Шагаа байырлалы сценарий бичии болуке

Эртирген башкы: Сарыглар А.А.

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение — детский сад «Чечек» комбинированного вида  с. Кызыл-Мажалык Барун-Хемчикского кожууна Республики Тыва.

«Шагаа байырлалы-биле»

улуг болук

                                               Башкы:

                                                        Сарыглар Азиана Александровна

                            с. Кызыл-Мажалык,2021 чыл.

Шагаа байырлалы-биле!

Сорулгазы: Шагаа дугайында билиин быжыктырар. Тыва улустун сагып чораан сагылдарын, чанчылдарын уругларга билиндирер. Сагынгыр, тывынгыр болурунга, оюннарга даянып кижизитпишаан, уругнун чугаазын, сос-домаан сайзырадыр.

Дерилгези: Тыва ог тургузар (чартык ог ханазы), иштин дерип салып каан  тыва эдилелдер, суугу, тыва аъш-чем, тос карак, артыш, хонекте суттуг шай, магнитофон, тыва аялгалалар.

Киржикчилери:  Кырган ава, Башкарыкчы.

Б: (Ол уеде сыгыт-хоомей оожум ырлап турар)

     Харлыг кыштын адак айы тонгелекте

     Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

     Шагаа келди, курай-курай!

     Куске чылын удевишаан

     Инек чылын уткуулунар!

Эргим уруглар, база байырлалга келген аалчылар!

Силерни Шагаа байырлалынче чалавышаан, чаа унуп олурар Инек чылы-биле кан-дег кадыкшылды, аас-кежикти база улуг-улуг чедиишкиннерни кузедивис.

Бо хун бис шупту ийи аалга уступ алгаш, шагаалап байырлаалынар уруглар. Мээн аалым уруглары бо, бистер устуу аал-дыр бис. Бо таланын уруглары кырган ава-биле алдыы аалдын уруглары болур.  Ойнап, хоглээр кырган-аванын аалынче чоруулунар.

(мал магат алгызы)

Б – Кырган –ававыс аалында чедип келдивис. Улуг улусту мурнай экиилеп чолукшуур. Чолукшуулунар, уруглар кырган- ава- биле.

Амыр-ла кырган-авай!

Амыр-ла, амыр!

Шагаа-найыр чаагай-ла бе?

Чаагай, чаагай

Кыштан хур-ле болду бе?

 Ыт — куш сол-ла бе?

Б:  Устуу аалдын уруглары база бистин алдыы аалдын уруглары хондур-дундур, ойнап-хоглеп,  шагаалаарынын мурнунда уругларнын танцы-самын корээлинер.

                                     ТАНЦЫ УРУГЛАР

Б: Эрте бурун уелерден,

Эргилделиг чылдын бажы

Шагаа хуннун час айнын

Бир чаада уткуп чораан.

Б: Эрги чылды удеп, чаа чылды уткуп турар  байырлал-дыр. Шагааны тыва улус ыявыла байырлаар турган, ойнап-хоглеп сагыш-сеткилин байырлаар, шупту чуве эки болзун-деп, кузээр байырлалывыс-дыр уруглар.

Б: Шагаа деп чул? Улаштыр дыннаалынар уруглар?

                                 ШУЛУКТЕР

Шагаа деп чул?                            Дарима

Шаандагы огбелернин

Санын салып, чажыын чажып

Сагып келген чанчылы-дыр

Аът мунуп, шары мунуп

Аалдар кезип ойнап- хоглеп

Аралажыр байыры-дыр.

Шагаа дээрге тыва чоннун  

Чаагай кузел чанчылы-дыр       Очур

Ай чаазын, хуннун эртенин

Алгап йорээн байыры-дыр.

                                               Шулук Вика

Огбелерим ыдыы- Шагаам

Ондур бедик сузуглелим

Чанчыл, езу, ужурларын

Чангызын-даа кагбас дээн мен.

Б: Огбелернин сагып келген, салгал дамчып чедип келген чанчылдарын, сагылгаларын чугаалаптаалынарам.

Сагылгалар

КЫРГАН_АВА

1.Улуг улус чугаазынга киришпес

2.Хачы — биле ойнавас, хачы аскы анганнатпас.

3. Ак сут топ болбас

4.Аалга келген улусту шайладып хундулээр

5. Ыыткыр кегирбес, ыыткыр эзевес.

6.Эргинге олуруп, туруп болбас, эргин ажыр мендилешпес.

7. Аржаан суг бажынга ойнап болбас

8. Бажынга улус келирге тенектенип болбас

9. Паш дуву халыратпас

10. Хымыш бажы чылгавас

11. Огге олурган улусче хыйыртай корбес

БАШКЫ

1.Улуг улус ады адавас.

2. Бичии уруглар эвилен ээлдек болур.

3. Аякта шайын шалырадыр ижип болбас.

4. Огге алгырбас, сыгырбас

5. Улуг улус мурнундан эртпес

6. От- биле ойнавас, отче дукпурбес

7. Бичии улус ааспырак болбас

8. Хул баспас, от орну базып артавас.

9. Аяк эрии ызырбас

10. Эр кижи баскактанып олурар, кыс улус согедектей олурар

11. Улуг улус мурнундан эртип болбас.

Б:  – Салгал дамчып чедип келген чанчылдарын,

Откут кылдыр бадыраалы.

ЫРЫ «ЧАНЧЫЛЫВЫС ЧАРАШ»

Ажы- чемин делгей салган

Аалдарынче чалажыр-даа                 Алина

Суттуг шайын ижип ора

Судун оргуп чалбарыыр-даа

Кырган-ава – Дан атты хун унду, чаа-чыл-даа  унуп келди. Оран-тандыга чалбарып, ак шайывыс бажын чажайн. ( ак суттуг шайын бажын чажып, чалбарып, йорээп чугаалаар )

Айым чаазы,

Хуннум эртени

Уткуп турар чаа чылым,

Уттундурбас кежиктиг

Уттунмас буянныг болзун,

Эки чуве элбек болзун,

Багай чуве чок болзун,

Оршээ, хайыракан

Арат чонум, ажы толум

Аас кежиктиг-ле чоруур болзунам!

Аарык-аржык, думаа-халаа ырап-ла чоруур болзунам!

Оршээ, хайыракан!

Б:  Ындыг-ла болзунам! Оршээ!Оршээ!

Шулук  Ангыр

Артыжымнын чаагай чыдын

Айдызанып челбенир мен

Ак чум харны андаштанып

Арыгланып кактаныр мен

К-А Ам силерни база артыжап айдызаайн,  уругларым ( артыжавышаан чугаалаар).

К-А – чажыым чаштым, айдызанып, артыжанып, арыгландывыс, чум харга арыгланып кактандывыс –даа.

Б: Тыва чемнерден адаптаалынарам.

Ыры «Тыва чемни чоогланарам»

 Шулук Аяс

— Аалдардан аал дамчааш,                

Адаан моорей хайнып унер

Кырган, чалыы  бичиилер-даа

Кымнар анаа хоглевес дээр.

Б: –Шагаа будуузунде шупту улус хондур-дундур удувайын тывызыктажып, улегер-домактажып, чечен-чугаалап, дурген чугаалажып  адаанажып- моорейлежир чуве болгай. Улегер-домактажыптаалынарам че.

Б: Улегер состе нугул чок, Уер cугда балык чок

Б:  –Ам улегер домактажып каар бис бе?

Улегер домактар

КЫРГАН_АВА

Кижини багай дивес.

Кидисти чуга дивес

Улуургак болбас дээр.

Уйгужу чорбас дээр.

Эки аданын оглу сергек,

Эки иенин кызы шевер.

Ожеш ооделевес,

Оттунчек ооренир.

Улуургак болбас,

Улуун хундулээр.

Ооруучел кижи эки,

Ожеш кижи багай.

Чадаг кижээ чер ырак,

Чалгаа кижээ чем ырак.

Сеткилдин бичези херек,

Эртемнин улуу херек.

