Сценарий муса джалиль на татарском языке

Сценарий

внеклассного мероприятия

«Муса Джалиль»

(на русском и татарском языках)

Подготовила

учитель родного языка и литературы

Муртазина Лейсан Рустемовна

2019 год

Ход мероприятия

В фойе установлен большой портрет М.Джалиля, рядом – живые цветы. Под портретом – строки из стихотворения поэта «Мои песни» (1943 г.):

Песня меня научила свободе,

Песня борцом умереть мне велит.

Жизнь моя песней звенела в народе,

Смерть моя песней борьбы прозвучит.

В зале:

1. Выставка произведений М. Джалиля 2. Стенд, рассказывающий о жизни и деятельности поэта – героя.

Вступление

1 ведущий Муса Джалиль родился в татарской деревне Мустафино Оренбургской губернии 15 февраля 1906 года в небогатой крестьянской семье. С шести лет Муса пошел учиться в сельскую школу, где за год овладел курс за четыре класса. Закончил в Оренбурге медресе «Хусаиния» – мусульманское учебное заведение типа духовной семинарии.

Около деревни Мусы растилается сказочно красивый лес. Маленький Муса очень любил слушать голоса птиц. Печальный голос кукушки запомнился надолго и позднее поэт напишет стихотворение об этой птице — “Күке” («Кукушка»). Почему же так тоскует эта птица?

(Аудиозапись “Кошлар тавышы”) «Күке» шигыре

Калын урманда, гел кичкә каршы,

Ишетелә моңлы бер кош тавышы

— Кәккүк, кәккүк, кәккүк!

Ул салмак кына кабатлый шуны,

Шул аның җыры, шул аның моңы:

— Кәккүк, кәккүк, кәккүк!

Ул ялгыз яши, чыгармый бала.

Менә шунлыктан ямансу аңа:

— Кәккүк, кәккүк, кәккүк!

1 ведущий. Муса Җәлил балалар өчен бик күп шигырьләр язган.

Сәгать

Сәгать суга: «даң, даң!..»
Хәбәр бирә таңнан:
Бакчага барырга
Унбиш минут калган.

Сикереп торды марат,
Күрә — эшләр харап.
Тагын соңга калган,
Шул йокыга карап.

Сәгать йөри: «келт, келт!..»
— Тиз бакчага кит, кит!..
Марат аңа дәшә:
— Тукта, мине көт, көт!..

Сәгать җырлый: «диң, диң!..»
— Мин бит туктый белмим.
Моннан ары: «зиң, зиң!»
Миңа карап йөр син!..

Карак песи

Чоландагы ак майга
Ияләшкән күселәр,
Мин чоланны сакларга
Куштым ала песигә:

— Мияу, мияу, пескәем!
Барчы, зинһар, чоланга,
Майны сакла күседән,
Оясыннан чыгарма!

Песи күргәч күселәр
Койрыкларын кыстылар.
Йөрмәделәр чабышып,
Ярыкларга постылар.

Мияу, мияу, пескәем!
Колак салдың сүземә!
Каравылдан бушагач,
Сөт бирермен үзеңә!

Иртә белән майга дип
Керсәм, күзем акайды:
Явыз песи берүзе
Ялт иттергән ак майны!

— Мияу, мияу, пескәем,
Хыянәтче икәнсең.
Саклый торган маеңны
Үзең ашап киткәнсең!

1 ведущий

Муса Джалиль был гражданственен с самых первых своих шагов и в жизни, и в литературе. Гражданственен по духовному складу, по своему внутреннему убеждению. Учение и труд – вот что он пропагандирует в своих произведениях.

3 ведущий

Муса Джалиль много работает: пишет поэмы, статьи, редактирует татарские детские журналы, которые издавались в Москве. В 1925 году из печати выходит его первый сборник стихов под названием «Мы идем!» В конце августа 1925 года Мусса Джалиль приехал в город Орск, где работал в уездном комитете комсомола инструктором по работе с национальными меньшинствами. Эти строки были написаны Мусой Джалилем в Орске.

Каждой песней отчитываюсь перед страной.

Эти песни, как лозунг,

Военныйпароль,
Как путевка, которая вечно со мной.

2 ведущий

Мусу Джалиля встретили в Орске радушно, подыскали ему квартиру на ул. К.Маркса, 12. Сейчас на нем мемориальная доска: «В этом доме в 1925-1926 гг. работал инструктором уездного комитета комсомола Герой Советского Союза, Лауреат Ленинской премии, татарский поэт Муса Джалиль». Целый год жил Муса в этом доме. Было много работы: политучеба, лекции, поездки по уезду, создание новых ячеек, спектакли, субботники, молодежные вечера. Молодого инструктора сразу же полюбили в городе. В 1934 году появляются в свет еще два больших сборника произведений поэта: «Орденоносные миллионы», «Стихи и поэмы».

(2) Звучит запись об объявлении войны.

На экране документальные кадры о начале Великой Отечественной войны. Слышится мелодия песни А.Александрова «Священная война» (исполняет мальчики 8а класса)

3 ведущий

С началом Великой Отечественной войны Муса Джалиль становится в ряды защитников нашей Родины от немецких захватчиков.

Чтец за Джалиля

Окоп мой узкий, он сегодня грань

Враждебных двух миров.

Здесь мрак и свет

Сошлись, здесь человечества судьба

Решается на сотни сотен лет.

(«Письмо из окопа», 1941 г.)

Чтец за Джалиля

Чтоб нашего счастья врагам не отдать,

Тебя я покинул, родная…

Я – раненый – грудью вперед упаду,

Дорогу врагу преграждая.

(«Прощай, моя умница»,1941 г.)

Чтец за Джалиля

Клянусь тебе, родина, свято и твердо,

Клянусь тебе раной своей:

Пока не разбиты фашистские орды,

Не видеть мне солнца лучей.

(«Из госпиталя», 1941

Выходят участники, 7б класс. Инсценировка стихотворения «Красная ромашка». Девушки в белых платьях, сидят вокруг девушки в красном платье

Луч поляну осветил

И ромашки разбудил:

Улыбнулись, потянулись,

Меж собой переглянулись.

Ветерок их приласкал,

Лепестки заколыхал,

Их заря умыла чистой

Свежею росой душистой.

На фоне стихов девушки, протягивая руки к солнцу, встают. Лишь Красная ромашка печальна.

Вдруг ромашки встрепенулись,

Все к подружке повернулись.

Девушки смотрят на Красную ромашку, подбегают к ней и спрашивают (все вместе):

– Почему ты изменилась?

– Где взяла ты этот цвет?

Красная ромашка

– Вот какое вышло дело. Ночью битва здесь кипела,

И плечо в плечо со мной

Тут лежал боец-герой.

Он с врагами стал сражаться,

Он один, а их пятнадцать.

Он их бил, не отступил,

Только утром ранен был.

Кровь из раны заструилась,

Я в крови его умылась.

Он ушел, его здесь нет –

Мне одной встречать рассвет,

И теперь, по нем горюя,

Как Чулпан -звезда горю я.

Красная ромашка, опустив голову, садится, за ней – остальные. Гаснет свет.

2 ведущий

В июне 1942 года на Волховском фронте тяжело раненный Муса Джалиль попал в руки врага.

Чтец за Джалиля

Прости меня, твоего рядового,

Самую малую часть твою.

Прости за то, что я не умер

Смертью солдата в жарком бою. Судьба посмеялась надо мной:

Смерть обошла – прошла стороной. Последний миг – и выстрела нет!

Мне изменил мой пистолет…

Неотвязные мысли, 1942.

