Ра?ымжан отарбаев сценарий

Бұл кітап екі тілдегі сценариаларының

жинағын қамтиды. Ол сондайақ

тілтану,

лингвистика, этика, қосымша оқу құралы болып

табылады. Екі тілде құрастырылған бұл кітап

оқырмандардың қазақ және орыс тілдерін

салыстырмалы түрде үйренуіне көмектеседі.

Сонымен бірге кітаптың жастар тәрбиесінде

маңызы жоғары: патриоттықотансүйгіштік

рухты оятуға, олардың бойында қайсар мінезді

қалыптастыруға, әділеттілікке және

демократиялық көзқарастардың дамуына

қызмет етеді.

Кітап үлгісі электрондық оқулықтарды

пайдаланушылар арасында бүкіл әлемде

кеңінен таралған iPad және Android

тұғырнамаларымен біріктірілген, яғни олар

электрондық әдебиеттің барлық дерлік

ридерлер типін тұтынушыларға қолжетімді

етуге мүмкіндік жасайды. Аталған кітап

тізбектеу арқылы жалпы қолжетімді әдеби

серверлерде, танымал ақпараттық және

әлеуметтік желілерде таратылады.

Оқулықты жүктеп алу тегін.

Аталған кітап Академик З.Қабдолов

атындағы қордың «Қ@З@ҚШ@ С@ЙР@2021

» жобасы бойынша «Теңізшевройл»

ЖШСнің

қаржылай демеушілігі негізінде

шығарылған. Ол қазақ тілін үйренуге

ынталы көпшілік оқырманға арналған.

Редакциялық коллегия: М.М. Әуезов, Б.

Қарашин. Бас редактор, корректор және

аудармашы – Б.Қарашин. Суретші: Мария

Кель. Беттеу, дизайн Аждар

Жұлдыз

Данная книга представляет собой сборник

сценариев на 2х

языках. Она также

является дополнительным учебным

пособием по языкознанию, лингвистике,

этике. Двуязычная книга составлена таким

образом, чтобы читатели могли

сравнительным способом изучать

одновременно и казахский, и русский

языки.

Она также несёт огромный воспитательный

заряд для молодёжи, её формирования и

развития в духе героизма и патриотизма,

демократизма и интернационализма.

Формат книги совмещается с наиболее

распространенными среди пользователей

электронных книг во всём мире

платформами iPad и Android, что делает ее

доступной пользователям практически всех

типов ридеров электронной литературы.

Книга распространяется посредством

выкладки на общедоступных литературных

серверах, в популярных информационных и

социальных сетях.

Скачивание бесплатное.

Книга издана на спонсорские средства ТОО

ТШО по проекту фонда имени академика

Зейноллы Кабдолова «Қ@З@ҚШ@

С@ЙР@2021

». Она предназначена для

широкого круга читателей, изучающих

казахский язык.

Редакционная коллегия: М.М. Ауэзов,

Б. Карашин. Главный редактор, корректор и

переводчик – Б. Карашин. Художник и

дизайнер: Мария Кель. Верстка: Аждар

Улдуз

Жазушы, драматург, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері, Халықаралық Ш.Айтматов академиясы және республикалық Махамбет атындағы сыйлықтардың лауреаты, «Құрмет», «Парасат» ордендерінің иегері, Құрманғазы ауданының, Атырау қаласының Құрметті азаматы Рахымжан Отарбаевқа арналған әдеби еске алу кеші өтті.

Әдеби кеш жазушы-драматург Рахымжан Қасымғалиұлының шығармашылығы мен өмір жолы туралы түсірілген видеофильмнің көрермендер назарына ұсынылуымен басталды.