БАШКЫ

Сагыш улуг чорбас 

Шаан бодап чоруур

Адааргак болбас,

Олутпай чорбас

Чалгаа кижи бажын дырбаныр,

Чалгаа кижи домак дыннаалаар.

Харам кижи оорунге дуза чок,

Кара сеткил кижиге дуза чок.

Хоптактын кара коску

Хопчунун дома хой.

Кижи сагынгыр-даа болза

Кылбас болза ооренмес.

Холу шимчээр — хырны тодар,

Хоозун чугаа – дун бадар.

Ыглаган багай

Ыраажы чараш

Б: Бисте тывынгырлар, сагынгырлар кымнар ирги? Тывызыктарны кымнар баштай ыдыптарыл?

Тывызыктар

КЫРГАН-АВА

Артап болбас алдын орген

Дээп болбас демир орген

Беш алышкы

Дош чуктелди

Оттунчектин

Оогун чежип чададым

Хурен бугам

Хуннун кузар

БАШКЫ

 Кежээ келир

Эртен чанар

Дег-дег дээрге дээшпес,

Дегбе-дегбе дээрге-дегжир

Бирде сен бар,

Бирде мен баайн

Ог ишти

Шупту туткууш

Шагаа хунну моорейлиг                                  Дензин

Чадаг чарыш маргылдаалыг

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,

Шупту, хоглеп ойнаалынар.

Б: Дурген, дурген чугаалаптар

Дурген чугаадан дыннаалынар  

Дурген чугаа Дарима, Айслан

Б: Дыка ла чараш улегер домактаар, дурген чугаалаар уруглар дыр силер. Ам Кырган-ававыска оюндан ойнаптаалынарам уруглар

                                      Оюн «Аскак кадай»

Б — Моге шыырак оолдарнын танцы-самын корээлинер

Танцы «Аъдым»

Каргырааны-хоомейни           Ай-Херел

Картай –хаара бадыраалы

Холдарывыс туттунчупкаш

Кожамыктап бадыраалы.

                               КОЖАМЫКТАР

К-А: Кожамыктап турда –даа шыдаар уруглар –дыр кайызынга –даа алысбас.

Оюн «Ортеннежир»

«Чыл солуушкуну» Урансай, Дензин

Кырган-ава – Менээ аалдап келгеннинер дээш четтирдим, уругларым. Оруунар ажык, чоруунар чогузун. Мында силерге белектер белеткеп каан мен.

МБОУ «Ак-Дашская СОШ»

Сценарий разработка к национальному празднику Шагаа

«Ак чолдуг Шагаам»

Разработку составила:

Ондар Оляна Миш-ооловна,

учитель народоведения.

2015 чыл.

Сценарий «Ак чолдуг шагаам»

Сорулгазы:

1. Ада-огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу байырлалынын ёзулалдарын уругларга билиндирип, ооредир. Улустун аас чогаалын, фольклорун ансамбильдеринин ундезиннерин сайзырадыр.Хундулээчел, биче сеткилдиг, сонуургак болурунга кижизидер.

Дерилгези: ог-македи, улегер домактар бижээн плакаттар азар. Чалама, артыш, тос-карак, аяктар

Арга-методу: моорей-корулде, оюннар.

Чыыштын чорудуу:

Башкарыкчы:

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

Шагаа келди, курай-курай!

Башкарыкчы:

Шагаа — улус чонун тоогуден байырлалы.

Шагаа — эргилип кээр чаа — чылдын байырлалы.

Шагаа — чемзиг чемнин дээжизинин байлакшылы

Шагаа — чечен состун, уян ырнын байырлалы.

Башкарыкчы:

Шаг чаагай болзун, шагаа элбекшилдиг болзун,

Курай- курай!

Танцы «Шайывыс»

Кырган-ава. (йорээл чугаалаар, тос-карак-биле судун чашпышаан)

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис.

Чыл бажы келди,

Чылан бажы союлду,

Ажыл-ишчи, шудургу,

Оожум топтуг хой чылы

моорлап келди, курай-курай!

Дайын – чаа турбазын,

Бойдустун айыыл-халавы чок болзун, оршээ!

Арат –чонум амыр-тайбын, аас- кежиктиг болзун, оршээ!

Аарыг- хамчык турбазын,

Аш – чут турбазын, Оршээ!

Ак-кок дээр кезээде аяс турзун,

Алдын хунум улам чырык- чылыг болзун, оршээ!

Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин, оршээ!

Оран- чуртум сайзыразын,

Оглу- кызы ковей болзун, оршээ!

Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!

Аастыг чувеге амзатпадым

Эринниг чувеге дээртпедим,

Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!

Арат чонум амыр-тайбын чурттазын, оршээ!

Шупту: Курай-курай!

Ак-Сал ирей: санын салып, чеминин устун отче каар.

/Оон шупту чалама баглаар/

Башкарыкчы:

Амыр-ла, амыр?

шупту:

Амыр,амыр.

Башкарыкчы:

-Думаа-ханаа. ыт-куштан сол-ла бе, ынар?

-Сол-сол!

Башкарыкчы:

Соок кыштан, изиг чайдан мал- маган хур-ле бе, ынар?

Шупту:

Хур-хур ийин ынар.

Башкарыкчы:

Шагаа – шагнын эргилдези,

Чырык чаагай чолду оштаан,

Шагаа-биле! Чаа чыл-биле!

Курай-курай!

Шупту :

Курай-курай!

Башкарыкчы:

Монгулектин менгизи дег

Монгун баштыг кырган-ачай,

Алгаг-йорээл алгап бээрин

Ажы-толун дилеп тур бис.

Ак-Сал ирей:

Амыр-ла, амыр!

Ажы-толум, бугу чонум!

Шагнын чаагай эргилдези,

Шагаа-биле, курай-курай!

Аалдап келген чаа чыл

Кок хой чылын

Мынчаар номнаан:

Хой чылы тодуг-догаа эки чыл-дыр

Арбай-тараа, унуш-дужут

Аажок элбек болур чыл-дыр.

Ажыл-ишчи, эрес-кежээ болур болза

Амыдырал байлак болгаш тодуг болур.

Ак сут чажып, оран-чуртка тейлээр болза,

Буян чолду бурган башкы соннээр чыл-дыр.

Эки чуве бээр турзун!

Бак чуве ынай турзун!

Арат чоннун келир ойу

Аяс дээр дег чырык болзун! Оршээ! Оршээ!

Улуг-биче, кырган-чалыы

Ужур ындыг – чолукшуулу!

Башкарыкчы:

Акшый берген огбе кижээ

Ак-кок кадак тудуп сунуп,

Аас-кежик алгап-йорээп

«Амыр-ла!» деп чолукшуулу!

— «Амыргын-на амыр!» Шагаа-биле!

«Чолукшулга ёзулалы» /Кырган-ава, кырган ача-биле чолукшулга, чолукшулга кылгаш-ла огде олуттарынче олурар/

Ыры «Алдын Шагаа»

Ашак:

— Оой, кадай! Дыннап олур сен бе? Ыдык ак хойувус-даа шуут кыраан-дыр. Хоокуй каш малывысты оор-онер кылдыр остурген буянныг хой болгай. Ам канчаар кончуг чувел? Аныяк чуве ыдыктап албас болза, хоржок болган-дыр, чуу-даа чуве ужурлуг болгай, чуу-хооден аайлап корем.

/Уне бээр, соон дарый ийи оглу дузалажып унер/

Кадай:

— Ынчаар ыйнаан, ыдыктаар хире чувелер ийи уш-даа бар болгай аан- дээш,

— Ак аржаандан кыла кааптайн — деп чугааланмышаан, артышты аржаанга холуп ап белеткеп олурар.

/Ашак ол уеде аныяк хунажыкты киирип эккелгеш, артыштыг аржаан-биле аксы-думчуундан эгелээш чуп дагааш, ожукту хун аайы-биле уш катап долгандыргаш, мурнуу-барыын талазындан отка могейтир./

Башкарыкчы:

Эргилделиг он ийи чылдын

Ээлчеглиг аът чылы

Хамык чоруун чогуткаш

Чоруп туру курай-курай!