2 ведущий

Ни страшные пытки, ни грозящая опасность смерти не могли заставить замолчать поэта, сломить несгибаемый характер этого человека. Пламенное сердце патриота не могло смириться с неволей. Муса организовал в плену подпольную организацию, которая вела активную антифашистскую деятельность. Джалиль наладил в неволе выпуск листовок. Вновь он служил Родине как журналист и патриот. Два года провел Муса Джалиль в концлагере. Но поэт не сдавался. Он писал стихи, полные жгучей ненависти к врагам и горячей любви к Родине. Слово поэта он всегда считал оружием борьбы, оружием победы. И пел он всегда вдохновенно, полным голосом, от всего сердца.

3 ведущий

Из воспоминаний военнопленных: « Стихи были духовной пищей военнопленных, опорой и путеводителем в тяжелых испытаниях. У сотен и тысяч людей они пробуждали гражданское чувство солдата, укрепляли духовные связи с отчизной, чувство причастности к судьбе родины. Слушая песни Джалиля, люди плакали и сжимали кулаки. Они воспринимали их как призыв своего народа к священной борьбе. Песни вселяли в сердце веру в победу, вдохновляли на героические поступки»

Чтец за Джалиля

Сердце с последним дыханием жизни
Выполнит твердую клятву свою:
Песни всегда посвящал я отчизне,
Ныне отчизне я жизнь отдаю.
Пел я, весеннюю свежесть почуя,
Пел я, вступая за родину в бой.
Вот и последнюю песню пишу я,
Видя топор палача над собой.
Песня меня научила свободе,
Песня борцом умереть мне велит.
Жизнь моя песней звенела в народе,
Смерть моя песней борьбы прозвучит.

4 ведущий

Готовилось всеобщее восстание военнопленных на 14 августа.

Чтец за Джалиля

Только одна у меня надежда:

Будет август. Во мгле ночной

Гнев мой к врагу и любовь к отчизне —

Выйдет из плена вместе со мной.

Последняя песня,1943.

3 ведущий

Планировавшееся восстание 14 августа не состоялось. По доносу провокатора в ночь на 12 августа 1943 года гитлеровские солдаты окружили барак и сделали обыск. Были найдены листовки. Джалиля и его товарищей арестовали и отправили в Моабитскую тюрьму, выйти из которой не было никакой надежды. Их ждет смертная казнь.

4 ведущий

Тянулись долгие месяцы следствия, допросов, пыток. Но ничто не могло сломить воли поэта и его сподвижников. Суд над группой Джалиля состоялся в марте 1944 года. Однако почти полгода томились они еще в камерах смертников, с часу на час, ожидая казни. Все, кто видел их в эти дни в тюрьме, поражались их стойкости и презрению к палачам.

1 ведущий

67 стихотворений написано поэтом после вынесения ему смертного приговора. Но все они посвящены жизни, в каждом слове, в каждой строке бьется живое сердце поэта.

Чтец за Джалиля

Если жизнь проходит без следа,

В низости, в неволе, что за честь!

Лишь в свободе жизни красота!

Лишь в отважном сердце вечность есть!

Если кровь твоя за Родину лилась,

Ты в народе не умрешь, джигит,

Кровь предателя струится в грязь,

Кровь отважного в сердцах горит.

Умирая, не умрет герой —

Мужество останется в веках.

Имя прославляй свое борьбой,

Чтоб оно не смолкло на устах!

Чтец за Джалиля

Нас вывели – и казнь настанет скоро.

На пустыре нас выстроил конвой…

И чтоб не быть свидетелем позора,

Внезапно солнце скрылось за горой.

Как холодно! Но ощутил ноги

Дыхание земли, что снизу шло;

Земля, как мать, за жизнь мою в тревоге

Дарила мне знакомое тепло.

Земля, не бойся: сердцем я спокоен,

Твое тепло я чувствую, храню.

Родное имя повторив, как воин

Я здесь умру за родину свою.

(«Перед судом», 1943 г.)

4 ведущий

«Когда приходит мысль о смерти, то думаешь так: есть еще жизнь за смертью. Есть жизнь в сознании, в памяти народа. Если я при жизни делал что-то важное, бессмертное, то этим я заслужил эту другую жизнь – «жизнь после смерти», — так писал М. Джалиль в последние дни своей жизни.

4 ведущий:

Кадры из фильма «Моабитская тетрадь»

«Мы должны быть сильнее смерти», – говорил Муса Джалиль. Он и остальные джалиловцы приняли смерть бесстрашно. 25 августа 1944 года был исполнен страшный приговор фашистского военного суда.

Муса Джалиль и его десять соратников:

Гайнан Кормаш

Фоат Сайфулмулюков

Абдулла Алиш

Фоат Булатов

Гариф Шабаев

Ахмет Симай

Абдулла Батталов

Зиннат Хасанов

Ахат Атнашев

Галланур Бохараев

были казнены в 12 часов 06 минут 25 августа 1944 года.

Показ кинокадров о штурме рейхстага, затем проекция фотоснимка «Взятие рейхстага». – (5) Звучит мелодия песни Д. Тухманова «День Победы».

Из-за экрана выходит советский солдат. Музыка стихает.

Солдат

«Весной 1945 года, мы солдаты, штурмовавшие Берлин, во дворе фашисткой тюрьмы Моабит среди бумажного мусора нашли вырванный из какой-то немецкой книги листок с записью следующего содержания (читает):

«Я, татарский поэт Муса Джалиль, заключен в Моабитскую тюрьму как пленный, которому предъявлены политические обвинения и, наверное, буду скоро расстрелян. Если кому-нибудь из русских попадет эта запись, пусть передадут привет от меня моим товарищам-писателям в Москве, сообщат семье…»

Проекция портрета Джалиля с красной гвоздикой.

1 ведущий

После Победы бельгиец Андре Тиммерманс, бывший заключенный Моабита, передал на родину Мусы Джалиля маленькие, не больше ладони, тетрадки. На листочках, как маковые зернышки, буквы, которые не прочесть без увеличительного стекла. А другая тетрадь была спасена Нигматом Терегуловым, который после войны передал её в Союз писателей Татарии. «Моабитские тетради» — это удивительнейший литературный памятник нашей эпохи.

Чтец за Джалиля

Когда пройдет, как песня, жизнь моя,

Когда замолкну, близких покидая,

Не думайте, что умер я, друзья, –

В сердцах миллионов буду жить всегда я.

Родник в земле похоронить нельзя,

Частицей станет он морской стихии.

Я буду улыбаться вам, друзья,

И петь вам буду, люди дорогие!

Звучит песня «Журавли», исполняет 8 а класс

(музыка Я. Френкеля, слова Р. Гамзатова).

Источник

Сценарий: «Герой шагыйрь – Муса Жәлил» Залялова Р.А.

Сценарий: «Герой шагыйрь – Муса Жәлил»

3-4 яшьлек балалар өчен

Максат:

– Муса Җәлилнен тормыш юлын кузалларга өйрәнү;

– Шигырьләрен белү; сөйләм телен баету;

– Татар халкынын герой-шагыйре иҗатына мәхәббәт хисләрен тәрбияләу.

Җиhазлау:

Шагыйрьнең портреты, Муса Җәлилгә багышлаган китаплардан күргәзмә, рәсемнәр, шигырьләргә иллюстрацияләр.

Кичә барышы

А.Б. Исәнмесез! Буген без сезнең белән халкыбызнын патриот шагыйре М.Җәлилнең иҗаты белән танышырга җыелдык. Муса Җәлил безгә бәя биреп бетермәслек рухи байлык калдырган шагыйрь. Аның иҗатын белмәгән, аның искиткеч көчле рухына сокланмаган кеше юктыр.

М. Җәлил 1906 елнын 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында гаиләдә 6 нчы бала булып дөньяга килә. 6 яшьтән ук укырга керә. Бәләкәй чактан ук бик зирәк була. Ул рәсем ясарга, уйнарга бик ярата. Муса бик хәрәкәтчән була.

