Т?леген айбергенов сценарий

Көктемнің жазға ұласар жайсаң жаны

Төлеген Айбергенов

80 жыл

Өткізген: 
А.Н.Төлегенова

2016 – 2017 оқу жылы

Т.Айбергенов атындағы орта мектебінің кітапханасында

атқарылған мәдени-көпшілік шарасының

ХАТТАМАСЫ

         Шараның аты: «Көктемнің жаға
ұласар жайсаң жаны» атты Төлеген Айбергеновтың 80 жылдық мерейтойына арналған
әдеби-сазды жыр кеші

Шараның мақсаты: Қазақстан халқына танымал, мектебімізге есімі берілген,
аяулы ақын Төлеген Айбергеновтың өмірі мен шығармашылығын толығырақ таныстырып,
оқушыларға патриоттық тәрбие беру

Көрнекілік: «Ұлттық рухтың бұлбұлы» атты кітап көрмесі, көптеген слайдтар.

Ұйымдастырушы: Мектеп кітапханашысы А.Төлегенова және қазақ
тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Б.Қаналы

Күн тәртібінде:

1.    
 Мерекенің
салтанатты ашылуы (ақынға арнау, шашу шашу)

2.    
Ақынның өмірі туралы баяндама және слайд

3.    
Ақынның
әңдері мен жырлары

4.    
Оқушылардың  билері

5.    
Аынның
жары Үрниса Оспанқызының естеліктері

6.    
М.Шахановтың
ой маржандары

7.    
«Ұлттық
рухтың бұлбұлы» атты кітап көрмесіне шолу

8.    
Келген
қонақтарға сөз беру, сауал жолдау

9.    
Кешті
«Атамекен» әнімен аяқтау

Қорытынды:

Шара көзделген мақсатына жетті.

Келген
қонақтар алғыстарын жеткізді.

Хаттама толтырған:            А.Н.Төлегенова

Армысыздар құрметті қонақтар,
бармысыздар өлең сүйер қауым! Бүгін жерлес ақын Төлеген Айбергеновтың дүниеге
келген күні. 1937 жылдың 8 наурызында жарық дүниенің есігін ашқан ақиық ақын 80
жасқа толып отыр. Осы үлкен мерейтойды мектебімізде атап өту біздің де
парызымыз іспеттес. Олай болса «Көктемнің жазға ұласар жайсаң жаны» атты әдеби
кешіне қош келдіңіздер. Ақынның кереметтей өлеңі бар

Бір тойым болатыны сөзсіз
менің,

Дәл қай күні екенін айта
алмаймын.

Бірақ… бірақ…

Ешкімді де қайтармаймын.

Қыз қуатын жігітке ат беремін,

Жанам деген жүрекке от беремін,

Мен әйтеуір бар
жиған-тергенімді

Бір тамаша той қылып өткеремін.

Кім білсін талай түнгі тілегім ед,

Мәңгілік тарқамауы да мүмкін
оның.

Бар жиған-тергенін ортаға
салып, тамаша бір той қылып өткергенін өзінен басқа ешкім де аңғарған жоқты.
Тіпті сол тойының қашан, қайда және қай күні болатынын да ақын ашып айта
алмады. Солай десек те, ақынның өзі осынау өмірде болсын-болмасын, сол бір
тамаша тойдың ерте ме, кеш пе, әйтеуір күндердің бір күнінде болатынын сезген
сыңайлы.

Сол күннен бері әні міні
дегенше, аңдатпай жүріп, арада елу жылдың қалай зымырап өте шыққанын бүгін
көріп отырмыз. Ал өтілуге тиісті өз тойын осыдан елу жыл бұрын армандаған
тұлпар мінезді, арғымақ ақын Айбергеновтың 80 жылдығына арналған әдеби
кешімізді ашуға рұқсат етіңіздер.

Ақын Мұқатай Жылқайдаровтың
ақынға арналған «Менің тойым болады» деп Төлегенге арналған өлеңін Айдынның
орындауында тыңдасақ.

Бұл тойды қалайша шашусыз өткереміз. Солай емеспе. Шашу шашайық.

(Шашу шашып жатқанда ақынның сөзіне жазылған «Бір тойым бар» әні ойналып тұрады)

Ақынның
өмірі туралы слайдқа зер салайық (Слайд жүріп тұрғанда ақынның өмірбаяны оқылады)

Дүниеге қарақалпақ жерінде
келген Төлеген тал бесікте тербетіліп жатып-ақ, алыста қалған атажұртқа деген
құтаймас сағыныш мұңына суарылған бесік жырымен көз ашты.

Өмірде мынау сағынбағандар

Бақытсыз, бақсыз талайсыз

Қазақтың жыры Абайсыз!

Сағыныш! Ақын соншама неге
сағынышты ұлы сезімге балап сомдаған? Бұл жерде ол «Махаббатсыз дүние бос» деп
түйген ұлы Абаймен үндеседі. Өмірге деген махаббат жалын кеудесін өртегендер
ғана сағына алмақ.

Төлеген кейде шабыт қысқанда
көкке парлай, самғай көтеріліп дүниенің тас төбесіне шығып алып, қиядан
жүзіктей жұмыр жер, жалпақ әлемге назар салатын қыран көз, періште қанат ақын.
Ол атажұрт  қазақ еліне қиырдан сағынып
келді. Өле-өлгенше сол сағынышын баса алмай кетті.

Егер, ақынның ата-бабалары
тоталитарлық тепкінге шыдамай, Ақтөбе жерінен Қарақалпақстанға жер аумағанда,
балауса ақын атажұрттан алыста жүріп қалыптаспағанда жүрегін алыс атажұртқа
деген құтаймас сағыныш сормағанда, кім біледі, мүмкін сағыныш туралы қазақ
позиясының мәртебесін асырған осынау Төлеген толғаулары өмірге келер ме еді,
келмес пе еді, кім білсін…

Төлеген лириасының ең басты
қаһарманы – сағыныш. Ол оқушысымен әр кездескен сайын сөзін сағыныштан
бастайды. Танымал әдебиеттанушы Сауытбек Абдрахманов былай деп өз ойын
жеткізген: «Айбергенов талантының басты құдіреті Төлегеннің адамға, жақсылыққа
ғашық жүрегінде, баршаны бірдей құшағына алуға дайын тұрған дархан жанында,
тиген жерін күйдіріп кетердей «мөлдір дерті» — Сағынышында. Олай болса
адамдарды осыншама сағына білген аяулы ақынды халқы да сағына береді.»

Ақынның сағынышқа
толы өлеңін бізге оқып берем деп Ұлболсын келіп отыр екен. Ендеше мархабат, тыңдайық.
Енді бұл өлеңнің әні де бар екен. Ән нұсқасын тыңдап көрелік.

Төлеген – өте сезімтал ақын.
Оның жаны нәзіктік пен мейірімнен жаралған. Ол өмірге шаттанып келді де, сол
жарқылдаған періште күйінде ағып түсті.

Мен туыппын қызғалдақты
көктемде

Жеті қабат жерге шұғыла
жеткенде

Қатал қыстың қабырғасы қақырап

Өзендерден сең бұзылып кеткенде
деп ақын өзі жырлағандай ол қысқа 
ғұмырында көктемдей нұрлы, көктемдей шуақты, көктемдей ерке ерекше жан
болды. Оның осы бір тамаша мезгілге арнап жазған өлеңдері де жетерлік. Олай болса «Көктем жырларына» кезек берейік.
Ортада бастауыш сынып оқушылары Шахназ, Ақбота, Аяла

Би
қазақша

Енді бір сәт ақынның жары
Үрнисаның айтқан естеліктеріне ойыссақ.

«Әкем сырқаттанып ауруханада жатты. Мен таңертең ерте
тұрып әкеме баруым керек болатын. Бірақ аурухана алыста және ертемен көлік
жүрмейтін және таңғы төрттерде қараңғы болатыны анық. Менің сенгенім- бірге
оқитын жолдастырым, солардың бірі болмаса бірі қол ұшын созар деген ой. Содан
жігіттерге жағдайымды айттым, бірақ ешкім барғысы келмеді. Сол кезде Төлеген
жаныма келіп «мен сені ертіп барайын» дегені. Ұйқым келмей жатырған, бірақ сәлден
кейін көзім ілініп кетіпті. Оның есікті шерткен дыбысынан ояндым. Сөйтіп ол
мені әкеме апарған. Сонда есімнен кетпейтіні: «сен қалай ерте ояндың»
дегенімде, «ұйықтатпасым ұйықтатпады» деп жымиды ол. Сөйтсем ол сол кезде түні
бойы өлең жазады екен. Біз солай жақын танысып жақсы араласып кеттік.
Студенттік шақтың қызығын да, қиыншылығын да бірге көріп, институтты
бітіргеннен кейін екеуміз отбасын құрдық та, оның Қарақалпақстандағы туған
ауылына аттандық. Біраз жылдан кейін анасын өзімізбен бірге алып Шымкент
облысындағы Сарыағашқа келдік. Бізді досы журналист, жазушы Зәкір Асабаев қарсы
алды. Сол досының арқасында Төлеген кешкі жастар орта мектебінің директоры, мен
сол интернаттың аға тәрбиешісі, әрі қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
болдым. Біздің ол кезде үш бала сүйген кезіміз болатын. Төлегеннің аңсары
Алматыға ауды да тұрды. Сөйтіп біз ақыры Алматыға көшіп келдік. Алғашында пәтер
жалдадық, кейін қарызданып жүріп арзан бір бөлмелі үй сатып алдық. Біздің үйге
келетін жас ақындар да, әйгілі Шәмші бастаған компазитор, әнші, журналисттер де
күн демей түн демей жиналатын. Жаңа ән, жаңа өлең осы үйде үздіксіз шығып
жататын».

