Г. П. ГЛУШАКОВА, выкладчыца Магілёўскага педінстытута. Пачатковая школа Чэрвень 1993г.
«А на Йвана-Купала…»
Сцэнарый свята для вучняў пачатковай школы
Пры святкаванні Купалля настаўніку пачатковай школы нельга абысціся без дапамогі вучняў старшых класаў, бо Купалле — свята моладзі.
Сцэнарый прапануе фальклорны матэрыял, які дапаможа маленькім вучням стаць удзельнікамі гэтага свята.
На квяцісты луг выходзяць дзяўчаты-прыгажуні. Гучна ліецца песня:
Пойдзем, пойдзем лугам,
Лугам зеляненькім.
А у лузе цвітуць цвяточкі,
Там дзяўчаты водзяць таночкі.
Многа песень спета
Пра цёплае лета.
Толькі Ганначка не спявае,
У буйных травах кветкі збірае.
Кветкі збірае,
У вяночак уплятае:
— Пакацісь, вяночак, у дварочак,
Дзе жыве мой мілы дружочак.
Хай ён знае, знае,
Хто яго чакае,
Хай вячэрняй роснай парою
У луг зялёны прыйдзе за мною.
Як толькі песня заканчваецца, дзяўчаты пачынаюць збіраць кветкі, каб звіць сабе купальскія вяночкі. Да іх выходзіць, спяваючы, Купала, апранутая ў народны строй, з кветкай у руцэ.
Купала
А на Йвана-Купала дзеўкі краскі ірвалі.
А дзе тая травіца, што брат-ды-сястрыца?
А ці ведаеце, адкуль з’явілася назва гэтай кветкі? Даўно тое было. Жыла сабе прыгажуня Мар’янка. Аднойчы завітаў у тыя мясціны малады панічок. I як убачылі яны адзін аднаго, дык адразу закахаліся. Вырашыў паніч ажаніцца з гэтай дзяўчынай, але спачатку трэба спытацца дазволу ў Мар’янчынай маці. Маці згадзілася, бо вельмі спадабаўся ёй паніч.
I вось маладыя ўжо абменьваюцца сваімі крыжыкамі. Калі маці Мар’янкі ўзяла панічоў крыжык, з вачэй яе пакаціліся слёзы: яна пазнала свайго сына, якога аддала ў горад, у панскую сям’ю, у тыя часы, калі ёй цяжка было гадаваць малых дзяцей:
Не могуць Мар’яна з паночкам быць мужам і жаною,
Бо яны родныя брат з сястрою.
Але закаханыя не ведалі, як ім жыць цяпер адзін без другога. Брат і кажа:
Пойдзем, сястрыца, у поле, рассыплемся там травою,
А на Йвана-Купала выйдуць дзеўкі краскі рваць,
Выйдуць дзеўкі краскі рваць, нас з табою ўспамінаць:
Дзе ж тая травіца, што брат-ды-сястрыца?
На браціку сіні — цвет, на сястрыцы — жоўценькі.
Кожная купальская зёлка мае сваю вельмі цікавую гісторыю. Па кветках, верылі людзі, можна даведацца аб здароўі сваіх родных. Для гэтага напярэдадні купальскай ночы трэба ўваткнуць кветку купалкі паміж бярвенняў хаты і загадаць на чалавека. Калі кветка пасля ранішняй расы не звяне, значыць, таму, на каго загадалі, жыць доўгія гады.
А зараз паглядзіце, якія цудоўныя вяночкі сплялі дзяўчаты з купальскіх зёлак.
Дзяўчынкі надзяваюць вяночкі і пачынаюць вадзіць карагод:
Ой, рана на Йвана,
Ой, рана на Йвана,
Проці Йвана ночка мала.
Ой, рана на Йвана.
Ой, рана на Йвана,
Ой, рана на Йвана —
Дзе Купала начавала?
Ой, рана на Йвана.
Ой, рана на Йвана,
Ой, рана на Йвана —
Начавала ў чыстым полі.
Ой, рана на Йвана.
Ой, рана на Йвана,
Ой, рана на Йвана —
У чыстым полі, у густым жыце.
Ой, рана на Йвана.
Купала
Ой, месячык, месячык,
Узыдзі ты раненька,
Развядзі купалейка.
Дзеўкам на пяянейка,
Хлопцам на гулянейка,
Бабкам на сядзенійка,
Дзеткам на глядзенійка,
Музыкам на йгранейка.
Гучаць беларускія народныя мелодыі: “Лявоніха”, “Мікіта” і інш.
Купала Ой, і музыкі. Дзякуй, што павесялілі нас на нашым свяце. А цяпер час і касцёр запаліць ды ўсю нечысць адсюль выгнаць.
Дзяўчынкі нясуць бенгальскія агеньчыкі, а хлопцы запальваюць вогнішча. Усе радасна глядзяць на агонь.
Купала:
Ці ўсе на свята прыйшлі?
Дзеці:
Усе!
Купала:
Бо хто ня йдзець на купалле глядзець,
Няхай той ляжыць калодаю,
Ой, калодаю бярозавай:
Як сонца грэе — калода прэе,
Як дожджык ідзе — калода гніе.
3 бубнамі, гармонікам у круг заходзяць дзеці. Самая смелая з дзяўчынак звяртаецца да прысутных:
— Ці можна завітаць да вас у госці на свята?
— Вельмі рады вам, дзевачкі-прыпевачкі!
— А мы і сапраўды вам прыпевак назбіралі.
Такі-сякі целяпень
Па бацьку ўдаўся.
Каля тыну, каля плоту
У крапіву схаваўся.
А як вылез з крапівы,
Узяўся за бокі:
— Паглядзіце хлопцы, дзеўкі,
Які я высокі.
Чыкі, чыкі чыканачкі,
Едзе баба на саначках.
Пытаецца ў Васіля:
— Ці далёка да сяла?
— Ах ты, баба слепавока,
Бачыш: сяло недалёка.
(Гэтыя прыпеўкі можна Інсцэніраваць.)