Мусанын «Сәгать» шигыренә Җәудәт Фәйзи көй язган. Ә безнен балалар шушы җырга күнегүләр ясап курсәтерләр.

Күнегү.

– М.Җәлилнен «Бакчачы» дигән шигырен тынлап үтик әле.

Бакчачы

Бик уңган безнең бакчачы бабай,
Яше үзенең туксанда бугай.

Ул кояш белән бергә кузгала,
Көрәген ала, җиңен сызгана.

Түтәлләр казый, гөлләр утырта.
Алмагачларның башларын кырка.

Түтәлне тутырып үсә җиләкләр,
Яшелчәләр һәм жимешләр.

Язын бакчага кайталар кошлар,
Безнең кадерле канатлы дуслар.

Бигрәк күңелле май башларында,
Каеннар яфрак ярган чагында.

Шул чакта бабай кинәт яшәрә.
Талларга карап күзе яшьләнә.

Бу таллар бер көн үсеп җитәрләр —
Яшьләр бакчаны мактап үтәрләр.

Үлсә дә бер көн безнең бакчачы,
Һәр яз яшәреп яшәр бакчасы.

Шаулар сагынып дусты карагай,
Нинди бәхетле бакчачы бабай.

– Менә, балалар, бакчачы бабай жиләк-жимешләрне үстерергә бик яраткан икән. Ә хәзер бергәләп уйнап алырбыз (Слайд).

1. Балалар, яшелчәләр арасыннан ташкабакны курсәтегез әле, яисә ул нинди төстә?

2. Кайсы яшелчәне пешермичә, чи килеш ашарга ярамый?

3. Яшелчәләр арасыннан җиләк-җимешне табып карагыз әле

4. Кайсы җиләк-җимеш Рәссәй территориясендә үсми?

5. Балалар, ә кайсы яшелчәнең тамырын ашыйбыз әле без?

6. Кайсы җиләк-җимештә С витамины башкаларга караганда күбрәк?

7. Җиләк-җимешләр арасыннан персикны табып күрсәтегез әле.

8. Кайсы яшелчәнен яфрагын ашап була?

9. Рәсемдә безнең кайсысы артык?

– Беренче шигырен М.Җәлил 9 яшендә яза. 1922 нче елда Казанга килә, укырга керә. Мәскәүдә «Кечкенә иптәшләр» дигән балалар журналында редактор булып эшли. Бик куп шигырьләр иҗат итә, шигырьләренә көйләр языла. Шигырьләре төрле телләргә тәрҗемә ителә.

1 нче бала:

На заре петух

Крикнул во весь дух:

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

Слышно там и тут

Петушки поют:

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

– Ә хәзер сезгә Сәмирә «Чишмә» шигырен сөйләп утә.

Яр астыннан чишмә ага,

Чылтыр – чылтыр тавышы.

Җил искәндә иелеп кала

Ярда ускән камышы.

Челтер-челтер чишмәбез,

Ярдан балчык ишмәгез.

Суны шуннан эчегез,

Башка жирдән эчмәгез!

– Азамат рус теленә тәрҗемә ителгән «Мой пес» шигырен сөйли.

– Ралина «Кукушка» шигырен сөйләп утә.

– Муса Әминә белән гаилә кора. Аларнын Чулпан исемле кызлары туа. Ул аларга багышлап та шигырьләр яза. «Кызыма» дигән шигыре дә кызы Чулпанга багышлана. Анын әнисе Рәхимә апа да, шигьри күңелле була, шигырьләр, жырлар яза. Кечкенә Мусаны тирбәтеп йоклатканда, бишек жырларын башкара.

Ә хәзер сезгә дә Азалия белән Сәмирә «Кызыма» жырын башкарып китәрләр.

«Кызыма»

Шаян кызым син минем,

Таң йолдызым син минем,

Йөрәгемдә кабынган

Шатлык җырым син минем.

Синен гомерең җыр булып

Яңгырар бәхет илендә,

Йолдыз булып янарсын

Син туган ил күгендә.

Таңнан торып бакчада

Син уйнадың көнозын.

Аргансыңдыр, кил, кызым,

Йокла инде, йолдызым!

– Шулай матур гына яшәгәндә сугыш башлана. 1941 нче елда Муса фронтка китә. Ул каты яраланып, дошман кулына эләгә. Аны төрле төрмәләргә жибәрәләр. Иң авыры Моабит төрмәсе була. Муса үлем алдыннан да үзен батырларча тоткан, куркып калмаган. Ул узенең үткен кәламе белән дошманнарга каршы көрәшә. Төрмәдә ул «Вәхшәт» , «Ана бәйрәме», «Кызыл ромашка» hәм башка бик күп шигырьләр яза.

Тәрбияче «Кызыл ромашка» шигырен сөйләп китәр.

Кызыл ромашка

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар.

Назлады җил аларны,
Тибрәтеп ак чукларын,
Таң сипте өсләренә
Хуш исле саф чыкларын.

Чәчкәләр, кәефләнеп,
Җай гына селкенделәр.
Һәм кинәт шунда гаҗәп
Бер яңа хәл күрделәр.

Ерак түгел моңаеп,
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак түгел,
Кан шикелле кып-кызыл.

Ромашкалар бар да ак,
Аерылмый бер-береннән;
Ничек болай бер үзе
Ул кызылдан киенгән?

Әйттеләр: «Син, сеңелкәй,
Ник үзгәрдең? Нишләдең?
Нидән кызыл чукларың?
Нидән алсу төсләрең?»

Әйтте кызыл ромашка:
— «Төнлә минем яныма
Ятып батыр сугышчы
Атты дошманнарына.

Ул берүзе сугышты
Унбиш укчыга каршы;
Чигенмәде, тик таңда
Яраланды кулбашы.

Аның батыр ал каны
Тамды минем чукларга.
Минем кызыл күлмәгем
Бик охшады Чулпанга.

Егет китте, мин калдым
Канын саклап чугымда,
Көн дә аны сагынып,
Балкыйм мин таң нурында».

– Ә хәзер сезгә Муса Җәлилнен сәхнәләштерелгән «Карак песиен» тәкъдим итәбез.

– Кызганычка каршы, бөек татар шагыйре, герой шагыйрь Муса Җәлил туган иленә әйләнеп кайта алмый, мәңгегә чит җирләрдә ятып кала. Ләкин без аны беркайчан да онытмабыз!!!

Муса Жәлил исеме дөньяда яшәүче hәр халыкка билгеле. Аның исеме белән бистәләр, урамнар аталган.

Аның иҗаты, үлемсез шигырьләре халкыбыз тормышында бүген дә актив катнаша. Ул якты һәм матур тойгылар тәрбияли. Кешеләрдәге hәм тормыштагы матурлыкны күрергә hәм шул матурлык өчен көрәшергә чакыра.

«Песня о Мусе Джалиле» (стихи Р.Корбана)

Из азбуки я знаю

О Мусе Джалиле.

Как боролся с фашистами

Он во вражеском тылу.

Муса Джалиль, Муса Джалиль,

Народный наш герой

Бессмертно его имя,

Вечная его слава!

Песни писал наш Муса

Его оружием было – перо

С приходом врага

На автомат поменял он перо!

Данную Родине клятву

Не запятнав, он сохранил.

И даже рядом с палачом

Родную землю не предал!

– Ә хәзер Муса Җәлилнен «Вәхшәт» шигыренә төшерелгән фильмны карап үтәбез.

– Шунын белән, балалар, безнең Муса Җәлилгә багышланган әдәби кичәбез тәмам.

