БАДЫТКААН:
«Чодураа» уруглар садынын эргелекчизи
______ Баазакай З. Т.
«__» _______ 2018 чыл
Тыва Республиканын Чаа-Хол кожууннунун Чаа-Хол суурнун
муниципалдыг школа назыны четпээн уругларнын «Чодураа» аттыг албан чери
УЛУГ БОЛУКТУН
«АК ЧОЛДУГ ШАГААМ»
ДЕП БАЙЫРЛАЛЫНЫН СЦЕНАРИЙИ
Сценарийни тургускан:
ыры-хогжум башкызы Тун-оол Д. Р.
Чаа-Хол 2018
Улуг болуктун «Ак чолдуг Шагаам»
деп байырлалынын сценарийи.
Сорулгазы:
- Ада – огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу ёзулалдарын уругларга билиндирип ооредиири;
- Улустун аас – чогаал ундезиннерин сайзырадыыры;
- Хундулээчел, биче сеткилдиг, дузааргак болурунга кижизидери.
Байырлаладын чорудуу.
Залды Шагаа байырлалынга дугжуп турар кылдыр дерип каастаан. Фортепиано чанында будуктуг ыяш салгаш, адаанда даштар чыып каан. «Алдын Шагаа» деп ырынын адаа-биле башкарыкчы биле башкы залче кирип келир.
Башкарыкчы: Шагдан тура дойлаарывыс
Шагаа хуну унуп келди
Дашкаар унуп силгиленип,
Даштыг черге сандан салып,
Суттен чажып, отка оргуп,
Чудулгевис сагыылынар!
Башкы: Амыр – менди чолукшпушаан,
Ак чем амзап, йорээл салчыыл.
Алгы дожеп, шанак мунуп,
Артыы дагдан чунгулаалы
Даалы, кажык, тевек ойнап,
Талалажып кагжыылынар!
Аарыг – ажык халдавазын,
Айыыл – халап таварбазын!
Бурган башкы ыдыктап каан,
Буян – кежик бодаразын!
Бурун тыва ёзу – биле,
Мурнувуска согуржуулу!
Байырлалды уругларнын «Йорээл» деп танцы-самы биле эгелээр.
Танцы «Йорээл»
Уруглар танцылап каапкаш залдын ортузунга чартык ай ышкаш туруп аарга арткан оолдар — урулар шупту залче кирип, залда олурар ада-иелери биле мендилежип чолукшуур. Чолукшулга ёзулалынын соонда шупту залдын ортузунга чыскаалып туруп алырлар.
Башкарыкчы: Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,
Хамык чоннун чыглып алгаш байырлаары.
Шагдан тура сагып келген байырлалывыс,
Шагаа келди, уткунар-ла! Курай – курай!
Уруглар шулуктер чугаалаар.
Ыры «Шагаа хуну келген»
(уруглар ырлап каапкаш сандайларга олуруп алырлар)
Башкарыкчы: Шаг чаагай болзун,
Шагаа элбекшилдиг болзун!
Башкы уругларга чангыстап чалама постер улеп бээр. Уруглар холдарын тейлээн ышкаш тудуп алырлар. Башкы йорээл чугаалаар тос – карак биле судун чашпышаан.
Йорээл: Оршээ хайыракан!
Эрги чылды удеп,
Чаа чылды уткуп тур бис!
Чыл бажы келди,
Чылан бажы союлду,
Оорзурек, шудургу,
Эвилен-ээлдек ыт чылы
Моорлап келди, курай – курай!
Дайын – чаа турбазын,
Бойдустун айыыл – халавы чок болзун, оршээ!
Арат – чоннум амыр – тайбын,
Аас – кежиктиг болзун оршээ!
Аарыг – хамчык турбазын,
Аш – чут турбазын оршээ!
Ак – кок дээр кезээде аяс турзун,
Алдын хуннум улам чырык – чылыг болзун, оршээ!
Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин оршээ!
Оран – чурттум сайзыразын,
Оглу – кызы ковей болзун оршээ!
Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!
Аастыг чувеге амзатпаадым,
Эринниг чувеге дээртпедим,
Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!
Курай! Курай!
Шупту: Курай – курай!
Башкы йорээлди чугаалап кааптарга уруглар туруп келгеш чалама постерин залда тургузуп каан ыяштын будуктарынга баглаар. Оон шупту олуруп алырлар. Башкы уруларга Шагаа дугайында айтырыглар салыр
Башкы: Шагаа деп чул уруглар?
Шагаа байырлалында кандыг адаан – моорейлиг оюннар ойнаар?
Аас – чогаалдын кандыг – кандыг хевирлерин билир силер?
Башкы: Ам ынчаарга, чечен – мергеннежип аас – чогаал моорейинге адаанажып каар бис бе уруглар?
Уруглар шупту: Че –ве!
Уруглар 2 ангы болукке чарлып алгаш улегер домак, дурген чугаа, тывызыктажып адаанажыыр.
Башкы: Ооо, чараштарын! Огбелерден дамчып келген аас – чогаалды утпайн сактып чоруур эр-хейлер-дир силер уруглар!
Башкарыкчы: Тывызыктап, тоолдажып,
Дызырадыр танцыны теп
Чанчыл болган Шагаавысты,
Чаштар бистер уткуп тур бис!
Танцы «Аъдым»
Башкы: «Аскак-Кадай» деп оюнну ойнап каар бис бе уруглар?
Башкы Аскак-Кадай, 1 уруг авазы боор. Арткан уруглар соонга чыскаалып туруп алырлар.
Оюн «Аскак — Кадай» (хоглуг аялга салып каар)
Уруглар ойнап каапкаш сандайларга олуруп алырлар.
Башкы: Ам авалар, ачаларывысты бээр чалап алгаш «Ак ыяш» деп солун оюнну ойнап каар бис бе?
Оюн «Ак ыяш». Ада – иелер 2 ангы командаларга чарлып алыр. 2 кылдыр тутунчуп алырлар. 1 паранын ортузунда 2 будун пос-биле быжыдыыр баглап каар. Холунга ак ыяш тутсуп каар. Башкы команданы бериптерге 1 дугаар пара халчыыр. Халышкаш, сандайны долгангаш, командазынга чедип келгеш дараазында ойнакчыларга ак ыяшты бээр. Кайы команда мурнай халып келген, ол команда тиилээр.
Башкарыкчы: Чолукшужуп, ойнап – хоглеп,
Чоннувустун Шагаа – байыр найырынга.
Сеткил сергек, омак – хоглуг кириштивис,
Сагыш – сеткил ак сут дег арыг болзун!
Танец с пиалами
Уруглар танцылап каапкаш олуруп алырлар.
Башкы: Ам дараазында ада – иелеривис кайы хире чечен – мерген эвес коруптээлинер уруглар. Мен улегер домакты эгезин чугааларымга силер тондурер силер.
- Октаргайнын иези – хун, ………… (кижинин иези — чер)
- Эки аъттыг бол, ………………. (эш – ==рлуг бол)
- Эки аът орук часпас, ……………… (=дурек куш х=л часпас)
- Ыштыг – даа бол == эки, …………….. (ырак – даа бол эжи эки)
- Бодун кижизидер дизе ………….. (боданыр херек)
Уруглар шупту туруп келирлер. Башкы шанак тудуп алгаш кирип келгеш уругларнын мурнунга салып каар.
