Муса жэлил туган коненэ сценарий

Муса
Җәлилнең туган көненә багышланган

әдәби-музыкаль кичә

1 нче алып баручы:

Бүгенге әдәби-музыкаль кичә
күренекле татар шагыйре, Советлар Союзы герое, Ленин премиясе лауреаты Муса
Җәлилгә багышлана.

2 нче алып баручы:

Муса Җәлилнең бөтен
иҗаты – батырлык үрнәге. Дөнья әдәбияты тарихында иҗатлары белән исемнәрен мәңгелек
данга күмгән күп шагырьләр бар. Ләкин, шагыйрь һәм герой Муса Җәлил кебек,
әсәрләре белән генә түгел, бәлки үлеме белән дә исемен мәңгеләштергән шагыйрьләр
бик аз. Менә алар: инглиз шагыйре Байрон, венгр шагыйре Петефи, чех язучысы
Юлиус Фучик һәм, ниһаять, Җәлил.

1 нче алып баручы:

Моабитны күрдем төшемдә
мин,

Фашистларны күрдем
төшемдә.

Күрмәсәңче, дөнья,
беркайчан да,

Күрмәсәңче моны өнеңдә.

2 нче алып баручы:

Тәрәзәсе тимер пәрәвезле,

Һәр ишеге кат-кат
йозаклы.

Үтерелергә сәгать
калган чакта

Нигә минут озын бу
чаклы?

1 нче алып баручы:

Дивардагы акшар
асларында

Кансыл кызыл хәреф
эзләре,

Кар астында калган
гүрләр, гүя,

Җәлилләрнең соңгы
сүзләре.

2 нче алып баручы:

Бармагымны ярып, каным
белән

Соңгы сүзне яздым
диварга:

Кем дә булса, бәлки,
исән булса,

Алып чыгар аны дөньяга.

1 нче алып баручы:

Белорус шагыйре Петрусь
 Бровка болай дип язды: шагыйрь җиңүгә ышанды, һәм ул җиңү көне килде.Ватаныбыз
өчен гомерләрен биргән күпсанлы геройлар арасында Муса Җәлил исеме сүнмәс
йолдыз булып һәрвакыт янар.

2 нче алып баручы:

Кайвакыт күптөрле

Уйлардан йөдисең…

Килә бер җир буйлап

Кычкырып йөрисем:

Басуда – арышлар,

Бакчада – әнисләр

Өлгерде, торыгыз,

Алишлар, Мусалар.

1 нче алып баручы:

Фашистларның йөзенә
төкерә алдың,

Көрәш тынмас, алар
бетмичә.

Зур бәрелештә җиңдең,
илеңә дә,

Дустыңа да хыянәт
итмичә.

М.Җәлил
“Бер үгет”. Укучы укый.

2 нче алып баручы:

Изсәләр дә таптап
шагыйрь җырын,

Атсалар да төбәп
йөрәккә,

Ул җыр, илче булып,
ирек нурын

 Тузан аша илтә еракка.

1 нче алып баручы:

Палач таба Фучик –
батыр ирне,

Җанын ала шагыйрь
Мусаның.

Шулай да җыр алга өнди
җирне,

Канатыннан кагып
тузанын.

2 нче алып баручы:

Сау булыгыз, дуслар,-
дидең, Муса,

Әкрен генә поезд
кузгалды.

Калды Казан, киттең син
сугышка,

Ерак иде солдат юллары.

Укучылар
башкаруында “Солдатлар” җыры.

1 нче алып баручы:

Сугыш бара, җирне төтен
каплый,

Күпме кабер туплар
казыган?

Җир күкрәген сытып танк
атлый,

Утлы телен сузып
авызыннан.

2 нче алып баручы:

Синең кулда ике автомат
бар:

Яшен ата берсе
дошманга.

Икенчесе – каләм,
җырлар белән,

Көч бирә ул арган
дусларга.

Укучылар
башкаруында Җәлилнең шигырьләре яңгырый.

1 нче алып баручы:

Тимер чыбык белән
уратылган

Лагерьда син хәзер бер
тоткын.

Күп дусларның бары
исеме калган,

Гомерләрен йоткан бу
упкын.

2 нче алып баручы:

Син башыңны уйга
салдың, Муса,

Ачу белән тулды
йөрәгең.

Синең алга дошман икмәк
куйса,

Икмәгеннән аның
җирәндең.

Укучылар башкаруында
Җәлилнең шигырьләре яңгырый.

1 нче алып баручы:

Мин югалдым дуслар
арасыннан,

Оныттымы инде күбәүләр?

Юк, юк,

Мине сөя, сагына, көтә
торган

Йөрәкләр бар, алар
меңәүләр.

2 нче алып баручы:

Артыннан кайтты җырлары

Сөекле туган җиренә.

Картаймый, һаман яшь
килеш

Сыенды газиз иленә.

-Муса! – ди аңа
сөйгәне,

-Әткәй!- ди аңа баласы,

— Җәлил! – ди сәхнә
авазы,

— Герой! – ди
Ватан-анасы.

1 нче алып баручы:

Әйткәнеңчә, синең
җырлар, Муса,

Ил кырында чәчәк
аттылар.

Үз илендә алар көч һәм
ялкын,

Мәңге сүнмәс яшәү
таптылар.

2 нче алып баручы:

Шагыйрь тоткынлыкта да рухын
төшермәде. Ул киләчәккә өмет белән карады. Патриотик шигырьләр белән бергә
юмористик шигырьләр дә язды.

Укучылар башкаруында
Җәлилнең юмористик шигырьләре яңгырый.

1 нче алып баручы:

Җир йөзендә шундый киң,

Күңелле һәм якты.

Тик төрмәм караңгы,

Ишеге йозаклы.

Күктә бер кош оча

Югары, югары.

Мин ауныйм идәндә,

Кулларым богаулы.

Тышта бер гөл үсә

Яңгырга коенып;

Мин кибәм, мин сулам

Төрмәдә боегып.

Мин беләм: бик татлы

Да яшәү тойгысы.

Тик инде мин үләм,

Бу җырым – соңгысы.

2 нче алып баручы:

Муса Җәлилнең
көрәштәшләре дә берсеннән-берсе батыр, берсеннән-берсе  Туган илләрен ныграк
яратучы, берсеннән-берсе фашистларны ныграк күрәлмаучы кешеләр иде. Фашистлар
суды аларның башларын кисәргә хөкем итте. Бу исемнәрне беркайчан да онытмыйк:

(Һәр исемне бер укучы
әйтә)

—      Гайнан
Кормаш

—      Фоат
Сәйфелмөлеков

—      Абдулла
Алиш

—      Фоат
Булатов

—      Муса
Җәлил

—      Гариф
Шабаев

—      Әхмәт
Симай

—      Абдулла
Баттал

—      Зиннәт
Хәсәнов

—      Әхәт
Атнашев

—      Галләнур
Бохараев

Хор башкаруында җыр яңгырый.

Муса Җәлилнең туган көненә багышланган шигырь бәйгесе.

 Тәрбияче:            “Муса Җәлил иҗаты, тормыш юлы”

 Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында, алтынчы бала булып дөньяга килә. Мусаның әнисе Рәхимә шигьри күңелле кеше була. Ул шигырьләр, җырлар чыгара. Әдип алты яшьтән үк укырга керә. Бәләкәй чактан ук бик зирәк, сәләтле була, рәсем ясарга ярата. Мусада әдәбиятка мәхәббәт бик иртә уяна. Беренче шигырен ул тугыз яшендә яза (1915). “Хөсәния” мәдрәсәсендә укыганда стена газетасы чыгара, мәктәп журналында хикәя, шигырьләрен бастыра. 1934 елда Җәлил шигырьләре рус телендә дә аерым китап булып басыла. Менә сугыш башлана… 1941 елда Мусаны Волхов фронтына җибәрәләр. Халкыбыз өчен көрәшне башлап җибәрә. “Хуш, акыллым” шигырен хатыны Әминәгә багышлый, “Окоптан хат” , “Күпер” , “Каска” шигырьләре билгеле. Сугыш  вакытында аны төрле  төрмәләргә җибәрәләр, шуларның иң танылганы Моабит төрмәсе. Монда ул бик күп иҗат итә. Муса Җәлил үлем алдыннан да үзен батырларча тоткан, рухи ныклык күрсәткән.1944 елның февралендә Җәлилгә һәм көрәштәшләренә Дрезденда суд була. Хәрби суд аларны “дәүләткә каршы җимерү эше” алып барганнары өчен, үлем җәзасына хөкем итә. 1944 ел, 25 август Муса Җәлил елмаеп, батырларча дөньядан китә.