Ақынның тағы біз білмейтін қыры
домбыра шертіп, ән салатыны.

«Бірде Төлеген ойда жоқта «Үрниса, менің сен білмейтін
тағы бір өнерім бар. Шіркін домбыра жоқ, домбыра болса, ән салар едім. Ауылда
Бағымбай деген жырау інім бар, содан үйреніп едім» деді. Таңданып қалдым,
артынша оған домбыра алып бергім келді. Бұл ойымды тетелес інім Бөрібекке
айттым. Ол маған айтпай өз стипендиясынан төлеп домбыра жасатыпты. Оны татар
шалы  он жыл бойы суда жатқан өрік
ағашынан жасаған екен. Сол ұлттық аспабты жиналған кештер мен тойларға тастамай
алып баратын. Үнсіз сөйлемей отырғанда 
Төлеген ән бастап, бәрін көңілдендіретін. Ол сол домбыраны он бір жыл ұстады.
Тек өзі қайтыс болатын жылы сол домбыраны абайсызда сындырып алдық» деп еске
алады Үрниса Оспанқызы.

Енді жарының естеліктерінен
кейін ақынның сөзіне жазылған, бәрімізге жақсы таныс «Ақ ерке – ақ Жайық» әнін
осы жерде отырған баршамыз қосылып орындасақ. 
Кейін ақын Ақұштап Бақтыгереевамен танысқан сәттеріне тоқталатын боламыз.

Ән
«Ақ ерке – ақ Жайық»  (караоке қосылады,
көрермен бірге ән салады)

         1965 жыл.
Менің Төлегенмен алғашқы кездескен кезім. Бір күні мектептен қайтар жолдағы
бұрылыста үлкен терек түбінде тасқа шығып алып бір ақын қазақша дауыстап өлең
оқып тұр. Бірнеше жігіт қоршап алыпты. Жігіттер бізді көріп, қыздар келіңдер
өлең тыңдаймыз, Қарақалпақстаннан келген мықты ақын деді. Ол кезде қыздар
келіңіз дегенге оңай бұрылмайтын, бізде солай кетіп бара жаттық. Біздің
бұрылмай кеткеніміз Төлегеннің намысына тисе керек. Содан бір концертте  ол өзінің сағыныш жайлы өлеңін оқыды. Кейін
домбыра алып бір-екі шумақ әнді айтты. Қыздар шу ете қалды.

Маған жауап бер дейді. Мен жауап бердім. Бәрі мәз болды.
Ауызекі айтысқа жоқ Төлеген бұрылып шығып кетті. Кейін маған айтқан бір-екі
шумағы көлемдірек жазылып, кітабына енді.

         1967 жыл.
Менің Төлегенмен соңғы кездескен кезім. Бір топ ақын Қарақалпаққа кеткелі жатыр
екен. Редакцияға келіп Төлеген перзентханада жатқан келіншегі Үрнисаға телефон
шалды. Тас бұйра қара шашы шашылып кеткен. Егіз қызым бар, туған жерге кетіп
барам, қуанышым кеудеме сыймай тұр  деп
ентіге сөйлеп шығып кетті. Ол сол сапардан оралған жоқ. Үрниса Хұсни-Хорланын
құшақтап перзентханада қала берді.

         Көлемдірек
жазылып кітабына енген сол өлеңді тыңдасақ.                          «Төлеген Айбергенов А-ға»,  «Ақұштап Бақтыгереева Төлегенге»

Тағыда Үрниса Оспанқызының
естеліктеріне оралсақ

«Дүние саларынан екі-үш ай
бұрын түнде ұйықтап жатқан жерімнен оятып алып өлең оқыды. Түріне қарасам онда
ұйқының нышаны да жоқ. Маған мұнысы әуелі ұнаған жоқ. Бірақ біртіндеп менің де
ұйқым шайдай ашылды.  Жазғаны 174 шумақтан
тұрантын поэма екен. Басынан аяғына дейін жатқа оқыды. Өлеңді қағазға түсіріп
алайық деп едім, артын әзілге айналдырып жіберді. Кейін мен тыңдаған сол поэма
өзінің ішінде кетті.

Өмірінің  соңғы жылдарындағы бар арманы «Құмдағы
мұнаралар» деп аталатын кітабын жарыққа шығару 
болды. Жыл жоспарына енбей сызылып қалып, түкке зауқы соқпай, құлазып
кетті. Ол жазғыз еді. Туған апалары да сүйеніш болудың орнына «Сен көз
алдымызда жүрмей, Алматыға кетіп қалдың» деп кінәлайтын. Сол себептен бәрі оған
бір күні «Жалғыздық» деген өлеңін жазғызды.»

Міне ақынның тағы бір өлеңінің
шығу тарихын тыңдадыңыздар, енді осы өлеңдердің өзін тыңдасақ.

«Жалғыздық»,
«Апаларым», «Анама», «Ана», «Қызым менің»

Жер бетіндегі сапары небәрі
30-ақ жылға созылды. Поэзия
аспанынан құйрықты жұлдыздай ағып өткен ақынның ғұмыры қамшының сабындай
қаншалықты қысқа болғанымен, жырлары соншалықты өміршең болды. «Ақынның аты
өлмейді», — дейді халқымыз. Шынайы талант – мәңгілік ғұмыр. Төлеген
Айбергеновтың жырларын сүйіп оқитын, құрметтейтін оқырмандары жетерлік.

Ақын өзiнiң аз ғана ғұмырында, аз ғана өлең қалдырды. Аз
өлең қалдырса да, әрбiр дүниесi iнжу-маржандай ерекше көркем. Ерекше болмаса,
көрнектi қоғам қайраткерi, ақын Мұхтар Шаханов:

Бәйшешектің ғұмырындай тағдыр кешкен
мәрт батыр,

Өлеңінде
ешбір ғасыр өшіре алмас өрт жатыр

Намысыңды
дәуіріңе еткізбедің қақпақыл.

Міне,
содан, ұлтымызды рухсыздан күзетіп,

Сенің
жырың шекарада әлі күнге сапта тұр.

Пайымдаймын, мойындаймын, сен
-данасың, мен – бала,

Ұлтына кiм жақын, алыс, айқындайтын
ел ғана.

Он том өлең жазғандарды кеттi ұмытып
кең дала,

Бiрақ шағын он өлеңмен он миллион
қазақты

Толғандырған, таң қалдырған Махамбет
пен Сен ғана,” – деп жазбас
едi. Ендеше ақын Шахановтың аузынан естісек. (Шахановтың айтылған сұхбатын
слайдтан көрсету)

Таңқалдырған, толғандырған жырлары қолымыздағы мына
кітаптарға жинақталды. «Ұлттық рухтың
бұлбұлы» деп аталатын кітап көрмесін толығырақ таныстырып өтсем.

Төлеген ақынның өмірі мен
поэзиясы туралы деректі фильмдер бар. Бірі кинорежиссер Доқтырхан Тұрлыбек,
екіншісі ақтөбелік кәсіпкер Базаркелді Ертуған. Ақынның өлеңдерін жинақтап
шығаруда ақынның қызы Салтанат Айбергенова атсалысуда. Ақын қайтыс болғаннан
кейін Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы берілді. Ақынның аты көше, мектеп,
гимназияларға берілді. Соның бірі біздің мектеп.

(Кітаптағы ақпаратты оқу.
Т.Айбергнов есімі берілсе)

Келген қонақтарға сөз кезегін
берсек

1. Т.Айбергенов болып өзгеруіне
демеу болғандардың бірі ауылымыздың ардагер ұстазы Әлжан Құрманғали ағайға
сауал жолдағымыз келіп отыр.

Ағай мектебіміздің атауын
Айбергенов қылып өзгерту кезінде қандай қиындықтар кездесті, алғашқы болып ой
тастаған кім?

2. Кежеғали ағай қоғамда әр
түрлі пікірлер жүр,  ақынның туған жері
Қоңырат болса, біздің елге қандай қатысы бар, не байланыстырады, неліктен осы
есімді таңдады.

3. Ауылымыздың әкімі Мәнібаев
Исатай Ауданбайұлы

Мектебіміздің аты Т.Айбергенов
болып өзгеруі сізге қаншалықты көңіліңізден шықты? Ақынның мерейтойы аудан
көлемінде тойлау да қолдау тауып отыр. Осының іске асуы қаншалықты рас.

4. Мектебіміздің директоры
Берқайыр ағай сізге мынадай сауал қойғым келіп отыр.

Мектебіміздің есімі Төлеген
Айбергенов болып өзгеруі сіз келгеннен кейін орын алған оқиға. Сіз не айтасыз?

2013  жылдың 11 желтоқсанында №399 қаулысымен Дияр
орта мектебі Т.Айбергенов атындағы орта мектебі болсын деген ұсыныс
енгізіледі.  Сол кездегі әкім Архимед
Мұхамбетов республика ономастика комиссиясының қарауына жібереді. Жоғары жақтан
шешім тапқаннан кейін Байғанин ауылдық әкімдігінің 2014 жылғы 31
желтоқсанындағы №276 қаулысы негізінде Дияр орта мектебі Т.Айбергенов атындағы
орта мектебі болып өзгертілді.

Мектепке ақынның есімі қалай,
неліктен берілгенін білген сияқтымыз, енді 80 жылдық мерейтойы аудан көлемінде
тойлануына тілектеспіз.

Енді бір сәтке туған жерге,
атамекеніне арналған өлеңдерді тыңдасақ. «Туған жер», «Ауылым».

Бүгінгі кешімізді ақынның
сөзіне жазылған «Атамекен» әнімен аяқтасақ. 