Гучыць музыка, І пад яе ўсе пачынаюць скакаць праз вогнішча.
Купала:
Гарэла купала ясенька,
На купала дзевачак поўненька,
А хто гэта купала разлажыў —
Каб таму бог жыта зарадзіў,
А хто гэта купала патушыў —
Каб таго чорт задушыў.
Купала робіць акцэнт на слове “чорт”, І адразу пасля гэтага на луг выбягае ўсякая нечысць: ведзьма, лясун, пачвара, русалкі.
Гучыць наступная частушка, якую “госці” інсцэніруюць:
А на гарэ купарос,
А чорт мальца за чуб трос.
Ён і трос і калаціў,
Усё праўды дахадзіў.
Але праўды не знайшоў,
Засмяяўся і пайшоў.
Ведзьма: А, вось і пра нас успомнілі! А ці можна прысесці адпачыць на вашым лужку? Нешта я моцна стамілася: дарога цяжкая была…
Чорт: I не дзіва: лясун добра заблытаў усе дарожкі, каб ніхто папараць-кветку не знайшоў.
Лясун: О, я сваю работу ведаю: усякая травінка хістаецца, кожны чалавек спужаецца, бо пад кожны кусцік я нечысць пасадзіў. (Ідзе і адгортвае вецце, а там пачвары лясныя паказваюцца, людзей палохаюць. Але Купала “сапсавала” настрой нечысці, бо выйшла наперад з запаленай свечкай.)
Купала: Здаецца, рана вы ўзрадаваліся! (Звяртаецца да гледачоў.) Са старажытных часоў лічылася, што ведзьмы хадзілі па межах і жыта ламілі, каровак чужых даілі, дзетак малых пужалі. Менавіта на Купалле трэба было выгнаць ведзьму з сяла, з хаты. У розных мясцінах Беларусі рабілі гэта па-рознаму. Недзе запальвалі кола і кацілі яго вакол усяго сяла. У другой вёсцы вакол цягнулі барану, а потым яе запальвалі. Хлопцы выцягвалі лаўкі каля двара сваёй каханай дзяўчыны: ведзьма прыйдзе, а сесці ёй няма дзе. А каб не зайшла нечысць у хату, то дзверы закладалі дровамі. I мы з вамі таксама прагонім ведзьму з усёй нечысцю з нашага лугу.
Купала з запаленай свечкай абыходзіць круг і чытае замову:
«Хадзі, ведзьма, за пні, за балоты, за гнілыя калоды, за цёмныя ляскі, за жоўтыя пяскі, за сіняе мора, за гаруч-камень. А ў нас у лузе не хадзі, дзетак нашых не пужай, сілы ў іх не адбірай».
Здаля гучыць песня “Купалінка”, і да вогнішча падыходзіць прыгожая дзяўчынка Купалінка. Яна трымае ў руцэ папараць-кветку. Уся нечысць адступае.
Купала (бярэ дзяўчынку за руку):Вось яна, кветка шчасця. Той, хто знойдзе гэтую кветку, будзе шчаслівы ўсё жыццё, будзе багаты і мудры, зможа разумець мову птушак і звяроў.
Купалінка: Гэць адсюль, нячыстая сіла!
Ведзьма (кідаецца да гасцей): Толькі не ганіце мяне ад сябе. Абяцаю па межах не хадзіць, жыта не ламіць, дзетак малых не пужаць.
Лясун: А я, лясун, абяцаю нікога не дражніць, у гушчар не заклікаць, а ў карагодах танцаваць, песні пець ды дзяўчат чараваць.
Чэрці і русалкі: А мы, чэрці і русалкі-шаптуніцы, будзем хлопцам словы падказваць, каб яны ўсё жыццё дзяўчат кахалі ды пра гэту купальскую ноч усё жыццё ўспаміналі.
Гучыць вясёлая музыка, і ўсе танцуюць каля вогнішча. Калі музыка сціхае, Купала кліча дзяўчат вяночкі ў ваду пускаць:
Пойдзем, дзяўчаты, вяночкі ў ваду пускаць,
Сваю долю дзявоцкую пытаць.
Першая дзяўчынка: Калі мая воля добрая — звіся вяночак, як гаёчак.
Другая дзяўчынка: Калі мая доля шчасная — хай свеціць сонца яснае.
Гучыць песня “Купалінка”:
Купалінка, Купалінка,
Цёмная ночка,
Цёмная ночка,
Дзе ж твая дочка?
Мая дочка у садочку,
Ружу, ружу поліць.
Ружу, ружу поліць,
Белы ручкі коліць.
Кветачкі рвець,
Кветачкі рвець —
Вяночкі звівае.
Вяночкі звівае,
Слёзкі пралівае.
Купала: Вось і скончылася наша купальскае свята!
Дзевачкі напяяліся,
Хлопцы нагуляліся,
Бабкі насядзеліся,
Музыкі наіграліся.
А вам, дарагія госці,
Дзякуй, што наглядзеліся.
Усе разам спяваюць песню «Ой, рана на Йвана». Калі свята праходзіць на сцэне, удзельнікі адорваюць прысутных кветкамі.
Яшчэ на гэту тэму:
Традыцыйныя абрады. Купалле Купалле
Сцэнарны план свята
- Народны кірмаш.
- Збор на зыходным месцы. Арганізацыйны падзел на шэсць груп.
- Праходка праз прошчу (сакральнае месца) і Лясныя кропкі.
- “Шэст з колам-“сонцам”;
- “Чыстая брама”;
- “Пляценне вянкоў”;
- “Гэй, грамада!” (народная беларуская гульня)
- “Купалінка” (народны беларускі выгляд)
- “Чорныя сілы купальскай ночы”;
- “Вадзяніцы” (русалкі)
- “Лясное вогнішча”;
- “Папараць-кветка”;
- “Беларускі ручаёк” (беларуская народная песня).
- Вячэра-барбекю
- Канцэрт фальклорна-танцавальных калектываў
- Спальванне Мокшы
- Кіданне вянкоў у ваду. Варажба.