Қазақтың елі де, жері де талантқа кенде емес. Қазақ поэзиясының ақша бұлты атанған абыз Әбу, найзағай ақын Хамит, жұмбақ ақын Жұмекен, сын сардары Зейнолла Серікқалиев, Алаш жұртына ғана емес, әлемге аты жайылған Әбіш Кекілбаев, жанартаудай бұлқынған Фариза соңдарына өлмес мұра қалдырып, ұрпаққа аңыз болуда. Олардың ізінен ерген, күні кеше ортамызда жүрген, қара сөздің қаймағын қалқыған Рахымжан Отарбаевтың орны айрықша. Айналасына жастарды жинады. Әсіресе, шеттен келген қандас бауырларымызды қолдағаны туралы әдеби орта жыр етіп айтады. Қаламгер ретінде өзі қазақтың тарихи тұлғаларын сомдады. Бейбарыс сұлтан, Махамбет, нарком Жүргенов, Мұстафа Шоқай сияқты біртуар тұлғаларды ғасырлар қойнауынан суырып алып, ортамызға оралтты.

Рахымжан Қасымғалиұлының шығармалары бүгінде әлем тілдеріне аударылып, қазақ әдебиетінің мерейін көтеріп отыр. Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясында ұйымдастырылып отырған жиынның жас ұрпаққа берері мол,- деген облыс әкімінің орынбасары Бақытгүл Хаменова жазушының жары Сәуле Отарбаеваны сахнаға шақырып, иығына зерлі шапан жапты, халқымыздың дәстүрімен «елдің анасы болыңыз» деген ниетпен ақ жаулық ұсынды.

Шараға мұрындық болған Рахымжан Отарбаев атындағы руханият қоры ұйымдастырған республикалық әдеби-шығармашылық байқау қорытындысы жарияланып, жеңімпаздар Алғыс хатпен, сертификатпен және ақшалай сыйлықпен марапатталды.

«Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» дегендей, аталған конкурстың проза аталымы бойынша үшінші орынға Ислам Досбай, Балнұр Қажытай, Марат Әзімхановтар ие болды. Екінші орын Сержан Тоқтасыновқа берілді. Бірінші орынды Алмаз Мырзахметов қанжығасына байлады. Драматургия бойынша жеке шапқан жүлдегер Айзат Қадірәлиева марапатталды. Рахымжан Отарбаев атындағы арнайы сыйлық Айнұр Төлеуоваға табысталды. Қаламының желі бар бір топ жас ынталандыру сыйлығын қанағат тұтты.

Сондай-ақ, Рахымжан Отарбаев атындағы руханият қоры тағайындаған жас таланттарға арналған стипендияға проза номинациясы бойынша Бақытгүл Сәрмекова, поэзия номинациясы бойынша Айжан Тәбарак, әдеби сын, аударма жанры бойынша Самғар Тұмарбекқызы ие болды.

Жазушының неміс тілінде және әзербайжан тілінде шыққан «Бас» романының тұсаукесері де осы шара аясында рәсімделді.

Гүлзада НИЕТҚАЛИЕВА,

Суреттерді түсірген: Ерлан АЛТЫБАЕВ

Бейнерепортажды дайындағандар: Манарбек МАЙШАГИРОВ, Амандық САҒЫНТАЙҰЛЫ

Перейти к содержанию

👈 қаріп өлшемі 👉

---

---

Қазақтың қабырғалы қаламгері,  көр­нек­­ті мемлекет және қоғам қайраткері, жазу­шы-драматург, Қазақстан Респуб­ли­касының Еңбек сіңірген қайраткері Ра­хым­жан Қасымғалиұлы Отарбаевтың ортамыздан кеткеніне де үш жылдан асты. Қалың оқырманы, артынан ерген рухани іні-қарындастары сүйікті жазушысын сағына іздейді. Марқұм тірі болғанда биыл алпыс бес жылдығын тойлап, ортамызда жүрер еді. Осы атаулы жасқа орай Отарбаев шығармашылығына арналған әдеби сын байқауы өтеді.

Төменде: «Рахымжан Отарбаев драматургиясы: зерттеу мен зерделеу»республикалық байқауының ЕРЕЖЕСІ

1. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1.1 «Рахымжан Отарбаев драматургиясы: зерттеу мен зерделеу» атты республикалық байқау (бұдан әрі – Байқау) қазақтың классик жазушысы, дарынды драматург, ұлт жанашыры Рахымжан Отарбаевтың 65 жылдық мерейтойына орай өтеді.

1.2 Байқау «Рахымжан Отарбаев шығармашылығы. Әдеби сын» дәстүрлі республикалық байқау аясында   ұйымдастырылады.