Источник

Максатлар:

1. Герой-шагыйрь Муса Җәлилнең биографиясе, иҗаты белән таныштыру.
2. Легендар шагыйрьнең иҗатына кызыксыну һәм мәхәббәт тәрбияләү.
3. Ватан өчен гомерләрен кызганмаган геройлар белән горурлану хисе тудыру,
геройларның исемнәрен хәтердә тоту кирәклеген аңлату.
4. Муса Җәлилнең шигырьләренә язылган җырлар белән таныштыру.

Җиһазлау:

Муса Җәлилгә багышланган альбом, китаплары күргәзмәсе, балаларның шагыйрь
әсәрләренә иллюстрацияләре, сәхнәләштерү өчен өй, койма макетлары, табигатьне
сурәтләгән агачлар, үләннәр рәсеме, мультимедиа,фортепиано.

Китаплар күргәзмәсе:

1. Муса Җәлил.“Кечкенә дусларга” . Шигырьләр, поэмалар. (Казан, 1980 ел)
2. Муса Җәлил. Әсәрләр. (Казан, 2004 ел)
3. Муса Җәлил. Хатлар, поэмалар, биографик материаллар. (Казан, 1976 ел)
4. Муса Җәлил. Шигырьләр. I том (Казан, 1975)
5. Муса Җәлил.“Моабит дәфтәрләре”. (Казан, 1963 ел)

Сыйныфтан тыш чараның барышы.

Алып баручы:

Кадерле балалар, хөрмәтле кунаклар!

Февраль аеның кояшлы матур көнендә патриот шагыйребез Муса Җәлилнең туган
көнен билгеләп үтәбез. (Экранда М.Җәлилнең портреты, тормыш юлына багышланган
слайдлар
күрсәтелә ).

Һәр милләттә исеме телгә алынуга ук ихтирам уята торган шәхесләр була. Муса
Җәлил әнә шундый шәхесләрнең берсе. Муса Җәлилнең бөтен иҗаты – батырлык үрнәге.
Ул чын мәгънәсендә халкыбызның бөек шәхесе, горурлыгы.

Бүгенге кичәне без аның кыскача гына тормыш юлы һәм иҗатына багышларбыз.

Татар биюе башкарыла. (Татар халык музыкасы яңгырый.)

Алып баручы:

Муса Җәлил 1906 нчы елда элекке Оренбург губернасы Мостафа авылында гаиләдә 6
нчы бала булып дөньяга килә.

1 нче укучы “Бишектә” шигырен сөйли.

Такмак әйтер
Сиңа җилләр.
Алмагачы әкият сөйләр.
Йокла, нәни,
Йокла, бәби,
Әлли-бәлли, әлли бәү!

Алып баручы:

Муса Җәлил яшьтән шигырь-әдәбият белән кызыксына башлый, 1916 нчы елда үзенең
беренче шигырен яза. Муса 6 яшендә авыл мәктәбенә укырга керә. Ул бик тиз вакыт
эчендә 1 нче сыйныф материалын үзләштерә. Җыр дәресләрендә беренче булып җыр
башлый.

“Карак песи” (М. Җәлил шигыре, Җ. Фәйзи көе ) җыры башкарыла.

Чоландагы ак майга
Ияләшкән күселәр,
Мин чоланны сакларга
Куштым ала песигә:

– Мияу, мияу, пескәем!
Барчы, зинһар, чоланга,
Майны сакла күседән,
Оясыннан чыгарма!

Песи күргәч күселәр
Койрыкларын кыстылар.
Йөрмәделәр чабышып,
Ярыкларга постылар.

Мияу, мияу, пескәем!
Колак салдың сүземә!
Каравылдан бушагач,
Сөт бирермен үзеңә!

Иртә белән майга дип
Керсәм, күзем акайды:
Явыз песи берүзе
Ялт иттергән ак майны!

– Мияу, мияу, пескәем,
Хыянәтче икәнсең.
Саклый торган маеңны
Үзең ашап киткәнсең!

2 нче укучы “Маэмай” шигырен сөйли.

Минем бар бер маэмаем,
Кара борын Акбаем.
Күп йөгерә, күп өрә,
Күп ишетә һәм күп күрә.
Хәзер аңа мин сугыш
Һөнәрләрен өйрәтәм.
Чаптырам да, сикертәм,
Көн дә шулай йөдәтәм.
Ул окоптан окопка
Хат ташырга өйрәнсен!
Командирын дошманнан
Яклашырга өйрәнсен!
Яралыга су илтсен,
әрнәрсәгә өлгерсен.
Нәрсә генә сизсә дә,
Командирга белдерсен.
Менә шуның барсын да
Мин өйрәтәм Акбайга.
Акбай әзер һәрвакыт
Туган илен сакларга!

Алып баручы:

Аның беренче шигыре 13 яшендә “Кызыл йолдыз” газетасында басылып чыга.

Муса Җәлил шигырьләре балаларны яшьтән тәрбияле булып үсәргә өнди.

“Сәгать” (М. Җәлил шигыре, Ф. Әхмәтов көе ) җыры башкарыла.

Сәгать суга: “Даң – даң!”

Хәбәр бирә таңнан.
Мәктәпкә барырга
Унбиш минут калган.
Сикереп торды Марат
Күрә: эшләр харап,
Тагын соңга калган
Шул йокыга карап.
Сәгать йөри: “Келт – келт,
Тиз мәктәпкә кит, кит!”
Марат аңа дәшә:
“Тукта, мине көт, көт!”
Сәгать җырлый: “Дин – дин!”
Мин бит туктый белмим,
Моннан ары зин – зин,
Миңа карап йөр син!”

3 нче укучы “Сандугач һәм чишмә” шигырен сөйли.

Таң атып, нурлары
Үпкәндә кырларны,
Чишмәләр, күлләрне
Һәм калын урманны,
Сандугач, уянып,
Канатын кагына
Һәм карый, ашкынып,
Тын урман ягына.
Ул якын сердәше
Чишмәне сагына,
Таң кошын юксынып,
Чишмә дә зарыга.
Һәр иртә Сандугач
Чишмәдә коена.
Бу аңа чиксез зур
Дан булып тоела.

Алып баручы:

1919 нчы елда Муса үзенең туган авылында “Кызыл чәчәк” исемле балалар
оешмасын җитәкли. Әлеге оешма авыл балаларына патриотик, интернациональ тәрбия
бирү юнәлешендә эшләгән.

4 нче укучы “Имән” шигырен сөйли.

Юл чатында ялгыз гына
Үсеп утыра бер карт имән.
Тирә-ягы яшел чирәм,
Ботаклары җиргә тигән.
Таң җилләре җилфер-җилфер
Җилфердәтә яфракларын,
Имән җырлый искә төшереп
Шаулап үткән яшь чакларын.

Мең ел элек кемдер монда
Җир казыган, тир тамызган.
Һәм беренче кат имәннең
Яшәү иртәсен кабызган.

“Чишмә” (М. Җәлил шигыре, Ж. Фәйзи көе ) җыры башкарыла.

Яр астыннан чишмә ага
Челтер-челтер тавышы.
Жил искәндә иелеп кала
Читкә үскән камышы.
Челтер-челтер чишмәбез,
Ярдан балчык ишмәгез!
Суны шуннан эчегез,
Башка жирдән эчмәгез!
Пионерлар чишмәсеннән
Колхозчылар су ала.
Кызыл сакчы аргамагын
Шул чишмәдән сугара.
Челтер-челтер чишмәбез
Күгелҗем тау ярында.
Су эчмичә китмәгез,
Поход үткән чагында!

5 нче укучы “Чәчәкләр” шигырен сөйли.