1 бала:                                                  2 бала:

                     Чәчәкләр.                                 Кызыл ромашкалар.                                                                        

Барыгыз болынга балалар!                  Иртәнге таң нурыннан

Йөгерегез, уйнагыз, көлегез.               Уянды ромашкалар.

Елмайсын күреп шат аналар,               Елмаеп хәл сорашып                

Юансын боеккан күңелегез.                Күзгә-күз караштылар.

Болында күп матур чәчәкләр               Назлады җил аларны

Барысы да татлы, хуш ислеләр.           Тибрәтеп ак чукларын

Нәркисләр, сөмбелләр һәм мәкләр      Таң сипте өсләренә

Нәкь сезнең иренегез төслеләр.            Хус исле саф чыкларын.    

Җил килеп тирбәтә аларны

Иркәли кояшның нурлары

Алар бит изге җир ананың

Сөекле кызлары уллары.

                                                         3 бала:

                                              Җәлилләр ялкыны.

1)Һәрвакыт уяумы, әзерме?                       2) Без уяу, без әзер,

Чакыра варислар быргысы                 Йөрәкләр һәрвакыт ялкынлы

Безгә бит бу чорны төзисе,                 Җәлилләр, Алишлар ялкыны

Заманның җырларын җырлыйсы.      Мәңгелек ут булып балкыды.

3)Бәхеткә юл ярым барганда               4)Үткәндә кичергән,

Юлдаш ит һәрвакыт халкыңны            Кайгылар, газаплар,

Яшь калсын йөрәкләр мәңгегә             Барсы да онтыла

Сүнмәсен Җәлилләр ялкыны.               Барсы да жуела.

5)Төн үтеп, күңелле                               6)Ах ләкин онтылмый,

Көн тугач, азакан                                    Гомергә, гомергә

Берсе дә булмаган                                   Электә татыган                                  

Ишкелле тоела.                                       Шатлыклар, рәхәтләр.

                                7)Яндырып йөрәкне,

                                Саклана күңелдә

                                 Кадерле минутлар.

                                  Бәхетле сәгатьләр.

4 бала:

                   Бакчачы.

Бик уңган безнең бакчачы бабай,

Яше үзенең туксанда бугай.

Ул кояш белән белргә кузгала,
Көрәген ала, җиңен сызгана.

Түтәлләр казый,гөлләр утырта.

Алмагачларның башларын кырка,

Түтәлне тутырып үсә җиләкләр,

Нәркис, миләүшә, сөмбел һәм мәкләр.

Язын бакчага кайталар кошлар,

Безнең канатлы дуслар.

Бигрәк күңелле май башларында,

Каеннар яфак ярган чагында.

5 бала:

                     Бүләгем.

Кайтса иде гөлләр арасында                 Тик бар минем кара уйлар белән

Гөрләп үткән көләч көннәрем,              Тапланмаган керсез уйларым.

Дускай сиңа бүләк итәр идем                Йөрәгемнең язгы гөлләр төсле

Илкәемнең иркә гөлләрен.                     Җыры булсын сиңа бүләгем.

Бернәрсәм юк минем монда хәзер         Үзем үлсәм исемем, җырым үлмәс,

Йортым, бакчам, хәтта иркәм дә.           Ул яңгырар илнең кырында

Гөлләр монда барда кибеп сулган          Сөйләп илгә тоткын күңелләрдә

Җирләр монда читләр иркендә.               Чәчәк аткан дуслык турында.        

Ситдикова Розалия Хадиулла кызы

I категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы

Казан шәһәре Совет районы 111 нче

рус-татар урта гомуми белем мәктәбе

Муса Җәлил безнең күңелләрдә.

(Әдәби-музыкаль кичә, укучыларның шигырь бәйгесе).

Сыйныфтан тыш чараны үткәрүнең максаты һәм бурычлары:

-укучыларда Муса Җәлил иҗатын өйрәнүгә кызыксыну тудыру;

-укучыларга патриотик тәрбия бирү;

-әдәби иҗатка сәләтле балаларны барлау һәм ачыклау;

-укучыларның сәләтләрен үстерергә ярдәм итү.

Февраль аенда безнең мәктәбебездә халкыбызның каһарман шагыйре Муса Җәлилнең туган көненә багышланган шигырь бәйрәме була.

Бәйрәм мәктәпнең актлар залында уздырыла. Билгеләнгән сәгатьтә матур итеп киенгән укучылар залга җыйнала. Зал бәйрәмчә бизәлә. Сәхнәдә Муса Җәлил портреты. Талгын гына музыка уйный. Стеналарда язучының шигырьләренә караган балалар рәсемнәр күргәзмәсе, иллюстрацияләр, башваткычлар эленә. Аерым бер почмакта Муса Җәлилнең китапларыннын торган китаплар күргәзмәсе оештырыла. Укучылар алдан кереп, рәсемнәрне карыйлар, ребуслар чишәләр. Китаплар күргәзмәсе белән танышалар. Укучылар өчен ”Иң яхшы шигырь сөйләүче”, ”Иң актив катнашучы”, ”Матур җырчы”, ”Яшь рәссам”, ”Тапкыр укучы” номинацияләрендә мактау грамоталары әзерләнә. Жюри әгъзалары билгеләнә.

Тантаналы музыка яңгырый. Сәхнәдә интерактив тактада Муса Җәлилнең тормыш юлын һәм иҗатын чагылдырган презентация күрсәтелә башлый.

Беренче алып баручы.

Җырым белән дусны иркәләдем,

Җырым белән җиңдем дошманны.

( Муса Җәлил).

Исәнмесез, кадерле укучылар, хөрмәтле укытучылар, ата-аналар!

Бүген без бу залга халкыбызның атаклы шагыйре, Советлар Союзы герое, каһарман язучыбыз Муса Җәлилнең туган көнен билгеләп үтәргә җыелдык. Бүгенге кичәдә укучылар без сезнең белән яраткан язучыбызның иҗаты һәм тормыш юлы буенча сәяхәт итәрбез. Муса Җәлилнең шигырьләренә язылган җырларын тыңларбыз. Балалар өчен язган шигырьләрен сөйләрбез. Шигырьләрне матур һәм сәнгатьле итеп сөйләүче укучыларга мактау грамоталары бирелер.

Икенче алып баручы.

Муса Җәлил… Бу исем һәр татар кешесенә, һәр мәктәп баласына яхшы таныш. Ул халык йөрәгендә Ватанга тугрылык, үлемсезлек, батырлык һәм каһарманлык сомволына әверелгән.

Батыр үлә, үлмәс ант булып,

Батырлыклар белән макталып,

Исмең калсын, үзең үлсәң дә,

Тарихларда укып ятларлык.

Шагыйрьнең Моабит төрмәсендә язылган шигырьләре, дистәләгән чит ил һәм Россиядә төрле милләт телләренә тәрҗемә ителеп, бөтен дөньяга таралды.

Икенче алып баручы. Муса Мостафа улы Җәлилов (Муса Җәлил)1906 нчы елда Оренбург өлкәсенең Мостафа авылында күп балалы крестьян гаиләсендә дөньяга килә. Башлангыч белемне туган авылында ала. Аннан соң Оренбургның “Хөсәения” мәдрәсәсендә укый.

Яшьләй әдәбият дөньясына кереп китә. Беренче шигырен 13 яшендә яза. Ул шигырь “Бәхет” дип ала һәм “Кызыл йолдыз” газетасында басылып чыга. Имзасын “Кечкенә Җәлил” дип куя.

Беренче алып буручы. Муса Җәлил балачагыннан ук ул Габдулла Тукайның иҗаты белән кызыксына, шигырьләрен бик яратып укый. Тукайга ияреп беренче шигырьләрен яза башлый. Шагырь булып җитлеккәч, Габдулла Тукайга багышлап бик күп шигырьләр дә яза.