Башкы: Бо чуу – дур уруглар?
Уруглар: Шанак!
Башкы: Шанак – биле чуну канчаар ийик бис?
Уруглар: Дагдан чунгулаар!
Башкы: Дагга барып чунгулап, ойнап – хоглээр бис бе, че-ве уруглар?
Уруглар: Че – ве!!!
Ыры «Чунгууда»
Башкарыкчы: Кырган, чалыы, улуг – биче,
Ужур ындыг, чолукшунар!
Энелерим, огбелерим,
Эдек тутчуп чунгуланар!
Ажы – толдун омаан коруп,
Амыр – дыш ап, чалыытканар!
Башкы: Эжик ажып моорлап келген ыт чылын,
Ээ коруп, ойнап – хоглеп уткунарла!
Ак чолдуг ыдыктыг-ла Шагаавыста,
Аас-кежик аалынарга доктаар болзун!
Шупту: Курай! Курай!
Уруглар четтинчип алгаш башкызы – биле залдан уне бээрлер. Байырлал тонер.
29.02.2016
Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу! » для детей старшей группы.
Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу!» для детей старшей группы. Участвуют в этом сценарии родители, дети. Сценарий разработан тувинском национальном языке.
Оценить
8165
Содержимое разработки
Тыва чоннун ыдыктыг байырлалы Шагаага уткуштур
«Шагаа келди, чолукшуулу!!!»
деп музыкалыг кичээлдин сценарийи
«Сайзанак» уруглар садынын
музыка башкызы:
Баазан Б.О.
Сорулгазы:Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар уткуурун коргузуп, Шагаа дугайында ырыларнын дузазы-биле билиндирер.
Дерилгези: артыш, ак кадак, суттуг шай, кажыктар, аът бажы, сыдым, уругларга соолунде бээр боорзак.
Башкы: Эки хуннун мендизи-биле эргим хундулуг ада-иелер, кырган-авалар, кырган-ачалар болгаш бистин бичии чаптанчыг уругларывыс!!! Богун болза бис тыва чоннун шагдан тура уткуп келген ыдыктыг байырлалы Шагаа байырлалын таварыштыр тыва улустун езу-чанчылдарын сагып, тыва улустун оюннарын ойнап, Шагаа дугайында чараш ырыларны ырлажыр бис.
Башкы:
Шагдан тура дойлаарывыс
Шагаа хуну унуп келди.
Дашкаар унуп, силгиленип,
Даштыг черге сандан салып,
Суттен чажып, отка оргуп,
Чудулгевис сагыылынар.
Базыр-оол Долума:
Амыр-менди чолукпушаан,
Ак чем амзап, йорээл салчыыл.
Алгы дожеп, шанак мунуп,
Артыы дагдан чунгулаалы.
Даалы, кажык, тевек ойнап,
Талалажып кагжыылынар.
Баазан Алиша:
Хырбачаны, согажаны
Хырый кезип, ууже бузуп,
Улуг паштар чак долдур
Улай-улай улдуртуулу,
Далган, тараа, саржаг, чокпек
Тавак долдур сыгажыылы.
Базыр-оол Баяна:
Аарыг-аржык чагдавазын,
Айыыл-халап таварбазын!
Бурган башкы ыдыктап каан
Буян-кежик бодаразын!
Бурун тыва ёзу-биле
Мурнувуска согуржуулу!
Башкы:Бистин байырлалывыс ады «Шагаа келди, чолукшуулу!!!» болганда, баштай чолукшулга езулалын кылыр бис, уруглар. Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол. Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назылыг кижилер улуг кижилерниң холдарын адаандан дозуп, шенектеринден тудуп чолукшуп, амырлажыр. Хар аайы — биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүндүткээр. Амырлажырының утказы – чаа чылда бүдүн — бүрүн, менди — чаагай, тодуг — догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик — буянны бот — боттарынга күзежири — дир. Чылдарның эргилдези Шагаада улуг назылыглар-биле чолукшуп, амырлажып, оларны хүндүткээри дээрге, чүден — даа артык күштүг «Үе» деп күчүтенни, кижиниң чылдан чылче немежип турар назы — харын, чурттап эрткен чылдарын онзалап хүндүткээриниң ёзулалы болур.
Башкы:Эргим уруглар болгаш ада-иелер!!! Шупту чолукшулга езулалын кылыылынар!!!(Уруглар шуптучолукшулга езулалын кылыр)
Ыры «Шайывыс».
Башкы:Ынчангаш«Шайывыс» деп чараш ырывысты шупту ырлажыптаалынар!!!(Шупту «Шайывыс» деп ырыны хоглуг ырлажыр).
Ада-иелерге тыва езу чанчыл-биле аяк шайдан сунаалынар.
Башкы:Чаа унер чылывыс чунун чылы ийик, уруглар?
Уруглар:Мечи!!!
Башкы:Шын-дыр, уруглар!!! Ынчангаш чаа унер мечи чылында бугу-ле чуве эки-ле болзунам деп йорээвишаан, алгыш-йорээлден салыптаалынар!!!
Седен-оол Оюуна:
Оршээ хайыракан!
Эрги чылды удеп,
Чаа чылды уткуп тур мен.
Азаларым, дээрлерим,
Авыралдыг оран тандым!
Чаа унер мечи чылда
Чаа чалбак чагдатпа,
Чаннык-халап дужурбе,
Чаагай кежиктен хайырла,
Чайнын чаъстыындан,
Кыштын чымчаан хайырла!
Аарыгдан астырып тур,
Човуландан дестирип тур,
Оршээ хайыракан!
Комбуй-оол Найдын:
Шагаа- биле амыр менди эргим чонум! (могээр)
Шагдан тура маннаанынар
Чаа-чыл- даа унуп келдим
Мечи чылы силерге мен
Уутунмас улуг олча кежикти
Ог-буленерге оорушку маннайны,
Сонневишаан чедип келдим.
(улуг хиндиктиг ава азы ача артыш биле долгандыр айдызаар)
Башкы:Артыш-биле айдызанып алдывыс, уруглар. Ам «Артыш» деп ырывысты ырлажыптар бис бе? (Шупту ырыны ырлажыр).
Ыры «Артыш»
Арыг агаар ораны боор
Арга-эзим аяннарын
Ава бойдус арыг кылдыр
Артыжап каан, айдызап каан.
Шагдан тура чонувустун
Сагып келген чанчылы-дыр –
Аарыг-аржык, аза-буктан
Артыш-биле арыгланыр.
Авыралдыг унуш
Айдыс чыттыг артыш
Аарыг-аржык, хирден
Арыглаптар куштуг.
Бачыт хайны ырадырда,
Багай душту чайладырда
Артыжывыс кыпсып алгаш,
Артыжанып чалбарыыр бис.
Чаагай чытка шаптаттыргаш,
Сагыш сеткил улам сергээр,
Сузуглелин оскунмаза,
Сулде кезээ бедик болур.
Башкы: Эр-хейлер, уруглар! Ам шупту сандайларже олуруптаалынар!
Башкы: Шагаа хуну моорейлиг, адыг-чарыш маргылдаалыг.
