Илтĕм те патак — пĕрне

Хӑваларӑм кил енне.

Мĕн пустуй ҫапӑҫмалла?

Тус-юлташлӑ пулмалла.

А.Галкин

2-мẽш ертсе пыракан:

Мẽншẽн шăппăн тăратăр?

Мẽншẽн шăппăн тăратăр?

Шăппăн-шăппăн тăмашкăн

Шăпчăк чẽппи мар эпир!

1-мẽш ертсе пыракан:

Атьăр, ташă ташлар! Чăваш ташши.

Ташши, ташши,

Салакайăк ташши

Салакайăк ташши мар,

Пẽрремẽш шкул ташши!

(Ачасен ушкăнẽ чăваш ташши ташлать)

«Тух-ха, Ванюк, урама» (ачасем юрласа ташлаςςẽ)

Тух-ха, Ванюк, пирĕн ума,

Эсĕ ташша пит ӑста.

Кӑвва, кӑвва, кӑвва, кӑвва,

Кӑвва, кӑвва, тут, тут!

Ташласа пар, савӑнтар,

Эпир алӑ ҫупӑпӑр!

Кӑвва, кӑвва, кӑвва, кӑвва,

Кӑвва, кӑвва, тут, тут!

Никифор Ваҫҫанка

«Хурăн ςулςи ςурăлсан…» (Ачасем юрă юрласа сцена ςинчен тухса каяςςẽ)

Хурăн ςулςи ςурăлсан

Килет вӑрман илемĕ.

Хурăн ςулςи ςурăлсан

Каять вӑрман илемĕ.

2-мẽш ертсе пыракан: Чăваш тẽнчи ăςта вăл?

1-мẽш ертсе пыракан:

Чăваш тẽнчи юрăра

Тата чăн калаςура.

Чăваш тẽнчи тẽрẽре,

Тẽлẽнтермẽш кẽвẽре.

Чăваш тẽнчи — эс те эп,

Хамăрăн пẽтми хисеп.

Хẽр ача:

Эпẽ ыйтрăм пиччерен:

Эс мẽнле лайăх пẽлен?

Арςын ача:

Чăвашла лайăх пẽлеп.

Эп вулатăп чăвашла.

Эп ташлатăп чăвашла.

Эп юрлатăп чăвашла.

Юрататăп чăваша.

2-мẽш ертсе пыракан: Мẽнех, ςак йẽркесемпе эпир хамăрăн уява вẽςлетпẽр. Тавтапуς сире пирẽнпе пẽрле савăннăшăн! Малашне те ирẽклẽн чăвашла калаςар! Сывă пулăр!

1-мẽш ертсе пыракан:

Тепре тẽл пуличчен!

Чаршав хупӑнать.