Ход свята
Падрыхтоўчы момант свята
Народны кірмаш
Перад самым пачаткам свята магчыма арганізаваць беларускі кірмаш па продажу разнастайных беларускіх сувеніраў, народных вырабаў, беларускіх ласункаў і г.д. Усё гэта музычна афармляецца сродкамі народных спеваў па меры магчымасці. Больш просты варыянт музычнага афармлення – выкарыстанне электратэхнічных сродкаў, але з рэпертуарам беларускіх мелодый.
Інфармацыйнае забеспячэнне
Перад самым святам на спецыяльным інфармацыйным шчыце можна даць агульнае уяўленне аб народных беларускіх святах. Пры дапамозе разнастайных малюнкаў, гліняных вырабаў, мастацкіх ілюстрацый і іншых вырабаў народнай творчасці даецца першаснае знаёмства са святам Купалля ў прыватнасці і беларускімі абрадамі наогул. Таксама інфармацыйна афармляецца ход і план святочнага вечара.
Мастацкае афармленне
На беразе возера (можна і на спартыўнай пляцоўцы. Такім чынам лепш вырашаюцца праблемы гульнёвай сінхроннасці) выкладзены з каменняў дзва круга дыяметрам 40 і 20 метраў. У цэнтры – шэст, на якім умацована кола, якое сімвалічна абазначае сонца. Летняя эстрада, пірс упрыгожаны вянкамі палявых кветак, каляровымі гірляндамі з раслін і тканіны. Па меры магчымасці можна зрабіць гульнёвыя атракцыёны: драўляныя арэлі, гродненскі слуп, тураўскую латарэю, перахват, міорскі павук і г.д. На возеры плаваюць лодкі, аформленыя адпаведным вобразам.
Арганізацыйны момант
Папярэдне усе удзельнікі, народная грамада, падзяляюцца на шэсць груп. Кожнай групе ўручаецца вандроўка (ліст з маршрутам пераходу по Лясной сцяжынцы). Потым у назначаны час яны збіраюцца на месцы, дзе усталёўваны шэст з колам-“сонцам”. Удзельнікам прапануецца узяць любы прадмет так ці інакш звязаны з лесам (кавалачак кары, кветка, шышка і г.д.), які будзе сімвалізаваць рэшткі нечага дрэннага і нячыстага. Кожная група насе з сабою выяву Мокшы, увасабленне злых сіл.
Асноўны змест свята
Пачатак. Праход па святочнай прошчы.
Усе удзельнікі збіраюцца на святочнай прошчы. Гучаць матывы беларускай народнай музыкі. Выходзяць вядучыя – Янка і Ганна — свята у беларускіх народных касцюмах.
— Добры вечар, шаноўныя спадары і спадарыні.
— Прывітанне, сябры і сяброўкі.
— Мы вітаем вас у гэты цудоўны летні вечар на нашым свяце.
— Сёння свята, вяселле і гам,
Дык зайграй сонейка, зайграй нам.
— Каб зялёныя лугі шумелі,
Каб скакалі сосны ды елі.
Зайграй сонейка, зайграй нам.
— Сёнешняе свята прысвечана цудоўнаму святу Сонца.
— Сонца – гэта цяпло, гэта свет, гэта шчасце і багацце.
— Сонца – гэта пакой і чысціня.
— Пагэтаму мы прапануем вам спачатку прайсці па святочнай прошчы, пакінуць усе нядобрыя думкі, забыць усе крыўды і нягоды.
— Гэй,грамада! Хутчэй на свята.
(Гучыць мажорная народная музыка, удзельнікі свята праходзяць па святочнай прошчы вакол шэста, які у сваю чаргу знаходзіцца у цэнтры дзвюх кругоў, выкладзеных з каменняў. Праход па унутранай лініі акружнасці пад абрадавыя песні — “Дарожка”, “Святое пятро у поле ходзе” — сімвалізуе сувязь народнай грамады з светлымі сімваламі сонца, з добрым лясным духам і водарам). У цэнтр круга кідаецца сімвалы дрэннага настроя і г. д. Для ліквідацыі арганізацыйнага хаоса лепш за ўсё групам збірацца у розных кропках).
— А зараз мы прапануем вам прайсці праз усе лясныя кропкі.
— Будзьце вельмі пільнымі, бо толькі сёння, толькі у гэту ноч усе злыя лясныя сілы паспрабуюць вам нашкодзіць і сапсаваць святочны настрой.
— Уперад, народ, гэй, усе на свята.
(Пасля праходу па прошчы удзельнікі праходзяць праз лясныя кропкі, зыходзячы напрамкам пераходу, указанай у вандроўцы. Лепей будзе, калі вядучы групы будзе з факелам).
Праход па Лясных кропках
Чыстая брама
— Добры вечар, паважаныя госці. Хай будуць чыстымі у вас і рукі, і думкі, і сэрца. Хай светлае сонейка абароніць вас ад усіх напасцей, хай толькі добрыя і чыстыя людзі сустракаюцца на вашым шляху.
Удзельнікам прапануецца прайсці праз браму, апаласнуць рукі і выцірці іх белым рушніком. Усё гэта неабходна для таго, каб ачысціцца, засцерагчыся ад злых сіл. Магчыма на гэтым этапе арганізаваць пачастункі, выпечку у выглядзе лясных звяроў, птушак і г.д.
“Пляценне вянкоў”
На гэтым адрэзку Лясной сцежцы удзельнікі сустракаюць Купалінку – як самы яркі вобраз беларускіх народных традыцый, — якая, спяваючы купальскія песні, прапаноўвае сплясці вяночкі.
— Прывітанне, сябры. Я – Купалінка, светлы вобраз усяго найлепшага і добрага. Жадаю вам светлага шчасця ў гэты святочны вечар. Хай вас абароніць гэты вянок, сімвал сонца, сплецены з чароўных лясных кветак
Варыянт: вянкі ужо падрыхтовыны і Купалінка разам з ляснымі прыгажунямі даруюць іх удзельнікам свята (адзяваюць на галаву). На заднім фоне – некалькі дзяўчат плятуць вянкі, не удзельнічаючы у гутарцы Купалінкі. Далейшы рух наперад адбываецца па спецыяльнай адзначанай на зямлі сцежцы, да якой нібыта не могуць падыйсці чорныя сілы.