Ак оргээвисте чыглып келген оргун чонум, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че! Баштай тывызыктажыптар бис бе? Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!
1.Чем чивес чарашпай,
Черге чорбас чарашпай,
Чучак хептиг чарашпай,
Чугаазы чок чарашпай. (ойнаар-кыс)
2.Коорге ковей,
Кодурерге чиик. (ховен)
3.Баткаш, тонмес,
Маннааш турбас. (Суг)
4.Кара холдун эриин
Кара кастар харап ор. (карак кирбии)
5.Агаардан келир, алдын сарыг удазын
Устууртен келир, узулбес сарыг удазын. (хун херели).
Башкы:Узун-узун узун тыныш
Тура душпес узун тыныш
Кашпагайлар кайда силер
Катап база маргыжаалы!
Тыва улустун оюну «узун тынышты» ойнаптаалынар, ада-иелер болгаш уруглар!!!Узун тыныш «Сут»
(Шупту уруглар, ада-иелер узун-тыныштап ойнаар)
Башкы:Улегер состен соглеп корээлинер, уруглар!!!
1.Тюлюш Бадма:
Ада созун ажырып болбас,
Ие созун ижип болбас.
2.Шокар Сумуя:
Иелиг кыс шевер,
Адалыг оол чоргаар.
3.Донгак Алтын-Сай:
Эртинени черден казар,
Эртемнерни номдан тывар
4.Доржукай Буянмаа:
Булут аразында хун кара чылыг,
Улус аразында ие кара чымчак.
5.Тюлюш Алдынай:
Кижи болуру чажындан,
Аът болуру кулунундан.
6.Доржукай Айлуна:
Ары чигири-амданныг,
Ажыл бурузу-ажыктыг.
7.Сенди Намзырай:
Далдааш,
Таска дужер.
8.Ойла Ай-Хаан:
Кижи озер,
Кидис шойлур.
Башкы:Эр-хейлер уруглар!Ам чаа ооренгенивис «Шагаа-биле» деп ырывысты кончуг чараш кылдыр ырлажып корэлинер, уруглар!!!
(Уруглар шупту «Шагаа –биле» деп ырыны ырлаар)
Башкы:
Шагнын чаагай эргилдези
Шагаа хуну унуп келди.
Шагаа хуну моорейлиг,
Кажык-биле «Дорт бергени» ойнаптаалынарам, уруглар!
(Чугле уруглар аразынга оюн «Дорт берге»)
Башкы: Эр-хейлер уруглар. Ам дараазында шупту сандайларынарче олуруптунар ойнаптаалынар!Оюн «Чинчи чажырары»
Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,
Шупту хоглеп, ойнаалынар.
Чарлып болбас ыдыктыг
Чанчылывыс кагбаал,
Сагыызын дег камнаал,
Салгалдарга дамчыдаал!
Башкы: Эр улустун аразынга шаандан тура ойнап келген кончуг сонуурганчыг оюннувус «Аът шалбадаары» деп оюнну ойнаптаалынар, оолдар! (оолдар ойнаар).
Башкы: Эр-хейлер, оолдар! Кирип келген чылывыска чараш тыва хуреш оюннувусту коргузуп берээлинер!
Моге девип унду:
Он холун онгаар сунуп,
Солагай холун сонгаар сунуп,
Агып-дагып костунуп, чазанып
Ачыр-дачыр девип унду-ле-ээ!
Кок дээрин холбеннеди,
Кара черин сирттиледи
Дээлдигенден тевингир
Хартыгадан кашпагай
Могенин девип самнаарын
Могелерни коруп бараалганар!
Башкарыкчы. Чаа Чыл Шагаа уезинде эн-не хундуткелдиг белектер ак оннуг деп санаар турган. Ылангыя ак кадактар. Ынчангаш уругларывыс белек кылтыр ак кадактарны ада-иевиске сунаалынар уруглар!
Башкарыкчы. Хундулуг келген аалчылар база уруглар, шагаавыстын байырлалын тончулеп тур. Бугудеге аас-кежикти, кадыкшылды кузедивис!!!
Чаа Чыл-биле! Шагаа-биле! Байырлыг менди-чаагай!
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/190005-razrabotka-scenarija-tuvinskogo-nacionalnogo-
«Свидетельство участника экспертной комиссии»
Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!
МБОУ «Ак-Дашская СОШ»
Сценарий разработка к национальному празднику Шагаа
«Ак чолдуг Шагаам»
Разработку составила:
Ондар Оляна Миш-ооловна,
учитель народоведения.
2015 чыл.
Сценарий «Ак чолдуг шагаам»
Сорулгазы:
1. Ада-огбелернин бурун шагдан байырлап келгени улусчу байырлалынын ёзулалдарын уругларга билиндирип, ооредир. Улустун аас чогаалын, фольклорун ансамбильдеринин ундезиннерин сайзырадыр.Хундулээчел, биче сеткилдиг, сонуургак болурунга кижизидер.
Дерилгези: ог-македи, улегер домактар бижээн плакаттар азар. Чалама, артыш, тос-карак, аяктар
Арга-методу: моорей-корулде, оюннар.
Чыыштын чорудуу:
Башкарыкчы:
Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,
Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары
Шагаа келди, курай-курай!
Башкарыкчы:
Шагаа — улус чонун тоогуден байырлалы.
Шагаа — эргилип кээр чаа — чылдын байырлалы.
Шагаа — чемзиг чемнин дээжизинин байлакшылы
Шагаа — чечен состун, уян ырнын байырлалы.
Башкарыкчы:
Шаг чаагай болзун, шагаа элбекшилдиг болзун,
Курай- курай!
Танцы «Шайывыс»
Кырган-ава. (йорээл чугаалаар, тос-карак-биле судун чашпышаан)
Оршээ хайыракан!
Эрги чылды удеп,
Чаа чылды уткуп тур бис.
Чыл бажы келди,
Чылан бажы союлду,
Ажыл-ишчи, шудургу,
Оожум топтуг хой чылы
моорлап келди, курай-курай!
Дайын – чаа турбазын,
Бойдустун айыыл-халавы чок болзун, оршээ!
Арат –чонум амыр-тайбын, аас- кежиктиг болзун, оршээ!
Аарыг- хамчык турбазын,
Аш – чут турбазын, Оршээ!
Ак-кок дээр кезээде аяс турзун,
Алдын хунум улам чырык- чылыг болзун, оршээ!
Амыдырал улам хогжуп, чечектелзин, оршээ!
Оран- чуртум сайзыразын,
Оглу- кызы ковей болзун, оршээ!
Чыл чаагай, чон кежиктиг болзун, оршээ!
Аастыг чувеге амзатпадым
Эринниг чувеге дээртпедим,
Ак судум чажып чалбарып тур мен, оршээ!
Арат чонум амыр-тайбын чурттазын, оршээ!
Шупту: Курай-курай!
Ак-Сал ирей: санын салып, чеминин устун отче каар.
/Оон шупту чалама баглаар/
Башкарыкчы:
Амыр-ла, амыр?
шупту:
Амыр,амыр.
Башкарыкчы:
-Думаа-ханаа. ыт-куштан сол-ла бе, ынар?
-Сол-сол!
Башкарыкчы:
Соок кыштан, изиг чайдан мал- маган хур-ле бе, ынар?