«Атамекен»
әні

Ақынның аудан көлемінде
тойланатын мерейтойлық кешінде кездесуге жазсын! Қош сау болыңыздар!

Айбергенов
жыр-көшімен сырласу.

Қарағанды облысы

Сәтбаев  қаласы

№5 орта мектебі

Кітапхана
меңгерушісі

Нурсеитова Гулмира
Дукенбаевна

    Кештің мақсаты:  қазақ халқының рухани мәдениетінің ірі тұлғаларының бірі Төлеген    

                                    
Айбергеновтың өмір жолы мен асыл мұраларын оқырман қауымға    

                                     таныстыру
арқылы жас ұрпақты өз Отанын сүюге тәрбиелеу,туған                               

                                     тілге
деген сүйіспеншілігін арттыру,патриоттық тәрбие негіздерін 

                                    
қалыптастыру.

Көрнекілігі:          Төлеген Айбергеновтың шығармашылығына арналған поэзия  кеші өтетін
кабинетке Төлеген Айбергеновтың портреті қойылады, слайдтар, кітап көрмесі,

                                     ақын
туралы қанатты сөздер, түрлі-түсті шаралармен,гүлдермен  

                                     безендіріледі.

   Жүргізуші:             Құрметті
қонақтар,оқушылар!

Ақын Төлеген
Айбергеновтың туғанына 77 жыл толуына арналған  «Құйма жырдың киесіндей ақын
немесеАйбергенов жыр-көшімен сырласу» атты кітапханалық поэзия  кешіне қош
келдіңіздер!

      Бір тойым болатыны сөзсіз менің,

      Дәл қай күні екенін айта алмаймын.

      Бірақ…Бірақ…

      Ешкімді де билетпей қайтармаймын!

     Қыз қуатын жігітке ат беремін!

     Жаным деген жүрекке от беремін.

     Мен,әйтеуір,бар жиған-тергенімді

     Бір тамаша той қылып өткеремін?!

Мұны айтқан тарпаң мінезді ақжарма ақын
Төлеген Айбергенов еді.

II жүргізуші:    Оның сол бір қиын-қыстау заманда бар жиған-тергенін ортаға
салып,тамаша бір той ғып өткеретінін өзінен басқа ешкім де аңғарған жоқ -ты
.Тіпті сол тойының қашан,қайда және қай күні болатынын да ақын ашып айта
алмады.

 Солай десек
те,ақынның өзі осынау өмірде болсын-болмасын, сол бір тамаша тойдың ерте ме,
кеш пе, әйтеуір күндердің бір күнінде болатынын сезген сыңайлы.

I жүргізуші:Сол күннен бері, әне-міне дегенше, аңдатпай жүріп, арада қырық  алты жылдың
қалай зымырап өте шыққанын бүгін көріп отырмыз. Ал әлгі өтілуге тиісті өз тойын
осыдан 46 жыл бұрын армандаған тұлпар мінезді арғымақ ақын Айбергеновтың 76 жылдығына
арналған поэзия кешін ашуға рұқсат етіңіздер!

II
жүргізуші: Өлең жазсам,тал бойым,

                       
Қорғасын боп балқиды.

                       
Шертіп бір сырлы сан күйді,

                       
Домбыра көңілім шалқиды.

                       Жақсы
өлең туса құттықтап,

                      
Жатады шулап  ну орман

                      
Орындалғандай ну арман

                      
Қалам бір шығып құмардан.

Бұл ақынның өлең
туралы толғанысы еді.Арамызда Айбергенов жоқ,бірақ жыры, шығармалары қалды, жыр
сүйгіш ұрпақтары қалды.Біз де бүгінгі кеште сөз кезегін ақынның өлеңдері мен
әндеріне берейік.

  Ән:  «Ақ ерке
ақ жайық»

I жүргізуші: Төлеген жырлары – қуаныш жырлары. Бірақ, бұл гүлге елтіген көбелек
қуған серуеншінің қуанышы емес, қиынды көрген, қайғы мен қасіреттің де ащы
дәмін татып байқаған адамзат адамның жүзеге асқан мақсаты мен орындалған
арманының қуанышы. Бір жағынан Жібек баулы қырандай күй кештіріп, барша әлемді
бауырына сыйыстырғанша сиыстырып кеткен жас тұлғамыздың бірі еді, тіпті
бірегейі десек те жарасады.Соған бұл ақынның әр-бір жыры толық жауап беретіні
хақ.

«Арал жырлары»
— Айдана

Ақынның өмірбаянымен
қысқаша таныстырып өту.

Ақын
өмірбаяны..

 II жүргізуші:   Арғы тегі Ақтөбе өңірін жайлап,кейінгі кер заманда бір сыпырасы әрі
кетіп, бір сыпырасы бері кетіп, яғни Кеңес үкіметінің  қолдан жасаған аштық
топалаңынан әркім басы ауған жаққа жол кезіп кеткен ұрпақтың ата-аналарының
көземелімен  қайта тоғысып, енді-енді ес жия бастаған сыңайлы.Соның кепілдігі болар
жан-жаққа шашырап кеткен жанардың сәулесі санасы, ізгілікті істерінің өз
атамекеніне ойыса бастағаны.

 I жүргізуші: 
Осы жайдың бір куәгеріндей туған жері мен жүрген жерін, қала берді,
ата-бабаларының атамекенін аңсап,сол өңірдің барша құнарын аталарының қанымен,
аналарының ақ сүтімен бойына сіңірген Төлеген Айбергенов сияқты дүниеден жастай
кеткен ұлы ақынымыздың жөні бір бөлек еді. Төлеген сонау ертеректе Арал
теңізінің Солтүстігіне көзі жәудірей қарағанымен, Оңтүстігінде дүниеге келген
сағынышты қай елдімекені болмасын көгертіп-көктетіп, жыр арқауына өзгеше өрнек
төктіртіп отырғандығы барша қазаққа аян.

 II жүргізуші:
Ол өзінің ата-бабаларының мәңгілік ірге тепкен «Атамекені» және бұған қоса
«Адамға» деген сүйіспеншілігін «Ақындық» жаралғысымен ала келгендей.Енді біз
сол жырларға құлақ түрейік:

1.     
«Атамекен» —   Ырсалдиева Гүлзабида

2.     
«Ақындық» —    Қалибек Бижан

  I жүргізуші: Төлеген – жыр әлемінде өзіндік үнімен еніп соңынан тұтас бір толқынды
ерткен, қазақ поэзиясының  тарихын да бүтін бір дәуірдің кілті болған тұлға.
Оның өлеңдерін ынтыға тыңдамаған иісі қазақта ешкім жоқ. Осынау марқұм боп
кеткен талантты сазгер жігіт Жеңіс Естілеуов ән жазған Айбергеновтың «Қош
сәулешім», «Есіңе ал», «Сайрашы,сандуғашым», «Марфуға», т.б.ән текісттері
тыңдаушысын қай жағынан да баурап алатын асыл дүниелер!

II жүргізуші: Төлеген лирикасының ең басты
қаһарманы-сағыныш. Ол оқушысымен әр кездескен сайын сөзін сағыныштан бастайды.

 Ей,адамдар,айналайын,туғандар.

 Жалғыз
минут тыңдаңыздар!

 Мен
сендерге көп болды сыр шертпедім.

 Қазір
мені жұлып алды төсектен…

 I жүргізуші: Оның қай жырын оқысаңыз да
осындай сағыныш сазы еседі.Туған жерге деген сағыныш, достарға деген сағыныш,
өлеңге деген сағыныш… Шындап келгенде бұл,сағыныштың бәрі де ақын көкірегін
өртеп бара жатқан алай-дүлей махаббат. «Сағыныш» деген бір тақырыппен төрт
өлеңдік топтамак арнаған екен,соның бір өлеңін тыңдап көрелік.

Сағыныш: Мұхтар Шахановқа.

Оқитын:

«Апаларым» —  Ернар 

Ән:   «Есіңе ал»

II жүргізуші: Ақынның қысқа да нұсқа жырларының
өзі асыл тастан мөлдіретіп құйылған моншақтай көздің жауын алатынын
қайтерсің.Тек тастан жасалған моншақты жан жоқ қой, ал Төлеген ақын керсінше
жансыз дүниеден жанды әлемді мегзеп, өз оқырмандарының көңілін соған еріксіз
аударып, жан дауасына айналдырып жібергеніне таңданасыз.

«Бір тойым бар»  Гауһар

I жүргізуші: Оқырманның ерекеше таңдандырып,
тамсандыратын қасиетті ақын интуциясы.Болашаққа деген болжамы, көріпкелдігі,
әулиелігі.

Өзінің
өлең-жыр тойының мәңгі-бақи тарқамайтын,талай жыл бұрын болжаған ақынды «әулие
емес» деп кім айта алады?! Оның тойы өлмей тұрып-ақ отызға толмай тұрып-ақ
басталып кеткен еді.Содан бері әні жалғасып келеді.

II жүргізуші:  Төлеген, меніңше де, әулие
ақын! Ол өзінің өлетінін де және қайда неден өлетінін де болжай салған!

            Бір жетсе менің ажалым жетеді,

            Найзағай оттарынан.

            Сатқындар оқтарынан,

            Өйткені мен теңіз боп ақтарылдым…

            Өле берсін күншілдер күйігінде,

            Өз ғасырым өзімнің иінімде…

            Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқты

            Мен өлемін өзімнің биігімде?!

I жүргізуші: Айтса, айтқандай, ол өлең
шабытының шарықтап өрлеген шағында,табиғи талатының асқар биігін енді шыға
берген сәтінде,орда бұзар отыздың мерекелі де, берекелі «Жеті қанат» отауының
шаңырағын биікке енді көтере бастағанда, тағдыр оғының біріне тап
болып,дүниеден өтті.Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқты өз биігіне шығып өтетінін
және де артында ұлан-асыр той жүріп жататынын алдын ала болжаған ақынды «Әулие
емес» деуге кімнің аузы барады?!