Танцы «Аъдым»

— Чаа чылдын ээзи болур

Каас-коя хой чылга

Чайыр алдын оваадайны

Чалап, сунуп кедирээли!

/Танцылаан уруглар хойга оваадайны кедирер./

Кадай:

Ада хунге, ие черге

Ак-кок дээрге, аржаан сугга

Айдыс кылып, чажыг чажып

Авыралдап чудуп тур мен

Оршээ-Оршээ!

Чаа унген хой чылывыста

Чаагай чолдан хайырла

Чалыы салгал омак-хоглуг

Чаагай оруун эдерер болзун!

Угааныг, арын-нуурлуг чорунар!

Узун назын назыланар!

Оршээ-оршээ!

/Уруглары кожамыктаар/:

Хой-ла малым арбын оссун – оой дынгылдай

Хоюг дугун соннеп чорзун- оо-дынгыл-дынгылдай.

Инек малым арбын оссун-оой дынгылдай

Итпек –хойтпаан биске берзин- оой дынгыл-дынгылдай.

Аккыр дуктуг ангор ошкум оой-дынгылдай

Арбын дугун биске берзин –оой-дынгыл-дынгылдай.

Чылгы малы хонаш долзун –оой дынгылдай.

Хымыс-суду элбек болзун –кру-кру –дынгылдай.

Ашак:

Ада-огбе бурун шагдан

Ажы-толге арттырып каан

Аас чогаал эртинези

Амдыгаа дээр уттундурбаан.

Шупту:

Шынап-ла!Ындыг-ындыг!

Башкарыкчы:

Тывызыктап, тоолдажып,

Дызырадыр танцы теп

Чанчыл болган шагавысты

салгакчылар улап чор бис.

Уруглар:

Дортен ала тонген болза

Доргун сынмас туру деп бе?

Торелдери тонген болза

Дор-ле сынмас олур деп бе?

Оолдар:

Алдан ала тонген болза

Алаак сынмас туру деп бе?

Алышкылар тонген болза

Аал сынмас туру деп бе?

Кадай:

-кожамыкка кончуг-дурлар

Кожа тыртып кааптар-дырлар

Тывызыкка кандыг силер?

Тывынар че сала кааптайн.

Бир уруг:

тывызыкка оолдар-даа кончуг-ла –дыр.

Тыва тыртып алырлар-дыр.

Дурген чугаага кандыг силер

Кагжып-шенеп коор бис бе?

( Азиат, Аржаан чугаалаар)

Ашак:

Дурген-чугаа ындыг-дыр че?

Улегер соске кандыг силер

Улежиксеп олур-ла мен.

Оол:

— Огбе чагыы-ондур бедик…

— торел билбес тоорээр,

Тоогу билбес турээр.

— Ада корбээнин оглу коор,

Ие корбээнин кызы коор.

Бир оол:

— Че, уруглар, чеченнежип корээли бе?

/Ийи (оол, уруг) кижи чеченнежир/

Башкарыкчы:

Бодалганы кым мурнай тып каар эвес, тывынарам , уруглар:

-20 ошкунун кулактары, карактары, мыйыстары шупту каажыл?

Уруглар: — 40 мыйыс, 40 карак, 40 кулак, шупту кады -120-дир.

— Шын-дыр!

Бир оол:

Ам ойнап корээлинерем!, Матпаадырны ойнайт кааптаалынарам!

Башкарыкчы : 2 кижи ойнаар.

(Улуг эргекти коргушкеш)

-Бо кымыл?

-матпаадыр баран харап турары ол-дур?

-айтыр салааны, бо кымыл?

-бажы курлуг паштанып турары ол-дур.

-ортаа сала, бо кымыл?

-Ортаа-Мерген, хойну озээш, союп-бузуп турары ол-дур

-бо кымыл?

-Уваа-шээжек уруктап, чээргеннеп экээри ол-дур.

-бо кымыл?

-биче моомей, буурек-баарак манап олурары ол-дур.

— Чадыр оглей туткан салааларже айыткаш»Кирип болур бе? Дээр,

-«Хоржок!»-деп харыылаар

-хоржок болза, хоржок ыйнаан, адыр шуве-дээш, чудуруундан сегирип алгаш_ чуп-чудурук, бип-билек, кып-кыры, оп-ожун, чап-чарын, оп-оорга, эп-эгин, тас колдук, кичик-кичик-дээш, кичигелеп эгелээр. / Шупту ырлаар «Арбай-Хоор»/.

Башкарыкчы:

Тываларнын тыны тудуш

Сузуглели чогум чудел?

Тыва кижи чоргааралы

Сулде-куду, ыдыы чудел?

Шупту:

Сагыызын дег хумагалыг

Чанчылдарда, ужурларда

Буян оргээн шажынында

Бурун шагнын Шагаазында.

/Шупту могеер/

Ыры «Алдын Шагаа»

Школаже белеткел болуунге ажык кичээл

Темазы: «Шагаа байырлалы»

Сорулгалары: байырлалды ханы билдингир тайылбырлап бээри болгаш

тодарангай чингине утказын тайылбырлаары.

1. Ооредиглиг: уругларнын Шагаа байырлалынын дугайында билиин

быжыглаары;

2. Сайзырадыглыг: уругларнын кичээнгейин болгаш даап бодаашкынын

сайзырадыры;

3. Кижизидилгелиг: уругларны тыва чоннун чанчылдарынга ынак болурун

база оларны хундулээринге кижизидер.

Ажыглаар херекселдери: кичээлдин темазынга хамаарышкан презентация,

суттен кылган чемнернин чуруктары, кажыктар, тоскарак.

Кичээлдин чорудуу.

I. Организастыг кезээ

Уруглар залче киргеш тогериктей олуруп алыр.

Эртенги чалбарыг.

Тос дээрим

Долаан бурганым оршээ!

Черден ору судум оргууйн.

Авыралдыг Алдай тандым

Аржаан ак шай

Чажыым чажайн!

Багай чуве ынай турзун!

Эки чуве бээр турзун!

Чаа хунум менди болзун!

Чаштарымны карактазын!

Курайкурай!

Башкы: Экии, уруглар. Богун бисте аалчылар келгендир.

Мендилежиптээлинерем, уруглар. Мен чугаалаарымга мени оттунуп чугаалаар

силер.

Амыр, амыр, мээн башкым!

Амыр, амыр мээн эжим!

Амыр, амыр адаием!

Амыр дээрге «Экии!» дээндир,

Амыр дээрге кадык дээндир,

Амыр дээрге тыва чоннун

Арыгчараш сеткилидир!

Башкы: Эр хейлер! Богунгу кичээливисте биче сеткилдиг болгаш

хундулээчел чорук биске херек.

Уруглар олуруп алыр.

II. Кол кезээ

Башкы: Бистин чуртталгавыстын хой кезиинде ажыл хуннери болуп турар.

Ооренген аайывысбиле ажылывысче, садигивисче ажыл хуннеринде барып турар

бис. Бир эвес бистин чуртталгавыста чугле ажыл хуннери турган болза биске

чалгааранчыг апаар. Ажыл хуннеринден ангыда кандыг хуннер бар ийик,

уруглар? (Байырлалдар хуннери).

Эр хейлер, шындыр! Чижээ, силер байырлал эрттирер дээндир силер.

Чуну канчаар ужурлугул? (Байырлал эрттирер черин каастаар, кедер идикхевин

белеткээр, байырлалга херек ырышулуун ооренир, доргулторелинге болгаш эш

оорунге байыр чедирер).

Биске удавас кандыг байырлал болурул, уруглар?

Уруглар: Шагаа байырлалы.