Шупту:
Хур-хур ийин ынар.
Башкарыкчы:
Шагаа – шагнын эргилдези,
Чырык чаагай чолду оштаан,
Шагаа-биле! Чаа чыл-биле!
Курай-курай!
Шупту :
Курай-курай!
Башкарыкчы:
Монгулектин менгизи дег
Монгун баштыг кырган-ачай,
Алгаг-йорээл алгап бээрин
Ажы-толун дилеп тур бис.
Ак-Сал ирей:
Амыр-ла, амыр!
Ажы-толум, бугу чонум!
Шагнын чаагай эргилдези,
Шагаа-биле, курай-курай!
Аалдап келген чаа чыл
Кок хой чылын
Мынчаар номнаан:
Хой чылы тодуг-догаа эки чыл-дыр
Арбай-тараа, унуш-дужут
Аажок элбек болур чыл-дыр.
Ажыл-ишчи, эрес-кежээ болур болза
Амыдырал байлак болгаш тодуг болур.
Ак сут чажып, оран-чуртка тейлээр болза,
Буян чолду бурган башкы соннээр чыл-дыр.
Эки чуве бээр турзун!
Бак чуве ынай турзун!
Арат чоннун келир ойу
Аяс дээр дег чырык болзун! Оршээ! Оршээ!
Улуг-биче, кырган-чалыы
Ужур ындыг – чолукшуулу!
Башкарыкчы:
Акшый берген огбе кижээ
Ак-кок кадак тудуп сунуп,
Аас-кежик алгап-йорээп
«Амыр-ла!» деп чолукшуулу!
— «Амыргын-на амыр!» Шагаа-биле!
«Чолукшулга ёзулалы» /Кырган-ава, кырган ача-биле чолукшулга, чолукшулга кылгаш-ла огде олуттарынче олурар/
Ыры «Алдын Шагаа»
Ашак:
— Оой, кадай! Дыннап олур сен бе? Ыдык ак хойувус-даа шуут кыраан-дыр. Хоокуй каш малывысты оор-онер кылдыр остурген буянныг хой болгай. Ам канчаар кончуг чувел? Аныяк чуве ыдыктап албас болза, хоржок болган-дыр, чуу-даа чуве ужурлуг болгай, чуу-хооден аайлап корем.
/Уне бээр, соон дарый ийи оглу дузалажып унер/
Кадай:
— Ынчаар ыйнаан, ыдыктаар хире чувелер ийи уш-даа бар болгай аан- дээш,
— Ак аржаандан кыла кааптайн — деп чугааланмышаан, артышты аржаанга холуп ап белеткеп олурар.
/Ашак ол уеде аныяк хунажыкты киирип эккелгеш, артыштыг аржаан-биле аксы-думчуундан эгелээш чуп дагааш, ожукту хун аайы-биле уш катап долгандыргаш, мурнуу-барыын талазындан отка могейтир./
Башкарыкчы:
Эргилделиг он ийи чылдын
Ээлчеглиг аът чылы
Хамык чоруун чогуткаш
Чоруп туру курай-курай!
Танцы «Аъдым»
— Чаа чылдын ээзи болур
Каас-коя хой чылга
Чайыр алдын оваадайны
Чалап, сунуп кедирээли!
/Танцылаан уруглар хойга оваадайны кедирер./
Кадай:
Ада хунге, ие черге
Ак-кок дээрге, аржаан сугга
Айдыс кылып, чажыг чажып
Авыралдап чудуп тур мен
Оршээ-Оршээ!
Чаа унген хой чылывыста
Чаагай чолдан хайырла
Чалыы салгал омак-хоглуг
Чаагай оруун эдерер болзун!
Угааныг, арын-нуурлуг чорунар!
Узун назын назыланар!
Оршээ-оршээ!
/Уруглары кожамыктаар/:
Хой-ла малым арбын оссун – оой дынгылдай
Хоюг дугун соннеп чорзун- оо-дынгыл-дынгылдай.
Инек малым арбын оссун-оой дынгылдай
Итпек –хойтпаан биске берзин- оой дынгыл-дынгылдай.
Аккыр дуктуг ангор ошкум оой-дынгылдай
Арбын дугун биске берзин –оой-дынгыл-дынгылдай.
Чылгы малы хонаш долзун –оой дынгылдай.
Хымыс-суду элбек болзун –кру-кру –дынгылдай.
Ашак:
Ада-огбе бурун шагдан
Ажы-толге арттырып каан
Аас чогаал эртинези
Амдыгаа дээр уттундурбаан.
Шупту:
Шынап-ла!Ындыг-ындыг!
Башкарыкчы:
Тывызыктап, тоолдажып,
Дызырадыр танцы теп
Чанчыл болган шагавысты
салгакчылар улап чор бис.
Уруглар:
Дортен ала тонген болза
Доргун сынмас туру деп бе?
Торелдери тонген болза
Дор-ле сынмас олур деп бе?
Оолдар:
Алдан ала тонген болза
Алаак сынмас туру деп бе?
Алышкылар тонген болза
Аал сынмас туру деп бе?
Кадай:
-кожамыкка кончуг-дурлар
Кожа тыртып кааптар-дырлар
Тывызыкка кандыг силер?
Тывынар че сала кааптайн.
Бир уруг:
тывызыкка оолдар-даа кончуг-ла –дыр.
Тыва тыртып алырлар-дыр.
Дурген чугаага кандыг силер
Кагжып-шенеп коор бис бе?
( Азиат, Аржаан чугаалаар)
Ашак:
Дурген-чугаа ындыг-дыр че?
Улегер соске кандыг силер
Улежиксеп олур-ла мен.
Оол:
— Огбе чагыы-ондур бедик…
— торел билбес тоорээр,
Тоогу билбес турээр.
— Ада корбээнин оглу коор,
Ие корбээнин кызы коор.
Бир оол:
— Че, уруглар, чеченнежип корээли бе?
/Ийи (оол, уруг) кижи чеченнежир/
Башкарыкчы:
Бодалганы кым мурнай тып каар эвес, тывынарам , уруглар:
-20 ошкунун кулактары, карактары, мыйыстары шупту каажыл?
Уруглар: — 40 мыйыс, 40 карак, 40 кулак, шупту кады -120-дир.
— Шын-дыр!
Бир оол:
Ам ойнап корээлинерем!, Матпаадырны ойнайт кааптаалынарам!
Башкарыкчы : 2 кижи ойнаар.
(Улуг эргекти коргушкеш)
-Бо кымыл?
-матпаадыр баран харап турары ол-дур?
-айтыр салааны, бо кымыл?
-бажы курлуг паштанып турары ол-дур.
-ортаа сала, бо кымыл?
-Ортаа-Мерген, хойну озээш, союп-бузуп турары ол-дур
-бо кымыл?
-Уваа-шээжек уруктап, чээргеннеп экээри ол-дур.
-бо кымыл?
-биче моомей, буурек-баарак манап олурары ол-дур.
— Чадыр оглей туткан салааларже айыткаш»Кирип болур бе? Дээр,
-«Хоржок!»-деп харыылаар
-хоржок болза, хоржок ыйнаан, адыр шуве-дээш, чудуруундан сегирип алгаш_ чуп-чудурук, бип-билек, кып-кыры, оп-ожун, чап-чарын, оп-оорга, эп-эгин, тас колдук, кичик-кичик-дээш, кичигелеп эгелээр. / Шупту ырлаар «Арбай-Хоор»/.