1.3 Байқау Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармаларын әдеби сын тұрғысынан зерттеген жұмыстарға бағытталған.

Байқаудың мақсаты:

— Сын жанрында, соның ішінде кенжелеп қалған драматургиялық шығармаларды зерттеуде еңбек етіп жүрген ізденушілерді табу, ынталандыру, насихаттау;

— Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармаларын әдебиеттану саласының зерттеу нысанына айналдыру;

— Әлем және қазақ драматургтерімен салыстыра отыра Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармаларындағы басты ерекшеліктерді анықтау;

— Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармашылығындағы тарихи тұлғаларға, әлеуметтік, жалпы адамзаттық  тақырыптарға зерттеу жүргізу.

1. БАЙҚАУДЫ ӨТКІЗУ ТӘРТІБІ

2.1 «Рахымжан Отарбаев Руханият қоры» жеке қоры (бұдан әрі – Қор) Байқаудың ұйымдастырушысы болып табылады.

2.2 Байқау қорытындысы Рахымжан Отарбаевтың 65 жылдық мерейтойы қарсаңында Атырау қаласында өтеді (Карантин жағдайына байланысты қорытынды қашықтықтан өтуі мүмкін. Өзгерістер Қор парақшасында фб және инстаграм әлеуметтік желілерінде алдын-ала хабарланады).

1. БАЙҚАУҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:

3.1 Республикалық Байқауға қатысушылардың жас ерекшелігі шектеусіз.

3.2 Байқауға келесі зерттеу бағыттары бойынша жазылған жұмыстар қабылданады:

І бағыт – «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы тарихи тұлғалар бейнесінің ашылу шеберлігі»

ІІ бағыт – «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы әлеуметтік,жалпы адамзаттық тақырыптардың ашылуы»

ІІІ бағыт – Еркін тақырып (кез келген отандық немесе шетелдік драматургтың  шығармасын зерттеу)

3.3 Байқауға қатысушылар 2021 жылдың шілде айынан бастап 2021 жылдың 30 қыркүйегіне дейін өз жұмыстарын Қордың электрондық поштасына (rahimzhanruhaniat@mail.ru) жіберуі тиіс.

1. БАЙҚАУДЫҢ НӘТИЖЕСІН ШЫҒАРУ

4.1 Байқауға қатысушылардың жұмысын бағалау және жүлдегерлерді анықтау үшін қазылар алқасы құрылады. Қазылар алқасының құрамын Қор басшылығы анықтайды. Қазылар алқасының құрамы беделді әдебиетшілерден, театртанушылардан, ғалымдардан тұрады.

4.2 Байқау жеңімпаздары 3 бағыт бойынша (І. «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы тарихи тұлғалар бейнесінің ашылу шеберлігі»; ІІ. «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы әлеуметтік, жалпы адамзаттық  тақырыптардың ашылуы»; ІІІ. Еркін тақырып) анықталады. Әр бағыттан тек бір қатысушы жеңімпаз атанады.

4.3 Байқау жеңімпаздары қаржылай сыйлықтармен марапатталады:

І бағыт – «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы тарихи тұлғалар бейнесінің ашылу шеберлігі» – 500 000 тг.

ІІ бағыт – «Рахымжан Отарбаев драматургиясындағы әлеуметтік, жалпы адамзаттық  тақырыптардың ашылуы» – 500 000 тг.

ІІІ бағыт – Еркін тақырып (кез келген отандық немесе шетелдік драматургиялық шығарманы зерттеу) – 250 000 тг.

4.4 Байқау жеңімпаздары туралы ақпарат Байқау қорытындысы өткеннен кейін бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады және Қордың әлеуметтік желідегі парақшаларында орналастырылады.

4.5   Байқауға келіп түскен шығармалар Qalamger.kz әдеби-танымдық порталының Онлайн-Байқау  бөлімінде жарияланатын болады.

Байланыс тек Қор электронды поштасы арқылы.