Башкы: Эр хейлер! Шагаа дээрге тыва чоннун эрги чылды удеп, чаа чылды

уткуур байырлалыдыр. Ол дээрге тыва чоннун база бир кол байырлалы болуп

турар. Тывалар Шагааны 12 чылдын чыскаалчурумун сагып байырлаарлар. Ол 12

чыл шупту боттары чыл санаашкынынче кирген дириг амытаннарнын аттары

биле адаттынган болур. Оларнын чурумчыскаалы мындыг:

1. Куске чылы.

2. Инек чылы.

3. Пар чылы.

4. Тоолай чылы.

5. Улу чылы.

6. Чылан чылы.

7. Аът чылы.

8. Хой чылы.

9. Мечи чылы.

10. Дагаа чылы.

11. Ыт чылы.

12. Хаван чылы.

Башкы: Уруглар, бо чыл санаашкынынче кирип турар дириг

амытаннарнын кайызы Тывада чурттап турарыл? (Куске, инек, тоолай, чылан, аът,

хой, дагаа, ыт, хаван).

Уругларнын харыылары.

Башкы: Тыва чон Шагаага куску дужут ажаалдазынданна эгелеп

белеткенип эгелээрлер. Шагаада чиир чеминин дээжизин шыгжап белеткээш, соок

душпээнде хоюн догергеш эъдин Шагаага чедир шыгжаарлар. Байырлалда кедер

идикхевин база баш удур белеткеп алырлар.

Шагаа байырлалы эгелээринге чедир каш хонук бурунгаар аалдын ишти

даштын, кижилер идикхевин аштапарыглап алырлар. Оон соонда аъшчеминин

белеткелинче кириптерлер: манчыхуужуурун кылып, изигханын догерерлер. Эн

кол черни суттен кылган чемнер ээлеп турар. Суттен кылган кандыг чемнер билир

силер, уруглар? (сут, суттуг шай, хойтпак, курут, быштак, саржаг, ореме, ааржы).

Суттен кылган чемнернин чуруктарын коргузер.

Башкы: Сут биле эъттен кылган чемнерден ангыда далгандан кылган аъш

чемни база салыр. Ол дээрге тараа, боова, боорзак.

Шагаа байырлалында дыка чараш чанчыл бар. Ол дээрге чолукшууру чаа

чылдын мендилежиишкини. Бичии кижи адыжын ору корундур улуг кижиже

сунарга улуг кижи оон кырындан адыжын куду корундур салыр. Ол дээрге улуг

кижини хундулеп турары болгаш, херек уеде дузазын кадарын дангыраглап

турары болур.

Чолукшуурун коргузер.

Башкы: Шагаа байырлалынын уезинде бичии уруглардаа, улуг улусдаа

кужун шенежип янзыбуру оюннар ойнаарлар. Уруглар, силер кандыг тыва

оюннар билир силер? (хуреш, тевек, ча адары, кажыкбиле оюннар, канат

тырттары, чинчи чажыржыры, согур аза).

Эр хейлер! Шындыр. Силер олургаш шылай берген боор силер, уруглар.

Ам тура халышкаш бичии ойнаптаалынарам. Шагаада тыва чоннун ойнаар солун

оюннарынын бирээзи «Эдек туттунчуп ойнаары» азы «Согур азалап ойнаары».

Оюн «Эдек туттунчуп ойнаары»

(«Согур азалап ойнаары»)

Бо оюн шимченгир болгаш ургулчу чугуруп, маннап тургаш ойнаар оюн.

Ойнаар чуруму мындыг:

Бир кижи «согураза» болур, бир кижи уруглар «иези» болур, оске

артканнары – «уруглары» болур.

Оюннун сорулгазы. «Согур аза» «иенин» уругларын тудуп алырын

кызыдар, «иези» уругларын камгалап, «согуразага» бербезин кызыдар, а уруглар

базала «согуразанын» холунга кирбезин оралдажыр. «Согуразанын» холунга

кирген кижи оюндан казыттынар.

«Ие» хамык «ажытолун» соонга шууштур туттунуштуруп алыр. «Согур

аза» чедип келгеш, «ие»биле шайлаан улус оттунуп чугаалажыр. А «ие» аяан

соонда орган «уруунче» сунуучаннаарга, «уруу» аза шайы ишпес мен, адаием

шайын ижер мен дээш аякты тутпас.

Ону коруп кааш, «аза» «иеден» айтырар:

Артынарда чунерил?

Артымда когээржиимдир.

Когээржиинер артында чул?

Когээржиимнин холегезидир.

Когээржиинер холегезинин артында чул?

Хой ажытолумдур.

Ындыг болза, хой ажытолунну тудуп чиир мен дээш, «согураза» тура

халыырга, «ие»:

Тудуп чиир шаглыг болзунза, тудуп чи дээш, ажытолун камгалааш

туруптар.

III. Туннел кезээ

Башкы: Уруглар, богун чуу деп байырлал дугайында чугаалаштывыс?

Кандыг оюн ойнадывыс? Силерге чуу солун болду?

Башкы: Эр хейлер, уруглар. Богунгу бистин кичээливиске шупту дыка

идекпейлиг кириштинер.

Кежик чолдаа улуг болзун

Келир уе магадылал быжыг болзун

Ааскежик кезээ шагда монгежизин

Ажытолдун чуртталгазы каас болзун.

Салааларбиле оюн «Эй, акым, улуг эргек!».

Эртенги дан аткан, (бир холунун салааларын хериптер)

Хуннээрек унуп келген.

Эй, акый, улуг эргек, (олла холунун улуг эргээн

кожаларын оттур че! кожаннадыр,

Улуг эргек, одун че! оске чудуруктанган холунун салаа

Айтыр салаа одун че! ларын адап турар аайыбиле согуур

Ортун салаа одун че! чудуруктанган салаалар согуптарга

Кем чок салаа одун че! ла херлип келир).

Бичии салаа, тура халы,

Адыш база одун че!

Шупту шимчеп оттуп келген, (ийи холдун салааларын

Шевер чараш холчугаштар. шимчедир).

29.02.2016

Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу! » для детей старшей группы.

Баазан Буянмаа Омаковна

Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу!» для детей старшей группы. Участвуют в этом сценарии родители, дети. Сценарий разработан тувинском национальном языке.

Оценить★★★

8163

Содержимое разработки

Тыва чоннун ыдыктыг байырлалы Шагаага уткуштур

«Шагаа келди, чолукшуулу!!!»

деп музыкалыг кичээлдин сценарийи

«Сайзанак» уруглар садынын

музыка башкызы:

Баазан Б.О.

Сорулгазы:Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар уткуурун коргузуп, Шагаа дугайында ырыларнын дузазы-биле билиндирер.

Дерилгези: артыш, ак кадак, суттуг шай, кажыктар, аът бажы, сыдым, уругларга соолунде бээр боорзак.

Башкы: Эки хуннун мендизи-биле эргим хундулуг ада-иелер, кырган-авалар, кырган-ачалар болгаш бистин бичии чаптанчыг уругларывыс!!! Богун болза бис тыва чоннун шагдан тура уткуп келген ыдыктыг байырлалы Шагаа байырлалын таварыштыр тыва улустун езу-чанчылдарын сагып, тыва улустун оюннарын ойнап, Шагаа дугайында чараш ырыларны ырлажыр бис.

Башкы:

Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди.

Дашкаар унуп, силгиленип,

Даштыг черге сандан салып,

Суттен чажып, отка оргуп,

Чудулгевис сагыылынар.

Базыр-оол Долума:

Амыр-менди чолукпушаан,

Ак чем амзап, йорээл салчыыл.

Алгы дожеп, шанак мунуп,

Артыы дагдан чунгулаалы.

Даалы, кажык, тевек ойнап,

Талалажып кагжыылынар.

Баазан Алиша:

Хырбачаны, согажаны

Хырый кезип, ууже бузуп,

Улуг паштар чак долдур

Улай-улай улдуртуулу,

Далган, тараа, саржаг, чокпек

Тавак долдур сыгажыылы.

Базыр-оол Баяна:

Аарыг-аржык чагдавазын,

Айыыл-халап таварбазын!