Башкарыкчы:
Тываларнын тыны тудуш
Сузуглели чогум чудел?
Тыва кижи чоргааралы
Сулде-куду, ыдыы чудел?
Шупту:
Сагыызын дег хумагалыг
Чанчылдарда, ужурларда
Буян оргээн шажынында
Бурун шагнын Шагаазында.
/Шупту могеер/
Ыры «Алдын Шагаа»
(ог-буле-биле ажыл)
Аа суттуг мал-маган, ан-мен база оът-сиген ие дег, аа чулуктуг, шупту оран чуртувустун толдери бис. Шаг-уе онар-донар уелерлиг болгай. Шаг-уе эгелиг база
аа чылыы — биле амыдыралды диргизер. Ынчанганда «Шаг — аазы» шагаа найырынын аагы болганы ол деп кырганарнын тоогуден дыннап, дамчыдып келген созу бар.
класстын оореникчилери база ада — иелери, ог — булелер биле кады байырлап эрттирер Шагаавыстын сценарийи.
Сорулгазы:
1. Торээн чурттунга, дылынга база чоннунга ынак, хумагалыг болурунга; ада-иезинге, огбелеринге хундулээчел, ог-булезинге камныг, эки-бакты ылгап билиринге Тыва чонувустун чаагай чанчылдарынга даянып алгаш кижизидери;
2. Чонувустун шаандан тура ойнап чораан оюннарынга даянып, уругларны сагынгыр, тывынгыр чорукка ооредири;
3. Тыва дылывыстын эртинези болур алгыш-йорээлдерни ажыглавышаан, уругларнын аас-чугаазын сайзырадыры; ог-буле кежигуннеринин аразында харылзаазын быжыктырары.
Дерилгези:
Тоолай биле Улу чуруктары, кадак, артыш, тос-карак, суттуг шай бажы, аъш-чем, Тоолай база Улу чылдарынын дугайында состер; Шагаа дугайында состер.
Башкарыкчы:
Ак-кок дээрлиг, байлак Тыва чуртка
Аяс дээрлиг, хаяалыг эртенде
Тоолай чылды аалынче удевишаан,
Медээ уннуг улу чылын уткуулунар!
Кырган-ача азы ада-иелернин улуу:
Келир чаа чыл
Кежик чолду хайырлазын!
Эртип турар эрги чылым
Эртинезин хайырлазын!
Аас-кежик бээрлезин,
Амыдырал чаагайжызын!
Аарыг, халап тайлып турзун,
Амыдырал тодуг болзун!
Дайын-чаанын чепсектери
Дазылындан хуюкталзын!
Ортемчейнин диптеринге
Оорушкулуг тайбын турзун!
Ажы-толдун келир ойу,
Аяс дээр дег, чырык болзун!
Ажы-толум, Бугу чонум
Амыр-ла, амыр! Чолукшуулу!
Кырган-ача келген чон биле, уруглар-биле чолукшуур; шупту бот-боттары-биле чолукшуур.
Кадакта шай болгаш белээн оол, кыс кырган-ачага могейип, соннээр.
Башкарыкчы:
Бойдустун-даа, назыннын-даа
Болчаан ойун кым-даа ойбас.
Эрги чылды чалаалынар
Эрткен оруун дыннаалынар!
Эрги чыл:
Экии! Амырган-на, чонум!
Эрткен чылын чаш оол келдим
Ам бо шакта чарлып тура,
Адак аартап, кырый бердим
Эрткен чылдын тоогузун
Эргий коруп корунер даан.
Класста оореникчилеривис кайы-хире ооредилгелиг, идепкейжи, тывыштыг, ажыгыр болганын тодарадып, клазывыстын школа, хоорай иштинге ажылын тунеп, тергиинерни шаннаар.
Пантомима
Динмиттиг, дааш-шимээннигаялга дынналып келир. Аза-бук, Аарыг, Арагачы, Ончу; Дуржокпай, Оор болгаш оскелер-даа, амыдыралга шаптыктыг чуулдер боттарынын бугу-ле багын улустарга халдадыр-дээш, чонаразынче чуткуп кирерин кызыдарлар, а уруглар база келген аалчылар ада-иелер оларны аразынче киирбейн, тарадыр ойладып, сывыртап чорудуптар.
Эрги чыл:
Ашак-кадай улустарнын
Ажы-толу топтуг болзун!
Ок-бижек, алгыш-кырыш,
Олчаан борта хооржуттурзун!
Аас-кежик, найырал, иш
Ашпас хун бооп монгежизин!
База катап душкужеге,
Быйырлыг че, ажы-толум!
(Чонга могеер. Ийи оол эрги чылды удеп чоруптар).
Башкарыкчы:
Шагаа чылы шакылады,
Чаа чылды чалаалынар!
Идик-хепти кактанынар,
Ижин-хоонну сергединер!
(Ажы-тол, аалчылар даштын харга хептерин кактай туткулаар, аяннаныр. Ол уеде Чаа чыл келир).
Чаа чыл:
Экии, чонум! Мендээ, чонум!
Эл-хол болуп душчуулунар.
Эрткен чылдын артырып каан
Эки чуулун сайзырадыыл!
Арын-нуурну хуюктап кээр
Артык чандан хосталыылы!
Кылык Кижи оожургазын!
Кырган кижи дыштыг орзун!
Нугул хоптар унмес болзун,
Унер унущ сагланназын!
Аныяктар кырганнарга
«Ада, ие» дижир болзун,
Улгатканнар чалыыларны
«Уруум, оглум» дижир болзун!
Бак-ла чуве ынай турзун,
Бай-ла чуве бээр турзун!
Курай! Курай!
Шагаанын аъш-чемин чонга улеп байырлаары (шайлалга эгэлээр)
Башкарыкчы:
Чаа чылдын чаражын аа,
Чаагай агаар тыныш аштаар.
Хоглел-хогнун магалыын кор-
Хорек, чурек сергеп келир.
Байырлалдар уезинде,
Баштак, хоглел устур эвес,
Огбелернин ырларындан
Откут кылдыр бадыраалы!
Моорейлиг оюннарже
Моону-биле кирээлинер!
Шайлап-муннеп хоорежинер,
Чаглыг эъттен чоогланар!
Чылывыс-ла чаагай болзун!
Чаа чыл-биле! Шагаа-биле!
Тус-тус удуртукчуларнын аайы-биле моорейлиг оюннарны, маргылдааларны эрттирер (тевек, шыдыраа, чинчи чажырары, тывызыктажыры, узун тыныш моорейи,…)
Башкарыкчы: хундускунун мендизи-биле эргим хундулуг аалчылар, башкылар база уруглар. Силер бугудеге Улу чылы Шагаа байырлалы таварыштыр канн дег кадыкшылды, аас-кежикти, ажыл-агыйынарга чедиишкиннерни кузеп тур бис.
Тыва чонум чанчылдары
Тывызыксыг аажок чараш
Шаандан тура чанчыл болган
Шага деп бир байырлал бар.