Тукайны сагыну

(Бала күңеленнән)

Арабызда безнең күптән түгел

Яшь агабыз – Тукай бар иде.

Безнең кебек ул да керсез күңел,

Һәр сабыйга якын дус иде.

Уйный иде бергә безнең белән,

Сөя иде безне җан атып,

Ерак иде күңеле тәкәббердән,

Үләр иде безне яратып.

Яза иде безгә җырлар, моңнар,

Әкиятләр, матур шигырьләр.

Өйрәтә иде төрле шәп уеннар,

Туймый иде уйнап күңелләр.

Икенче алып баручы.1922 елның көзендә Җәлил Казанга килә, “Татарстан” газетасында эшли, рабфакта укый. Яңадан Оренбурга кайтып яшьләр белән эшли.

1927 нче елда Муса Җәлил Мәскәү дәүләт университетының этнология(әдәбият) факультетына укырга керә. Шул вакытта Мәскәүдә татар телендә чыгарыла торган “Кечкенә иптәшләр”, “Октябрь балалары” исемле балалар журналларында җаваплы редакторы булып эшли, шигырьләр иҗат итә.(Презентация дәвам ителә)

Икенче алып баручы. Утызынчы елларда Муса Җәлил рус язучыларының балалар өчен язылган әсәрләрен татар теленә тәрҗемә итүдә актив катнаша. Агния Барто, Самуил Маршак, Нина Саконская әсәрләрен тәрҗемә итеп, Казанда бастырып чыгара.

Беренче алып буручы. Шагыйрь буларак Муса Җәлил балалар әдәбияты өлкәсендә зур мирас калдыра. Аның нәниләр өчен язылган парчалары, шигырьләре гаҗәеп төгәл формада эшләнгән. Язучы балалар психологиясен тирән аңлый һәм бөтен нечкәлекләрен белеп эш йөртә.

Әйдәгез, дуслар,

Барыйк өмәгә!

Сыналсын көчләр

Шушы өмәдә.

Алыйк көрәкләр,

Алыйк сәнәкләр.

Бездә бит дәрт бар,

Көч бар, сәләт бар.

Кечкенә кызы Әминәгә һәм нәни дусларына багышлап язган матур шигырьләрен хәзерге көндә дә балалар яратып укыйлар һәм сөйлиләр.

Сәхнәгә Муса Җәлилнең 3 нче сыйныф укучылары сәхнәләштерелгән “Бишек җыры “ шигырен сөйли.

(Шигырь бәйгесендә катнашучы 1-2 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Җәлилнең балалар өчен язган шигырьләренә атаклы композиторларыбыз көйләр дә язганнар. Хәзер без аларның кайберләрен тыңлап та үтәрбез.

“Карак песи”. Муса Җәлил сүзләре. Җәүдәт Фәйзи музыкасы. 4 нче сыйныфның рус группасы укучылары башкара.

Икенче алып баручы. 1940 нчы елда бу җырлар ноталары белән бергә “Балалар өчен беренче альбом” исемле китапта басылып чыга.

Муса Җәлилнең балалар өчен язылган әсәрләре төрле жанрларда, төрле буяулар кулланып иҗат ителгән. Ул укучыларны туган илне сөяргә, хезмәтне яратырга, шат яшәргә чакыра.

Йомшак кына җылы җилләр исте,

Тирбәндереп инешне!..

Җыйналыгыз, дуслар, уйнап-көлеп,

Ямьләндерик эшле тормышны!..

Хәзер без сезнең белән Муса Җәлилнең нәни дуслары өчен язган шигырьләрен тыңлап үтәрбез.( Шигырь бәйгесендә катнашучы 3-5 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Беренче алып баручы. Муса Җәлилнең балалар өчен язган әсәрләрендә балачакның бәхетле мизгелләрен күрми мөмкин түгел. Бу хисләр “Сәгать” җырында да ачык чагыла.

“Сәгать” җыры. Муса Җәлил сүзләре, Җәүдәт Фәйзи музыкасы. 4 нче сыйныфның рус группасы укучылары башкара.

Икенче алып баручы. 1941 нче ел. Фашистлар Германиясе илебезнең чикләрен бәреп керә.(Дәһшәтле музыка яңгырый). Барча халык азатлык сагына күтәрелә.

Тик бер бурыч хәзер ил алдында:

Тар-мар итеп дошман көчләрен

Илдән куу…

Иптәш, ә син бүген

Фронт өчен нәрсә эшләдең?

Беренче алып баручы.

Муса Җәлил дә үзе теләп сугышка китә.

Каләмемне салдым юл сумкама,

Автоматым тактым аркама.

Фашистларга каршы пуля һәм җыр

Бил каешымда бергә саклана.

Беренче алып баручы. Ул барлык солдатлар белән беррәттән туган җирен, туган илен саклый һәм шул ук вакытта “Волхов” фронтында, “Отвага” газетасы редакциясендә хәрби корреспондент булып та эшли. Сугыштан буш вакытларында каләмен кулыннан төшерми, үзенең шигъри иҗатын дәвам итә.

Өлкән сыйныф укучылары “Дулкыннар” җырын җырлыйлар.( Муса Җәлил сүзләре Рөстәм Яхин музыкасы)

Икенче алып баручы.

Белмим, тагын нинди упкыннарда

Мин чайкалып шулай йөзәрмен.

Тик һәркайчан сулган яңагымда

Соңгы яшен дусның сизәрмен.

Күп татыдым җирдә мин ачысын

Үзәк өзгеч авыр сагышның.

Елатып һәм кайнар үбештереп,

Дустым белән, язмыш, кавыштыр!

Сәхнәгә 4 сыйныф укучылары чакырыла.

“Кызыл ромашкалар”Муса Җәлил. (Укучылар шигырьне сәхнәләштереп күрсәтәләр).

Талгын музыка яңгырый. Укучылар шагыйрьнең сугыш вакытында язган шигырьләрен сөйлиләр.(Презентация күрсәтү дәвам ителә. Шигырь бәйгесендә катнашучы 6-8 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Беренче алып баручы.1942 нче елның азагында Волхоф фронтында каты сугышлар бара.Чолганышта калган шагыйрь каты яралана һәм дошман кулына эләгә.

Беренче алып баручы. Төрмә.

Чәнечкеле тимер чыбык белән

Уратылган безнең йортыбыз.

Көне буе шунда казынабыз,

Әйтерсең лә тирес корты без.

Кояш чыга койма аръягында,

Күрше кырлар нурга коела.

Тик нигәдер аның нуры безгә

Тими үткән кебек тоела.

Әмма әсирлектә дә Җәлил иҗатын дәвам итә. Балалар өчен дә, зурлар өчен дә шигырьләр яза. Муса Җәлил соңгы сулышына кадәр туган илгә биргән антына тугры кала.

Кичер мине, илем, синең бөек

Исмең белән килеп сугышка

Данлы үлем белән күмәлмәдем

Бу тәнемне изге сугышта.

Язучының батырлыгы бик күп сәнгать әһелләренә иҗат итәргә көч бирә. Татар халкының атаклы рәссамы Харис Якупов Җәлилнең төрмәдәге батырлыгын “Хөкем алдыннан” картинасында чагылдыра.(Интерактив тактада рәссамның “Хөкем алдыннан” картинасы күрсәтелә).

Өлкән сыйныф укучылары “Сагыну” җырын җырлыйлар.( Муса Җәлил сүзләре З. Хәбибуллин музыкасы)

Икенче алып баручы. Хәзер без Муса Җәлилнең әсирлектә вакытта язган шигырьләрен тыңлап үтәрбез. ( Шигырь бәйгесендә катнашучы 9-11 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Шагыйрь күңеле иреккә омтыла. Бу хисләр аның шигырьләрендә дә чагыла.

Син очарсың, бәлки, минем илгә,

Син ирекле, җитез канатлы.

Тик әйт, кошчык,

Синең минем янга

Бу килүең соңгы кабатмы?

Әсирлектә вакытта шагырь яшерен оешма төзи. Фашистларга каршы пропаганда алып бара.

Ләкин явыз хыянәтче доносы буенча бу оешманың эше фашистларга билгеле була. Фашистлар Мусаны һәм аның 11 көрәштәшен үлемгә хөкем итәләр. Җәлилнең соңгы шигырьләре “палач балтасы астында” языла.(Дәһшәтле музыка яңгырый)

Беренче алып баручы.