Барыгыз болынга, балалар!
Йөгрегез, уйнагыз, көлегез!
Елмайсын күреп шат аналар,
Юансын боеккан күңлегез.
Болында күп матур чәчәкләр,
Барсы да татлы хуш ислеләр.
Нәркисләр, сөмбелләр һәм мәкләр
Нәкъ сезнең ирнегез төслеләр.
Җил көйләп тибрәтә аларны,
Иркәли кояшның нурлары.
Алар бит изге Җир-ананың
Сөекле кызлары, уллары.

Алып баручы:

1931 нче елда шагыйрь 1нче Мәскәү Дәүләт университетын тәмамлый. Шул арада
“Кечкенә иптәшләр”, “Октябрь баласы” исемле татар
журналлары чыгаруда катнаша, аларның җаваплы редакторы була.

6 нчы укучы “Җырларым” шигырен сөйли.

Җырларым, сез шытып йөрәгемдә
Ил кырында чәчәк атыгыз
Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
Шулкадәрле җирдә хаккыгыз!
Сездә минем бөтен тойгыларым,
Сездә минем керсез яшьләрем.
Сез үлсәгез, мин дә онытылырмын,
Яшәсәгез мин дә яшәрмен.
Мин кабыздым җырда ялкын итеп
Йөрәгем һәм хаклык кушканны.
Җырым белән дусны иркәләдем,
Җырым белән җиңдем дошманны.
Үлгәндә дә йөрәк туры калыр
Шигыремдәге изге антына.
Бар җырымны илгә багышладым,
Гомеремне дә бирәм халкыма.
Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә
Һәм үләргә кыю ир булып.
Гомрем минем моңлы бер җыр иде,
Үлемем дә яңрар җыр булып.

“Сугышка кадәрге фотосурәтләр” җырының көенә вальс башкарыла. (Экранда сугыш
чорындагы сурәтләр, күренешләр күрсәтелә).

Алып баручы:

1941 нче елда Муса Җәлил туган илне сакларга сугышка китә. Аның гимнастерка
кесәсендә шигырьләр язылган куен дәфтәре була. Ул редакциядә утырмый, һәрвакыт
частьләрдә, подразделениеләрдә йөри. Солдатлар арасында яши һәм үзенең
мәкальләренә, шигырьләренә материаллар җыя.

Алып баручы:

1942 нче елда Муса Җәлил каты яралана һәм тоткынлыкка төшә. Моабит төрмәсендә
утырганда бик күп шигырьләр, поэмалар иҗат итә.

7 нче укучы “Тик булса иде ирек” шигырен сөйли.

Юк, барсыннан да элек,
Тик булса иде ирек,
Кылчым булса кынымда,
Карабиным кулымда,
Сине саклап, туган җирем,
Мин ирләрчә үләр идем
Данлы сугыш кырында.

Тыныч көй астында “Кызыл ромашкалар” биюе башкарыла. Алып баручы “Кызыл
ромашкалар” шигырен укый.

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар.
Назлады җил аларны
Тибрәтеп ак чукларын,
Таң сипте өсләренә
Хуш исле саф чыкларын.
Чәчкәләр, кәефләнеп,
Җай гына селкенделәр.
Һәм кинәт шунда гаҗәп
Бер яңа хәл күрделәләр.
Ерак түгел моңаеп
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак түгел,
Кан шикелле кып-кызыл.
Ромашкалар бар да ак,
Аерылмый бер-берсеннән;
Ничек болай берүзе
Ул кызылдан киенгән?
Әйттеләр: “Син, сеңелкәй,
Ник үзгәрдең? Нишләдең?
Нигә кызыл чукларың?
Нидән алсу төсләрең?”
Әйтте кызыл ромашка:
“Төнлә минем яныма
Ятып батыр сугышчы
Атты дошманнарына.
Ул берүзе сугышты
Унбиш укчыга каршы;
Чигенмәде, тик таңда
Яраланды кулбашы.
Аның батыр ал каны
Тамды минем чукларга.
Минем кызыл күлмәгем
Бик охшады Чулпанга.
Егет китте, мин калдым
Канын саклап чугымда,
Көн дә аны сагынып
Балкыйм мин таң нурында.

8 нче укучы “Ышанма” шигырен сөйли.

Сиңа миннән хәбәр китерсәләр
“Ул егылган арып”,– дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!
Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, якын күрсәләр.
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
“Алмаштырган илен”,– дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!
Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, мине сөйсәләр.
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
“Муса инде үлгән”,– дисәләр,
Син ышанма, бәгърем!
Мондый сүзне
Дуслар әйтмәс, сине сөйсәләр.

Алып баручы:

Шпандау хәрби төрмәсендә 1944 нче елның 25 нче августында Муса Җәлил җәзалап
үтерелә.

1956 нчы елның 2 нче февралендә М. Җәлилгә Советлар Союзы Герое исеме бирелә.
“Моабит дәфтәрләре” Ленин премиясенә лаек була.

Укучылар, без бүген Муса Җәлилнең туган көненә багышлап кичә үткәрдек.
Бүгенге тынычлык өчен көрәштә М. Җәлил дә үзенең шигырьләре белән сезнең сафта
янәшә атлый. Ул якты һәм матур тойгылар тәрбияли, кешеләрдәге һәм тормыштагы
матурлыкны күрергә һәм шул матурлык өчен көрәшергә чакыра, туган илне яратырга,
аңа тугрылыклы булырга өйрәтә. Халык батыр улын беркайчан онытмый. Һәр шәһәрдә
диярлек М. Җәлил исемен йөрткән урам бар, аңа һәйкәл куелган. Казанда опера һәм
балет театры М. Җәлил исемен йөртә. Безнең туган шәһәребез Әлмәттә дә аның исеме
белән аталган урам бар, герой-шагыйрьгә һәйкәл куелган. Герой-шагыйрь М. Җәлил
исеме һәрвакыт күңелләрдә саклансын.

Шагыйрь кыска гомер кичерсә дә, аның исеме мәңгелек! Кичәбезне “Җилләр”
шигыре белән тәмамлыйбыз.

9 нчы укучы “Җилләр” шигырен сөйли.

Җилләр, җилләр, исегез,
Болытларны кисегез!
Зәңгәр диңгез өстендә
Ак дулкыннар ишегез!
Җилләр, җилләр, сез җитез,
Сез исәсез нинди тиз!
Тик бер сорау бирергә.
Зинһар, рөхсәт итегез!
Җир йөзендә шундый тук,
Шундый иркен тормышлы,
Шундый киң һәм шундый нык,
Шундый матур күренешле,
Әллә ничә диңгезле ,
Әллә ничә урманлы,
Шат кояшлы, көндезле
Тагын берәр ил бармы?
Җилләр, җилләр әйттеләр:
– Мондый ил тик бер генә;
Чәчәк кенә, гөл генә
Безнең туган ил генә.

Кулланылган әдәбият:

Муса Җәлил. “Кечкенә дусларга”. Шигырьләр, поэмалар. (Казан, 1980
ел.)
Муса Җәлил. Әсәрләр. (Казан, 2004 ел.)
Муса Җәлил. Хатлар, поэмалар, биографик материаллар. (Казан, 1976
ел.)
Муса Җәлил. Шигырьләр. I том. (Казан, 1975.)
Муса Җәлил. “Моабит дәфтәрләре”. (Казан, 1963 ел.)
Музыка хрестоматиясе. (Казан. “Мәгариф” нәшрияты.1999 ел.)
“Уйныйбыз да, жырлыйбыз” хрестоматиясе. (Яр Чаллы, 1991 ел.)

Источник

Ситдикова Розалия Хадиулла кызы

I категорияле татар теле һәм әдәбияты

укытучысы

Казан шәһәре Совет районы 111 нче

рус-татар урта гомуми белем мәктәбе

Муса Җәлил безнең күңелләрдә.

(Әдәби-музыкаль кичә, укучыларның шигырь бәйгесе).