“Гэй, грамада!” (народная беларуская гульня)
На гэтым этапе грамадзе прапануецца пазнаёміцца з беларускімі гульнямі.
— Добры дзень, паважаныя сябры! А ці не згуляць нам у цудоўную гульню? Я так і ведала, што вы згодны. (Прапануецца народная беларуская гульня “Клубок”)
“Клубок”
Дзеці стаяць у крузе і гавораць нараспеу: «Холадна стала, трэба ніткі матаць». Назнача-нае дзіця падыходзіць па чарзе да кожнага, кланяецца і запрашае
ісці за сабой, а таксама паўтарыць фразу “Добры дзень” Так працягваецца да таго часу, пакуль усе не стануць адзін за адным, узяушыся за рукі. Першы у радзе пачынае ру-хацца па спіралі і вядзе за сабой астатніх.Так утвараецца вялікі клубок. Пасля гэтага першы у радзе
гаворыць:
— Холадна стала. Вось і гатовы наш клубок. Трэба цёплы шаль вязць.
У гэты час клубок паступова размотваецца у доўгі ланцужок, і тады вядучы гавораць:
— Які доўгі і цёплы шаль атрымаўся!
“Купалінка” (народны беларускі выгляд)
— Добры-добры дзень. Як цудоўна бачыць вас усіх бадзёрых і шчаслівых. Якія вы усе прыгожыя! А яхачу расказаць вам пра свой нарад.
(Далей удзельнікі свята знаёмяцца з беларускім народным адзеннем і беларускім арнаментам).
“Чорныя сілы ночы
Важна, каб удзельнікі свята палучылі мінімальную інфарамацыю аб купальскай ночы, асабліва аб махлярствах злых сіл.
Пераход да наступнай кропкі суправаджаецца дзеяннем лясной нечысці. Хараводныя скокі цёмных сіл вакол старого дрэва, немудрагелістае абліванне вадой, птушыныя і звярыныя перапевы і перагалосы і г.д.
(сустрэча з лясной кікімарай, якая у выразнай форме апавядае пра дзеянне чорных сіл)
— Гэй, добры вечар хлопцы і дзяўчаты, мабыць, самыя смелыя, раз адважыліся на гэты шлях. У гэту і толькі у гэту ноч у людзей ёсць магчымасць стаць магутнымі і непераможнымі, разумець мову дрэў і птушак. Але ж для гэтага патрэбна знайсці цудоўную папараць-кветку, якая зацвітае на імгненне адзін раз у год. Але ж мы ніколі гэтага не дапусцім. Ну, ці не спужаліся мяне, ці не перадумалі рухацца далей?
(Удзельнікі свята праходзяць паміж дзвюма ямамі, адкуль лезуць чорныя сілы лесу. Света- і піратэхнічныя эфекты дапаўняюць і паглыбляюць уражанне).
“Сустрэча з вадзяніцамі”
Сустрэчы з нячыстай сілай працягваюцца на наступнай кропцы. Удзельнікі свята выходзяць на бераг возера, дзе іх чакаюць вадзяніцы (русалкі).
(на беразе возера некалькі русалак харэаграфічна заманьваюць святочную грамаду да сябе. Вядучы апавядае)
— У канцы чэрвеня, пачатку ліпеня з вады выходзяць вадзяніцы і заманьваюць выпадкова ходзячых хлапцоў. Хто спакусіўся, таго пачынаюць непрыемна казытаць. Засцярогай лічыцца сцяблінкі палыні (у нашым выпадку – любая сцяблінка). Пагэтаму, будзьце вельмі уважлівымі.
(Некалькі русалак знаходзіцца у вадзе на спецыяльным вадзяным матрацы сярод азёрнай расліннасці. Дзеянне завяршаецца абліваннем вадою).
“Лясное вогнішча”
Наступным прыпынкам на купальскай сцяжынцы з’яўляецца невялічкае лясное вогнішча. Дзеянне пачынаецца карагодам лясных прыгажунь:
— Ой, рана, рана, ой рана на Йвана,
— Выйшлі дзеўкі на луг, ой ды сталі ў круг.
— Ой, рана, рана, ой рана на Йвана,
— Выйшлі хлопцы на луг, ой ды сталі усе у круг.
(падключаюцца хлопцы)
— Ой, рана, рана, ой рана на Йвана,
— Распалілі касцёр ды гулялі да зор.
Пасля гэтага удзельнікам прапануецца перапрыгнуць праз вогнішча. Пераскокваць патрэбна спачатку паасобку, а потым парамі.
“Папараць-кветка”
Далейшае падарожжа па лясным сцяжынкам прыводзіць да сустрэчы з Лясным дзядком.
(Вядучы апавядае)
Па народным паданні, гэты дзядок ходзіць па нетрах і збірае у кошык папараць-кветкі. Пагэтаму наш дзядок таксама з кошыкам. Глядзіце, ён зіхаціць святлом. Трэба нам неяк пашанаваць Дзядка.
(Перад дзядком сцелецца белы абрус і кладзецца пачастунак. І толькі пасля гэтага дзядок дорыць кожнаму папараць-кветку (зроблена пры дапамозе тэхналагічных прыёмаў фітадызайна). Вядучы апавядае:
— Кветку патрэбна хуценька схаваць як мага далей, каб лясная нечысць не ўбачыла і не загубіла. Па легендзе, схаваць яе можна толькі пад скуру рукі, але ж мы не будзем гэтага рабіць, будзем спадзявацца, што злая сіла абміне нас стараной.
( Можна арганізаваць абмен кветкамі з пажаданнямі светлых сонечных дней кожнаму).
“Беларускі ручаёк” (беларуская народная песня)
( Грамаду сустракае дзяўчына у беларускім адзенні)
— Ой, які цудоўны у вас настрой. Мабыць ад таго, што вы усе вельмі любіце спяваць песні. Прапаную вам праспяваць і са мною цудоўную беларускую песню.