Т.Айбергенов туралы диафильм көрсетіледі.

II жүргізуші: Кезекті өмірден өзі кетсе
де,Төлеген жырларына баға берген 

                         қаламдастарын
тыңдалық.

1.     
М.Мақатаев «Төлегенге» — Бөлтирикова Индира,              

2.     
М.Шаханов «Айбергенов шыңы» —   Дәрібаева
Қарақат

II жүргізуші: Төлеген жырлары туралы ойласақ,ол жырларды адам қолынан шықты қаламмен
жазылды дегенге сенгің де келмейтін секілді. Бұл әлде сыр құдірет арқылы ақын
көкірегіне құйылып,содан төгіле қалған дүниелері ме дейсіз. Төлеген –құйма
жырдың киесіндей ақын. Төлеген-Алланың ерекше мейірімі түскен адам болса керек.
Өмір-жасы қысқа болғанымен, поэзия көгіне өз жырларын,қолтаңбасын мәңгі өшпес
күн секілді шығарып кетті емес пе?-дегім келеді.

 I жүргізуші: 
Құрметті қонақтар! Осымен құйма жырдың киесі Төлеген Айбергеновтың мерей тойына
арналған бағдарламамыз мәресіне жетті. Сөз соңында,әрқашан ақынды еске
алып,жырларын оқи жүрейік-дегім келеді.  

«Ұлы тұлғалар» атты көрмемен таныстыру

М. Шаханов «Желтоқсан желі» тыңдалады

« Перзент жыры…»

Т.Айбергеновтың 80
жылдығына арналған әдеби-сазды кеш

Мақсаты:
Т.Айбергеновтың ақындық талантын жастар жүрегіне
ұялату,  туған халқының әдебиетіне, туған
еліне деген сүйіспеншілік сезімін оятып, адамгершілікке тәрбиелеу;
жырларды мәнерлеп оқу арқылы қазақ елінің
ақындарының шығармашылығына
қызығушылық оятып көркем әдебиет кітаптарын
оқуға баулу.

Көрнекілігі:
кітап көрмесі, бейнеролик, слайд презентация

Алғы
сөз: кітапхана меңгерушісі студенттерді
кештің мақсатымен таныстыру

1 жүргізуші:

—      Сен
менің өзімді көрсең,

Тұрысым осы
менің.

Ал мендегі ғаламат
сезімді көрсең,

Шошыр едің!…

Сен онда ойланар
ең,

Мен болып сезінер
ең,

Мен болып оянар ең,

Мен болып көз ілер
ең,

Жеткізе алмас ең
бұны

Адамның
сөзіменен.

2 жүргізуші:

—      Сен
мендегі достықты көрсең

Қалтқысыз
сенетұғын.

Қайғыңды
көтеруге

Қайғысыз
көнетұғын.

Тек қана сол болар
еді

Түсіңе
енетұғын.

Сен мендегі махаббатты
көрсең

Тұратын кіршік
түспей,

Жүрегің
қалмас еді

Бір рет ыршып
түспей.

Көлдерге айналар
ең

Көктемде
мөлдіреген – деп жырлаған екен Төлеген Айбергенов.

1
жүргізіші: — Армысыздар, ардақты
қонақтар, ұстаздар, оқушылар!

2
жүргізуші: — Қайырлы күн, жыр
сүйер қауым!

1
жүргізуші: — Қазақта ақын
көп, бірақ аңызға айналғаны аз. Осы
аңызға айналған ақындардың бел ортасында
Төлеген Айбергенов бар десек еш қателеспейміз.

2
жүргізуші: — Адам ұрпағымен
мың жасайды. Азғана өмір сүріп, артына мол мұра
қалдырған әйгілі ақын Төлеген Айбергеновтың
аты ел есінде.

1
жүргізуші:  — Қазақтың
қара өлеңіне өшпес із қалдырған біртіуар
ақын Төлеген Айбергеновтың туғанына биыл 80 жыл.

2
жүргізуші: — Бүгінгі «Перзент жыры…»
атты әдеби кешіміз қазақ өлеңіне тұтас бір
дәуір сыйлаған ақын Төлеген ағамыздың 
поэзиясына арналады.

1
жүргізіші: — Ендеше, бүгінгі әдеби
кешімізді Төлеген Айбергеновтың «Бір тойым бар…»
өлеңімен ашуға рұқсат етіңіздер!

Т.Айбергенов «Бір тойым бар»

2
жүргізуші: (бейнебаян көрсетіліп тұрады)
Кешегі Кеңестік дәуірдегі
қуғын-сүргін ұлт зиялыларымен қатар,
қарапайым еңбек адамдарына да оңай тимеді. Жергілікті
халық, жазықсыз қудалау саясатына орай, басқа
аймаққа күшпен жер аударылуға мәжбүр болды.
Бұл солақай саясаттың салқыны Айбергеновтердің де
отбасын айналып өтпеді.

1
жүргізуші: — Ата –тегі Ақтөбе
облысының, бұрынғы Табын, қазіргі Байғанин
жерінде қоныстанған аталмыш өңір тумалары еріксіз
шығыс жаққа қоныс аударды. Осылайша,
Қарақалпақстанның Нөкіс қаласын
тұрақтап қалған Айбергеновтер әулеті, жат елде
өмірлерін жалғастырды.

2
жүргізуші: — 1937 жылы  8 наурыз күні
талантты ақын Төлеген Айбергенов
Қарақалпақстанның Қоңырат ауданында
дүние есігін ашты. Төлеген өлең жазуға
құштар боп өсті. Қазақтың қара
өлеңіне деген іңкәрлік, оны әдебиет әлеміне
жетеледі.

1
жүргізуші: — 1954 жылы Төлеген Айбергенов
сол кездегі Орта Азиядағы теңдесі жоқ айтулы Ташкент
педагогикалық институты, қазақ тілі мен әдебиеті
факультетінің студенті атанды.

2 жүргізуші (слайд):

—      Өмірді
үлкен домбыра деп білем мен

Егіз туған екі
ішектен тұратын,

Бірі – қайғы
қабағында түнерген,

Бірі – шаттық
әлдилеген мұратын

Бұл екеуі жұп
жазбайды әуелден,

Қосып
тартсаң, күй қалады құлақта.

Жаңыласың
кеудеңдегі әуеннен,

Сыңар ішекпен
тартам десең бірақ та – деп жырлаған Төлеген
әдебиет сүйер қауымның аузына есімі ерте ілінген.

1 жүргізуші: —
Төлеген Айбергеновтың алғашқы «Арман сапары» атты жыр
жинағы 24 жасында жарық көрген. Ақынның 1965 жылы
шыққан «Өмірге саяхат» атты кітабы қазақ
поэзиясына тың леп әкелді. Поэзиялық шығармаларда
Төлеген Айбергеновке дейін 18 буынды өлең ырғақтары
болмаған.

Халық
поэзиясынан, халық фольклорынан өте мол сусындаған, сонымен
қатар өз заманындағы жазба әдебиетті керемет білген,
шығармашылығында жыраулық дәстүрдің іздері,
сарындары кездесіп отыратын  ақынның шығармалары
«Құмдағы мұнаралар» — 4 томдық жыр жинағы
боп  жарыққа шықты.

Т.Айбергенов «Жолдар –жолдар»

2
жүргізуші: — Төлеген 1959 – 1962 жылдары
Қоңырат ауданындағы орта мектепте мұғалім, 1962 –
1965 жылы Шымкент облысының Сарыағаш ауданындағы кешкі жастар
мектебінде директор, 1965 жылдан Қазақстан жазушылар одағы
жанындағы әдебиетті насихаттау бюросында қызмет істеді.
«Ақ ерке – Ақ Жайық», «Жаңғырған
Маңғыстау», «Қазақстан», «Сені ойладым», «Ақ
қайыңдар», «Бір тойым бар» т.б. өлеңдеріне
жазылған әндер ел арасына кеңінен танымал.

Т.Айбергенов. Ән «Атамекен»

1 жүргізуші:

—      Кеудемде
жүрген, зердемде жүрген

ынтызар, ықылас оты
үріп.

Сен мұны менен
бетер ұқ,

түкпірімдегі дір
ете қалған

осынау
құйттай жүрекпен.

Келем мен бүгін
қасиетті байтақ

Қазақстанымды
көтеріп – деп жырлаған екен Төлеген Айбергенов.

2
жүргізуші: — Төлегеннің
шығармашылығы қазақ даласында, Сарыағашта басталды.
Оңтүстік өңір талантты ақынның
өлеңдерін жақсы қабылдады. Себебі ол кісінің
поэзиясында соншама Отансүйгіштікке біздің жас ұрпақты
баулитын керемет бір ала құйын сезім болатұғын.
Жергілікті радио- теледидардан көрініп жүрді.

1.
Төлеген Айбергенов «Туған еліме»

2.
Төлеген Айбергенов «Ортаңа келді өз балаң»

1
жүргізуші:

—     
Мен бүгін сонау көгілдір
көлге сағынып ұшып барамын,

Бірге қақ  қанат қасымнан
қалмай, сағынып көрген қарағым,

Жалғасын сен айт
бұл асқақ әннің, жабылып кетсем егер мен.

Ғұлама жылдар
судырлатқан парағын…

2
жүргізуші: — Төлеген тағы бір
арманның жетегінде жүрді. Бар ойы сол кездегі қазақ
елінің астанасы Алматыға табан тіреу еді. Ақын жаны
әдеби ортаны, рухани Астананы қалады. Көп ұзамай бұл
араманына да жетеді. туа бітті талантымен Алматы жұртшылығын
таң қалдырды.