Мин, тез чүкмәм, катыйль, синең алда,

Кол итсәң дә, тоткын итсәң дә.

Кирәк икән, үләм аягүрә,

Балта белән башым киссәң дә!

Икенче алып баручы.1944 нче елның 25 нче августында Плецензее төрмәсендә 11 җәлилченең гомере өзелә. Советлар Союзы Герое, каһарман шагыйребез Муса Җәлилнең исеме үлемсез.

Гомрем минем моңлы бер җыр иде,

Үлемем д яңгырар җыр булып.

Батыр язучыбызның шигырьләре буыннан буынга күчеп, һәрвакыт халкыбыз күңелендә яңгырар.

Әйдә, җырым,

Батыр җиңү дәртен

Алып керик ялкын эченә.

Мин калмасам җирдә,

Син калырсың

Һәйкәл булып үлмәс эшемә.

Жюри әгъзалары шигырь бәйгесендә катнашучы укучыларның чыгышларын, рәсемнәрен, җырларын, иҗади эшләрен бәяли. Тантаналы рәвештә төрле номинацияләрдә катнашкан укучыларга мактау грамоталары тапшырыла.

Кулланылган әдәбият исемлеге:

1.Муса Җәлил. Әсәрләр. “Мәгариф” нәшрияты 2004 нче ел.

2.Муса Җәлил “Парашютсыз курчак” Казан. Татарстан китап нәшрияты 2004 нче ел.

3.Зиннур Мансуров. Җырларыбыз. Казан. Татарстан китап нәшрияты 1989 нчы ел.

4.Муса Җәлил. Әсәрләр дүрт томда. Казан. Татарстан китап нәшрияты 1976 нчы ел.

Сценарий: «Герой шагыйрь – Муса Жәлил» Залялова Р.А.

Сценарий: «Герой шагыйрь – Муса Жәлил»

3-4 яшьлек балалар өчен

Максат:

– Муса Җәлилнен тормыш юлын кузалларга өйрәнү;

– Шигырьләрен белү; сөйләм телен баету;

– Татар халкынын герой-шагыйре иҗатына мәхәббәт хисләрен тәрбияләу.

Җиhазлау:

Шагыйрьнең портреты, Муса Җәлилгә багышлаган китаплардан күргәзмә, рәсемнәр, шигырьләргә иллюстрацияләр.

Кичә барышы

 А.Б. Исәнмесез! Буген без сезнең белән халкыбызнын патриот шагыйре М.Җәлилнең иҗаты белән танышырга җыелдык. Муса Җәлил безгә бәя биреп бетермәслек рухи байлык калдырган шагыйрь. Аның иҗатын белмәгән, аның искиткеч көчле рухына сокланмаган кеше юктыр.

М. Җәлил 1906 елнын 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында гаиләдә 6 нчы бала булып дөньяга килә. 6 яшьтән ук укырга керә. Бәләкәй чактан ук бик зирәк була. Ул рәсем ясарга, уйнарга бик ярата. Муса бик хәрәкәтчән була.

Мусанын «Сәгать» шигыренә Җәудәт Фәйзи көй язган. Ә безнен балалар шушы җырга күнегүләр ясап курсәтерләр.

Күнегү.

– М.Җәлилнен «Бакчачы» дигән шигырен тынлап үтик әле.

Бакчачы

Бик уңган безнең бакчачы бабай,
Яше үзенең туксанда бугай.

Ул кояш белән бергә кузгала,
Көрәген ала, җиңен сызгана.

Түтәлләр казый, гөлләр утырта.
Алмагачларның башларын кырка.

Түтәлне тутырып үсә җиләкләр,
Яшелчәләр һәм жимешләр.

Язын бакчага кайталар кошлар,
Безнең кадерле канатлы дуслар.

Бигрәк күңелле май башларында,
Каеннар яфрак ярган чагында.

Шул чакта бабай кинәт яшәрә.
Талларга карап күзе яшьләнә.

Бу таллар бер көн үсеп җитәрләр —
Яшьләр бакчаны мактап үтәрләр.

Үлсә дә бер көн безнең бакчачы,
Һәр яз яшәреп яшәр бакчасы.

Шаулар сагынып дусты карагай,
Нинди бәхетле бакчачы бабай.

– Менә, балалар, бакчачы бабай жиләк-жимешләрне үстерергә бик яраткан икән. Ә хәзер бергәләп уйнап алырбыз (Слайд).

1. Балалар, яшелчәләр арасыннан ташкабакны курсәтегез әле, яисә ул нинди төстә?

2. Кайсы яшелчәне пешермичә, чи килеш ашарга ярамый?

3. Яшелчәләр арасыннан җиләк-җимешне табып карагыз әле

4. Кайсы җиләк-җимеш Рәссәй территориясендә үсми?

5. Балалар, ә кайсы яшелчәнең тамырын ашыйбыз әле без?

6. Кайсы җиләк-җимештә С витамины башкаларга караганда күбрәк?

7. Җиләк-җимешләр арасыннан персикны табып күрсәтегез әле.

8. Кайсы яшелчәнен яфрагын ашап була?

9. Рәсемдә безнең кайсысы артык?

– Беренче шигырен М.Җәлил 9 яшендә яза. 1922 нче елда Казанга килә, укырга керә. Мәскәүдә «Кечкенә иптәшләр» дигән балалар журналында редактор булып эшли. Бик куп шигырьләр иҗат итә, шигырьләренә көйләр языла. Шигырьләре төрле телләргә тәрҗемә ителә.

1 нче бала:

На заре петух

Крикнул во весь дух:

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

Слышно там и тут

Петушки поют:

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

– Ә хәзер сезгә Сәмирә «Чишмә» шигырен сөйләп утә.

Яр астыннан чишмә ага,

Чылтыр – чылтыр тавышы.

Җил искәндә иелеп кала

Ярда ускән камышы.

Челтер-челтер чишмәбез,

Ярдан балчык ишмәгез.

Суны шуннан эчегез,

Башка жирдән эчмәгез!

– Азамат рус теленә тәрҗемә ителгән «Мой пес» шигырен сөйли.

– Ралина «Кукушка» шигырен сөйләп утә.

– Муса Әминә белән гаилә кора. Аларнын Чулпан исемле кызлары туа. Ул аларга багышлап та шигырьләр яза. «Кызыма» дигән шигыре дә кызы Чулпанга багышлана. Анын әнисе Рәхимә апа да, шигьри күңелле була, шигырьләр, жырлар яза. Кечкенә Мусаны тирбәтеп йоклатканда, бишек жырларын башкара.

Ә хәзер сезгә дә Азалия белән Сәмирә «Кызыма» жырын башкарып китәрләр.

«Кызыма»

Шаян кызым син минем,

Таң йолдызым син минем,

Йөрәгемдә кабынган

Шатлык җырым син минем.

Синен гомерең җыр булып

Яңгырар бәхет илендә,

Йолдыз булып янарсын

Син туган ил күгендә.

Таңнан торып бакчада

Син уйнадың көнозын.

Аргансыңдыр, кил, кызым,

Йокла инде, йолдызым!

– Шулай матур гына яшәгәндә сугыш башлана. 1941 нче елда Муса фронтка китә. Ул каты яраланып, дошман кулына эләгә. Аны төрле төрмәләргә жибәрәләр. Иң авыры Моабит төрмәсе була. Муса үлем алдыннан да үзен батырларча тоткан, куркып калмаган. Ул узенең үткен кәламе белән дошманнарга каршы көрәшә. Төрмәдә ул «Вәхшәт» , «Ана бәйрәме», «Кызыл ромашка» hәм башка бик күп шигырьләр яза.

Тәрбияче «Кызыл ромашка» шигырен сөйләп китәр.

Кызыл ромашка

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар.

Назлады җил аларны,
Тибрәтеп ак чукларын,
Таң сипте өсләренә
Хуш исле саф чыкларын.

Чәчкәләр, кәефләнеп,
Җай гына селкенделәр.
Һәм кинәт шунда гаҗәп
Бер яңа хәл күрделәр.

Ерак түгел моңаеп,
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак түгел,
Кан шикелле кып-кызыл.