(Спяваецца песня “Купалінка”, арганізуецца “Ручаёк”).
Вячэра-барбекю
( Пасля праходжання ўсіх Лясных кропак, удзельнікі свята збіраюцца на беразе возера. Выхад вядучых. Гучыць вясёлая беларуская музыка – “Купальскі вечарок”, група “Палац”. Выконваецца харэаграфічная пастаноўка з рушнікамі.).
— Мы зноўку рады бачыць вас!
— І мы вітаем усіх нашых гасцей на гасцінай беларускай зямлі.
— Хлеб ды соль вам, дарагія госці, шчасця і дабрабыту.
(уручэнне каравая афіцыйным гасцям: вялікі каравай – прадстаўнікам Міністэрства, маленькі – усім гасцям).
— Слова прадстаўляецца намесніку Міністра адукацыі Кавалёвай Таццяне Мікалаеўне.
— А зараз прыйшла пара сесці за стол.
— Запрашаем госці адведаць нашы цудоўныя стравы, бо якое свята на галодны жывот.
(госці запрашаюцца адведаць стравы)
Выхад вядучых.
— Цудоўны вечар, цудоўныя стравы.
— Але ж штосьці усе засмучалі.
— Дык давайце пагуляем, дык давайце паспяваем!!
(беларуская гульня “Юрачка”, танцы-карагоды)
Выхад вядучых.
— Мы зноўку рады вітаць вас!
— Бачым, што вы не спужаліся чорных сіл, а нядобрыя сілы спужаліся вас.
— Але ж ходзяць кругам злыя сілы, хочуць спаганіць наша свята.
— Дык давайце перашкодзім,
Злыдням, ведзьмам і чартам,
— Ходзім, людзьма, пойдзім, ходзім
Аддадзім ўсё зло кастрам.
(Два хлапчукі запальваюць вогнішча. У гэты час гучыць песня “Ляцела дзераўцо”. Водзяцца карагоды. Пасля гучыць дуда і вядучыя запрашаюць усіх жадаючых на летнюю эстраду.)
Выхад вядучых.
— Дарагія госці, запрашаем вас усіх на бераг возера.
Свята на возеры
Гучыць песня Купала. У гэты час на лодцы падплывае Купаліш і Купалінка. Грае дуда.)
Выхад на летнюю эстраду купаліша і Купалінкі.
• Добры дзень, дарагія госці.
• Мы рады вітаць вас на гасцінай беларускай зямлі.
• Зусім нядаўна у нас прайшло цудоўнае свята сонца, Купалле і праменьчыкі гэтага свята дасягнулі сёняшняга дня.
• Таму мы і рашылі завітаць да вас у госці.
У гэты час пачынаецца абрад Выбрання Купалінкі. Дзяўчаты апранаюць Купалінку, адзяваюць вяночкі на рукі, на галаву. З двух бакоў падходзяць дзяўчаты і нясуць вяночкі, складваюць іх каля Купалінкі.
Карагод-песня “Купала, Купала, дзе ноч начавала?”.
Купалінка апранае вянкі дзяўчатам. Купаліш каменціруе:
• Вяночкі – гэта не толькі сімвал сонейка. Але ж і пажаданне шчасця, дабрабыту, дастатку, лепшай долі, а галоўнае – знайсці свайго самага лепшага сябра на ўсй жыццё.
(У гэты час удзельнікі фальклорных гуртоў вёсак Сарачы, Камуна, Забалаць і горада Любані адзяваюць вяночкі усім гасцям.
Грае дуда. Выхад Купаліша і Купалінкі.
• Шаноўныя госці. Паглядзіце, чым багата зямля беларуская.
• Вясёлыя песні, жвавая музыка, заліхвацкія танцы і вострыя слоўцы.
Выконваюцца карагодныя ды танцавальныя песні.
Гучыць дуда.
Спальванне Мокшы
Гучыць дуда.
Выхад Купалінкі і Кулпліша.:
• Ах якія цудоўныя калектывы выступалі сёння
• Але ж мы не забываем і пра свята.
• А таксама пра тых, хто гэта свята можа нам сапсаваць.
(Паяўляюцца дзеці, якія нясуць вобраз ведзьмы Мокшы (Марэны).
• Вось яна, павадырка ведзьмакоў і русалак – Марэна, увасабленне зла, хвароб, няшчасцяў. Разам з ёй спалім усё благое і нячычтае. Цягніце ўсё старое і нягоднае, кідайце у вогнішча, каб ачысціць сябе і свой род.
Гучыць песня пра ведзьму.
(Пасля гэтых слоў некалькі прадстаўнікоў кожнай групы падходзяць да вогнішча і кідаюць у яго антрапаморфныя выявы цёмных сіл: Марэны і Мокшы, якія сімвалізуюць зло, хваробы, нягоднасць, няшчасці мінулага года і г.д. Вядучыя запрашаюць да возера, дзе у гэты час падплывае плыт – з левай стараны пірса, — на яім усталёвна асноўная фігура злой нячычтай сілы. Купаліш падпальвае Мокшу і сядае у лодку, а плыт накіроўваецца у далеч возера).
Кіданне вянкоў у ваду. Варажба.
Выхад вядучых Ганны і Янкі.
• Сёння вельмі цудоўны і чароўны вечар. Толькі у гэты вечар дрэвы размаўляюць між сабой і многа чаго цікавага можна даведацца у гэты вечар.
• Ой, Янка, а ці не пара нам і паваражыць, будучыню нашу выведаць.
• Даўно-даўно пара, Ганна. Кідаем свае вяночкі у ваду.
(гучыць лірычная беларуская музыка).
• Каля вянок на месцы, дык у сваёй старане замуж выйдзеш. Калі паплыў у старану – то з той стараны будзе жаніх. Пры гэтым назіраць можна альбо не маргаючы, альбо прыжмурыўшы вочы.
• З чыім вянок сышоўся, з тым і жыццё пражывеш.
• Кідайце на сужанага, дзяўчаты.