1 жүргізуші:

—      Бір
көргеннен адам сыры байқалмас,

Байқаймын деп,
бәлкім, ешкім айта алмас.

Кей жандар бар ұйып
тұрған қатықтай,

Анау — мынау
қозғағанға шайқалмас.

Көбінше оған
аса көңіл бөлмейсің,

Бөлсең де,
оның терең сырын көрмейсің.

Сондықтан да
көп жағдайда қасыңда

ж ан сыры мол жан
жүргенін білмейсің.

1. 
Төлеген Айбергенов «Адамдар»

2. Төлеген Айбергенов
«Біздің жігіттер»

2 
жүргізуші:

—     
Ана десе әйтуір мен өзге
сөзді есітпен,

Құлағыма үн келеді
қоңыраулы бесіктен.

Құлағымда ол үн менің
көрген емес толастап

Өйткені сен жылауыма қарсы болдың о
баста-ақ…

Өзің қаққан
қоңырауда өмір жыры бар екен,

Оның үні тарқамайтын болды
менің мерекем.

Сол үнменен тыным таппай бақытымды
күреймін,

Өйткені мен мерекемнің тарқамауын
тілеймін.

Төлеген
Айбергенов «Ана»

1
жүргізуші:

—     
Жүрсем,тұрсам,
өзің жайлы ойлаймын,

Түпсіз қиял тереңіне бойлаймын.

Еске түссе жылы сөздер сен айтқан,

Лапылдаған жалын шоқ боп жайнаймын.

2
жүргізуші:

—     
Көрмегелі жүзі болды сан
айдың,

Саусақ бүгіп, күндерді өткен
санаймын.

Бүгін келіп қала ма деп арайлым,

Жалтаң
қаға күнде жолға қараймын.

1 жүргізуші:
— Әр ақын, әр жазушы өлмес, өшпес
мәңгілік тақырыпты сырт айналып өтпеген болар.
Төлеген Айбергеновте  осы махаббат тақырыбына мол қалам
тартқан.  Ендеше, махаббат өлеңі мен әніне кезек
берейік.

1.
 Төлеген Айбергенов «Мені  ізде»

2.
Төлеген Айбергенов «А-ға»

3.
Төлеген Айбергенов. Ән «Мені ойла»

2
жүргізуші:

—     
Мен марттағы найзағай
күркүрімін,

Құрманғазы
күйінің бір тілімін – деп жырлап өткен ақын
өзінің аз ғана ғұмырында, аз ғана
өлең қалдырды. Аз өлең қалдырса да,
әрбір дүниесі інжу — маржандай ерекше көркем. Оның
дәлелі «Маңқыстау саздары».

1.
Төлеген Айбергенов «Сырласу»

2.
Төлеген Айбергенов «Шевченко – мұнай ордасы»

3. Төлеген Айбергенов. Ән
«Ақ ерке – Ақ Жайық»

1 жүргізуші: — «Шын
дарын  жаспен өлшенбейді. Нағыз поэзия иесінің том-том
кітаптарының қалыңдығымен немесе санының
көптігімен бағаланбайды.

Елуге
келмесе елемейтін әдеттің қасаң заңдығын
Төлеген бұзды. Таласып – тартыспай, жалынып – жалбарынбай,
буырқанған жырларымен бұзды. Өйткені Төлеген
Айбергеновтің  жалын – жырлары оның тоқталмас өмір
сапарындағы әр жолаушыға серік» — деп жазыпты бір
мақаласында Фариза Оңғарсынова.

Т.Айбергенов
«Қиырда»(Космонавт монологынан үзінді)

2 жүргізуші: — Өшіп
кеткен ақындар аз емес. 1967 жылдың 16 тамызында Төлеген
Айбергенов, небары 30 жасында
жалғаннан жалт беріп, бақиға озды.  Дегенмен
ақынның сағыныш тұнған жырлары халқымен
бірге жасап келеді. Ақынның аз ғана жылдар ішінде артына
қалдырған асыл мұрасы — тек қазақ
халқының ғана емес, бүкіл адамзаттың нәр
алар рухани азығы.
Ақын шығармалары орыс, украин,
қарақалпақ тілдеріне аударылған.
Сарыағашта Төлегеннің атымен мектеп аталса,
Маңғыстау облысы Жаңаөзен қаласы Теңге
кентінде Төлеген Айбергеновтың атына көше берілді.

1.
«Қазақстан» арнасының бейнеролигі

2.
Мұхтар Шаханов «Айбергенов шыңы»

1
жүргізуші: — Төлеген Айбергенов
қазақ поэзиясы әлемінде Мұхтар Шаханов, Фариза
Оңғарсынова, Жарасқан Әбдірашев, Есенғали
Раушанов тағы басқа жас ақындарға ұстаз бола
білді. Төлеген Айбергенов туралы талай естеліктер жазылды, талай
естеліктер айтылды. Төлегенге өлең арнамаған
қазақ поэзиясында ақын жоқ.

1.
 ЖҚКжЖТК І курс  студенті Лесбаева Мадина «Төлегенге арнау».

2.
Мұқағали Мақатаев «Төлегенге»                                                               

2 жүргізуші:

—      Сенделіп
өрттей сезіммен

Лапылдап кетіп барамын.

Үзуге моншақ
көзімнен

Жақындап кетіп
барамын.

Құдіретіңе
о,туған Жер

сеніп кетіп барамын.

Қимастық,
сенің отыңнан

Теңселіп кетіп
барамын.

1 жүргізуші:

—      Алысты
барам арман қып,

Ауырың болса арт,
өмір!

Жолына жырдың
құрбан қып,

Басымды тіктім
әйтуір.

Сенімге мені
бөлеген

Жандардың мынау
алдында,

Қадірмен дос
ең, о, өлең,

Ұятқа мені
қалдырма.

2 жүргізуші:

—     
Төлеген соңына өлмес,
өшпес мұра қалдырып кетті. Әрлі де нәрлі
өлеңдерін қалдырды.
Төлген Айбергенов творчествосы – өлімді жеңіп
шыққан өмір шаттығының жыры.

1
жүргізуші:

—     
Төлеген жырлары –
қуаныш жырлары. Қиынды көрген, қайғы мен
қасіреттің де ащы дәмін татып байқаған азамат
адамның жүзеге асқан мақсаты мен орындалған
арманның қуанышы. Әбіш Кекілбаевтің  сөзімен қорыта айтқанда,
«Төлеген-сөз жоқ талант «Дара талант, сара, талант».

2
жүргізуші:

—     
Қадірменді
ұстаздар, оқушылар, қонақтар! Халқының
сүйіспеншілігіне бөленген қайталанбас тұлға, халыққа жаңа бастаулар, тың
өзгерістер, оқшау құбылыстар, өзгеше
жаңалықтар әкелген Төлген
Айбергеновтің поэзиясына арналған әдеби сазды кешті
ақынның «Оқушым, риза бол»  өлеңімен
аяқтағалы отырмыз.

Төлеген Айбергенов «Оқушым,
риза бол». Оқитын Бердібаев Нұржігіт

1
жүргізуші – 2 жүргізуші:

—     
Келесі кездескенше сау-саламатта болайық ағайын!

Сценарий  құрастырушы:
Жайбергенова Батима Андреевна, Жаңаөзен қызмет көрсету
және жаңа технологиялар колледжінің кітапхана
меңгерушісі

Урок литературного чтения « Т. Айбергенов. Моя Республика»; 2 класс.
Тема: « Т. Айбергенов. Моя Республика»
Цель: Познакомить учащихся с произведением Т. Айбергенова « Моя Республика».
Задачи: Дать представление о творчестве Т. Айбергенова на основе произведения « Моя
Республика».
Создавать условия для формирования навыка выразительного, осознанного
чтения.
Воспитывать любовь к родной земле – Казахстану.

Ход урока:
I Организационный момент.
Звучит гимн Казахстана.
II Сообщение темы урока.

-Что мы Родиной зовём?
Дом, где мы с тобой живём,
И берёзки, вдоль которых
Рядом с мамой мы идём.

Что мы Родиной зовём?
Поле с тонким колоском,
Наши праздники и песни,
Тёплый вечер за окном.

Что мы Родиной зовём?
Всё, что в сердце бережём,
И под небом синим-синим
Флаг любимый над землёй.
(В. Степанов)
— О чём стихотворение?
— Что такое, по-вашему, Родина?
— Как называется наша Родина, соберите слово (задание в тетради).
— Найдите в толковом словаре определение слова «Родина».
— Какие пословицы о Родине вы знаете?
— Пословицы «рассыпались», соберите их. ( Работа в парах, задание в тетради)
— Как вы понимаете их смысл?
— Какие произведения о Родине вы знаете? (выставка книг).
— Сегодня на уроке мы познакомимся со стихотворение Толегена Айбергенова «Моя Республика».
III Изучение нового материала.
1.Биография автора.