E-mail: rahimzhanruhaniat@mail.ru

«Рахымжан Отарбаевтың Руханият қоры» жеке қорының директоры С.Ж. Отарбаева

Басқалармен бөлісе отырыңыз

Рахымжан Отарбаев – әдебиетке өткен ғасырдың 70-ші жылдардың соңында өзінің дара мінезімен, айқын қолтаңбасымен келген толқынның өкілі. Жазушының ең алғашқы прозалық жинағы – «Құпия түн» 1987 жылы жарық көріпті. Содан бастап, өмірінің соңында толық аяқтай алмай кеткен романы «Қызданайдың қырғынын» қоса есептегенде, оннан астам кітабы оқырмандар қолына тиіпті. Бұл – сөз жоқ, үлкен олжа. Ұлт руханияты үшін де, қазақ қара сөзінің қазыналы қамбасы үшін де, бір-біріне жалғасқан осы бір шығармалар желісіне шола көз салғанда, жазушының қазақ тарихында өткен үлкен тұлғалардың өмір-тіршілігіне баса назар аударғаны айқын көзге ұрады.

Ертеде өмір сүрген Бейбарыс сұлтанды айтпағанда, бергі замандағы Сырым батыр, Жәңгір хан, Исатай,  Махамбеттен басталатын тізбек М.Бабажанов, Құнанбай, Абай, Мұстафа Шоқайлармен толығып, соңы Д.Қонаевпен түйінделеді. Бұған дейін де талай қаламгерлердің шығармасына арқау болған бұл тұлғалар, сәтіне қарай, Отарбаев туындыларында айрықша сипатта, өзгеше көркемдік шешіммен көрініс табады. Қалам ұстағанның қара сөздегі қарымын ғана емес, жазушылық дарынын да сынайтын әдебиеттің бұл саласында (тарихи тақырыпты игеру) белгілі бір жетістікке жеткеніне күмән жоқ. Кейіпкер табиғатын терең тану және оның шеберлікпен жүзеге асуы тұрғысынан да биік көркемдік эстетикалық деңгейдің бағындырылғаны анық. Оған мысал ретінде алғаш «Жұлдыздар құлаған жер» жинағына, кейін басқа да кітаптарына енген, өз заманында қырғыз әдебиетінің классигі Шыңғыс Айтматов «Қазақ интеллектуал прозасының озық үлгісі» деп жоғары баға берген «Бесқасқа Беріштің хикаясы» хикаятын атауға болады.

Повесте бір адамның бүкіл ғұмыры, бүкіл бір рулы елдің, бүкіл қазақтың тағдыр-талайы, ол тағдыр тегінен айрылу мен айрылып қалмау, тегіңді тану мен танымау, бұл біздің, сіздің алдыңызда берісі болашақтың да, адамзаттың да алдында тұрған мәңгілік сұрақ. Шығарманың эпилогындағы «Сен, осы біздің «Бесқасқа Беріштің хикаясын» білуші ме едің?» деген бір сөйлем жазушының астарлы ойымен астасқан философиясы.

Жазушының деректі тақырыпта қалам тартқан шығармасының бірі – «Жұлдыз-дар құлаған жер» повесі.