• Ляці, ляці, вяночак, лаві, лаві, дружочак!
(Купаліш з лодкі кідае у ваду вяночак. Пасля з лодкі кідаюць у вады вяночкі з свечкамі. Жадаючыя паваражыць падходзяць да вады і кідаюць свае вянкі.
Гучыць песня “Іван Іванове”.
Запрашэнне на дыскатэку.
Дыскатэка
1 ведущий.: Добрый вечер, гости званные и желанные! Приходите погулять, да Купала повстречать! Песни, лето и танцевать! Скоро будем начинать!
2 ведущий.: Собирайся народ в наш купальский хоровод! Хорошо сегодня, братцы, всем нам вместе сил набраться, погулять и посмеяться! Больно вечер уж хорош. А не веселы вы что ж?
1 ведущий.: Мы на празднике сегодня будем петь и танцевать. Всем сегодня предлагаем пошутить и поиграть!
2 ведущий.: На празднике нашем железный закон: угрюмым и грустным здесь вход воспрещён!
1 ведущий.: (звучит песня про Ивана Купала – Деревенька.)
Праздник красивый, праздник старинный, мы сегодня встречать будем, а называется он ИВАНА КУПАЛА. Песня старинная так определяет его значение:
Как у нас в году три праздника:
Первый праздничек – Семик честной,
Другой праздничек – Троицын день,
А третий праздник – Купальница!2 ведущий.: А знаете ли вы, что этот праздник называют праздником огней. И именно огонь был символическим воплощением могущественного солнца, и перепрыгивая через купальские костры, по народному поверью, становятся здоровыми и набираются новых сил.
1 ведущий.: На Купалу, многие травы и растения, приобретают целебную и магическую силу. А ещё на Купалу загадывают свою судьбу, купаются в росе, обливаются водой, которая в эту ночь обладает очистительной силой.
2 ведущий.: И сегодня мы с вами также будем плести венок, загадывать свою судьбу, петь купальские песни и водить хороводы, играть в купальские игры и прыгать через костры, и самое неожиданное, попадём на ведьмовской шабаш и отправимся на поиски клада. Итак, если вы готовы – мы отправляемся в путешествие в магическую купальскую ночь.
1 ведущий.: Сегодняшняя ночь имеет особенное значение для травников, именно их отправлялись искать знахари и колдуны. Попробуем узнать, кто из наших гостей настоящий «КУПАЛЬСКИЙ АПТЕКАРЬ».
1) Какая трава, если ей владеть и носить на теле наводит страх на отдыхающих?
• архилин
• плакун – трава
• лютик
(плакун-трава)2) Какая трава, если ей владеть и носить при себе, заставляет всех повторять движения хозяина травы?
Например: Я – владелец этой травы – перекувыркнусь и все тотчас же будут кувыркаться?!• дурман – трава
• купаленка
• адамова голова
(дурман-трава)3) Какую траву надо иметь в кармане, чтобы быть отличным охотником и стрелком?
(земляника)4) А знаете ли вы, какую надо иметь при себе траву, чтобы быть счастливым всю жизнь?
• Петров крест
• Медвежье ушко
• Перелёт – трава
(Перелёт-трава)2 ведущий.: Молодцы! Дружно отвечали, а венки к празднику вы сплели? Коли нет? Девицы красные, время в венки травы заплетать да на воду спускать. Мы уж вам и цветов нарвали, дело за вами. Венок сплетёте, судьбу свою загадаете, а там уж какая – кого ждёт и узнаете!
Проводится игра «Заплети венок».
(Реквизит: 2 тына, за ними – дед старый, хлопец молодой, третий – чёрт).1 ведущий.: Какие же купальские игрища без весёлых песен и хороводов?!
2 ведущий.: Сегодня вечер не простой, где самые простые вещи превращаются в волшебные. Вот, например, бубен, весёлый музыкальный инструмент, а сегодня – волшебный, не верите, сами попробуйте. Мы его сейчас передаём по кругу, постарайтесь передать его соседу или соседке как можно быстрее, пока звучит музыка, как только музыка смолкнет, тот у кого в руках остался бубуен – выходит к купальскому костру.
(Проводиться игра «СТОЖОК».)
1 ведущий. : Помните, на Ивана Купала все прыгают через костёр, чтоб огнём очиститься и счастья не миновать. Вот мы с вами сейчас вместе и потренируемся, как это делать будем, когда Хозяин праздника Иван Купала наш большой костёр разожжёт. А кто наш стожок не перепрыгнет, уж увольте, придётся себя чем-нибудь выкупать. Так что, прыгайте выше и веселее!!!
(Зрители прыгают, а кто не смог плавно переходят в игру «Верёвочка у кого длиннее?»).
2 ведущий.: В давние-давние часы, в эту ночь горели смоляные бочки на высоких холмах, а на увитых цветами качелях качались парни и девушки в венках из дубовых веток. В этот день украшают жилища берёзовыми и дубовыми ветками. Двери домов открыты для всех. Это праздник воды, праздник огня самый прекрасный ПРАЗДНИК ЛЮБВИ.
Полька.1 ведущий.:
До восхода солнца поёт и пляшет молодёжь, собираясь на лужайке, исполняя купальские песни, украшая купалицу и водя девичьи хороводы. А вот, кажется, и они.
(Звучат купальские песни, девушки появляются на площадке, украшают Купалицу лентами и венками, вовлекая отдыхающих в хоровод вокруг Купалицы).1 Девушка:
Ой, верба, верба, вербица –
Время тебя вербица ! –
Ой, ещё не час, не пора …
Час тебе Иванку, жениться
Ой, ещё не час, не пора.
(Голос за кадром :(в радиомикрофон))1 Парень:
Ой, моя дивчина молода,
Пусть до лета, до Ивана,
Чтоб моя дивчина погуляла,
Пусть до лета до Петра,
Чтоб моя дивчина подросла
(Хоровод под Купальскую песню)1 Девушка:
Стояла берёза вкрай чистого поля,
Стой берёза, не развивайся,
Ветру вольному не поддавайся!2 Девушка:
У нашей берёзы четыре сокола:
Первый соколко молодый Иванко,3 Девушка:
А вторый соколко молодый Николко,4 Девушка:
А третий соколко молодый Михайло,5 Девушка:
Четвёртый соколко молодый Василько.