-Толеген Айбергенов родился 8 марта 1937 года в Кунградском районе Кара-Калпакской АССР (ныне Республика Каракалпакстан) Узбекской ССР в семье колхозника.После окончания школы Т.Айбергенов поступил в институт. По завершении учёбы в институте он вернулся в родное село и стал работать учителем русского языка и истории родного района в местной школе. Толеген Айбергенов автор многих произведений о нашей замечательной Родине. Все произведения согреты теплотой сердца поэта, они глубоко национальны и искренни.
 Одна из центральных улиц села Темирлановка Южно-Казахстанской области названа в честь поэта.ü
 Его имя носят улицы в областном центре Южного Казахстана — городе Шымкенте, а также в городе Сарыагаше.ü
 Несколько школ в районах и городах Южно-Казахстанской области носят имя поэта.ü
 Средней школе № 16 города Астаны решением акимата было присвоено вü 2001 году имя поэта. 23 декабря 2007 года здесь по инициативе руководства этого учебного заведения открыт мемориальный музей, посвящённый жизни и творчеству Толегена Айбергенова.
 Снятыü документальный фильм «Айбергенов ?лемі» («Мир Айбергенова») о жизни и творчестве поэта, а также видеоклипы на его стихи и песни.
Выразительное чтение стихотворения учителем.
Проверка первичного восприятия.
— Понравилось ли вам стихотворение?
— Определите тему данного стихотворения. (Родина)
— Какой видит нашу Родину поэт в своём стихотворении?
— Какова идея данного стихотворения? (Любовь к родному краю)
— Попробуйте и вы, читая данное стихотворение, передать свою любовь к родному краю.
Чтение стихотворения учащимися.
Работа над содержанием.
-Посмотрите на карту Казахстана. Наша Республика огромная страна.
— Как описывает её автор?
— Почему сравнивает с широкой душой народа?
— Почему автор называет её и Европой и Азией?
— О каких чувствах поэта говорят его слова: «Пою о тебе и тобою живу»?
— Как вы понимаете выражение «синие глуби натруженных рек»?
— Прочитайте стихотворение в парах и составьте по 2 вопроса по содержанию стихотворения. (Выборочная проверка 2 человек).
— С какой интонацией нужно читать данное стихотворение? Какие чувства оно у вас вызывает? (Работа со словарём настроений).
— Кто попробует прочитать выразительно? (2-3 человека)
— Какие картины у вас возникают, когда вы читаете стихотворение «Моя Республика»? (Словесное рисование)
— Разукрасьте рисунок в тетради так, чтобы он подходил к стихотворению. Какие цвета вы используете? ( Во время рисования звучит кюй Курмангазы «Сары Арка»).
— Глядя на рисунок, попробуйте рассказать о нашей Республике, используя слова и выражения из стихотворения и подобрав свои определения к словам (задание №7 в тетради).
ИЗ ТЕКСТА СВОИ
……………. ЗЕМЛЯ ……………….
. …………… ГОРЫ ……………….
……………. СТЕПИ ……………….
……………. РЕКИ ……………….
…………… ОЗЁРА ……………….

IV Итог.
— С каким произведением сегодня познакомились на уроке?
— Кто автор?
— Что особенно понравилось на уроке?
— Над чем нужно ещё потрудиться?
— Оцените в тетради, пожалуйста, как вы работали сегодня на уроке, был ли полезен вам урок, сколько нового для себя вы узнали.

Выставление оценок.
Д./з. Выучить стихотворение наизусть. Стр.4.

Приложение №1.Лист рабочей тетради учащихся.

Толеген Айбергенов.
1937-1967
Моя республика.
Тема_______________________________
1.Раскрась так, чтобы рисунок подходил к стихотворению.

2.Собери пословицы.
Родная сторона — будет Родина крепка.
Родина — мать, одна у него и Родина.
Если дружба велика — мать, чужая – мачеха
Одна у человека родная мать, умей за нее постоять.

3.Найди определение слова « Родина» в словаре.
Родина – это__________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________

4.Соединяя буквы по порядку, составь из букв название нашей республики.

_____________________________________________________
5.Какие чувства возникают после почтения стихотворения? (словарь настроений)
______________________________________________________
______________________________________________________
_____________________________________________________
6.Выучи стихотворение наизусть.
1. Прочитай стихотворение вслух.
2. Объясни трудные слова (иногда неплохо воспользоваться толковым словарём).
3. Прочитай стихотворение выразительно. Постарайся прочувствовать настроение, ритм стихотворения.
4. Раздели стихотворение на четверостишия или смысловые отрывки.
5. Выучи первый отрывок.
6. Выучи второй отрывок.
7. Повтори первый и второй отрывки вместе.
8. Выучи третий отрывок.
9. Расскажи наизусть всё стихотворение.
10. Повтори его ещё раз перед сном.
7*.Расскажи о Республике, используя слова и выражения из стихотворения и подобрав свои определения к словам:
ИЗ ТЕКСТА СВОИ
……………. ЗЕМЛЯ ……………….
. …………… ГОРЫ ……………….
……………. СТЕПИ ……………….
……………. РЕКИ ……………….
…………… ОЗЁРА ……………….

Төлеген Айбергенұлы Айбергенов (08.03.1937 , Қоңырат ауданы, Қарақалпақстан, Өзбекстан — 29.08.1967, Нүкіс қаласы, Қарақалпақстан, Өзбекстан) — ақын.

Биографиясы

Төлеген Айбергенов 1937 жылы 8 наурызда Қаракалпақ елінің Қонырат деген жерінде дүниеге келген. Жетіру тайпасының Табын руынан шыққан.^[1] 1959 жылы Ташкенттің Низами атындағы педогогика институтының қазақ тілі мен әдебиеті факультетін бітіріп,туған ауылында мұғалімдік қызмет атқарады.

Балалық шағы

Низами атындағы Ташкент педагогикалық институтын бітірген (1959). 1959-62 ж. Қоңырат аудындағы орта мектепте мұғалім, 1962-65 ж. Шымкент облысының Сарыағаш ауданындағы кешкі жастар I мектебінде директор. 1965 жылдан Қазақстан Жазушылар одағы жанындағы әдебиетті насихаттау бюросында қызмет істеді. Айбергеновтың өлеңдері республикалық баспасөзде 1957 жылдан жарияланды. Туған жерге деген албырт сағыныш пен мөлдір махаббатқа толы бір топ өлеңдері 1961 жылы шыққан «Жас дәурен» атты топтама жинақта басылды. Отанға, туған елге деген сүйіспеншілігін, замандастарымыздың рухани сезім байлығын, ізгі тілеу, ақ ниетін жарқырата ашқан, қазақ поэзиясында өзіндік жаңа ыррақ, тегеурінді екпін әкелген поэтикалық жыр кітаптары — «Арман сапары» (1963), «Өмірге саяхат» (1965), «Құмдағы мұнаралар» (1968), «Мен саған ғашық едім» (1970), «Аманат» (1975), «Бір тойым бар» (1981), балаларға арналған «Бақшаға саяхат» сурет-кітапшасы (1985) жарық көрді. Сондай-ақ орыс тілінде «Мир созвездья» (1987) деген атпен таңдама-лы өлеңдері аударылып басылды. Айбергеновтың «Ақ ерке, Ақ жайық», «Жаңғырған Маңғыстау», «Қазақстан», «Сені ойладым», «Мені ойла», «Ақ қайыңдар», «Бір тойым бар», т. б. өлеңдеріне жазылған әндер ел арасына кеңінен танымал. Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты (1974, қайтыс болғаннан кейін). 1997 ж. ақынның «Таңдамалы өлеңдер» жинағы мен ол турапы жазылған «Біргемін мен сендермен» атты естелік кітабы жарық көрді.

Қазақстанға қоныс аудару

Қайтыс болуы

• Сағындым жаным, мен сені!
• Көркіңді жүрген қуаныш қылып, мендей ме екен бар ағаң,
• Шын інім болсаң, бас бұрма, жаным, өсек – ғайбатқа бораған.
• Қажет жерінде қатыгездік пен қаталдық керек десек те,
• Адамның заңғар ұлылығын сен сағынышымен есепте.
• Онсыз сен тіпті тұлпар да болсаң, қосыла алмайсың қатарға
• Әуелі әбден сағынып алмай шығушы болма сапарға.
• Сағынбай барсаң, теңіз де сенің тебіренбес жастық шағыңдай,
• Бұлбұлдың дауысын есіте алмайсың, бауларға кірсең сағынбай.
• Сағынбай барсаң, таулар да сенің алдыңнан шықпас асқақтап,
• Ойлауың мүмкін дүниені мынау кеткен екен деп тас қаптап…

Айтулы толғауды осы бір жерден үзеріміз үзіп алып, әрі-сәрі күйге түстік. Көз жауын алардай жауһарды сындырып алғандай, соның сіздерге тек бөлшегін ұсынғандай пұшайман болдық. Осы бір жырдағы алабұртқан екпін, тау суындай күркіреген қарқын, бірінен-бірі туындап, сытыла шапшыған бұла сөз толқын, буырқана бұлықсып атқыған сезім серпіні үзуге, іркуге келер емес еді, көнер емес еді. Жыр жүйрік. Апшы қуырған асау ағыс. Аяғына дейін жіберіп, ат басын ағытқан осынау бір тұлпар шабысты тек тамашалай бергің келеді. Тамсана бергің келеді. Ақын үніне үн қосып, сөз шығындап жатқың келмейді. Мың құбыл шұғылалы жыр жауһарларын назарларыңызға бірінен-кейін бірін ұсынып, айберен толғауға үнсіз ден қойып отыра бергің келеді, осынау сұңғыла шабысқа қосыла қол шапаттап отыра бергің келеді. Төрт аяғы тең жорға Төлеген жырларын, шашасына шаң жұқпас ақпа жырларға қара сөзбен түсініктер жазып сипаттап, суреттеп жату — бір әурешілік. Қазақтың арнасы кең жыр дариясына сонау алпысыншы жылдар аяғында бір бүйірден апшып келіп, бір ақжал толқын ұрғаны есте. Төлеген — толқын. Арқырап ақжалданып шиыршық атып келген толқын.

Айбергенов құрметіне

Сілтемелер

• Төлеген Айберген шығармалары Мұрағатталған 13 ақпанның 2012 жылы.