А.С.Пушкин 1833 жылы Пугачев көтерілісін зерттей келе, Петербургтен Орынбор шекара комиссиясына келіп, осы сапарында жанына досы, әдебиетші әрі шекара комиссиясының полковнигі Владимир Дальды алып, қазақ жерін қоса арбамен басып өтеді де сол кезде Яицк аталған қазіргі Орал өңіріне келіп, Ақ Жайықтың жағасында өткен қысқа ғана үш-төрт күннің ішінде Пугачев көтеріліс жасаған жердің, Шаған өзені бойындағы жердің, қару-жарақ соқтырған ұста дүкенінің орнын, орыс батырының тұрған ағаш үйінің орнын аралап көріп, сондағы ескі көздермен әңгімелесіп, көп деректерді хатқа түсірген, сол сапардан кейін атақты «Капитан қызы» повесін жазыпты. Сол жолы Пушкин Бөкей ордасына өткен 1833-1838 жж. көтерілісті бастаушылардың бірі, қазақтың хас батыры, ақын Махамбет Өтемісұлымен кез-деседі. Ол жанында Жанкісі жырау бар, өзінің Нұрсұлтан есімді ұлын Оралдағы Кадет корпусына түсіруге келген беті еді. Махамбет пен Пушкиннің жақын танысуына дәнекерлік танытқан, ортақ таныс-тары Владимир Даль болған. Сол кездесуде Пушкин Жанкісі жыраудан «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» эпосының мазмұнын жазып алған, осы деректерді «Русский вестник» журналынан тауып, 1990 жылдардың ортасында осы деректерді 150 жылдан соң «Жұлдыздар құлаған жер» повесінің бірінші бөлімінде осындай тарихи деректердің көзін ашты. Ал екінші бөлімі орыс отаршылдығына қарсы 1833-1838 жылдардағы Бөкей ордасындағы Исатай-Махамбет көтерілісі, қазақ дала-сындағы отаршылдық саясаттың көрінісі, Жәңгірдің ақ патшаның саясатына көнгісі келмеуі әңгіме өзегіне тартылса, ал үшінші бөлімі қазақтың тағы бір талантты перзенті, географ, Кадет корпусын үздік бітірген патша офицері, орыс география қоғамының Шоқан Уәлихановтан кейінгі екінші мүшесі Мұхаммед-Салық Бабажановтың 1860 жылғы қазақ депутациясының құрамында Петербург сапарында этнограф Павел Небольсиннің дәнекерлігімен Шоқан Уәлихановпен кездескен соңғы әрі бірінші сәті, сол кездегі жазған Мұхаммед-Салықтың тебіреністі, әсерлі ұлы ғалым Шоқан Уәлихановтың «бұрынғы ауруым ертелі-кеш мазалап әрі біраз қолжазбаларым мен салған суреттерімді Қашқар жерінде жасырған орнынан кетер кезде ала алмай… 8 ай сен деспеген қаракөз сұлуда қалды» деген өкінішті көркемсөз кестелері арқылы бейнеленеді. Павел Небольсин Бабажанов туралы мынадай сипаттама береді: «25 жаста, келбетті, атжақты, өңі қараторы, ботакөзді, Бабажанов орыстың айшықты әдеби тілін еркін меңгерген, сөздері өткір әрі көркем, әсіресе өзін толғандыратын мәселеге келгенде қызынып кетіп шешен сөйлейді…». Шығарма, міне, осындай тарихи деректерімен құнды.

Жазушының қазақ қоғамындағы өт-кір әлеуметтік философиялық мәселені көтерген әңгімелерінің бірі – «Қашқын хаттары». Формалық жағынан хат формасында жазылған аталмыш шығарма Төлен Әбдіковтің «Парасат майданы» повесімен үндес. Әңгімеде Астанадағы Ұлттық академиялық кітапхананың басшысы болып жүрген жазушыны бір әйел іздеп келеді де күйеуінің жазған хаттарын тапсырады. Ол әңгімеде «мен» – Кәдірақын Оразғалиевтің атынан жазылады. Әңгімедегі «мен» дәрігерлік техникумды бітіріп, кеңшардың фермасында еңбек етеді де кейін жекешелендіру басталып, кеңшар тарағанда кеңшар директоры ортақ дәулеттің қаймағына ие болады, қалған ферма меңгеруші-лері қалағанын бұлдап-тонайды. Ал бұл сияқты адал еңбек иелеріне қазанның түбіндегі қаспағы да қалмайды. Сөйтіп, ол бір құрылыс орнына қарауыл болып тұрады. Әңгіме сол қарауыл боп тұрғаннан басталады. Зәулім ғимараттың құрылысы аяқтала бере, бұл қарауыл болған түні аулаға жарық беретін үлкен дизельді мотор жоғалады. Сонымен не керек, жын көтергендей айғай басталады. «Кранмен әрең көтеретін көк темірдің ұрысы сенсің» деп бастық келе сала жағасына жармасады, жандайшаптары жұлқылап, сүйрейді. Бастығының алдауы мен арбауына түскен бұл түсініктеме жазып береді, бірақ өз қылмысын бұған аударуды көздеген айлақор да аяр басшы түсініктемені полиция басқармасына тапсырады да, бұл полицияның шақыруымен тергеле бастайды. Ұрлық жасамадым, миллионерді мойныма мінгізуге тиісті емеспін деген бұл ақыры: «Осы қаладан алысқа аттап баспаймын», – деген кепілхатпен бостандық-қа шығады. Артынан аңду мен қуғын басталады, тергеуші бар, КГБ-ның полков-нигі бар, аттап-басқанын қалт жібермей-ді. Ақырында ізін білдірмей, үйінен қашып шығады. Атасын баяғыда КГБ құртқан. «Әжем айтар еді: 1937 жылдың күзі-тін, ауданнан бір әсіре белсенді кеп, жиналыс ашты, әшкерелейміз дейді. Індеріне су құямыз дейді. Сөзінің көбін түсінбейміз, құлағымыздың сыртынан жібердік. Соңында: – Болашағымыз зор, бір аяғымыз социализмде, бір аяғымыз коммунизмде тұр, – дейді. Атам жарықтық әзілқой еді: – Айтыңызшы, қашанға талтайып тұра береміз, шатымыз айырылып кетер… Бұл сөз сорына көрінді, артынша жұмаға жеткізбей халық жауы деп ұстап кетті. Жапонияның «шпионы» деп мойындапты, картадан ол елді тауып бере алмаса да, қайдан танысын, екі кластық білімімен… Ақыры сүйегі терусіз қалды. Әжем осыны айтып, сағым шалған құла-түзге қарап ұзақ телміретін» («Біздің ауылдың амазонкалары», 252-бет).