Шага дээрге тыва чоннун
Чаагай сузук чанчылы-дыр
Айнын чаазын, хуннун эртенин
Алгап йорээнбайыры-дыр.
Ава: хуун судум тос карактап
Кудай дээрже оргип тур мен
Эки чуве эглип келзин
Эрбенниг чуул ынай турзун!
Орна тандым оршээ,
Одум козум оршээ,
Арга чонум менди чаагай,
Аш-чут корбейн.
Амыр менди бодаразын, оршээ.
(Артыш-биле холаан судун дорт чукче чажар).
Уругларга шага хуну
Уттундурбас байырлал-дыр
Улуг улус ону деткип,
Улам солун болдурунар.
Башкарыкчы: ам болза ийи аалга уступ алыр бис (2 команда).
Унген чаа чыл улу чылы
Ууле херээ будунгур болзун
Уутунмас буян кежикти
Улус чонга шаннаар болзун!
Садыгларга баран-сараан
Сагышта дег элбек болзун
Ажы толдер кадык болзун
Аас-кежик бээр-ле турзун.
Бирги морей: «Йорээл состер».
Шагнын солгу эргилдези
Чыккылама кышты солуур
Чырык чаагай кыштын бажы
Шага хуну унуп келди.
Тывызыктап, тоолдажып,
Дызырадыр танцы теп,
Чанчыл болган шагаавысты
Салгакчылар улап чор бис.
Башкарыкчы: Тывызыым дытты
Тоолум дошта. (Диин, балык).
Ийиги морей: «Тывынгырлар кайда силер?»
Ак теве он ийи бодаган торээн (чыл, 12 ай)
Дорт алышкы, дорт чузун (чылдын 4 уези).
Чыжыр алдын ковайды, чымыш бажын дуйметти (дан адары, хун унери).
Хопчу кадын ходуш диди, кожаларда чалчырт диди (ала-сааскан).
Ак-кара чузуннуг, алдан дорт хонаштыг (шыдыраа).
Алыр бээрде аргалыг, алды янзы шолалыг (шыдыраа).
Дорбелчин боттуг, дорт чузун малдыг (кажык).
Чем чивес чарашпай, черге чорбас чарашпай, чугак хептиг чарашпай, чугаазы чок
чарашпай (ойнаар-кыс).
Дырап, шиглеп салыр кужум, дыннап, сурап чедер аалым (тывызык).
Алдын холдун отрузунда адыр сандан 12 будуктуг, будук санындан 30 кушкаш, кушкаш бурузунун аксында 24 тараа (12 ай, 30 хонук, 24 шак).
Дожек алдында догден сарыг (тош чаа).
Дурген чугаа, узун тыныш чугаалаанда
Дужуп бербес болгай силер
Дургеденер келинерем
Дурген чугаа, узун тыныш кымда барыл?
Ушку морей: «Дурген чугаа, узун тыныш».
Дурген-дурген дурген чугаа
Чугаалаза шуут солун
Солунназа соон бодаар
Бодаарлаза боду эрес
Эрестезе эвилен-даа
Эрнин эри чораан дижир.
1 бала, 1 курут, 1 чарын…..
Дортку морей: «Улегер домактар».
Улегер домакта нугул чок
Уер сугда балык чок.
Дээр-ле болгай ада-иелер. Ам болза улегер домактардан салыптар бис бе?
Чечен менде чечек черде
Ада тоогузу алдын, ие тоогузу монгун.
Октаргайнын иези-хун, кижинин иези-чер.
Адын камнап чор, адан сактып чор.
Бешки моорей: «Суттуг шай ижери».
Алдыгы морей: «Тевек тевери».
Шага хуну моорейлиг
Адыш чарыш маргылдаалыг
Чадан адаал, багдан кагал
Адааннажып тевек тевээл.
Тевектезе тергиин-не мен
Дескешпес, бырашпас сен
Ийи будум меннип турда
Илдук турбас чуве-дир ол.
Чедиги морей: «Кожамыктар».
«Кым мурнай тыварыл?»
Чыл санаашкынында кирип турар 12 дириг амытаннарны чурум езугаар адаар: куске, инек, пар, тоолай, улу, чылан, аът, хой мечи дагаа, ыт, хаван.
Улу чылче каш дугаар амытан кылдыр кирип турарыл? (5 дугаар).
Кажык оюннун хевирлерин адаар:
Дорт берге (4 чузун мал дужурер)
Чыттырып адары
Аът чарыштырары
Кажык адары
Бодалажыры
Дужуруп кагары.
Кижиде 3 бай бар: ажы-толу, эртем-билии, мал-маганы.
Ыдыктыг 7 деп санга: «7 катап арыгланыры».
Эр кижинин 3 оюну: аът чарыжы, хуреш, ча адары.
Эр кижинин 3 каазы: боргу, куру, идии.
Тыва идиктин бажы чуге андарыгыл?
Тос чузун малды адаар: инек, хой, ошку, сарлык, аът, иви, теве, ыт, элчиген, хаван.
Ижин кырындан чем? (чореме).
-
Сан салыры
Чажыын чажары
Йорээл кылыры
Чалама баглаары
Артыш-шаанак биле айдызаныры
Ак харга андаштаныры
Чолукшууру.
Тос ужурлар деп чул?
9 аржаан: артыш, шаанак, агы, канны, шиви, чойган, кодан-хавы, пош, суг.
9 дээр.
9 эртине.
9 сыртык: уруг сыртыы, чоок сыртык, орун сыртыы, алгы сыртык, идик сыртык, чен сыртык, эзер сыртык, ожун сыртык, даш сыртык.
9 сузук:
-
Эртенги шайны унген хунче чажары
Унген айже 1 катап чажыг чажары
Эр кижинин хем бажынга чажыг чажары
Дээрже чажыг чажары
Ырак-узак орук чоруур дээнде чажыг чажары
Оран делегейже сут чалбарыы
Кат-чимис унер, ан-мен турар тайгаже чажары
Айнын чаазында чажыг чажары
Ада-огбе чуртунга чедип келгенде чажыг чажары.
Ажыл «хемчиктин сылдызы» солунга 2004 чылда Шагаа бертинде парлалгага унген.
Автор: Куулар Джамилия Монгушевна
музыкальный руководитель Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение Детский сад комбинированного вида №3 “Ручеек” г.Шагонар Улуг-Хемского района РТ
Разработка сценария тувинского национального праздника “Шаг чаагай ,Шагаа чаагай”!
Муниципальное автономное дошкольное образовательное учреждение
Детский сад комбинированного вида №3 «Ручеек» г. Шагонар,
Улуг-Хемского кожууна Республики Тыва
Сценарий национального праздника
«Шаг чаагай , Шагаа чаагай»
(для детей подготовительной группы)
Разработала:
Музыкальный руководитель
МАДОУ детский сад №3 «РУЧЕЕК»
Куулар Джамилия Монгушевна
г. Шагонар, 2019-2020.
Сценарий национального праздника «Шаг чаагай , Шагаа чаагай»
(для детей подготовительной группы).
Зал празднично оформлен ( в стиле национального)
Персонажи: Ведущий, Дангына, Ветерок, Баба Яга, Дедушка, Шаман
( взрослые) и дети .