Дереккөздер

1. ↑ https://m.youtube.com/watch?v=gSQgXzkPoIc&t=6s

План урока литературного чтения.

Методист: Барешникова Ирина Леонидовна

Практикант: Дюсенова Алина Нурлановна

Раздел: Мой родной край.

Тема урока: Т. Айбергенов «Моя республика»

Учитель: Сурай Людмила Васильевна________________

Методист: Барешникова Ирина Леонидовна._________________

В рамках 80-летия казахстанского литератора, поэта, ученого, историка, педагога, лауреата премии Ленинского комсомола Толегена Айбергенова на днях в Атырауском гуманитарном колледже имени К. Дутбаевой состоялся вечер памяти с участием его дочерей.

…Толеген Айбергенов ворвался на поэтическую арену в 60-е годы. Его поэзия вызвала восторженные отклики общественности. Строчки его стихотворений пронзали душу читателя, взывали к чувствам, будили волнующие переживания. Толегену Айбергенову было всего тридцать лет, когда он стал народным поэтом. При жизни казахский поэт успел выпустить две книги. Третья вышла уже после его смерти, ее публикация помогла ему стать лауреатом премии Ленинского комсомола, но уже посмертно, в 1974 году. Надо сказать, в те годы это была единственная и самая значимая премия для молодых литераторов.

«Я ни в чем не виновен,
и все же виной
Изболелась душа…
Я вернулся в печали
На становище предков,
и рядом со мной
Двадцать семь моих лет,
в жизнь влюбленные, встали».

О чем бы ни писал Толеген Айбергенов — о времени и о себе, о богатстве и красоте родной земли, о высоких человеческих стремлениях — во всем он предельно честен и искренен. По мнению литераторов, Айбергенов выступил новатором в казахском поэтическом творчестве. Он относится к плеяде тех поэтов-новаторов, которые подняли казахскую поэзию на новый качественный уровень, воспитав целое поколение таких поэтов, как Мухтар Шаханов, Есенгали Раушанов, Фариза Онгарсынова.

«Жизнь коротка, как тени на песке.
Я в третий раз приговорен к тоске».

Эти строки поэт написал в одном из последних своих стихотворений, будто предчувствуя скорый уход из жизни. В обращении к читателям он объявил, что прощается с поэзией, а на самом деле прощался, почувствовав, что его век пришел к завершению. До сих пор близкие не знают, из-за какой болезни умер молодой Толеген. У поэта осталось пятеро детей.

Когда он умер, старшей Салтанат было семь лет, ее младшей сестренке Махаббат — 5, братишке Даурену — 2 года. И двум девчонкам-двойняшкам Хусни и Хорлан было по 8 месяцев. Они рассказывают, как их мама с малых лет приучала к почитанию поэзии их отца.

Дети росли, жена печатала и издавала стихи супруга. Сегодня их матери уже нет с ними, но дети продолжают издание книг отца. В настоящее время существует 15 книг Толегена Айбергенова.

Старшая дочь Салтанат Айбергенова — исследователь поэзии своего отца. Она пишет докторскую диссертацию по творческому наследию Толегена Айбергенова. Как специалист, Салтанат восхищается необычностью стихосложения Толегена Айбергенова.

— Когда я просматривала мамины бумаги, то видела среди них письма отца из больницы. И каждый раз он сообщал, что у него все хорошо. Писал, что ему осталось несколько дней, он скоро выйдет. Папа был очень молодой и энергичный человек. Читаю сегодня его стихи и вижу, что они современны, актуальны, — говорит дочь.

Салтанат Айбергенова росла на творчестве отца. Сегодня она — доцент кафедры казахского языка университета нефти и газа. В 1994 году защитила кандидатскую диссертацию «Преемственность поэзии казахских поэтесс», изучала творчество шести казахских поэтесс. Продолжает исследовать творчество отца.
Также на днях в колледже прошел вечер, посвященный дню рождения Катиры Дутбаевой — известного заслуженного педагога Республики Казахстан, награжденного орденом Трудового Красного Знамени, общественного деятеля. Силами студентов и преподавателей были проведены внеклассные мероприятия во всех отделениях учебного заведения. Надо сказать, что стало доброй традицией в стенах образовательного учреждения каждый год чтить память Катиры Дутбаевой.

Динара КАНБЕТОВА

Айбергенов жыр-көшімен сырласу

Ақтөбе облысы

Шалқар қаласы

№1 орта мектебі

Кітапхана меңгерушісі

Корчагина Жанар Жанғалиқызы

Кештің мақсаты:  қазақ халқының рухани мәдениетінің ірі тұлғаларының бірі Төлеген

Айбергеновтың өмір жолы мен асыл мұраларын оқырман қауымға

таныстыру арқылы жас ұрпақты өз Отанын сүюге тәрбиелеу,туған

телге деген сүйіспеншілігін арттыру,патриоттық тәрбие негіздерін

қалыптастыру.

    Көрнекілігі:          поэзия кеші өтетін залда Төлеген Айбергеновтың портреті

қойылады,слайдтар,кітап көрмесі,ақын туралы қанатты

сөздер,музыкалық орталық,түрлі-түсті шаралармен,гүлдермен

безендіріледі.

Жүргізуші:             Құрметті қонақтар,оқушылар!

Ақын Төлеген Айбергеновтың туғанына 75 жыл толуына арналған  «Құйма жырдың киесіндей ақын немесеАйбергенов жыр-көшімен сырласу» атты кітапханалық поэзия кешіне қош келдіңіздер!

Бір тойым болатыны сөзсіз менің,

Дәл қай күні екенін айта алмаймын.

Бірақ…Бірақ…

Ешкімді де билетпей қайтармаймын!

Қыз қуатын жігітке ат беремін!

Жаным деген жүрекке от беремін.

Мен,әйтеуір,бар жиған-тергенімді

Бір тамаша той қылып өткеремін?!

Мұны айтқан тарпаң мінезді ақжарма ақын Төлеген Айбергенов еді.

II жүргізуші:    Оның сол бір қиын-қыстау заманда бар жиған-тергенін ортаға салып,тамаша бір той ғып өткеретінін өзінен басқа ешкім де аңғарған жоқ -ты .Тіпті сол тойының қашан,қайда және қай күні болатынын да ақын ашып айта алмады.

Солай десек те,ақынның өзі осынау өмірде болсын-болмасын, сол бір тамаша тойдың ерте ме, кеш пе, әйтеуір күндердің бір күнінде болатынын сезген сыңайлы.

I жүргізуші:Сол күннен бері, әне-міне дегенше, аңдатпай жүріп, арада қырық бес жылдың қалай зымырап өте шыққанын бүгін көріп отырмыз. Ал әлгі өтілуге тиісті өз тойын осыдан 45 жыл бұрын армандаған тұлпар мінезді арғымақ ақын Айбергеновтың 75 жылдығына арналған поэзия кешін ашуға рұқсат етіңіздер!

II жүргізуші: Өлең жазсам,тал бойым,

Қорғасын боп балқиды.

Шертіп бір сырлы сан күйді,

Домбыра көңілім шалқиды.

Жақсы өлең туса құттықтап,

Жатады шулап  ну орман

Орындалғандай ну арман

Қалам бір шығып құмардан.

Бұл ақынның өлең туралы толғанысы еді.Арамызда Айбергенов жоқ,бірақ жыры, шығармалары қалды, жыр сүйгіш ұрпақтары қалды.Біз де бүгінгі кеште сөз кезегін ақынның өлеңдері мен әндеріне берейік.

  Ән:

I жүргізуші: Төлеген жырлары – қуаныш жырлары. Бірақ, бұл гүлге елтіген көбелек қуған серуеншінің қуанышы емес, қиынды көрген, қайғы мен қасіреттің де ащы дәмін татып байқаған адамзат адамның жүзеге асқан мақсаты мен орындалған арманының қуанышы. Бір жағынан Жібек баулы қырандай күй кештіріп, барша әлемді бауырына сыйыстырғанша сиыстырып кеткен жас тұлғамыздың бірі еді, тіпті бірегейі десек те жарасады.Соған бұл ақынның әр-бір жыры толық жауап беретіні хақ.

«Арал жырлары» — Амантаев Нұржан.

Ақынның өмірбаянымен қысқаша таныстырып өту.

Ақын өмірбаяны. Салтанат Айбергенова.

 II жүргізуші:   Арғы тегі Ақтөбе өңірін жайлап,кейінгі кер заманда бір сыпырасы әрі кетіп, бір сыпырасы бері кетіп, яғни Кеңес үкіметінің  қолдан жасаған аштық топалаңынан әркім басы ауған жаққа жол кезіп кеткен ұрпақтың ата-аналарының көземелімен  қайта тоғысып, енді-енді ес жия бастаған сыңайлы.Соның кепілдігі болар жан-жаққа шашырап кеткен жанардың сәулесі санасы, ізгілікті істерінің өз атамекеніне ойыса бастағаны.

I жүргізуші:  Осы жайдың бір куәгеріндей туған жері мен жүрген жерін, қала берді, ата-бабаларының атамекенін аңсап,сол өңірдің барша құнарын аталарының қанымен, аналарының ақ сүтімен бойына сіңірген Төлеген Айбергенов сияқты дүниеден жастай кеткен ұлы ақынымыздың жөні бір бөлек еді. Төлеген сонау ертеректе Арал теңізінің Солтүстігіне көзі жәудірей қарағанымен, Оңтүстігінде дүниеге келген сағынышты қай елдімекені болмасын көгертіп-көктетіп, әлсін-әлі жыр арқауына өзгеше өрнек төктіртіп отырғандығы барша қазаққа аян.