Біз бұл абзацты бекерге бөліп-жарып алып отырған жоқпыз. Ел аман, жұрт тыныш, айдың-күннің аманында, жазықсыз жала, басқалардың алдын ала жасап қойған қылмысын арқалап кеткендер қаншама. Расын айтпақшы, қарауыл қоқиған ағаш құралын көріп мәз боп жүріпті. Ішіндегісін әлдеқашан жымқырып кеткен, білдіртпей жасалған қылмыс анықталғанда, қорқып, көк темірді қарауылдың мойнына іліп жібергісі келген бастық пен бұғалтыр келіншек неше миллиондық көк темірдің ұрланғанынан шатысып, жаздық-жаңылдық деп жазадан құтылып шығады.  Әңгіме  аяқтала бере «қапты маған қалдырыңызшы» дейді бұл. Есіктен екпіндей кірген хатшы келіншекке жармасады: «…Шығыңыз тез! Бастық командировкадан кешікті. Лондонның рейсіне тіркеу аяқталып жатыр». «Сіз де қашып бара жатырсыз ба?» деген үрейді шикіл-сары келіншектің көзінен оқыдым. «Қандай ақыл қосасыз? Көмегіңіз бар ма?» – деді қоштасып тұрып, оңай сұрақтың қиын жауабы көп қой, біздің елде әзірге айта алмаспын, сосын болмаса…», – дейді жазушы, әңгіме осымен аяқталады.

«Қашқын хаттарын» оқып отырып, алма-кезек ауысып отырған ішкі жан толқынысы, көңіл-күй толқуларына кіре отырып, «біз кімбіз осы?» деген сұрақ көкейде тұрады. Кейіпкердің: «Кешір, сүйікті Отаным! Мен сенің дизельді моторыңды қорғауға да жарамадым!» – дейтіні бар. Сұмдық сөз! Біз Отанымызды, жерімізді қорғай алып жүрміз бе? Бұл – әр адамның жүрегінде болуға тиісті сұрақ емес пе?! Жалған патриотизм мен интернационализмнің топырағында есейіп жатқан ұрпақтың мұны сезіне қоюы мүмкін емес-ау… Жазушы өзінің ұлттық идеологиясы жоқ елдің болашағының қалай  болатындығын меңзеп  кетті ме,  кім білсін?!