Атрибуты: пиалы, девятиглазка (тос карак), кадаки, бусинки, бубен для шамана, можжевельник и конфеты .
На сцене взрослые показывают обряд «Чолукшуур» ( приветствие) и ритуал «Сан салыры».
Фоном играет национальная музыка.
Голос за кулисами:
Шагаа – новый год по лунному буддийскому календарю . Его называют «Белый месяц», “начало года”.
Шагаа наступает с первыми лучами солнца. Старейшины совершают обряд «Сан Салыр» На возвышенности разжигают ритуальный костер. Туда кладут топленое масло, вареную овечью грудинку. Зажигая огонь, произносят благопожелания новому году.
Ритуальной ложкой-девятиглазкой с молитвами окропляют ритуальный огонь и четыре стороны света чаем.
Йорээл состер (напутственные слова)
Санным салдым,
Чажыымны чаштым,
Чаламамны багладым,
Чалбарымны кылдым!
Арат чонум тодуг-догаа болзун
Курай!Курай! Курай!
Пусть уходят подальше все беды.
Моя тайга с высокими плечами,
Пусть все доброе приходит к нам!
Пусть не будет болезней!
Пусть не будет бедственных бурь!
Пусть будет много ячменя и просо!
Пусть дети будут здоровыми!
Курай! Курай! Курай! ( все уходят)
Блок Приветственный
Приветственный танец с кадаками. Финальная фигура. Выход ведущего.
Ведущий:
–Амыргын –на амыр! Здравствуйте дети и уважаемые гости праздника шагаа!
Амыргын-на амыр – это тувинское приветствие означает пожелание в наступившем году КРЫСЫ- благополучия, счастья, удачи, здоровья!
В дни празднования Шагаа принято при встрече приветствовать старших людей по-особому. Этот обряд приветствия называется чолукшуур. Старший протягивает обе руки ладонями вниз. Младший раскрытыми ладонями дотрагивается локтя старшего. При этом оба склоняют головы.
Давайте и мы с вами совершим обряд «Чолукшуур»
Ведущий
-Что такое шагаа? Сейчас наши дети расскажут стихи
1 ребенок
Тыва чонум чанчылдары
Тывазыксыг аажок чараш
Шаандан тура чанчыл болган
Шагаа деп бир байырлал бар.
2 ребенок
Обычаи нашего народа
Загадочны и красивы
Среди этих традиций
Есть праздник Шагаа.
3 ребенок
Шагаа дээрге тыва чоннун
Чаагай сузук чанчылы дыр
Айнын чаазын хунун эртенин
Алгап йорээн байыры – дыр.
4 ребенок
Хоть молодых спроси,
Хоть старика –
Нет радостнее праздника Шагаа!
Я сегодня
Вас зову повеселиться
И Шагаа – виновник дня
Здесь в хоромах торжества!
Ведущий: Какие красивые стихи вы умеете читать. Ребята давайте споем нашу песенку «Артыш»
Песня «Артыш» (можжевельник)
– А еще в дни шагаа дети любили играть в разные игры. Давайте поиграем в тувинскую национальную игру « Чинчи чажырары».
Игра «Чинчи чажырары» (найти бусинку )
Играющие делятся на 2 команды. Количество играющих не ограничивается, но в 2 командах должно быть ровное количество игроков. Суть игры заключается в том, что одна команда прячет бусинку в руке одного из своих членов, другая команда должна найти. Команда, получившая право на прятание бусинки , выбирает ведущего; тот должен спрятать ее у кого- нибудь в руке, но при этом должен пройтись каждого. Другая команда выбирает 2 или 3 находчиков. Они подходят и ищут по выражению лица, по движению и.т.п. Каждый находник имеет право открыть только 2 руки независимо чьи.Если из 2 находников никто не нашел бусинку , то в целом команда -штрафуется : 1. Лишается права прятать бусинку в дальнейшей игре, 2. Выбранные находники исполняют песню, либо читают стихи , короткие сказки и т.д.Если ищущая команда нашлаа бусинку, она ее забирает и прячет у себя в команде точно в таком же порядке.
Ведущий : Ой, ребята! Я слышу звон колокольчиков, к нам кто-то спешит.
Слышен звон колокольчиков. Заходит принцесса Дангына.
–Здравствуй Дангына, хозяйка тайги ( по тувинскому обычаю приветствуют друг друга)
Дангына: Амыр – менди аалчылар! Здравствуйте дети и гости дорогие! С праздников вас днем Шагаа! Я на праздник пригласила всех своих зверей. Неужели они опаздывают?
Ведущий: Давайте спросим у ветерка, он ведь летает всюду и должен все знать.
– Салгынчыгаш, Ветерок ты где? ( под музыку забегает ветерок)
Ветерок: Здравствуй Дангына, здравствуйте дети! Чем я могу помочь?
Дангына: Здравствуй ветерок! Не видал ли ты моих лесных зверей?
Ветерок: О, хозяйка тайги! Должно быть, они не знают и ждут чтобы я их позвал.
Дангына: Тогда лети скорей и созывай всех моих зверей!
Ветерок: Слушаюсь, эге-эге –гэй, собирайтесь скорей, вас зовет хозяйка тайги!
Дангына: Наш восточный гороскоп- это счастья телескоп,
Посмотри скорей вперед,
Крыса, лошадь, бык и кот,
Обезьяна и Змея, Тигр, Собака и Свинья,
И дракон, Коза, Петух,
Навостряйте зренье, слух
Вы зверей моих встречайте,
Композиция « Выход зверей»
Дангына: Звери мои лесные, спасибо вам, что вы собрались сегодня все вместе. Пусть каждый представит себя нашим детям и гостям.
( каждый год читает свое стихотворение)
Мышка
У Мышей все прекрасно и красиво,
Любима будет мышка и счастлива,
И каждый день заполнит закрома,
Добром и радостью сама.
Корова
Опять счастливый год приносит
Уют семьи весной зимой и в осень
А летом ждет корову страда добра
И каждый день она вся в радости с утра
Тигр
У тигра будет много дела
И счастью нет теперь предела
В кругу семьи с друзьями и в работе
Ждут тигра лишь приятные заботы
Кролик
Семейных очагов уют
любым прогулкам нынче предпочтут
и хоть сам по себе гуляет кролик
гулять он будет в паре целый год
Дракон
В полет опять стремится
ему счастливый сон приснится
И пусть, в во сне и наяву
мир улыбается ему.
Змея
Змея премудрости полна,
И будет счастлива она,
Своим умом всего добьется
Добра и радости напьется.
Лошадь.
А лошадь в путешествие по счастью
Отправится. И минут все несчастья.
И будет полон дом добра, веселья,
И радости закружит карусель.
Коза
Козу ждет счастье, благоденствие, покой,
И все несчастья дом обходят стороной,
И каждый день здоровье ей несет,
Любовь, заботу, радость и почет!
Обезьяна
Ждут обезьяну приключенья и забавы,
Пойдет она наверх или направо,
Везде ее бананами встречают
И счастье обезьяну привечает.
Петух
Петух живет в согласии и мире,
Благоустроит он жилье, квартиру,
Все перья краской радости зальет,
И песенку счастливую споет.
Собака
Собаке наш счастливый гороскоп,
Опять подарит год- калейдоскоп.