Сыйныфтан тыш чараны үткәрүнең максаты һәм бурычлары:

-укучыларда Муса Җәлил иҗатын өйрәнүгә кызыксыну тудыру;

-укучыларга патриотик тәрбия бирү;

-әдәби иҗатка сәләтле балаларны барлау һәм ачыклау;

-укучыларның сәләтләрен үстерергә ярдәм итү.

Февраль аенда безнең мәктәбебездә халкыбызның каһарман шагыйре Муса Җәлилнең туган көненә багышланган шигырь бәйрәме була.

Бәйрәм мәктәпнең актлар залында уздырыла. Билгеләнгән сәгатьтә матур итеп киенгән укучылар залга җыйнала. Зал бәйрәмчә бизәлә. Сәхнәдә Муса Җәлил портреты. Талгын гына музыка уйный. Стеналарда язучының шигырьләренә караган балалар рәсемнәр күргәзмәсе, иллюстрацияләр, башваткычлар эленә. Аерым бер почмакта Муса Җәлилнең китапларыннын торган китаплар күргәзмәсе оештырыла. Укучылар алдан кереп, рәсемнәрне карыйлар, ребуслар чишәләр. Китаплар күргәзмәсе белән танышалар. Укучылар өчен ”Иң яхшы шигырь сөйләүче”, ”Иң актив катнашучы”, ”Матур җырчы”, ”Яшь рәссам”, ”Тапкыр укучы” номинацияләрендә мактау грамоталары әзерләнә. Жюри әгъзалары билгеләнә.

Тантаналы музыка яңгырый. Сәхнәдә интерактив тактада Муса Җәлилнең тормыш юлын һәм иҗатын чагылдырган презентация күрсәтелә башлый.

Беренче алып баручы.

Җырым белән дусны иркәләдем,

Җырым белән җиңдем дошманны.

( Муса Җәлил).

Исәнмесез, кадерле укучылар, хөрмәтле укытучылар, ата-аналар!

Бүген без бу залга халкыбызның атаклы шагыйре, Советлар Союзы герое, каһарман язучыбыз Муса Җәлилнең туган көнен билгеләп үтәргә җыелдык. Бүгенге кичәдә укучылар без сезнең белән яраткан язучыбызның иҗаты һәм тормыш юлы буенча сәяхәт итәрбез. Муса Җәлилнең шигырьләренә язылган җырларын тыңларбыз. Балалар өчен язган шигырьләрен сөйләрбез. Шигырьләрне матур һәм сәнгатьле итеп сөйләүче укучыларга мактау грамоталары бирелер.

Икенче алып баручы.

Муса Җәлил… Бу исем һәр татар кешесенә, һәр мәктәп баласына яхшы таныш. Ул халык йөрәгендә Ватанга тугрылык, үлемсезлек, батырлык һәм каһарманлык сомволына әверелгән.

Батыр үлә, үлмәс ант булып,

Батырлыклар белән макталып,

Исмең калсын, үзең үлсәң дә,

Тарихларда укып ятларлык.

Шагыйрьнең Моабит төрмәсендә язылган шигырьләре, дистәләгән чит ил һәм Россиядә төрле милләт телләренә тәрҗемә ителеп, бөтен дөньяга таралды.

Икенче алып баручы. Муса Мостафа улы Җәлилов (Муса Җәлил)1906 нчы елда Оренбург өлкәсенең Мостафа авылында күп балалы крестьян гаиләсендә дөньяга килә. Башлангыч белемне туган авылында ала. Аннан соң Оренбургның “Хөсәения” мәдрәсәсендә укый.

Яшьләй әдәбият дөньясына кереп китә. Беренче шигырен 13 яшендә яза. Ул шигырь “Бәхет” дип ала һәм “Кызыл йолдыз” газетасында басылып чыга. Имзасын “Кечкенә Җәлил” дип куя.

Беренче алып буручы. Муса Җәлил балачагыннан ук ул Габдулла Тукайның иҗаты белән кызыксына, шигырьләрен бик яратып укый. Тукайга ияреп беренче шигырьләрен яза башлый. Шагырь булып җитлеккәч, Габдулла Тукайга багышлап бик күп шигырьләр дә яза.

Тукайны сагыну

(Бала күңеленнән)

Арабызда безнең күптән түгел

Яшь агабыз – Тукай бар иде.

Безнең кебек ул да керсез күңел,

Һәр сабыйга якын дус иде.

Уйный иде бергә безнең белән,

Сөя иде безне җан атып,

Ерак иде күңеле тәкәббердән,

Үләр иде безне яратып.

Яза иде безгә җырлар, моңнар,

Әкиятләр, матур шигырьләр.

Өйрәтә иде төрле шәп уеннар,

Туймый иде уйнап күңелләр.

Икенче алып баручы.1922 елның көзендә Җәлил Казанга килә, “Татарстан” газетасында эшли, рабфакта укый. Яңадан Оренбурга кайтып яшьләр белән эшли.

1927 нче елда Муса Җәлил Мәскәү дәүләт университетының этнология(әдәбият) факультетына укырга керә. Шул вакытта Мәскәүдә татар телендә чыгарыла торган “Кечкенә иптәшләр”, “Октябрь балалары” исемле балалар журналларында җаваплы редакторы булып эшли, шигырьләр иҗат итә.(Презентация дәвам ителә)

Икенче алып баручы. Утызынчы елларда Муса Җәлил рус язучыларының балалар өчен язылган әсәрләрен татар теленә тәрҗемә итүдә актив катнаша. Агния Барто, Самуил Маршак, Нина Саконская әсәрләрен тәрҗемә итеп, Казанда бастырып чыгара.

Беренче алып буручы. Шагыйрь буларак Муса Җәлил балалар әдәбияты өлкәсендә зур мирас калдыра. Аның нәниләр өчен язылган парчалары, шигырьләре гаҗәеп төгәл формада эшләнгән. Язучы балалар психологиясен тирән аңлый һәм бөтен нечкәлекләрен белеп эш йөртә.

Әйдәгез, дуслар,

Барыйк өмәгә!

Сыналсын көчләр

Шушы өмәдә.

Алыйк көрәкләр,

Алыйк сәнәкләр.

Бездә бит дәрт бар,

Көч бар, сәләт бар.

Кечкенә кызы Әминәгә һәм нәни дусларына багышлап язган матур шигырьләрен хәзерге көндә дә балалар яратып укыйлар һәм сөйлиләр.

Сәхнәгә Муса Җәлилнең 3 нче сыйныф укучылары сәхнәләштерелгән “Бишек җыры “ шигырен сөйли.

(Шигырь бәйгесендә катнашучы 1-2 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Җәлилнең балалар өчен язган шигырьләренә атаклы композиторларыбыз көйләр дә язганнар. Хәзер без аларның кайберләрен тыңлап та үтәрбез.

“Карак песи”. Муса Җәлил сүзләре. Җәүдәт Фәйзи музыкасы. 4 нче сыйныфның рус группасы укучылары башкара.

Икенче алып баручы. 1940 нчы елда бу җырлар ноталары белән бергә “Балалар өчен беренче альбом” исемле китапта басылып чыга.

Муса Җәлилнең балалар өчен язылган әсәрләре төрле жанрларда, төрле буяулар кулланып иҗат ителгән. Ул укучыларны туган илне сөяргә, хезмәтне яратырга, шат яшәргә чакыра.

Йомшак кына җылы җилләр исте,

Тирбәндереп инешне!..

Җыйналыгыз, дуслар, уйнап-көлеп,

Ямьләндерик эшле тормышны!..

Хәзер без сезнең белән Муса Җәлилнең нәни дуслары өчен язган шигырьләрен тыңлап үтәрбез.( Шигырь бәйгесендә катнашучы 3-5 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Беренче алып баручы. Муса Җәлилнең балалар өчен язган әсәрләрендә балачакның бәхетле мизгелләрен күрми мөмкин түгел. Бу хисләр “Сәгать” җырында да ачык чагыла.