Бурган башкы ыдыктап каан

Буян-кежик бодаразын!

Бурун тыва ёзу-биле

Мурнувуска согуржуулу!

Башкы:Бистин байырлалывыс ады «Шагаа келди, чолукшуулу!!!» болганда, баштай чолукшулга езулалын кылыр бис, уруглар. Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол. Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назы­лыг кижилер улуг кижилерниң хол­дарын адаандан дозуп, шенекте­ринден тудуп чолукшуп, амырла­жыр. Хар аайы — биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүн­дүткээр.  Амырлажырының утказы – чаа чылда бүдүн — бүрүн, менди — чаагай, тодуг — догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик — буянны бот — боттарынга күзежири — дир. Чыл­дар­ның эргилдези Шагаада улуг назылыглар-биле чолукшуп, амыр­лажып, оларны хүндүткээри дээр­ге, чүден — даа артык күштүг «Үе» деп күчүтенни, кижиниң чылдан чылче немежип турар назы — харын, чурттап эрткен чылдарын онзалап хүндүткээриниң ёзулалы болур.

Башкы:Эргим уруглар болгаш ада-иелер!!! Шупту чолукшулга езулалын кылыылынар!!!(Уруглар шуптучолукшулга езулалын кылыр)

Ыры «Шайывыс».

Башкы:Ынчангаш«Шайывыс» деп чараш ырывысты шупту ырлажыптаалынар!!!(Шупту «Шайывыс» деп ырыны хоглуг ырлажыр).

Ада-иелерге тыва езу чанчыл-биле аяк шайдан сунаалынар.

Башкы:Чаа унер чылывыс чунун чылы ийик, уруглар?

Уруглар:Мечи!!!

Башкы:Шын-дыр, уруглар!!! Ынчангаш чаа унер мечи чылында бугу-ле чуве эки-ле болзунам деп йорээвишаан, алгыш-йорээлден салыптаалынар!!!

Седен-оол Оюуна:

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур мен.

Азаларым, дээрлерим,

Авыралдыг оран тандым!

Чаа унер мечи чылда

Чаа чалбак чагдатпа,

Чаннык-халап дужурбе,

Чаагай кежиктен хайырла,

Чайнын чаъстыындан,

Кыштын чымчаан хайырла!

Аарыгдан астырып тур,

Човуландан дестирип тур,

Оршээ хайыракан!

Комбуй-оол Найдын:

 Шагаа- биле амыр менди эргим чонум! (могээр)

Шагдан тура маннаанынар

Чаа-чыл- даа унуп келдим

Мечи чылы силерге мен

Уутунмас улуг олча кежикти

Ог-буленерге оорушку маннайны,

Сонневишаан чедип келдим.

(улуг хиндиктиг ава азы ача артыш биле долгандыр айдызаар)

Башкы:Артыш-биле айдызанып алдывыс, уруглар. Ам «Артыш» деп ырывысты ырлажыптар бис бе? (Шупту ырыны ырлажыр).

Ыры «Артыш»

Арыг агаар ораны боор

Арга-эзим аяннарын

Ава бойдус арыг кылдыр

Артыжап каан, айдызап каан.

Шагдан тура чонувустун

Сагып келген чанчылы-дыр –

Аарыг-аржык, аза-буктан

Артыш-биле арыгланыр.

      Авыралдыг унуш

      Айдыс чыттыг артыш

      Аарыг-аржык, хирден

      Арыглаптар куштуг.

Бачыт хайны ырадырда,

Багай душту чайладырда

Артыжывыс кыпсып алгаш,

Артыжанып чалбарыыр бис.

Чаагай чытка шаптаттыргаш,

Сагыш сеткил улам сергээр,

Сузуглелин оскунмаза,

Сулде кезээ бедик болур.

Башкы: Эр-хейлер, уруглар! Ам шупту сандайларже олуруптаалынар!

Башкы: Шагаа хуну моорейлиг, адыг-чарыш маргылдаалыг.

Ак оргээвисте чыглып келген оргун чонум, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че! Баштай тывызыктажыптар бис бе? Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!

1.Чем чивес чарашпай,

Черге чорбас чарашпай,

Чучак хептиг чарашпай,

Чугаазы чок чарашпай. (ойнаар-кыс)

2.Коорге ковей,

Кодурерге чиик. (ховен)

3.Баткаш, тонмес,

Маннааш турбас. (Суг)

4.Кара холдун эриин

Кара кастар харап ор. (карак кирбии)

5.Агаардан келир, алдын сарыг удазын

Устууртен келир, узулбес сарыг удазын. (хун херели).

Башкы:Узун-узун узун тыныш

Тура душпес узун тыныш

Кашпагайлар кайда силер

Катап база маргыжаалы!

Тыва улустун оюну «узун тынышты» ойнаптаалынар, ада-иелер болгаш уруглар!!!Узун тыныш «Сут»

(Шупту уруглар, ада-иелер узун-тыныштап ойнаар)

Башкы:Улегер состен соглеп корээлинер, уруглар!!!

1.Тюлюш Бадма:

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас.

2.Шокар Сумуя:

Иелиг кыс шевер,

Адалыг оол чоргаар.

3.Донгак Алтын-Сай:

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар

4.Доржукай Буянмаа:

Булут аразында хун кара чылыг,

Улус аразында ие кара чымчак.

5.Тюлюш Алдынай:

Кижи болуру чажындан,

Аът болуру кулунундан.

6.Доржукай Айлуна:

Ары чигири-амданныг,

Ажыл бурузу-ажыктыг.

7.Сенди Намзырай:

Далдааш,

Таска дужер.

8.Ойла Ай-Хаан:

Кижи озер,

Кидис шойлур.

Башкы:Эр-хейлер уруглар!Ам чаа ооренгенивис «Шагаа-биле» деп ырывысты кончуг чараш кылдыр ырлажып корэлинер, уруглар!!!

(Уруглар шупту «Шагаа –биле» деп ырыны ырлаар)

Башкы:

Шагнын чаагай эргилдези

Шагаа хуну унуп келди.

Шагаа хуну моорейлиг,

Кажык-биле «Дорт бергени» ойнаптаалынарам, уруглар!

(Чугле уруглар аразынга оюн «Дорт берге»)

Башкы: Эр-хейлер уруглар. Ам дараазында шупту сандайларынарче олуруптунар ойнаптаалынар!Оюн «Чинчи чажырары»

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,

Шупту хоглеп, ойнаалынар.

Чарлып болбас ыдыктыг

Чанчылывыс кагбаал,

Сагыызын дег камнаал,

Салгалдарга дамчыдаал!

Башкы: Эр улустун аразынга шаандан тура ойнап келген кончуг сонуурганчыг оюннувус «Аът шалбадаары» деп оюнну ойнаптаалынар, оолдар! (оолдар ойнаар).

Башкы: Эр-хейлер, оолдар! Кирип келген чылывыска чараш тыва хуреш оюннувусту коргузуп берээлинер!
Моге девип унду:

Он холун онгаар сунуп,

Солагай холун сонгаар сунуп,

Агып-дагып костунуп, чазанып

Ачыр-дачыр девип унду-ле-ээ!

Кок дээрин холбеннеди,

Кара черин сирттиледи

Дээлдигенден тевингир

Хартыгадан кашпагай

Могенин девип самнаарын

Могелерни коруп бараалганар!

Башкарыкчы. Чаа Чыл Шагаа уезинде эн-не хундуткелдиг белектер ак оннуг деп санаар турган. Ылангыя ак кадактар. Ынчангаш уругларывыс белек кылтыр ак кадактарны ада-иевиске сунаалынар уруглар!

Башкарыкчы. Хундулуг келген аалчылар база уруглар, шагаавыстын байырлалын тончулеп тур. Бугудеге аас-кежикти, кадыкшылды кузедивис!!!

Чаа Чыл-биле! Шагаа-биле! Байырлыг менди-чаагай!