Жазушы Рахымжан Отарбаев әңгімелерінің тақырыбы, көтерген идеясы сан алуан. Онда қазақтың ғана емес, адамзатқа ортақ мәні бар мәселелер де жиі көтеріледі. Мәселен, сатқындық, ұрпақтың азуы, нашақорлық, тонау мен ұрлау, жемқорлық індеті. Жазушының осындай тақырыптарға құрылған әңгімелерінің бірі – «Сатқын» әңгімесі. Шығармада қарапайым киномеханиктің ұлы Асылбек әскер қатарына алынып, әскери ант беруден бас тартады. Әңгіме осылай өрбиді. Бас-аяғы 11-12 беттік әңгіменің үлкен салмағы бар. «Кішкентайынан көзі жалт-жұлт етіп, бір нәрсенің соңына түссе, із салып, ілмей қоймайтын» кейіпкерді әлдебір сұрақтар мазалап, есейіп жатады. Әңгімедегі мына диалогтарға назар аударыңызшы. «Әке, адам баласына шындық көп қызмет ете ме, әлде өтірік пе?» деп салыстыратынын айтсаңызшы… «Қамауда дейді… Құдай-ау, анты несі? Оның несі қиын, бере салмай ма, соны кім тексеріп жатыр, бұл күнде кім-кімге уәде бермей жатыр, түнде берген уәдеден күндіз тайғандар қазір де аяқ алып жүре аласыз ба, қайта солар дәурендеп тұр. Жастайынан адамдардың уәдесінде тұрмайтынын, сатқындығын сезініп өскен жас жігіттің әскери ант беруден бас тартуы неге?». Санаңда сан-алуан сұрақ тұрады. Сонымен Асылбек әскери ант беруден бас тартқаны себепті сотқа тартылады. Сот барысында жігіт мектеп қабырғасының жаттығуы жетегінде кеткен, санасы жастай уланған радио әуесқойларының үйірмесінде жүргенде: «Менің Отаным аса қауіпті жағдайға тап болды, құтқара көріңдер!» дейді. Бұл аз десеңіз: «Менің Отаным келімсектерге сатылып кетті, араша түсіңіздер!» деп радио толқындары арқылы ғарышқа хабар таратқан. Бұл ел ішіне салынған іріткі, бұзақылық, ұлт араздығын қоздыру, коррупционерлерді әшкерелеуден  бас  тартқан» деген  айыптаулар тағылады. Сот процесіне қатысып отырған Алматыдан келген журналист Алдан Айымбетов ақсақалдың: «Ойбай-ау! Коррупция деген алтын тұтқалы емен есіктің арғы жағында жатқан алты басты аждаһа емес пе? Оған жүрегі лүпілдеп тұрған айналайындардың әлі жете ме?» – деп шыр-пыры шығады. Ақыры сотталушы әскер Асылбек әскери тергеуші мен прокурордың: «Жасырмай айт! Не себепті ант беруден бас тарттың? Еліңді жау шапса да қорғамайсың ба?»  деген сұрағына:  «Бұл менің елім емес, байлардың өзі қорғап алсын, менің ортақ ештемем жоқ!» – деп жауап береді. «Бәрің сатқынсыңдар! Түгелімен!» деген ананың жанайқайы, Алдан ақсақалдың: «Соттаймыз дейсіңдер, аз ба еді осы күнге айдалған арыстарымыз, адам қолымен жасалған зұлматтар! Қазақстанға жаны күйетін осындай арлы азаматтар керек! Болашағымыз ғой… балауса ғой… бұларды ыстық құшақтарыңа алмаған өздерің кінәлі, содан өгей ұрпақ өсті!» – деген жанайқайына ұласады.

Әңгімеде жазушының азаматтық ұстанымы мен позициясы айқын аңғарылады. Жазушы әңгімеде астанадағы ақ жағалыларды, қазақ билігін қатты сынайды. Асылбектің Отан алдындағы борышын өтеуден бас тартуы, «Бұл менің елім емес! Менің ортақ ештемем жоқ, байлардың өзі қорғап алсын!» деп әскери ант беруден үзілді-кесілді бас тартуы, халықтың билікке деген сенімсіздігі, күні кешегі шекарадағы Отан қорғаушы әскерлерді әріптестерінің жаппай қырып салуы, әскери бөлімдегі жас сарбаздар өлімінің жиілеуі, мемлекет құраушы қазақ ұлтының мүддесінің есебіне құрылған жалған интернационализм, коррупция, тонау мен жымқыру, халықтың мемлекетке сенімсіздігі, бәрі-бәрі жазушыны толғандырмай, алаңдатпай қоймайды.