(Под мелодию Купальской песни на игровой площадке появляются молодые парни. Они несут с собой куклу сделанную из соломы — КУПАЛА)1 Парень:
Ходили дивочки вкруг Купальницы,
На закате солнца
Плели веночки на вербу, чтоб судьба
Глянула в оконце.
Парни (вместе или по очереди):
Играет солнце на Купала,
В «ОЗЕРЕ БЕЛОМ»
Купался наш Иван Купала
И плавал смело!2 Девушка:
Купался Иван, и в воду упал,
От ночи купальской ключи потерял,3 Девушка:
Иван да Марья на горе купалися,
Купайлица с Купалой вместе целовалися,Парни:
Где Иван купался, берег колыхался,
Где Марья купалася – трава расстилалася.
(Хоровод. Песня про Купала)1 Ведущий.:
А не пора ли нам Водяного позвать,
Наш праздник продолжать.
Вместе:
Выйди, выйди с глубины,
Выйдь, на берег, Водяной;
Позволь нам купаться
Над водой играться,
Бросать венки в воду,
Погадать народу.
(Издалека появляется Водяной. Вместе с ним на берег выходит Русалка со своими подругами русалками).Муз.оформление.Водяной:
Кто меня посмел тревожить
В глубине озёрных вод.
Почему шумит и пляшет
Возле берега народ?1 Ведущий.:
Извини, уважаемый Водяной! Но ведь Праздник сегодня большой, Ивана Купала! Хороводы девицы красные водят, да судьбу свою загадывают, а юноши с ними в игрища играют, да женихаются.Водяной:
Женихи! Вот это дело! С ними в озере напряг! Тут на выданье русалок, полный я скажу аншлаг! Да и главная Русалка, мне приходится сестрой, жениха давно заждалась, уж который, не такой! Что шумите, вам прощаю, как Хозяин Вод желаю, поглядеть на женихов, пусть покажут кто каков?!Гл. русалка:
Все красавцы, удальцы!
Знамо, прямо молодцы!
В круг подружки, их ведите,
Хороводы заводите.
Я внимательно гляжу,
Кто мне любый, покажу
Пусть проявят все уменье
И смекалку, и раденье.
(Русалки с девушками вовлекают в хоровод молодых мужчин из отдыхающих, и оставляют для игры «Возьми венок», на одного участника больше, чем самих венков).Водяной:
Люб тебе скажи, сестрица!
Коли нет, идёт топиться!
Враз русалки защекочут,
Коль жениться не захочет?!!Гл. русалка:
Одного мне братец, мало,
Я бы больше их желала.
Пусть покажут свою силу,
Чтобы я их полюбила.
(Проводится игра «Развяжи узлы».)Водяной:
Ты б пошла моя сестрица
С женихами танцевать.
Пусть увидят, как красива,
И ума не занимать.
А с богатства Водяного –
Половину я отдам,
В озере закатим свадьбу,
Править будем пополам.(Русалка танцует танец с русалками и мужчинами из отдыхающих. После всех оставляет на игру «Разбей горшок»)
Водяной:
Выбрала ль, моя сестрица
Кто в зятья то мне годиться?Гл. русалка:
Да, любезный братец мой,
Всеми чтимый Водяной!
(Подводит парня, которого выбрала к Водяному).Гл. русалка:
Вот, мой добрый женишок!Водяной:
В путь теперь скорей, дружок!
На руках неси невесту.
Аж до свадебного места.
Да не бойся ты воды,
Одарю, чай, за труды.
Что за главную русалку
Ты теперь готов отдать?
Счастлив я! Пусть будет праздник!
У меня – нашёлся зять!1 Девушка:
Уважаемый водяной! Разреши нам венки на воду пускать и судьбу свою загадывать!Водяной:
Свечи на венках зажгите и на воду опустите. Пусть судьба вам улыбнётся, и любви сердце дождётся.
(Звучит песня, девушки пускают на воду венки, ребята им помагают, кто-то ловит венок любимой девушки).1 Ведущий:
Ивана Купала – самый красивый праздник лета, праздник любви. И один из прекраснейших его обрядовых действий гадание на венках.2 Ведущий:
Пустит девушка венок на воду и ждёт, куда понесёт его течение. Если уплывёт венок далеко, значит не скоро милый замуж позовёт. Коли потонет – не бывать любви, не ходит девка замуж. Ну, а к берегу прибьёт – скоро гостей в дом жди, свататся приедут. Бывает пустит на воду девушка два венка – за себя и за суженого своего, и загадает: «Если, сойдутся в воде рядом – значит «вместе быть».1 Ведущий:
Девицы – красавицы, судьбу загадали,
Судьбу загадали, милого искали.
Ты плыви, плыви венок,
Путь до милого далёк.
На Купала в ворожбу –
Загадай свою судьбу.
(Звучит песня «Про ведьму и гадалку». На импровизированной площадке появляется Ведьма со свитой в качестве Лешего, Чорта и молодой ведьмочки).Ведьма:
Это кто тут без меня ворожбу затевает? Что это вы про меня совсем забыли. Вот когда травки какой для привороживания, али от хвори, так это вы ко мне всегда тропинку находите, а в праздник такой, меня Ведьму, на гулянье не пригласили.
(к Водяному)
А ты, милок, совсем запамятовал, что в вечер купальский – ты правишь, а ночь то моя, Ведьмовская. Полечу сегодня с моими подружками на известное место сбора ведьм в купальскую ночь – в Киеве, на лысой горе.Водяной:
Ведьма! Больно не бузи!
Водяного не грузи!
Не пугай наш люд честной.
Нечистью своей лесной!
Ты про ночь нам расскажи,
В хороводе покружи.