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/190005-razrabotka-scenarija-tuvinskogo-nacionalnogo-

Свидетельство участника экспертной комиссии

«Свидетельство участника экспертной комиссии»

Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!

Настоящая работа посвящена встрече и
празднования буддийского Нового года – Шагаа.
Шагаа встречают каждый год в разное время. Дату
определения служители буддийской религии –
ламы. Праздник представляет собой проводы зимы,
окончание года, и начало весны, начало нового
года, согласно буддийскому двенадцати годовому
животному циклу.

Цели: Познакомить учащихся русских классов с
традиционным национальным праздником тувинцев
– встречей буддийского Нового года.

Задачи:

1.Развивать умения учащихся выступать публично
(выразительно читать стихи, петь, танцевать).
2.Воспитывать уважение к культуре другого народа,
воспитывать чувства патриотизма,
интернационализма, толерантности.

Оборудование:

1.Оформление актового зала в виде юрты.
2. “Священное дерево”, ленточки – чалама.
3.Пословицы и поговорки на русском и тувинском
языках.
4.Народная и современная тувинская музыка.

Тувинские народные пословицы:

1.Птице – гнездо, человеку – Родина.
2.Чувства братские светлы – крепче каменной
скалы.
3.Без знаний и утро – ночь.
4.Морское дно далеко, знания – глубоко.
5.Не о лице – о чести думай.
6.Трудолюбивому – почет, ленивому – насмешки.
7.Слово отцово запоминай, слово матери уважай.
8.Слово метко – на дереве метка.

Ход мероприятия

Открывает праздник ученица 9 класса, с песней
“Шагаа”.

1 ведущий: Здравствуйте, ребята! Сегодня мы
собрались на празднование Нового года по Лунному
календарю. Мы расскажем вам, что значит слово и
праздник Шагаа, расскажем о национальных играх и
обрядах тувинского народа.

Хоть молодых спроси
Хоть старика
Нет радостнее праздника Шагаа!
Я ведущая сегодня
Вас зову повеселиться
И Шагаа – виновник дня
Здесь в хоромах торжества!

2 ведущий: В Туве, как и в других странах
Центральной и Восточной Азии, новогодние
празднества занимают самое важное место в
календарной традиции.

Они представляют собой сложный комплекс
обычаев и обрядов, игр и развлечений. Большинство
из них связаны с надеждами людей обеспечить себе
счастливый, благополучный год. Для простого
арата означает заложить основы увеличения
поголовья скота и получения богатого урожая; для
деловых людей –

прибыльного ведения дел, для служащих –
успешного продвижения по служебной лестнице, для
молодых – осуществления юношеских замыслов и
надежд, для пожилых – сохранения здоровья и
долголетия. Одним словом, каждый хочет счастья в
жизни.

1 ведущий: По-тувински новый год называется
“Шагаа”. Оно означает  “начало года”.

Праздник Нового года приходится на начало
белого месяца по лунному календарю (по
европейскому календарю это конец января –
февраль). Дату праздника определяют ламы.

Шагаа праздновали 3 дня, а вот приготовления к
нему начинались за 7 дней. За 3 дня до Шагаа
обязательно приглашали сказочника. В сказочной
форме сохранялись предания о смысле каждого года
восточного цикла. Например, существует
интересная сказочная версия, почему цикл
начинается с года Мыши.

2 ведущий: В ночь перед наступлением Нового
года никто не ложится спать, за исключением
младенцев и малолетних детей. Существует
поверье, что в новогоднюю ночь Будда объезжает на
своей колеснице землю и, если ему попадаются
спящие люди, он их принимает за мертвых и не
благословляет.

1 ведущий: О приходе Шагаа извещали первые
лучи утреннего солнца. Увидев их, каждый тувинец
чувствовал, что действительно наступил Новый
год. Согласно поверью, счастье придет к тому, кто
встретит восход солнца в первый день
наступившего года. Все что делалось в этот день,
считалось “Впервые сделанным”, и это относилось
практически ко всему: к первой встрече, первому
слову, первому делу и т.д. В народе бытовало
мнение: если в первые дни Шагаа что – то сделаешь
хорошо, то и весь год будет удачным. Эта традиция
жива до сих пор.

2 ведущий: В первое утро Нового года все члены
семьи облачались в новые или обновленные одежды,
усаживались за первую в новом году трапезу. В
новый год трапезе тувинцев преобладали вареная
баранина, различные молочные продукты,
разнообразная выпечка, каши и супы. Нередко в
основе многих кушаний лежала идея магии
плодородия. Так, пожелания достатка и богатого
урожая выражалась через форму боорзаков –
кусочков теста, зажаренных в кипящем масле, их
круглая форма символизировала достаток и
процветание.

Угощение зрителей боорзаками

1 ведущий: А сейчас наш повар расскажет о
национальных блюдах.

Повар: Грудинка – грудинка мелкого скота
считается почетной пищей. Ее ставят  гостям,
приехавшим издалека, родственникам, друзьям,
детям. Если нет такого случая, грудинка “тош”
добыча хозяина юрты.

Ужа (курдюк) – ритуальное блюдо. Ужа самое
почетное блюдо тувинцев, которое преподносится
гостям, при “сватании” невесты, рождение
ребенка, обряда освещения или больших праздников
– самому уважаемому человеку. Вместе с ужа в
большую тарелку положить голень, два самых
больших ребра.

Сычужная кровяная колбаса – Блюдо из овечей
крови. Его готовят в процессе разделки туши. В
вымытый сычуг налить подсоленную с
нашинкованным репчатым луком жидкую кровь. Сычуг
нельзя заполнять кровью до краев, при варке он
может лопнуть. Края устья сычуга, через которое
заливаем кровь, прополоть заостренной полочкой в
нескольких местах, делая “оборку”. Поверх
палочки положить кусок тонкого сальника и
оставленной частью тонкой кишки обмотать
“восьмеркой”. Ее также называют мягкая сочная
колбаса, также ее называют “горячая кровь”. Это
лакомство любят все. Режут и едят тут же горячим.

Чай с молоком – любимый напиток тувинцев. Чай
обязательно должен быть зеленым. Его варят в
чугунном котле, с добавлением соли, а когда он
закипает, подливают сырое молоко и доваривают.
Пьют чай не только с коровьим, но и с овечьим,
козьим и верблюжьим молоком. По обычаю, хозяйка
наливает чай сначала хозяину, потом себе.

Угощение зрителей национальными блюдами.

Песня “Шайывыс” ( “Чай”)

2 ведущий: У праздника Шагаа есть
обязательный атрибут – это особое приветствие
“чолукшууру”. Младший старшему протягивал обе
руки ладонями вверх, а старший возлагал на них
сверху свои руки ладонями вниз. Таким жестом они
выражали уважение друг к другу. И при этом
говорили: “Амыргын – на, амыргын!” “Мира вам и
благополучия”.

Ведущие приветствуют всех в зале, согласно
обычаю.

1 Ведущий:

Голова года появилась,
Кожа спала с головы змеи.
Окуриваю дымом
И окропляю молоком.
Помилуй нас, тайга кедровая,
Помилуй скот мой девяти видов!
Пусть бегают козлята и ягнята,
Пусть будет изобилие молока.
Пусть разносится аромат дикого лука,
Пусть бегают жеребята мои.
Ушел за перевал Год Быка,
Пришел в аал Год Тигра.

Песня “Курай”

2 ведущий: Новый год, как и всякий праздник,
был наполнен играми и развлечениями. Особо
популярными были катания с горок. Это было
истинное наслаждение для детей, которые с утра до
вечера носились вверх и вниз. Вместо санок они
использовали шкурки зверей.

Песня “Дагларым” (“Горы мои”)

1 ведущий: Предлагаем следующие конкурсы –
состязания:

1.Конкурс “Лучший национальный костюм”
2.Игра “Тевек” (почекушка).
3.Накидывание аркана на коня.
4.Частушки
5.Загадки
6.Скороговорки

2 ведущий: Пусть колышется степь!