Ромашкалар бар да ак,
Аерылмый бер-береннән;
Ничек болай бер үзе
Ул кызылдан киенгән?

Әйттеләр: «Син, сеңелкәй,
Ник үзгәрдең? Нишләдең?
Нидән кызыл чукларың?
Нидән алсу төсләрең?»

Әйтте кызыл ромашка:
— «Төнлә минем яныма
Ятып батыр сугышчы
Атты дошманнарына.

Ул берүзе сугышты
Унбиш укчыга каршы;
Чигенмәде, тик таңда
Яраланды кулбашы.

Аның батыр ал каны
Тамды минем чукларга.
Минем кызыл күлмәгем
Бик охшады Чулпанга.

Егет китте, мин калдым
Канын саклап чугымда,
Көн дә аны сагынып,
Балкыйм мин таң нурында».

– Ә хәзер сезгә Муса Җәлилнен сәхнәләштерелгән «Карак песиен» тәкъдим итәбез.

– Кызганычка каршы, бөек татар шагыйре, герой шагыйрь Муса Җәлил туган иленә әйләнеп кайта алмый, мәңгегә чит җирләрдә ятып кала. Ләкин без аны беркайчан да онытмабыз!!!

Муса Жәлил исеме дөньяда яшәүче hәр халыкка билгеле. Аның исеме белән бистәләр, урамнар аталган.

Аның иҗаты, үлемсез шигырьләре халкыбыз тормышында бүген дә актив катнаша. Ул якты һәм матур тойгылар тәрбияли. Кешеләрдәге hәм тормыштагы матурлыкны күрергә hәм шул матурлык өчен көрәшергә чакыра.

«Песня о Мусе Джалиле» (стихи Р.Корбана)

Из азбуки я знаю

О Мусе Джалиле.

Как боролся с фашистами

Он во вражеском тылу.

Муса Джалиль, Муса Джалиль,

Народный наш герой

Бессмертно его имя,

Вечная его слава!

Песни писал наш Муса

Его оружием было – перо

С приходом врага

На автомат поменял он перо!

Данную Родине клятву

Не запятнав, он сохранил.

И даже рядом с палачом

Родную землю не предал!

– Ә хәзер Муса Җәлилнен «Вәхшәт» шигыренә төшерелгән фильмны карап үтәбез.

– Шунын белән, балалар, безнең Муса Җәлилгә багышланган әдәби кичәбез тәмам.

Йолдызлы сәгать

(МУСА ҖӘЛИЛ ИҖАТЫНА БАГЫШЛАНГАН ӘДӘБИ ЧАРА)

Быел, 2017 елны, Герой-шагыйрь Муса Җәлилнең тууына 111 ел тула. Бүген без дә Муса Җәлилнең туган көнен билгеләп үтәргә дип җыелдык. Бөтен татар халкына, шулай ук башка милләт кешеләренә дә билгеле булган бу олы датаны без онытырга тиеш түгел.

Дөнья әдәбияты тарихында иҗатлары белән исемнәрен мәңгелек данга күмгән шагыйрьләр бар. Ләкин шагыйрь һәм герой М.Җәлил кебек әсәрләре белән генә түгел, бәлки үлем белән дә исемен мәңгеләштергән шагыйрьләр бик аз.

1.Шагыйрьнең тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштыру.

1906 нчы елның 15 нче февралендә Мостафа Җәлилов гаиләсендә алтынчы бала булып ир бала дөньяга килә. Аңа Муса дип исем бирәләр. Әтисе, ул туган елларда авылның бер крестьяны була, шулай да 1913 елларда вак сәүдә эше белән катнашып китә, ләкин, бөлеп, бөтен йорт-җирен сатып, шәһәргә күчәргә мәҗбүр була. Шәһәрдә ул төрле кәсепкә тотынып карый. Берничек тә тормышын җайлый алмый. 1918 елда авылга кире кайта. 1919 елда авылда үлә.

Муса бик тырыш бала булып үсә. Күп белергә тырыша, гаҗәп кызыксынучан. Ул алты яшеннән укырга керә, яхшы укый. Бер ел эчендә, уку елының ахырына башлангыч мәктәпнең барлык дүрт сыйныфын да тәмамлап чыга.

Әдәбият белән кызыксына, китаплар күп укый. 1919 нчы елны, 13 яшьлек “егетнең” беренче “Бәхет” исемле шигыре газетада басылып чыга. М.Җәлил булачак шагыйрь укуын Оренбург шәһәрендә дәвам итә. Ул анда “Хөсәения мәдрәсәсендә укый. 1925 нче елны “Барабыз” дигән беренче китабы басылып чыга. Ул “Кечкенә иптәшләр”, “Октябрь баласы” (хәзерге “Ялкын”) журналларында эшли, шигырьләр яза.

— 1927-1933 елларда Мәскәүдә комсомол эшендә эшли.

— 1939 елның июнендә Татар опера театрында әдәби бүлек җитәкчесе булып эшли башлый. Шул ук вакытта 1939 елның апрелендә Татарстан совет язучылары союзы идарәсе председателе булып сайлана һәм анда 1941 елга тикле эшли.

2. Шагыйрь фронтта.

Бөек Ватан сугышы башлана. Сугышның беренче көннәреннән үк М.Җәлил сугышка китә. Ул кызы Чулпанга “… җиңгәч мин өйгә кайтырмын. Синең туган көнеңне бәйрәм итәрбез. Мин сиңа бик яхшы бүләк бирергә җыенган идем, кайткач бирермен”дип хат яза. Ләкин аңа кайтырга насыйп булмый.

Муса Җәлил һәм аның иптәшләре 1942 елда Волхов фронтында камалышта кала. Ул аңын җуйган хәлдә әсир төшә. М.Җәлил 791 көн гомерен әсирлектә үткәрә. Ул 4 төрмәдә була. М.Җәлил һәм аның иптәшләре яшерен оешма оештыралар. Ул яшерен оешманың җитәкчесе була. Алардан сорау алалар. Шагыйрьнең гомере 1944 нче елның 25 нче августында Берлинда Плетцензее төрмәсендә фашист палачы балтасы астында өзелә. Аңа бары 38 яшь кенә була. Аның белән бергә тагын 10 көрәштәше дә җәзалап үтерелә. Алар арасында Спасс районында туып үскән, балалар язучысы Абдулла Алиш та бар. Аларның берсе дә дошман алдында баш имәгән, каушап калмаган.

Февраль ае – халкыбызга Җәлилне биргән ай. Шуңа күрә, февраль – Җәлил ае һәм җәлилчеләр ае. “Дөньяда шундый итеп яшәргә кирәк: үлгәннән соң да үлмәслек булсын, яшәүнең бөтен максаты да шунда түгелмени”,- дип язган була Муса Җәлил. Аның тормышы бу сүзләргә бик тә туры килә.

3. “Моабит дәфтәрләре” турында кыскача мәгълүмат.

Менә бу китап шагыйрьнең Моабит төрмәсендә булганда язган шигырьләреннән тора. Муса Җәлил шигырьләрен нинди кәгазь кисәге тапса, шуңа язган. Шагыйрьнең үлем сәгатен көткәндә дә җанны иркәләрлек шигырьләр язуы бер батырлык булса, ул шигырьләрне үз илеңә кайтару – икенче батырлык. Бергә тоткынлыкта булган иптәшләре М.Җәлилнең шигырьләрен туган илгә кайтарып җиткерә ала. Аларны бөтен дөнья белә. М.Җәлилнең ике “Моабит дәфтәрләре” туган илгә кайтты (китап күрсәтелә). Анда 93 шигырь бар. Беренче дәфтәрдә 60 шигырь, икенчесендә 33 шигырь. Ул дәфтәрләр хәзерге вакытта Татарстан дәүләт музеена тапшырылган. Беренче дәфтәрне Габбас Шәрипов, икенче дәфтәрне чит ил кешесе Андре Тимерманс төрмәдән алып чыгып безнең илгә тапшыра.

1956 елны М.Җәлилгә Советлар Союзы Герое исеме бирелә. Ул “Моабит дәфтәрләре” өчен 1957 елны Ленин премиясе белән бүләкләнә. Муса Җәлил – иң югары дәрәҗәдәге шушы ике дәүләт бүләгенә лаек булган бердәнбер шагыйрь.