«Бұларды ыстық құшақтарыңа алмаған өздерің кінәлі, содан өгей ұрпақ өс-ті!». Бұл – кейіпкердің тағдырын суреттей отырып, қоғамдық өткір мәселені көтерген, өзегі өртене, жаны ышқына шыққан жазушының жан дауысы. Осындай көзқарастары үшін кезінде мемлекеттік сыйлықтың берілмегендігі анық. Бір сұхбатында жазушының өзі осындай азаматтық ұстанымы мен позициясы бола тұра биліктің маңында жүрген біреулердің: «Отарбаев қазақты сынайды, жамандайды, бұл басқа елдерге жетеді, Отарбаевты елден шығару керек!» – дегенін айтқан болатын.

Жазушының «Қырғыз дәптеріне» «Ыстықкөл» деп аталатын шығармасы енгізіліпті. Жазушы элегия деп көрсеткен бұл шығармадағы жалғыздық, оқшаулық тақырыбы бұған дейін де әлемдік әдебиетте жазылып келе жатқан тақырып, онда ұлы Мұхаңның, Мұхтар Әуезов өмірінің біз білмейтін елге беймәлім қырлары сөз болады. Лирикалық кейіпкер «меннің» Әуезовтің елесі арқылы, даңқы мен дақпырты түйісіп жататын қазақтың ұлы ханы Абылай, Кенесары хан, Наурызбай батыр туралы да аңыз бен әпсанаға толы көркем картиналар бейнеленеді.

Иә, «Қырғыз дәптері» демекші, ұлы Әуезов пен Түгелбай Сыдықбеков арасындағы жібек жіптей үзілмеген байланыстың, сол ұлы Мұқаңның Айтматовты қанатының астына алып, әлемдік аренаға шығаруы, әйгілі қырғыз режиссері Болот Шәмшиевтің Әуезовтің «Қараш-қараш» повесінің негізінде «Қараш асуындағы атыс» атты көркем фильм түсіруі де, Сүйінбай мен Қатағанның, Үмбетәлі мен Тоғолоқ молданың, Жамбыл мен Тоқтағұлдың, Кенен мен Әлімқұлдың, Асанәлі мен Шәмшиевтің, Нұрпейісов пен Айтматовтың сабақтастығын қалай айтпасқа? Сол айыр қалпақты ағайын Рахымжан Отарбаевты 90-шы жылдардың басында Қазақстанның Қырғызстандағы елшісі қызметін атқарған кезінен оның талантты жазушы, драматург екенін біле бастады. Сол жылдарда қырғыз театрларында талантты суреткердің пьессалары сахналанды. 1995 жылы Бішкекте өткен Ш.Айтматов атындағы халықаралық театр фестивалінің шымылдығын драматургтің «Абай соты» ашқанын біреу білсе, біреу білмес. «Абай сот», «Әбутәліп Әпенді», «Тағдыр» театр репертуарынан бүгінде түспей келеді.

Өмірінің соңғы жылдарында Рахымжан Отарбаев рухани сананы сілкіндіретін шығармалар жазып, суреттеудің биігіне көтерілді. Жазушы шеберханасына дендеп енген сайын, суреткердің сиқырлы әлемі, сөз сиқыры сені мен мені өзінің поэтикалық әлеміне тарта түседі.

«…Көңілінің кірі бар адам қолына қалам алып, алдына қағаз жаюға болмайды, өйткені ақ қағаздың бетіне көңілінің кірін төгеді,  онысы  елге  жұғады.  Мен  әлім келгенше, ақыл-парасатым жеткенше, сол ақ қағаздың бетіне сәулелі ойларымды төккім келеді» деп қазақ көркем сөзіне адалдық танытқан суреткердің: «Құйрық жалы төгілген мың сәйгүлік мың тарапқа бас бермей ағып бара жатқан…» – деп өзі жазып кеткендей, тірлігінде ешкімге дес бермеген Махамбет көкесінің өрлігіндей тарпаң мінез ханзадалық һәм зиялы болмысымен өзі де сол құйрық жалы төгілген сәйгүлік секілді, асау тұлпардай зулатып өте шығыпты…

Пейіште нұрыңыз шалқысын!

Сержан СӘРСЕНБАЙ