“Сәгать” җыры. Муса Җәлил сүзләре, Җәүдәт Фәйзи музыкасы. 4 нче сыйныфның рус группасы укучылары башкара.

Икенче алып баручы. 1941 нче ел. Фашистлар Германиясе илебезнең чикләрен бәреп керә.(Дәһшәтле музыка яңгырый). Барча халык азатлык сагына күтәрелә.

Тик бер бурыч хәзер ил алдында:

Тар-мар итеп дошман көчләрен

Илдән куу…

Иптәш, ә син бүген

Фронт өчен нәрсә эшләдең?

Беренче алып баручы.

Муса Җәлил дә үзе теләп сугышка китә.

Каләмемне салдым юл сумкама,

Автоматым тактым аркама.

Фашистларга каршы пуля һәм җыр

Бил каешымда бергә саклана.

Беренче алып баручы. Ул барлык солдатлар белән беррәттән туган җирен, туган илен саклый һәм шул ук вакытта “Волхов” фронтында, “Отвага” газетасы редакциясендә хәрби корреспондент булып та эшли. Сугыштан буш вакытларында каләмен кулыннан төшерми, үзенең шигъри иҗатын дәвам итә.

Өлкән сыйныф укучылары “Дулкыннар” җырын җырлыйлар.( Муса Җәлил сүзләре Рөстәм Яхин музыкасы)

Икенче алып баручы.

Белмим, тагын нинди упкыннарда

Мин чайкалып шулай йөзәрмен.

Тик һәркайчан сулган яңагымда

Соңгы яшен дусның сизәрмен.

Күп татыдым җирдә мин ачысын

Үзәк өзгеч авыр сагышның.

Елатып һәм кайнар үбештереп,

Дустым белән, язмыш, кавыштыр!

Сәхнәгә 4 сыйныф укучылары чакырыла.

“Кызыл ромашкалар”Муса Җәлил. (Укучылар шигырьне сәхнәләштереп күрсәтәләр).

Талгын музыка яңгырый. Укучылар шагыйрьнең сугыш вакытында язган шигырьләрен сөйлиләр.(Презентация күрсәтү дәвам ителә. Шигырь бәйгесендә катнашучы 6-8 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Беренче алып баручы.1942 нче елның азагында Волхоф фронтында каты сугышлар бара.Чолганышта калган шагыйрь каты яралана һәм дошман кулына эләгә.

Беренче алып баручы. Төрмә.

Чәнечкеле тимер чыбык белән

Уратылган безнең йортыбыз.

Көне буе шунда казынабыз,

Әйтерсең лә тирес корты без.

Кояш чыга койма аръягында,

Күрше кырлар нурга коела.

Тик нигәдер аның нуры безгә

Тими үткән кебек тоела.

Әмма әсирлектә дә Җәлил иҗатын дәвам итә. Балалар өчен дә, зурлар өчен дә шигырьләр яза. Муса Җәлил соңгы сулышына кадәр туган илгә биргән антына тугры кала.

Кичер мине, илем, синең бөек

Исмең белән килеп сугышка

Данлы үлем белән күмәлмәдем

Бу тәнемне изге сугышта.

Язучының батырлыгы бик күп сәнгать әһелләренә иҗат итәргә көч бирә. Татар халкының атаклы рәссамы Харис Якупов Җәлилнең төрмәдәге батырлыгын “Хөкем алдыннан” картинасында чагылдыра.(Интерактив тактада рәссамның “Хөкем алдыннан” картинасы күрсәтелә).

Өлкән сыйныф укучылары “Сагыну” җырын җырлыйлар.( Муса Җәлил сүзләре З. Хәбибуллин музыкасы)

Икенче алып баручы. Хәзер без Муса Җәлилнең әсирлектә вакытта язган шигырьләрен тыңлап үтәрбез. ( Шигырь бәйгесендә катнашучы 9-11 сыйныф укучыларының чыгышлары тыңланыла).

Шагыйрь күңеле иреккә омтыла. Бу хисләр аның шигырьләрендә дә чагыла.

Син очарсың, бәлки, минем илгә,

Син ирекле, җитез канатлы.

Тик әйт, кошчык,

Синең минем янга

Бу килүең соңгы кабатмы?

Әсирлектә вакытта шагырь яшерен оешма төзи. Фашистларга каршы пропаганда алып бара.

Ләкин явыз хыянәтче доносы буенча бу оешманың эше фашистларга билгеле була. Фашистлар Мусаны һәм аның 11 көрәштәшен үлемгә хөкем итәләр. Җәлилнең соңгы шигырьләре “палач балтасы астында” языла.(Дәһшәтле музыка яңгырый)

Беренче алып баручы.

Мин, тез чүкмәм, катыйль, синең алда,

Кол итсәң дә, тоткын итсәң дә.

Кирәк икән, үләм аягүрә,

Балта белән башым киссәң дә!

Икенче алып баручы.1944 нче елның 25 нче августында Плецензее төрмәсендә 11 җәлилченең гомере өзелә. Советлар Союзы Герое, каһарман шагыйребез Муса Җәлилнең исеме үлемсез.

Гомрем минем моңлы бер җыр иде,

Үлемем д яңгырар җыр булып.

Батыр язучыбызның шигырьләре буыннан буынга күчеп, һәрвакыт халкыбыз күңелендә яңгырар.

Әйдә, җырым,

Батыр җиңү дәртен

Алып керик ялкын эченә.

Мин калмасам җирдә,

Син калырсың

Һәйкәл булып үлмәс эшемә.

Жюри әгъзалары шигырь бәйгесендә катнашучы укучыларның чыгышларын, рәсемнәрен, җырларын, иҗади эшләрен бәяли. Тантаналы рәвештә төрле номинацияләрдә катнашкан укучыларга мактау грамоталары тапшырыла.

Кулланылган әдәбият исемлеге:

1.Муса Җәлил. Әсәрләр. “Мәгариф” нәшрияты 2004 нче ел.

2.Муса Җәлил “Парашютсыз курчак” Казан. Татарстан китап нәшрияты 2004 нче ел.

3.Зиннур Мансуров. Җырларыбыз. Казан. Татарстан китап нәшрияты 1989 нчы ел.

4.Муса Җәлил. Әсәрләр дүрт томда. Казан. Татарстан китап нәшрияты 1976 нчы ел.

Источник

06.03.2017

Муса Җәлил — шагыйрь, көрәшче, Бөек Ватан сугышы герое .

учитель татарского языка и литературы

Сценарий вечера посвященное татарскому поэту Мусе Джалилю. Мероприятие проводилась для русскоязычных учеников для 3-6 классов.

Оценить

1246

Содержимое разработки

Муса Җәлил – шагыйрь, көрәшче, Бөек Ватан сугышы герое.

Максат:балаларны М. Җәлилнең тормыш юлы, аның иҗаты белән таныштыру. Шигырьләрен сөйләп карау, көйгә салынган шигырьләрен җырлау.
Тәрбия бурычы: шагыйрьгә карата ярату хисләре уяту.
Үстерү бурычы: игътибарлылык, күзәтүчәнлек, ишетү, сөйләм телен, сүз байлыкларын үстерү, аларны активлаштыру.
Белем бирү бурычы: балаларның М. Җәлил турындагы белемнәрен тулыландыру.
Төп белем бирү өлкәсе: танып белү, социаль-аралашу үсеше.
Интеграль белем бирү өлкәсе: аралашу,танып белү, сөйләм үсеше.
Методик алымнар һәм чаралар: сөйләм, әңгәмә, сорау, аңлату, шигырьләр.
Җиһазлау:М. Җәлил портреты, китаплары, слайдлар

Укытучы — Исәнмесез, балалар?