Укытучы. Шагыйрь Муса Җәлил тормышы турында күп сөйләштек, иҗаты белән дә танышып үттек. Сез үзегез дә радиолардан ишетеп, телевизор карап, газета-журналлар укып шагыйрь турында күп нәрсәләр беләсез. Үсә-үсә тагын да күбрәк белерсез. Хәзер Муса Җәлил турында алган белемнәребезне тикшереп үтик. Мин сезгә “Йолдызлы сәгать” уенын күзәтергә тәгъдим итәм. Безнең уенда 10-11 нче сыйныфлар арасыннан 5 укучы катнаша. Һәр тур саен бер укучы төшеп калачак, җиңүче берәү генә булачак. Иң баштан жюри сайлыйк.

1 ТУР

Дөрес җавапларны билгеләргә

1. М. Җәлил кайчан туган?

1. 1908 ел — 15 февраль

2. 1903ел —15 февраль

3. 1906 ел—15 февраль

4. 1905ел — 15 февраль

5. 1910 ел — 15 февраль

2. М. Җәлил кайда туган?

1. Мордва республикасы Сыркыды авылы

2 .Оренбург өлкәсе Морат авылы

3. Оренбург өлкәсе Мостафа авылы

1. Пермь өлкәсе Үрәзмәт авылы

2. Казан шәһәре

3.М.Җәлилнең беренче шигыре кайсы?

1. «Бәхет»

2. «Яшь ана»

3. «Соңгы җыр»

4. «Буран»

5. «Чулпанга»

4. Тоткынлыкта язган юмористик шигыре кайсысы?

1.«Бер үгет»

2.«Ташыйк һәм сыер»

3.«Катыйльгә»

4. «Кызыл ромашка»

5. “Әтәч”

5. 1925 елда шагыйрьнең нинди китабы дөнья күрә ?

1. «Барабыз»

2. «Иптәшкә»

3. «Тупчы анты»

4. «Хат ташучы»

5. «Моабит дәфтәрләре»

6. Бу шигырьләрнең кайсысы М.Җәлилнеке түгел?

1.«Кичер илем»

2. «Ватаным өчен»

3. «Имән»

4. «Тупчы анты»

5. «Катыйльгә»

7. «Хөкем алдыннан»картинасының авторы кем?

1. Лотфулла Фәттахов

2. Байназар Әлменов

3. Бакый Урманче

4. Харис Якупов

5. Рафаэль Мостафин

8. М.Җәлил Татарстан язучылар берлеге рәисе итеп кайчан сайла­на?

1. 1935

2. 1928

3. 1931

4. 1936

5. 1939

9. Муса Җәлилнең әнисе кем исемле?

1. Рәхимә

2. Рәхилә

3. Әминә

4. Чулпан

5.Гөлсем

10. М.Җәлил Оренбургта нинди мәдрәсәдә укый?

1. Иж – Буби

2. Хөсәения

3. Мөхәммәдия

4. Галия

5.Чыршылы

(1 уенчы төшеп кала)

2 ТУР

Бирелгән хәрефләрдән иң озын сүзне кем төзи?

АЛТЫНЧӘЧ (Иң кыска суз төзегән, аз йолдыз­лы уенчы төшеп кала)

3 ТУР

Шигырь юллары кайсы әсәрдән алынган?

1. «Кырык чирне алып үз өстемә, Аны саклап калыр идем мин» («Чулпанга»)

2. «Сиңа миннән хәбәр китерсәләр, Муса инде үлгән дисәләр» («Ышан­ма»)

3. «Барыгыз болынга, балалар!

Йөгерегез, уйнагыз, көлегез!» («Чәчәкләр»)

4. «Чәнечкеле тимер чыбык белән

Уратылган безнең йортыбыз» («Кошчык»)

5. «Алар, җыйнап аналарны

Балаларны кырга кудылар» («Вәхшәт»)

(3 нче уенчы бу турдан төшеп кала)

4 ТУР

Бирелгән сүздән кем иң күп сүз җыя?(1 минут)

Балыкчы

Бал бак лач

Чал чык кыл

Кач ачы ал

Ык лыч

Җиңүче билгеләнә.

Шагыйрьнең исемен мәңгеләштерү эшләре.

Укытучы. Әйе, шагыйрьнең исеме үлемсез. Ул туган илен, халкын чын күңелдән сөйгән кеше. Шушы мәхәббәте аны зур батырлыкларга рухландырган да инде. Аның исеме мәңгеләштерелде. Муса Җәлилгә һәйкәлләр куелды (Казанда, Оренбургта, Мостафа авылында , музейлар ачылды (Казанда, Минзәләдә ).Муса Җәлил исеме пьеса һәм кинофильмнарда, роман һәм поэмаларда, җырларда гәүдәләндерелгән. Шагыйрьнең батырлыгы турында төрле милләт вәкилләре (кешеләре) яза. Муса Җәлил тормышын, иҗатын күп кенә галимнәр, язучылар өйрәнде һәм өйрәнә. Без киләчәгебез, хәзерге тормышыбыз өчен гомерләрен кызганмаган батырларны онытмыйк!

Звучит фонограмма песни «Бухенвальдский набат» (музыка В.Мурадели, слова А.Соболева)

Учитель (на фоне музыки): Дорогие ребята, учителя и гости! Мы сегодня собрались на литературный вечер, посвящённый татарскому поэту-герою, который отдал жизнь за счастье других людей. Этот человек — замечательный татарский поэт, Герой Советского Союза Муса Джалиль. Имя его широко известно не только в нашей стране, но и далеко за ее пределами. На нашем мероприятии присутствуют гости: заместитель министра Республики Северная Осетия — Алания по вопросам национальных отношений Бессонов Андрей Юрьевич, директор Республиканского Дома дружбы народов Кочиты Георгий Михайлович, ведущий специалист отдела по этно-культурным программам и связью с национальными обществами Дома дружбы Рубаева Галина Юрьевна, председатель Татарского национально-культурного общества имени Габдуллы Тукая Гусейнова Галия Керимовна.

Звучит татарская мелодия (на фоне мелодии)

Ведущий 2: Вьюжной февральской ночью 1906 года в семье мелкого торговца Мустафы Залилова родился сын. В честь новорожденного ребенка устроили праздник, пригласили многочисленную родню. Гости принесли с собой подарки, а родители матери принесли по обычаю тугой тяжелый сверток отбеленного холста — чтобы жизненный путь новорожденного был долгим и светлым. Наконец, пришел мулла. Прочитав молитву, мулла взял в руки малыша и сказал: «На челе младенца вижу печать мудрости. А потому нарекаю его именем Муса в честь пророка Моисея, мудрейшего из мудрых».

Муса Джалиль родился в татарской деревне Мустафино бывшей Оренбургской губернии 15 февраля 1906 года в небогатой крестьянской семье. Его отец Мустафа, сын бедного аульного пастуха, с детских лет гнул спину на богатого купца. Был мальчиком на побегушках, позднее работал приказчиком. Попробовал было завести собственное дело и открыл бакалейную лавку, но вскоре разорился, вынужден был распродать всё имущество и в 1913 году перебрался в поисках лучшей доли в город. В Оренбурге он часто месяцами сидел без работы. А семья — без куска хлеба. Жили на те жалкие гроши, которые мать Мусы добывала стиркой и уборкой в домах состоятельных горожан. А в семье было шестеро детей

В 6 лет Муса, по примеру старшего брата, пошёл учиться в школу. Муса был очень смышленым и за один год закончил программу четырёх начальных классов, после чего отец устроил его в мусульманское учебное заведение «Хусаиния» — духовное училище. Больше всего Мусе нравились уроки родной литературы, рисования и пения. В медресе была богатая библиотека, где маленький Муса запоем читал стихи Габдуллы Тукая, Мажита Гафури. А чуть позже, в городской библиотеке, будущий поэт познакомился с книгами Пушкина, Лермонтова, Кольцова, Некрасова.

Ведущий 3: После смерти отца семья возвращается в родную деревню. Там Муса создаёт детскую организацию, которая ставила в деревне спектакли, проводила собрания, митинги. Немного позже Муса всё же уходит на фронт, воюет с белыми бандами, участвует в подавлении кулацких мятежей.