II жүргізуші: Ол өзінің ата-бабаларының мәңгілік ірге тепкен «Атамекені» және бұған қоса «Адамға» деген сүйіспеншілігін «Ақындық» жаралғысымен ала келгендей.Енді біз сол жырларға құлақ түрейік:

1. «Атамекен» — Жарылғасынова Алтынай.
2. «Адамға» — Мұханбеталиев Әнуар.
3. «Ақындық» — Дәрібаева Ақбота

Көрініс: «Келіп тұрған алдыңа Айбергенов»

  I жүргізуші: Төлеген – жыр әлемінде өзіндік үнімен еніп соңынан тұтас бір толқынды ерткен, қазақ поэзиясы тарихын да бүтін бір дәуірдің кілті болған тұлға. Оның өлеңдерін ынтыға тыңдамаған иісі қазақта ешкім жоқ. Осынау марқұм боп кеткен талантты сазгер жігіт Жеңіс Естілеуов ән жазған Айбергеновтың «Қош сәулешім», «Есіңе ал», «Сайрашы,сандуғашым», «Марфуға», «Өтті ғой,сәулем,ай талай»т.б.ән текісттері тыңдаушысын қай жағынан да баурап алатын асыл дүниелер!

Ән орындалады.

II жүргізуші: Төлеген лирикасының ең басты қаһарманы-сағыныш. Ол оқушысымен әр кездескен сайын сөзін сағыныштан бастайды.

 Ей,адамдар,айналайын,туғандар.

Жалғыз минут тыңдаңыздар!

Мен сендерге көп болды сыр шертпедім.

Қазір мені жұлып алды төсектен…

 I жүргізуші: Оның қай жырын оқысаңыз да осындай сағыныш сазы еседі.Туған жерге деген сағыныш, достарға деген сағыныш, өлеңге деген сағыныш… Шындап келгенде бұл,сағыныштың бәрі де ақын көкірегін өртеп бара жатқан алай-дүлей махаббат. «Сағыныш» деген бір тақырыппен төрт өлеңдік топтамак арнаған екен,соның бір өлеңін тыңдап көрелік.

Сағыныш: Мұхтар Шахановқа.

Оқитын:

«Апаларым» — Бекетов Қуанышбек. 

II жүргізуші: Ақынның қысқа да нұсқа жырларының өзі асыл тастан мөлдіретіп құйылған моншақтай көздің жауын алатынын қайтерсің.Тек тастан жасалған моншақты жан жоқ қой, ал Төлеген ақын керсінше жансыз дүниеден жанды әлемді мегзеп, өз оқырмандарының көңілін соған еріксіз аударып, жан дауасына айналдырып жібергеніне таңданасыз.

«Бір тойым бар»

I жүргізуші: Оқырманның ерекеше таңдандырып, тамсандыратын қасиетті ақын интуциясы.Болашаққа деген болжамы, көріпкелдігі, әулиелігі.

Өзінің өлең-жыр тойының мәңгі-бақи тарқамайтын,талай жыл бұрын болжаған ақынды «әулие емес» деп кім айта алады?! Оның тойы өлмей тұрып-ақ отызға толмай тұрып-ақ басталып кеткен еді.Содан бері әні жалғасып келеді.

II жүргізуші:  Төлеген, меніңше де, әулие ақын! Ол өзінің өлетінін де және қайда неден өлетінін де болжай салған!

            Бір жетсе менің ажалым жетеді,

            Найзағай оттарынан.

            Сатқындар оқтарынан,

            Өйткені мен теңіз боп ақтарылдым…

            Өле берсін күншілдер күйігінде,

            Өз ғасырым өзімнің иінімде…

            Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқты

            Мен өлемін өзімнің биігімде?!

I жүргізуші: Айтса, айтқандай, ол өлең шабытының шарықтап өрлеген шағында,табиғи талатының асқар биігін енді шыға берген сәтінде,орда бұзар отыздың мерекелі де, берекелі «Жеті қанат» отауының шаңырағын биікке енді көтере бастағанда, тағдыр оғының біріне тап болып,дүниеден өтті.Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқты өз биігіне шығып өтетінін және де артында ұлан-асыр той жүріп жататынын алдын ала болжаған ақынды «Әулие емес» деуге кімнің аузы барады?!

Т.Айбергенов туралы диафильм көрсетіледі.

 Ән.

II жүргізуші: Кезекті өмірден өзі кетсе де,Төлеген жырларына баға берген

                         қаламдастарын тыңдалық.

1. М.Мақатаев «Төлегенге» — Досберген Мақсат
2. Қ.Мырзалиев «Төлегенге» — Сәндібек Аржан
3. М.Шаханов «Айбергенов шыңы» — Өтемісова Перизат

Өтемісов Перизат.

I жүргізуші: Төлеген жырлары туралы ойласақ,ол жырларды адам қолынан шықты қаламмен жазылды дегенге сенің де келмейтін секілді. Бұл әлдісыр құдірет арқылы ақын көкірегіне құйылып,содан төгіле қалған дүниелері ме дейсіз. Төлеген –құйма жырдың киесіндей ақын. Төлеген-Алланың ерекше мейірімі түскен адам болса керек. Өмір-жасы қысқа болғанымен, поэзия көгіне өз жырларын,қолтаңбасын мәңгі өшпес күн секілді шығарып кетті емес пе?-дегім келеді.

II жүргізуші:  Құрметті қонақтар! Осымен құйма жырдың киесі Төлеген Айбергеновтың мерей тойына арналған бағдарламамыз мәресіне жетті. Сөз соңында,әрқашан ақынды еске алып,жырларын оқи жүрейік-дегім келеді.  

Толеген Айбергенов (8 марта 1937 г., Каракалпакская АССР — 29 августа 1967, Каракалпакская АССР) — казахстанский литератор, поэт, учёный, историк, педагог.

Биография

Толеген Айбергенов родился 8 марта 1937 года в Кунградском районе Кара-Калпакской АССР (ныне Республика Каракалпакстан) Узбекской ССР в семье колхозника. После окончания средней школы поступил на историко-филологический факультет Ташкентского государственного педагогического института имени Низами, который окончил в 1959 году.

По завершении учёбы в институте он вернулся в родное село и стал работать учителем русского языка и истории родного района в местной школе.

В 1962—1965 годах занимал пост директора школы рабочей молодёжи (т. н. вечерней школы) в Сарыагашском районе нынешней Южно-Казахстанской области.

Толеген Айбергенов умер 29 августа 1967 году в Нукусе, где находился в составе делегации казахских писателей. Похоронили Айбергенова в Нукусе. Проводить Айбергенова в последней путь специально прилетел Мукагали Макатаев, с которым он дружил.

Память

• Одна из центральных улиц села Темирлановка Южно-Казахстанской области названа в честь поэта.
• Его имя носят улицы в областном центре Южного Казахстана — городе Шымкенте, а также в городе Сарыагаше.
• Несколько школ в районах и городах Южно-Казахстанской области носят имя поэта.
• Средней школе № 16 города Астаны решением акимата было присвоено в 2001 году имя поэта. 23 декабря 2007 года здесь по инициативе руководства этого учебного заведения открыт мемориальный музей, посвящённый жизни и творчеству Толегена Айбергенова.
• Сняты документальный фильм «Айбергенов әлемі» («Мир Айбергенова») о жизни и творчестве поэта, а также видеоклипы на его стихи и песни.

Произведения

Впервые стихи Толегена Айбергенова появились в печати в 1957 году. Первая книга «Арман сапары» («Путь мечты») увидела свет в 1963 году. За ней, в 1965 году, вышла вторая — «Өмірге саяхат» («Путешествие в жизнь»). Третья книга поэта — «Құмдағы мұнаралар» («Минареты в песках») увидела свет через год после его кончины — в 1968 году. Избранные произведения увидели свет на русском языке под названием «Мир созвездия» 1987 году. За это произведение Т. Айбергенов посмертно, в 1974 году, был удостоен премии Ленинского комсомола Казахстана в области литературы, искусства и архитектуры.

Толеген Айбергенов успел опубликовать при жизни только два сборника стихов, но яркое, самобытное творчество этого замечательного поэта заняло прочное место в современной поэзии Казахстана. О чём бы ни писал Толеген Айбергенов, о времени и о себе, о богатстве и красоте родной земли, о высоких человеческих стремлениях — во всём он предельно честен и искренен.

Айбергенов относиться к плеяде тех поэтов-новаторов, которые подняли казахскую поэзию на новый качественный уровень. Айбергенов воспитал целое поколение поэтов, таких как Мухтар Шаханов, Есенгали Раушанов, Фариза Онгарсынова.

Айбергенов дружил с известным казахским композитом Шамши Калдаяковым. 1965 году Толеген Айбергенов и Шамши Калдаяков отправились в Мангышлак, где и родилась песня «Ак ерке — Акжайк».

Литература

• Айбергенов Тулеген // Казахская ССР: 4-х томная краткая энциклопедия. — Алма-Ата, 1991. — Т.4. — с.98
• Толеген Айбергенов // Писатели Казахстана: Справочник. — Алма-Ата, 1969. — с.21
• Айбергенов Т. Мир созвездий: Стихи / Пер. с каз. О.Постникова. — Алма-Ата: Жазушы, 1987. — 144 с.
• Айбергенов Т. Сад: Стихи / Пер. с каз. А.Шмидта. — Алма-Ата: Жалын, 1990. — 12 с.
• Портрет Толегена Айбергенова // Писатели Казахстана: Справочник. — Алма-Ата, 1969. — с.21
• Портрет Толегена Айбергенова // Айбергенов Т. Мир созвездий: Стихи / Пер. с каз. О.Постникова. — Алма-Ата, 1987. — с.2

Ссылки

• Биография поэта.
• Биография поэта.