Все: Оршээ! (Пусть будет так!”

1 ведущий: Пусть голосятся птичьи голоса!

Все: Оршээ!

2 ведущий: Пусть болезни, хворь всякая
исчезнет, чтоб люди здоровыми были всегда!

Все: Оршээ!

1 ведущий:

Пусть уходят подальше все беды.
Моя тайга с высокими плечами,
Пусть все доброе приходит к нам,
Пусть не будет болезней,
Пусть не будет бедственных бурь,
Пусть будет много ячменя и проса,
Пусть дети будут здоровыми.

Заканчивается мероприятие обрядом освящения,
который проводят приглашенные ламы, служители
буддийской религии. После окуривания дымом
можжевельника, разжигания жертвенного огня и
произнесения благопожеланий приступали к обряду
очищения на снегу. Все должны были весело
побарахтаться в снегу, а затем отряхнуться,
ритуально избавляясь, от старой грязи и говорят
слова благословления.

Краткое пояснение тувинских слов.
Аал – кочевая стоянка группы юрт.
Арат – трудовой человек, скотовод.
Боорзак – кусочки теста, зажаренных в кипящем
масле.
Лама – служитель буддийской религии.
Тош – грудинка.
Ужа – курдюк.
Чалама – жертвоприношение духу.
Чолукшууру – особый обряд приветствия во время
празднования Шагаа.
Шагаа – начало года, Новый год.

Литературные источники

1. Шагаа. “Башкы” №6, 1997.
2.М.Б.Кенин – Лопсан “Традиционная культура
тувинцев” Кызыл, 2006, стр 140 – 144.
3.Толковый словарь тувинского языка. Новосибирск
“Наука”, 2003.

Автор: Куулар Джамилия Монгушевна

музыкальный руководитель Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение Детский сад комбинированного вида №3 “Ручеек” г.Шагонар Улуг-Хемского района РТ

Разработка сценария тувинского национального праздника “Шаг чаагай ,Шагаа чаагай”!

Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение

Детский сад комбинированного вида №3 «Ручеек»  г. Шагонар,

Улуг-Хемского кожууна Республики Тыва

Сценарий национального праздника

«Шаг чаагай , Шагаа чаагай»

(для детей подготовительной группы)

Разработала:

Музыкальный руководитель

МАДОУ детский сад №3 «РУЧЕЕК»

Куулар   Джамилия   Монгушевна

г. Шагонар, 2019-2020.

          Сценарий национального праздника  «Шаг чаагай , Шагаа чаагай»

                                      (для детей подготовительной группы).

Зал празднично оформлен ( в стиле национального)

Персонажи: Ведущий, Дангына, Ветерок, Баба Яга, Дедушка, Шаман 

( взрослые) и дети .

Атрибуты: пиалы, девятиглазка (тос карак), кадаки, бусинки, бубен для шамана, можжевельник  и конфеты .

На сцене взрослые  показывают обряд «Чолукшуур» ( приветствие) и  ритуал «Сан салыры».

 Фоном играет национальная музыка. 

Голос за кулисами:

Шагаа – новый год по лунному буддийскому календарю . Его  называют «Белый месяц»,  “начало года”.

 Шагаа наступает с первыми лучами солнца. Старейшины совершают обряд «Сан  Салыр» На возвышенности разжигают ритуальный костер. Туда кладут топленое масло, вареную овечью грудинку. Зажигая огонь, произносят благопожелания новому году. 

Ритуальной ложкой-девятиглазкой с молитвами окропляют ритуальный огонь и четыре стороны света чаем. 

 Йорээл состер (напутственные слова)

Санным салдым,

Чажыымны чаштым,

Чаламамны багладым,

Чалбарымны кылдым! 

Арат чонум тодуг-догаа болзун

Курай!Курай! Курай!

Пусть уходят подальше все беды. 

Моя тайга с высокими плечами,

Пусть все доброе приходит к нам!

Пусть не будет болезней!

Пусть не будет бедственных бурь!

Пусть будет много ячменя и просо!

Пусть дети будут здоровыми!

Курай! Курай! Курай! ( все уходят)

Блок Приветственный

 Приветственный  танец с кадаками. Финальная фигура. Выход ведущего.

Ведущий:

Амыргын –на амыр! Здравствуйте дети и уважаемые гости праздника шагаа!

Амыргын-на амыр – это тувинское приветствие означает пожелание в наступившем году КРЫСЫ- благополучия, счастья, удачи, здоровья!

В дни празднования Шагаа принято при встрече приветствовать старших людей по-особому. Этот обряд приветствия называется чолукшуур. Старший протягивает обе руки ладонями вниз. Младший раскрытыми ладонями дотрагивается локтя старшего. При этом оба склоняют головы. 

Давайте и мы с вами совершим обряд «Чолукшуур»

Ведущий

-Что такое шагаа? Сейчас наши дети расскажут стихи

1 ребенок

Тыва чонум чанчылдары

Тывазыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар.

2 ребенок

Обычаи нашего народа

Загадочны и красивы

Среди этих традиций

Есть праздник Шагаа.

3 ребенок

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы дыр

Айнын чаазын хунун эртенин

Алгап йорээн байыры – дыр.

4 ребенок

Хоть молодых спроси,
Хоть старика –
Нет радостнее праздника Шагаа!
Я  сегодня
Вас зову повеселиться
И Шагаа – виновник дня
Здесь в хоромах торжества!

Ведущий:  Какие красивые стихи вы умеете читать. Ребята давайте споем нашу песенку «Артыш»

                             Песня «Артыш» (можжевельник)

А еще в  дни шагаа дети любили играть в разные игры. Давайте поиграем в тувинскую национальную игру « Чинчи чажырары».

Игра «Чинчи чажырары» (найти бусинку

Играющие делятся на 2 команды. Количество играющих не ограничивается, но в 2 командах должно быть ровное количество игроков. Суть игры заключается в том, что одна команда  прячет бусинку в руке одного из своих членов, другая команда должна найти. Команда, получившая право на прятание бусинки , выбирает ведущего; тот должен спрятать ее у кого- нибудь  в руке, но при этом должен пройтись каждого. Другая команда выбирает 2 или 3 находчиков. Они подходят и ищут по выражению лица, по движению и.т.п. Каждый находник имеет право открыть только 2 руки  независимо чьи.Если из 2 находников никто не нашел бусинку , то в целом команда -штрафуется : 1. Лишается права прятать бусинку в дальнейшей игре, 2. Выбранные находники исполняют песню, либо читают  стихи , короткие сказки и т.д.Если ищущая команда нашлаа бусинку, она ее забирает и прячет у себя в команде точно в таком же порядке. 

Ведущий : Ой, ребята! Я слышу звон колокольчиков, к нам кто-то спешит.

Слышен звон колокольчиков. Заходит  принцесса Дангына.

Здравствуй Дангына, хозяйка тайги ( по тувинскому обычаю приветствуют друг друга)

Дангына: Амыр – менди аалчылар!  Здравствуйте дети и гости дорогие! С праздников вас  днем Шагаа! Я на праздник пригласила всех своих зверей. Неужели они опаздывают?

Ведущий: Давайте спросим у ветерка, он ведь летает всюду и должен все знать.

– Салгынчыгаш, Ветерок ты где? ( под музыку забегает ветерок)

Ветерок: Здравствуй Дангына, здравствуйте дети! Чем я могу помочь?

Дангына: Здравствуй ветерок! Не видал ли ты моих лесных зверей?

Ветерок: О, хозяйка тайги! Должно быть, они не знают и ждут чтобы я их позвал.

Дангына: Тогда лети скорей и созывай всех моих зверей!

Ветерок: Слушаюсь, эге-эге –гэй, собирайтесь скорей, вас зовет хозяйка тайги!