Ведущий 4:Стихи поэт начал писать рано, с девяти лет. Первое стихотворение » Счастье» было напечатано в 1919 году. Сотрудники журнала были очень удивлены, прочитав это стихотворение. Сколько же силы, мужества и желания защищать свою Родину в этом щуплом с виду подростке! Так и были подписаны потом в журнале его стихи — «маленький Муса». Прошли годы, но и в фашистских застенках поэт остался верен своим словам, написанным в детстве

Славу смерти геройской я в песне пою.

Друг-рабочий, винтовку возьми — и в поход!

Жизнь отдай, если надо, за волю свою.

Ведущий 1: В 1921 году в Оренбуржье пришла жестокая засуха и голод. На глазах Мусы умерли от голода два его младших брата. Чтобы не быть семье в тягость, Муса уходит в город и вливается в толпы бесприютной детворы, наводнившей в это лето Оренбург.

В этом же году Муса становится курсантом Оренбургской военно-партийной школы, а затем студентом Татарского института народного образования. Немного позже он получает еще одно высшее образование в Московском Государственном университете.

Джалиль смело выходит на широкую дорогу литературного творчества. Пишет стихи, поэмы, песни.

В 1939 — 1941 годах Муса Джалиль возглавлял Союз писателей Татарии.

Поэт выступает перед творческой интеллигенцией, перед учащимися, студентами, рабочей молодежью, читает стихи по радио. Он пишет публицистические статьи, делится своими мыслями по злободневным вопросам литературы и искусства, откликается на новые произведения своих товарищей.

Ведущий 2: Сын бедного крестьянина небольшого степного села Мустафино Оренбургской области стал известным всему миру поэтом.

Ведущий 3. Двенадцать лет поэт прожил в Москве. Как писатель, он работает практически во всех литературных жанрах: пишет песни, стихи, поэмы, пьесы. Товарищи Джалиля поражались его энергии, широкой эрудиции, меткости суждений.

Ведущий 4: В неустанном поиске своего места в поэзии, в жизни страны шли годы. У Мусы Джалиля были большие творческие планы. У него была семья: жена и дочь, а впереди — ещё целая жизнь. Но всё перечеркнула война.

(на фоне песни «Вставай, страна огромная»)

Ведущий 1: 23 июня 1941 года, на второй день войны Муса Джалиль отнёс заявление с просьбой отправить его на фронт, а 13 июля он уже надел военную форму. Когда выяснилось, что он известный писатель, его хотели демобилизовать, но Муса Джалиль добился отправки в действующую армию. Война не заставила поэта растеряться. Муса был внутренне готов к ней и буквально с первых же дней, ещё не взяв в руки боевого оружия, начал сражаться с врагом пером поэта. Стихотворение «Песня девушки» читает Суджашвили Лиана, 1 «А

(Стихотворение «Песня девушки» читает Суджашвили Лиана, 1 «А»)

Ведущий 2: Второй ударной армии, в которой служил поэт, приходилось вести тяжелые бои. При прорыве из окружения Муса был тяжело ранен в грудь и, оглушённый взрывом, потерявший сознание, попал в руки врага. Джалиля заключают в лагерь для военнопленных.

Ведущий 3: На родине считают, что Муса Джалиль пропал без вести. Долгое время никто ничего не знал о нём. И только в апреле 1945 года советские солдаты, освобождая мрачную берлинскую тюрьму Моабит, нашли обрывок бумаги, на котором было написано: «Я татарский поэт Муса Джалиль. Заключён в Моабитскую тюрьму как пленный, которому предъявлены политические обвинения, и, наверное, буду расстрелян. Если кому-нибудь из русских попадёт эта запись, пусть передадут привет от меня товарищам-писателям в Москве, сообщат семье». Так на Родину пришла первая весть о подвиге Джалиля. Салтамов Инал, 2 «Б» «Слеза»

Ведущий 3: В стихах этого периода много эмоционального и психологического накала, правды, которую поэт хочет поведать народу.

Стихотворение «След » прочитает Загоева Мария 2 «Б»

(Стихотворение «След » прочитает Загоева Мария 2 «Б»)

Ведущий 4: В фашистском плену он стал свидетелем всех преступлений нацистов. На его глазах совершалось варварское уничтожение миллионов людей. Так и называется одно из его стихотворений, «Варварство». Это произведение стало карающим документом обвинения, и в то же время стало историческим памятником, чтобы люди помнили и никогда не забывали всех ужасов войны. Помнили, чтобы уже не повторять горьких ошибок прошлого.

Ведущий 1. Стихотворение «Варварство» читают Кабисова Анна 6 «А» и Кокаева Ирина 7 «А»

(Стихотворение «Варварство» читают Кабисова Анна 6 «А» и Кокаева Ирина 7 «А»)

Ведущий 2: Читая стихи Джалиля, ни на минуту не забываешь о том, что их написал человек, над головой которого навис топор палача. Сила духа поэта не в том, что он совсем не знал страха смерти, а в том, что он сумел преодолеть этот страх и гордо, спокойно смотрел в лицо смерти.

Ведущий 3:

Не преклоню колен, палач, перед тобою,

Хотя я узник твой. Я раб в тюрьме твоей,

Придет мой час — умру. Но знай: умру я стоя.

Хотя ты голову отрубишь мне, злодей.

Увы не тысячу, а только сто в сраженье

Я уничтожить смог подобных палачей.

За это, возвратясь, я попрошу прощенья,

Колена преклонив, у родины моей.

Ведущий 4: Веря в победу, автор создал как бы цикл «послевоенных» стихотворений: «После войны», » Уходи горе», «Раны» и другие. В самый разгар войны, в ноябре 1943 года, он пишет о войне в прошедшем времени, как будто уже одержана победа. Стихотворение «Раны» читает Тасоева Валерия

(Стихотворение «Раны» читает Тасоева Валерия)

Ведущий 2: Две «Моабитские тетради» стихотворений дошли до Родины. В 1946 году бывший военнопленный Нигмат Терегулов принес в Союз писателей Татарии маленький блокнотик с шестью десятками стихов Джалиля.

Ведущий 3: отрывок из стихотворения «На память другу» прочитают ученик 1 б класса Кочиев Давид и ученица 11 класса Икаева Рима

(отрывок из стихотворения «На память другу» прочитают ученик 1 б класса Кочиев Давид и ученица 11 класса Икаева Рима)

Ведущий 4: Вторая записная книжка, которую передал советскому консулу бельгийский антифашист Андре Тиммерманс, товарищ Джалиля по заключению, включает пятьдесят стихотворений. В стихах поэта звучит вера в торжество дела, за которое он отдал свою жизнь.

До сих пор неизвестно, сколько же всего было записных книжек. За цикл стихов «Моабитская тетрадь» в 1957 году Мусе Джалилю присуждена Ленинская премия, а в 1956 году — звание Героя Советского Союза (посмертно). Жизнь поэта стала легендой, примером творческого взлета человеческой личности. Пророчеством стали его строки…

Ведущий 1:

Сердце с последним дыханием жизни

Выполнит твердую клятву свою:

Песни всегда посвящал я отчизне,

Ныне отчизне я жизнь отдаю.

Пел я, весеннюю свежесть почуя.

Пел я вступая за родину в бой.

Вот и последнюю песню пишу я,

Видя топор палача над собой.

Песня меня научила свободе,

Песня борцом умереть мне велит.

Жизнь моя песней звенела в народе,

Смерть моя песней борьбы прозвучит.

Ведущий 2. Никогда не померкнет в веках подвиг Мусы Джалиля. На берегу Волги, вблизи Казанского Кремля, возвышается памятник «Моабитской тетради». Здесь всегда лежат букеты цветов, и кажется, что розы и гвоздики зацвели от тепла человеческих сердец в память о великом поэте, который так любил свою родную землю и был её верным сыном до конца. Его имя носит город в Татарии, океанский теплоход и Казанский театр оперы и балета. В Казани возведен памятник поэту. Его именем названы улицы в Оренбурге и Бугуруслане.

Когда пройдет, как песня, жизнь моя,

Когда замолкну, близких покидая,

Не думайте, что умер я, друзья, —

В сердцах миллионов буду жить всегда я.

Родник в земле похоронить нельзя,

Частицей станет он морской стихии.

Я буду улыбаться вам, друзья,

И петь вам буду, люди дорогие!