Все секреты трав открой,
Вдруг помиримся с тобой!?Ведьма:
Так и быть, открою я вам несколько секретов своих ведьмовских, но и вы мне сегодня поможете. Давно — давно, мы, ведьмы, научили девушек вплетать в праздник Ивана Купала траву «чтоб парни липли», «для забав любовных», «для приворотного зелья». Вот и я вам сегодня зелье приворотное приготовила. Выпьет его мужчина, и от дам у него отбоя не будет, а коли женские губы к зелью моему прикоснутся, очарует она всех мужчин своим взглядом магическим!
(Ведьма угощает всех травяным чаем).1 Ведущий: (На фоне угощения)
У вечности в гортани – горький дым.
Веками воздух ведьмами кишел,
Они в ночи свои седлали мётлы,2 Ведущий.:
Над крышами кружили, хохотали
И напевали нежно, как Цирцеи,
Благославляя мир и проклиная.
Ведьма суп варить решила:
Змей сушёных покрошила,
Развела большой костёр,
И поставила котёл – вот!Между сосен и полянок
Собрала ведро поганок,
Поскакала за бугор,
Отыскала мухомор.
(Помешивая варево)
(Девушки разливают чай и угощают)
Из бешеной жабы и сухого скелета,
Ей варево надо сварить до рассвета
Отлично сгодятся для злого бульона
Хохот кикиморы, кожа дракона.
Скоро разольют по кружкам
Хватит мне и всем подружкам!
(угощает всех чаем)1 Ведущий:
Что-то больно ведьма разгулялась на празднике. Мы про песни и пляски забыли. Ну-ка, люд честной, не стой, скуку одгони долой, выходи на танцы в круг и бери с собой подруг!2 Ведущий:
(Игры: (между танцами) – «Перепрыгни через тын», «Прыжки с мешком», «От жилетки – рукава», «Ловкая пара», «Пролезь через верёвку».)Ведьма:
Так дальше продолжаться не может! Мне и на шабаш пора лететь, а вот новых ведьмочек, подружек я себе не выбрала. Вот поможете мне, а я вам тоже помогу. Какой же праздник без самого Купалы и Агрофены Купальщицы, но ведь не зря они на праздник задерживаются, это ведь я их заколдовала.2 Ведущий.:
Дорогие гости! Если у вас есть желание отправиться с ведьмой на ночной купальский шабаш, мы приглашаем вас в это увлекательное путешествие!
(Танец с ведьмами и хлопцем)
(Проводятся игры: «Собери метлу», «Ведьмовская разминка»)Ведьмовская разминка:
Услышав слово – «Ведьмы»: все громко говорят – «Топ-топ», услышав слово – «Занавес»: все говорят – «Вжик-вжик». Все мужчины изображают гром – говоря «Бом-бом», все женщины – молнию, произносят – «Тра-ля-ля». Итак начинаем!ЗАНАВЕС.
ВЕДЬМЫ НАЧИНАЮТ КОЛДОВАТЬ. СЛЫШЕН ГРОМ. В ИСПУГЕ ВЕДЬМЫ БРОСИЛИСЬ ЗА ЗАНАВЕС. СВЕРКАЕТ МОЛНИЯ, ВНОВЬ СЛЫШНЫ РАСКАТЫ ГРОМА, ВЕДЬМЫ В ПАНИКЕ, ПОТОМУ ЧТО САМИ ОТ СЕБЯ ТАКОГО НЕ ОЖИДАЛИ.
ЗАНАВЕС!1 Ведущий:
Вот и кончилось ведьмино колдовство. А на нашем празднике самое время появиться Ивану Купала и Агрофене Купальщице, нашим главным героям праздника!2 Ведущий.:
Приехала Купаленка, привезла добра и здоровья, богатства и почести! А вместе с ней Иван Купала, огня хозяин ритуала!
(Звучит музыка. К месту игровой площадки прибывают Ивана Купала и Агрофена Купальница).И. Купала :
С праздником вас, люди добрые!
Здоровья вам на годы долгие!
Добра сундуки полные,
Счастья глаза светлые!Агрофена Купальница:
А собрали вы травы лечебные?
Пели песни величальные?
Загадывали судьбу девичью?
Рвали полынь горькую от ведьм и русалок?
Водили хороводы шумные?1 Ведущий:
Всё сделали матушка, Агрофена Купальница!2 Ведущий.:
Прикажи костры зажигать, да петь и плясать! (чучело и марена). Водой всех купальской обливать!
(обливание).Агрофена Купальница:
Постойте, други мои! Вы видать забыли о главных тайнах Купальской ночи! Сегодня расцветает цветок папоротника, всего на мгновенье «златоогненный цвет» сверкнёт счастливцу, и даст особую силу тому, кто его сорвёт, открывая тайны природы и и награждая богатством. Да только зорькой стражей из всякой лесной нечисти окружён «Жар-цвет». Вот и мы с иваном Купалой вам дорогу подскажем, только вот кто из вас сегодня самый активный, кто клад искать отправится?
(выбираются желающие, им даётся путеводитель поиска с подсказкой, нашедший приносит конверт с указанием клада. Ему вручается ларец с шоколадными медальками и шампанским).Иван Купала:
Не пора ли нам костры разжигать, хороводы водить у большого костра, петь во славу любви! И друг друга целовать.
(зажигает И.Купала купальский костёр)Иван Купала:
(после костра)
А теперь девицы красные, красавицы писаные, время друга выбирать и легонько целовать! Пусть огонь как символ правды, символ жизни и добра, ваши души очищает аж до самого утра.Агрофена Купальница:
А теперь играем в «Лычки»,
Приглашаем дружно в круг!
Смело юноши идите, и ведите всех подруг!
(Проводится игра в «Лычки» — с лентами цветными, фоновая мелодия).1 Ведущий:
А теперь?Иван Купала:
Танцы до упаду!2 Ведущий:
А дальше что?Агрофена Купальница:
Гимн любви!1 Ведущий.:
А потом?Гл. русалка:
Будем солнце встречать!2 Ведущий:
На рассвете смотреть?Водяной:
Как лучи в росе купаются.Ведьма:
По земле ходить и здорову быть!Все:
С праздником!!!