Дангына: Наш восточный гороскоп- это счастья телескоп,

Посмотри скорей вперед,

Крыса, лошадь, бык и кот,

Обезьяна и Змея, Тигр, Собака и Свинья, 

И дракон, Коза, Петух, 

Навостряйте зренье, слух

Вы зверей моих встречайте,

Композиция « Выход зверей»

Дангына: Звери мои лесные, спасибо вам, что вы собрались сегодня все вместе. Пусть каждый представит себя нашим детям и гостям.

( каждый год читает свое стихотворение)

Мышка

У Мышей все прекрасно и красиво,

Любима будет мышка и счастлива,

 И каждый день заполнит закрома,

Добром и радостью сама.

Корова   

 Опять счастливый год приносит 

Уют семьи весной зимой и в осень 

А летом ждет корову страда добра 

И каждый день она вся в радости с утра 

Тигр  

У тигра будет много дела 

И счастью нет теперь предела 

В кругу семьи  с друзьями и в работе 

Ждут тигра лишь приятные заботы 

Кролик 

Семейных очагов уют 

любым прогулкам нынче предпочтут 

и хоть сам по себе гуляет кролик 

гулять он будет в паре целый год 

Дракон 

 В полет опять стремится 

ему счастливый сон приснится 

И  пусть, в во сне и наяву 

мир улыбается ему.

Змея 

Змея премудрости полна,

И будет счастлива она,

Своим умом всего добьется

Добра и радости напьется.

Лошадь.

А лошадь в путешествие по счастью

Отправится. И минут все несчастья.

И будет полон дом добра, веселья,

И радости закружит карусель.

Коза

Козу ждет счастье, благоденствие, покой,

И все несчастья дом обходят стороной,

И каждый день здоровье ей несет,

Любовь, заботу, радость и почет!

Обезьяна

Ждут обезьяну приключенья и забавы,

Пойдет она наверх или направо,

Везде ее бананами встречают

И счастье обезьяну привечает.

Петух

Петух живет в согласии и мире,

Благоустроит он жилье, квартиру,

Все перья краской радости зальет,

И песенку счастливую споет.

Собака

Собаке наш счастливый гороскоп,

Опять подарит год- калейдоскоп.

Все краски мира будут на ладони.

И лепесток счастливый не уронит.

Свинья

Свинья – добрейшее создание,

Ей жизнь дана для созиданья

Лишь позабывши слово «Я»

Бывает счастлива она.

Дангына: Молодцы! А сейчас старый год- год Свиньи  и Новый Год – год Крысы приветствуют друг друга. ( передают кадак)

(Все звери заканчивают композицию  и уходят)

Ведущий: Вот и наступил новый год! В честь этого события  наши красавицы станцуют тувинский танец            

                                  Танец  «Аа шуу декей оо»

Дангына: Спасибо дети, за прекрасный танец . Меня ждут другие звери и птицы. Желаю вам продолжить праздник шагаа веселыми играми, шутками и песнями.

Ведущий :До свиданья Дангына. (дети тоже прощаются

                                               Дангына уходит.

Ведущий: Ой, кажется кто-то идет. Неужели Дангына возвращается.

 В зал внезапно врывается Аза кадай ( Баба Яга)

Баба Яга: А, не ждали? По какому случаю вы, тут собрались? Чему вы тут радуетесь?

Ведущий:  Здравствуй бабушка Аза кадай! Почему ты такая злая? Или кто тебя обидел?

Баба Яга: Услышал шум и проснулся. Вижу, радостно вам. Что за праздник у вас ?

Дети:  Шагаа!

Баба Яга: Аа, шагаа, Новый год…А меня то что не пригласили? Вот поймаю кого – нибудь и съем.

Ведущий: Слепая Аза кадай хочет помешать нашему празднику. Надо позвать шамана, чтобы прогнать черта.

Баба Яга: Зови, зови не боюсь я вашего шамана. Ха-ха-ха. Пока вы ходите за шаманом, я поймаю кого- нибудь и съем. 

Ведущий:  Дети, быстро прячьтесь за мной.

( ведущий становится впереди детей, а дети за ним, проводится тувинская игра « Аскак – кадай»)

Баба Яга:- А кто это у тебя там?

Ведущий:  Это мой когээржик.

Баба Яга: А за когээржиком кто?

Ведущий: Тень моего когээржика.

Баба Яга: А тенью когээржика кто?

Ведущий: А там мои дети!

Баба Яга: Вот их то я и съем..

( Баба Яга ловит и не может поймать детей. В конце игры шаман появляется, танцует свой ритуальный танец  и прогоняет Бабу Ягу)

Ведущий:  Небесные силы прогнали злых духов. Слепая Баба Яга больше не появится. Мы продолжим наш праздник.

( появляется дедушка Ирей)

Ведущий:  Амыргын – ла амыр! Мир вам! 

Дедушка: Экии уругларым! Амыр,  амыр! Здравствуйте дети! И вам мир! (дети здороваются)

Ведущий: Здоров ли ваш скот?

Дедушка:  Сол- Сол, дорогие дети ! Уважаемые гости! Мир вам всем. Ушел старый год, пришел новый год, Все плохое миновало, А хорошее пришло курай- курай! (все повторяют : Курай –курай!!!)

Ведущий: Дедушка Ирей, мы вас чаем угостим, садитесь за стол наш гостеприимный ( угощают чаем). И споем для дедушки нашу песню про

                                         Тувинский чай «Шайывыс»

Ведущий:  Шагаа- пора обновления, нового начинания и чистых помыслов. На шагаа, люди чистили свое жилье, готовили много еды и угощали гостей. И, конечно же, шили себе новую красивую одежду. Одежда представляла целый комплекс. Каждый цвет представлял землю, воду, траву и солнце.. Наши дети тоже одели красивые наряды. Давайте посмотрим национальные костюмы детей.

Дефиле « Моя национальная одежда»

Дедушка: Спасибо ребята. Издавна на «шагаа» люди загадывали загадки, соревновались в чтении скороговорок, устраивали различные состязание. Давайте и мы с вами отгадаем загадки. 

                                  дети отгадывают загадки

Дедушка:  Молодцы! А кто силен в пословицах ?

                                 дети читают пословицы

Дедушка: Порадовали меня. Сколько  пословиц и загадок знаете! Пока я с вами сидел, Кони мои разбежались.

Ведущий:  Не волнуйся дедушка. Мы тебе поможем.

Танец мальчиков «Аъдым»

Ведущий: А сейчас Дедушка Ирей обкурит нас артышом (можжевельник), очистит вас от плохого. Встают в круг, закрывают глаза.

Ведущий : читает йорээл – состер ( музыка фоном « тарина»)

Год Крысы, который к нам пришел,

Пусть принесет нам большую удачу!

Пусть дети будут здоровыми!

Пусть будет урожай богатым!

Помилуй нас Хайыракан!

Уже ушел год старый!

Пришел новый год, 

Все плохое пусть покинет,

 Пусть все хорошее доброе,

Приходит к нам на счастье!

Белое небо, синее небо мое!

Будьте всегда ясными и солнечными!

Пусть цветут поля и леса!

 Пусть размножаются дикие животные!

Благословляю и восхваляю вас!

Курай! Курай! Курай!

Сюрпризный момент ( дети с закрытыми глазами молятся, в это время появляется сундучок.)

Ведущий: Дети смотрите, что это? Это наверно Дангына отправила вам подарки! ( детям раздают конфеты).

Ведущий:  Наш светлый праздник Шагаа подошел  к концу. И как говорят тувинцы – «Пусть ваша дорога будет белой как молоко»! Здоровья вам дети и наши уважаемые родители!!! До свиданья , до новых встреч!!!

Дети под музыку уходят из зала.

Понравилась статья? Поделить с друзьями:
  • Ш?мші ?алдая?ов сценарий
  • Шаманские праздники 2022
  • Шахерезада тема праздника
  • Шага это праздник
  • Ш?кіртіммен ма?танамын сценарий

  • 0 0 голоса
    Рейтинг статьи
    Подписаться
    Уведомить о
    guest

    0 комментариев
    Старые
    Новые Популярные
    Межтекстовые Отзывы
    Посмотреть все комментарии