Звучит песня «Журавли»

Муса Джалиль!

Сквозь годы и тысячелетия

Твой подвиг не забудется в веках!

Дела твои и жизнь бессмертны.

И песня твоя льётся в облака…

Заключение

Звучит фонограмма песни «День Победы» (музыка Д.Тухманова, слова В.Харитонова)

Ведущий 1: А сейчас мы передаем микрофон заместителю министра по вопросам национальных отношений Бессонову Андрею Юрьевичу, директору Дома дружбы Кочиты Георгию Михайловичу и председателю Татарского национально-культурного общества имени Габдуллы Тукая Гусейновой Галие Керимовне

(они показывают свою программу)

Ведущий 4: Уважаемые гости! Благодарим вас за участие в нашем мероприятии и желаем вам всего наилучшего. Так же хочется от всех нас поблагодарить военный оркестр 49 отдельной бригады оперативного назначения Северо-Кавказского округа Федеральной службы войск Нацгвардии Российской Федерации и его начальника майора Крылатова Алексея Николаевича.

М.Җәлилгә багышланган кичә .“Тамчы шоу” уены(Сценарий)

Алып баручы. Исәнмесез, хөрмәтле укытучылар, укучылар!

Бүген 15 февраль- Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе лауреаты , татар халкының батыр улы, дөнья аренасына чыккан патриотик шагыйрь Муса Җәлилнең туган көне. Бүгенге кичәбезне М.Җәлилгә багышлыйбыз.

М.Җәлил! Бу исем-гасырлар буена буыннан-буынга, телдән –телгә сөйләнәчәк легендар исем. Аның Моабит дәфтәрләре кешенең рухи батырлыгына һәйкәл, бу шигырьләр киләчәк буыннарны да дулкынландырыр һәм яшь буында аңа охшарга тырышу хисе тудырыр.

1 укучы.М.Җәлил фашизмның кешелек дөньясына алып килгән фаҗигасен үз күзләре белән күрде, үз тәнендә, үз җанында татыды.

2 укучы.

Үзем күрдем, үз күзләрем белән

Үкреп акты ничек елгалар,

Балалар күк ничек үкси-үкси

Яшен түкте ярсып җир ана.

Үзем күрдем, ничек моңлы кояш

Болыт аша җиргә сузылып,

Үксеп үпте үксез балаларын

Соңгы кабат кысып, суырып.

1 укучы

Бу фаҗигадә шагыйрь рухи җиңеп чыгуына, дошманның тар-мар ителүенә ышана.

2 укучы.

Беләм, ләкин яшәү килмәс миңа,

Бар хыялым шунда табылыр.

Бәхет, яшәү илгә бүләк итеп,

Җиңү таңы тиздән кабыныр.

1 укучы.

Тиздән сүнәр гомерем, йөрәгемдә

Тоеп ялкын көчен.

Үлсәм үләм бөек хаклык өчен

Сөйгән халкым өчен.

А.б. М.Җәлил шундый вәхшәт эчендә җырларын иҗат итеп,бер батырлык күрсәтсә, шул җырларны төрмәнең калын стеналары аша иреккә чыгара алуы белән икенче батырлык эшли. Бу үлемсез җырлар безгә Мусаның авазы булып кына түгел, бәлки фашистлар җәзалаган миллионнарча корбаннарның , миллионнарча көрәшчеләрнең васыятьләре булып килеп җитте.(«Җырларым»ның көе яңгырый)

2укучы

Туфрак күмәр тәнне, күмә алмас

Ялкынлы җыр тулы йөрәкне.

“ Үлем” диеп әйтеп буламы соң

Җиңеп үлгән мондый үлемне.

1 укучы Әйе, шагыйрь мәңге үлемсез. Муса Җәлилнең исеме бөтен планетага билгеле. Патриотик шагыйрь исемен мәктәпләр, колхозлар, китапханәләр йөртә. Аның исемендә театр, теплоход һәм пароходлар бар.

Ә хәзер, укучылар,герой-шагыйрь М.Җ багышланган “Тамчы шоу” уеныбызны башлыйбыз. Уенда 2 команда булып 6 д сыйныф укучылары катнаша.

1 нче команданың исеме- “Кызыл ромашка”, капитаны-

2 нче команданың исеме-“Дуслык”, капитаны-

Безнең жюри-

Уеныбыз 5 турдан торачак.

1 тур. Сүзне командаларга бирәбез.Алар үзләре белән таныштырып китсеннәр әле. Уенны “Кызыл ромашка “командасы башлый. Уңышлар сезгә.

2 тур. “Муса Җәлил шигырьләрен беләсеңме?” дип атала. Мин сезгә шигырьдән өзекләр укыйм ,сез чиратлашып, дөрес җаваплар бирерсез.

Бик уңган безнең бакчачы бабай,

Яше үзенең 90 да бугай. (Бакчачы)

Суык бабай кил безгә

Яңа ел бәйрәменә (Суык бабай)

Юл чатында ялгыз гына.

үсеп утыра бер карт имән(Имән)

Җилләр, җилләр исегез

Болытларны кисегез(Җилләр)

Минем бар маэмаем,

Кара борын акбаем…(Маэмай)

6.Җырларым сез, шытып йөрәгемдә…(Җырларым)

7. Иртәнге таң нурыннан, уянды ромашкалар(Кызыл ромашка)

8. Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,

Муса инде үлгән дисәләр.

Син ышанма, бәгърем, андый сүзне

Дуслар әйтмәс якын күрсәләр.(Ышанма)

Жюри нәтиҗәләр ясаганда пауза.

Гарипова Ләйсән.” Бакчачы бабай”шигырен сөйли.

3 тур.М.Җ. тормышына багышланган сорауларга җаваплар бирү.

1 М,Җәлил кайчан туа?

2.М,Җәлил кайда туа?

3.М,Җәлилең беренче шигыре ничек дип атала? (Бәхет)

4. М,Җәлил кайларда белем ала?

5 .М. Җәлилнең беренче шигырьләр җыентыгы ничек дип атала, кайчан чыга? (Барабыз, 1925)

— М,Җәлил гомерендә Минзәлә шәһәре нинди роль уйный?

— М,Җәлил кызының исеме ничек?

— М,Җәлил сугышта нинди фронтта катнаша?

— 1 шигыре ничә яшьтә языла (9)

— М,Җәлил һәм җәлилчеләргә нинди шәһәрдә суд була.?

— Җәлилчеләрне кайчан җәзалап үтерәләр? 25.08.1944

— М,Җәлилнең сугыштан кайткан шигырьләре җыентыкларының исеме ничек?

— Моабит дәфтәрендәге беренче шигыренең исеме ничек?

— “Җырларым “шигыренә көйне кем язган?

— “Моабит дәфтәре” кайда саклана?

— М.Җәлилгә үлгәннән соң нинди исем бирелә?

4 тур. М.Җәлил шигырьләре буенча рәсем ясау

Карак песи

Бакчачы бабай.

Бу вакытта бер җыр җырлау.

5 тур бер сүздән күп сүз ясарга.Сандугач һәм чишмә.

6 тур. Капитаннар ярышы. җавапларны 1 сүз белән генә әйтергә әйе, юк

1 . Февраль яз ае.

2. Карлыган-җиләк-җимеш?

3. Шаймиев-Россия президенты

4. Тукай-драматург?

5.Сез 40 мәктәптә укыйсыз?

6. Чулман-ул шәһәрме?

7.Шүрәлене Пушкин язганмы?

2 командага сораулар

1.Кыяр-ул җиләк

2.Студент мәктәптә укыймы

3.Рөстәм Миннеханов-Татарстан презеденты

4.Казан-Россиянең башкаласымы?

5.Идел ул елгамы?

6.Бөек Ватан сугышы 1945 елда бетә

7.Татар телендә род категориясе бармы?

Жюри бәйгегә нәтиҗә ясый.Җиңүче команда билгеләнә. Укытучы кызыклы уен өчен рәхмәт белдерә.

06.03.2017

Муса Җәлил — шагыйрь, көрәшче, Бөек Ватан сугышы герое .

Сценарий вечера посвященное татарскому поэту Мусе Джалилю. Мероприятие проводилась для русскоязычных учеников для 3-6 классов.

Оценить

1221