Все краски мира будут на ладони.
И лепесток счастливый не уронит.
Свинья
Свинья – добрейшее создание,
Ей жизнь дана для созиданья
Лишь позабывши слово «Я»
Бывает счастлива она.
Дангына: Молодцы! А сейчас старый год- год Свиньи и Новый Год – год Крысы приветствуют друг друга. ( передают кадак)
(Все звери заканчивают композицию и уходят)
Ведущий: Вот и наступил новый год! В честь этого события наши красавицы станцуют тувинский танец
Танец «Аа шуу декей оо»
Дангына: Спасибо дети, за прекрасный танец . Меня ждут другие звери и птицы. Желаю вам продолжить праздник шагаа веселыми играми, шутками и песнями.
Ведущий :До свиданья Дангына. (дети тоже прощаются )
Дангына уходит.
Ведущий: Ой, кажется кто-то идет. Неужели Дангына возвращается.
В зал внезапно врывается Аза кадай ( Баба Яга)
Баба Яга: А, не ждали? По какому случаю вы, тут собрались? Чему вы тут радуетесь?
Ведущий: Здравствуй бабушка Аза кадай! Почему ты такая злая? Или кто тебя обидел?
Баба Яга: Услышал шум и проснулся. Вижу, радостно вам. Что за праздник у вас ?
Дети: Шагаа!
Баба Яга: Аа, шагаа, Новый год…А меня то что не пригласили? Вот поймаю кого – нибудь и съем.
Ведущий: Слепая Аза кадай хочет помешать нашему празднику. Надо позвать шамана, чтобы прогнать черта.
Баба Яга: Зови, зови не боюсь я вашего шамана. Ха-ха-ха. Пока вы ходите за шаманом, я поймаю кого- нибудь и съем.
Ведущий: Дети, быстро прячьтесь за мной.
( ведущий становится впереди детей, а дети за ним, проводится тувинская игра « Аскак – кадай»)
Баба Яга:- А кто это у тебя там?
Ведущий: Это мой когээржик.
Баба Яга: А за когээржиком кто?
Ведущий: Тень моего когээржика.
Баба Яга: А тенью когээржика кто?
Ведущий: А там мои дети!
Баба Яга: Вот их то я и съем..
( Баба Яга ловит и не может поймать детей. В конце игры шаман появляется, танцует свой ритуальный танец и прогоняет Бабу Ягу)
Ведущий: Небесные силы прогнали злых духов. Слепая Баба Яга больше не появится. Мы продолжим наш праздник.
( появляется дедушка Ирей)
Ведущий: Амыргын – ла амыр! Мир вам!
Дедушка: Экии уругларым! Амыр, амыр! Здравствуйте дети! И вам мир! (дети здороваются)
Ведущий: Здоров ли ваш скот?
Дедушка: Сол- Сол, дорогие дети ! Уважаемые гости! Мир вам всем. Ушел старый год, пришел новый год, Все плохое миновало, А хорошее пришло курай- курай! (все повторяют : Курай –курай!!!)
Ведущий: Дедушка Ирей, мы вас чаем угостим, садитесь за стол наш гостеприимный ( угощают чаем). И споем для дедушки нашу песню про
Тувинский чай «Шайывыс»
Ведущий: Шагаа- пора обновления, нового начинания и чистых помыслов. На шагаа, люди чистили свое жилье, готовили много еды и угощали гостей. И, конечно же, шили себе новую красивую одежду. Одежда представляла целый комплекс. Каждый цвет представлял землю, воду, траву и солнце.. Наши дети тоже одели красивые наряды. Давайте посмотрим национальные костюмы детей.
Дефиле « Моя национальная одежда»
Дедушка: Спасибо ребята. Издавна на «шагаа» люди загадывали загадки, соревновались в чтении скороговорок, устраивали различные состязание. Давайте и мы с вами отгадаем загадки.
дети отгадывают загадки
Дедушка: Молодцы! А кто силен в пословицах ?
дети читают пословицы
Дедушка: Порадовали меня. Сколько пословиц и загадок знаете! Пока я с вами сидел, Кони мои разбежались.
Ведущий: Не волнуйся дедушка. Мы тебе поможем.
Танец мальчиков «Аъдым»
Ведущий: А сейчас Дедушка Ирей обкурит нас артышом (можжевельник), очистит вас от плохого. Встают в круг, закрывают глаза.
Ведущий : читает йорээл – состер ( музыка фоном « тарина»)
Год Крысы, который к нам пришел,
Пусть принесет нам большую удачу!
Пусть дети будут здоровыми!
Пусть будет урожай богатым!
Помилуй нас Хайыракан!
Уже ушел год старый!
Пришел новый год,
Все плохое пусть покинет,
Пусть все хорошее доброе,
Приходит к нам на счастье!
Белое небо, синее небо мое!
Будьте всегда ясными и солнечными!
Пусть цветут поля и леса!
Пусть размножаются дикие животные!
Благословляю и восхваляю вас!
Курай! Курай! Курай!
Сюрпризный момент ( дети с закрытыми глазами молятся, в это время появляется сундучок.)
Ведущий: Дети смотрите, что это? Это наверно Дангына отправила вам подарки! ( детям раздают конфеты).
Ведущий: Наш светлый праздник Шагаа подошел к концу. И как говорят тувинцы – «Пусть ваша дорога будет белой как молоко»! Здоровья вам дети и наши уважаемые родители!!! До свиданья , до новых встреч!!!
Дети под музыку уходят из зала.
5
күүседип чорудар кижилер аъш — чеминиң дээжизин алгаш,
бедик черже үне бээрлер. Хүннүң херелдери чаа — ла илереп
эгелээри билек, саңны салгаш, эккелген чеминиң дээжизин
сөңнээр. Саң салыр езулалга баарда каас — коя, шиник кылдыр
кеттинери чугула.
— Самое священное в Шагаа это “Саң салыры”. Этот обычай
совершают только мужчины. На рассвете взяв с собой еду,
мясо, чай с молоком и артыш (моожжевельник) идут на
возвышенное место.Зажигая огонь, произносят
благопожелания новому году, ритуальной ложкой—
девятиглазкой с молитвами окропляют ритуальный огонь и
четыре стороны света чаем.
— После жертвоприношения очищают шапки, верхнюю одежду
снегом, символически стряхивая негативное, грязное, чтобы
обновиться. Затем подходят по очереди к уважаемому
мужчине, выражают ему свое почтение, принимают его
благословение.
— О приходе Шагаа извещали первые лучи утреннего солнца.
Увидев их, каждый тувинец чувствовал, что действительно
наступил Новый год.
— В канун праздника Шагаа наши предки приглашали шамана, очистить
«свое жилище»
Тыва черим онзагай
Тывызыксыг, тоолзуг чараш
Тыва чурттуг уругларның
Танцылаарын көрээлиңер.
Исполняется танец
— В ночь накануне Шагаа желательно не спать, хотя бы в
промежутке между 3 ночи и 6 утра — ведь новый год
наступает не в полночь, а с восходом солнца в первый
новогодний день. Существует поверье: если уснуть в
новогоднюю ночь, Албыс, облетая планету на своем коне,
может засчитать заснувшего в число умерших. Поэтому в
ночь последнего дня старого года на первый день нового