— Балалар, безбүгенге кичәбезне, Муса Җәлилнеңиҗатынабагышларбыз.. Сез Муса Җәлилнекембуларакбеләсез? (шагыйрь…) Муса Җәлил… Буисемһәркемгәяшхытаныш. Шагыйрь, көрәшче. БөекВатансугышы герое.

1 укучы — Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә Оренбург өлкәсе, Мостафаавылындатуа. ӘнисеРәхимәапашигърикүңеллебула, шигырьләряза, җырларчыгара. Муса Җәлил 6 яшьтәнүкукыргакерә. Беренчешигыренул 9 яшендәяза. Бәләкәйчактанүкбикзирәк, сәләтлебула, рәсемнәрясарга, уйнаргаярата.

2 укучы -Кечкенә буйлы, коңгырт кара күзле Муса концертларда шигырьләрен оста сөйләүче була. Шул зирәклеге, тырышлыгы белән ул авыл халкы арасында да дан казанып өлгерә.

Укучы -Муса Джалиль родился 15 февраля в Оренбургской области. В школе учился очень хорошо, за два года он выучился в начальной школе и перевелся в 5 класс. Первое стихотворение написал в 9 лет. А теперь ученики 2 класса расскажут стихотворение

“Куян”

Куян салкыннан

Туңган, куырылган;

Башы салынган,

Колагы шиңгән.

Әйдәгез, дуслар,

Аны терелтик,

Җылы бүлмәгә,

Мәктәпкә илтик.

Куян уянды,

Куркып уйланды,

Сикереп урманга

Чабып югалды.

— Куян, син кайда?

— Яшел тугайда.

— Куян, син кайда?

— Ерак чүлләрдә.

— Куян, син кайда?

— Калын урманда.

— Куян, син кайда?

— Карлы буранда.

Әйдәгез, дуслар,

Кырны, урманны,

Чүлне актарып

Табыйк куянны.

Укытучы — Булдырдыгыз, балалар, урыннарыгызга утырыгыз. Менэ шулай, күңелле итеп, Мусаның балачагы үтеп тә китә.

Укучы -1922 елда Муса Казанга килә. Укырга керә. Аннары Мәскәүдә «Кечкенә иптәшләр» дигән балалар журналында редактор булып эшли башлый. Бик күп шигырьләр яза, аның иҗат иткән шигырьләренә көйләр языла.Мусаның гайләсе барлыкка килә, хатыны Әминә, кызы Чулпан туа. Ул аларга багышлап бик күп шигырьләр иҗат итә.

Укучы -В 16 лет Муса приезжает в Казань. Поступает учиться. Потом он уезжает а Москву и работает редактором в детском журнале . Много пишет, а на его стихи композиторы пишут мелодию.

Укытучы -Муса Җәлилнең балалар өчен язган шигырьләре белән тирәнрәк танышыйк.

(Өч бала “Сәгать шигырен рольләргә бүлеп сөйлиләр). 3 класс

Настя Сәгать суга: «Даң-даң!..”

Хәбәр бирә таңнан:

Бакчага барырга

Унбиш минут калган.

Сикереп торды Марат,

Күрә — эшләр харап.

Тагын соңга калган

Шул йокыга карап.

Алексей. Сәгать йөри “Келт-келт,

Тиз бакчага кит-кит!

Настя Марат аңа дәшә:

Сергей “Тукта, мине көт-көт!”

Алексей Сәгать җырлый “Диң-диң,

Мин бит туктый белмим.

Моннан ары зиң-зиң,

Миңа карап йөр син!”

“Карак песи” шигыре. 3 сыйныф

Чоландагы ак майга

Ияләшкән күселәр.

Мин чоланны сакларга

Куштым ала песигә:

Мияу, мияу пескәем!

Барчы, зинһар, чоланга,

Майны сакла күседән,

Оясыннан чыгарма!

Песи күргәч күселәр,

Койрыкларын кыстылар.

Йөрмәделәр чабышып,

Ярыкларга постылар.

Мияу, мияу пескәем!

Колак салдың сүземә!

Каравылдан бушагач,

Сөт бирермен үзеңә.

Иртә белән майга дип

Чыксам күзем акайды.

Явыз песи бер үзе

Ялт иттергән ак майны!

Мияу, мияу пескәем,

Хыянәтче икәнсең.

Саклый торган маеңны,

Үзең ашап киткәнсең.

”Күке” шигыре 4нче сыйныф укучылары

Калын урманда,

Гел кичкә каршы,

Ишетелә моңлы

Бер кошның тавышы:

– Кәккүк, кәккүк,

Кәккүк,кәккүк!

Ул ялгыз яши,

Чыгармый бала,

Менә шунлыктан

Ямансу аңа!

– Кәккүк, кәккүк,

Кәккүк,кәккүк!

“Көз” шигыре 4нче сыйныф укучылары

Киң болыннарда,

Урман-кырларда

Агачлар-гөлләр,

Күрәмсез, дуслар,

Кибеп сулдылар.

Уйсу җирләрдә,

Елга, күлләрдә,

Көзге салкыннан,

Күрәмсез, дуслар,

Сулар туңдыла

“Чишмә” шигыре 4нче сыйныф укучылары

(Яр астыннан чишмә ага,

Челтер-челтер тавышы.

Җил искәндә иелеп кала

Читкә үскән камышы.

Челтер-челтер чишмәбез,

Ярдан балчык ишмәгез!

Суны шуннан эчегез,

Башка җирдән эчмәгез!

Укучы — Муса Җәлил 1941нче елда фронтка китә. Фашистларга каршы көрәшә. Сугышта авыр яраланып, әсирлеккә эләгә. Аның 791 көнгә сузылган газаплы тормышы башлана. Шагыйрь туган илен халкын сатмый. Әсирлектә дә фашистларга каршы көрәшен туктатмый. Шигырьләр яза. Алар туган илебезгә кайта. Моабит дәфтәрләре исеме белән китап итеп чыгарыла.

Укучы — В 1941 был призван в Красную Армию.В 1942 году он тяжело ранен и поподает в плен. Уже В сентябре 1942 года в числе других военнопленных Джалиля перегнали в лагерь под Двинском.Ни жестокие пытки, ни посулы свободы, жизни и благополучия не сломили его воли и преданности Родине. Тогда он был приговорён к смерти. 25 августа 1944 г. казнён на гильотине.

“Чәчәкләр” шигыре 6 сыйныф

Барыгыз болынга, балалар!
Йөгерегез, уйнагыз, көлегез!
Елмайсын күреп шат аналар,
Юансын боеккан күңлегез.

Болында күп матур чәчәкләр,
Барсы да татлы хуш ислеләр.
Нәркисләр, сөмбелләр һәм мәкләр,
Нәкъ сезнең ирнегез төслеләр.

Җил көйләп тирбәтә аларны,
Иркәли кояшның нурлары.
Алар бит изге Җир-ананың
Сөекле кызлары, уллары.

Бу җирдә күп булды сугышлар,
Янгыннар, явымнар, давыллар,
Киселде күп батыр тормышлар,
Янды зур калалар, авыллар.

Ил эчен барды бу зур көрәш,
Давыллы, дарылы елларда.
Сеңде бу туфракка күпме яшь,
Күпме кан тамды бу кырларга.

Шул каннар һәм яшьләр аркылы,
Ил бөек җиңүгә иреште.
Яз килде; дулкынлы, ялкынлы,
Чәчәккә төренде җир өсте.

Бу гөлләр шытты Җир-ананың
Яралы йөрәге түрендә.
Ничек ул йөрәкнең янганын
Мин күрәм аның һәр гөлендә.

“Кызыл ромашка” шигыре 5 сыйныф