Т?рар рыс??лов туралы сценарий

Оңтүстік Қазақстан облысы

Шардара қаласы

М.Гоький атындағы жалпы орта мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Султанова Гулмира Мынбаевна

Пәні: әдебиет (6 «ә» сыныбы)

Сабақ тақырыбы: Ш.Мұртаза «Тұтқын бала». Бала Тұрар бейнесі

Мақсаты: Бала Тұрар бейнесін жан – жақты ашу.

Білімділік: Шерхан Мұртаза «Қызыл жебе» романындағы «Тұтқын бала» тарауы бойынша бала Тұрардың санасын оятқан түрме сабақтарын жете түсінуі, Тұрар арманы — оның орындалған мұраты екенін дәлелдеу.

Дамытушылық: мәтіннен Тұрардың зеректігін, ойлылығын, ұстамдылығын,

сонымен бірге үнемі күдікпен жүретін сақтығын айқындайтын үзінділерді табу, проблемалық сұрақтар арқылы жинақтауды дамыту.

Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, елжандылыққа, достыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақ типі: жинақтау,пысықтау сабағы

Сабақтың түрі: танымдық сабақ

Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, талдау, Венн диаграммасы арқылы салыстыру

Сабақтың көрнекілігі: слайдтар, үлестірме қағаздар, тұжырым кестесі, пікір күнделігі

Сабақ барысы:

І Ұйымдастыру.

Сыныпты үш топқа бөлемін.

ІІ Үй тапсырмасы:

ІІ Не білеміз? (үй тапсырмасын сұрақ – жауап арқылы тексеру)

1. «Қызыл жебе» романының авторы кім, ол туралы не білеміз?

2. Романның «Тұтқын бала»тарауында кім, не туралы айтылған?

3. Романның басты кейіпкері кім? Ол туралы не білесіңдер?

4. Осы тараудағы басты – басты оқиғаларды атаңдар?

5. Рысқұл не сабепті Тұрарды қасына алдырды?

6. Приходько мырзаның үйінде Тұрар қандай қызметтер атқарды?

7. «Кафедральді соборды » көргенде Тұрардың ойына не түсті?

8. Тұрар оқу мен жазуды, орыс тілін кімнен үйренді?

9. Гимназияның алдында тұрып Тұрар нені армандады?

10. Надзиратель Тұрарға қандай қысым көрсетті?

11. Бронников қандай адам?

12. Әкесі Тұрармен қоштасар күннің алдында қандай күй кешті?

13. Тұрар әкесімен қалай қоштасты?

14. Тұрар мектепке қалай барды?

15.Тұрардың фамилиясын не себептен Қырғызбаев деп өзгертті?

16. Тұрардың дәптеріне алғаш жазған сөздерін ата? Оларды Тұрар қалай түсіндірді?

17. Айбаров тақтада тұрған Тұрарға неге күлді?

18. Семашко кім? Не себептен Тұрарды көмекші етіп алды?

19. Тұрар Иван Владимирович алдында қандай қылмыс жасадым деп ақталды?

20. Тұрарға Иван Владимировичтің берген жауабын айт, қандай кеңес берді?

Үйге берілген тапсырма бойынша

ІІІ. Жаңа сабақ: Ш. Мұртаза «Тұтқын бала». Бала Тұрар бейнесі.

Сынып оқушыларын 3 топқа бөлемін:

1 топ: Әдебиетшілер

2 топ: Тарихшылар

3 топ: Зерттеушілер

І. Тұрарға мінездеме. Оқушыларға үзінділер беріледі, сол үзінді арқылы Тұрарға мінездеме беру.

Әттең, әкесі түрмеде жатып тәуелді болмаса, Тұрар қазір бұл есірікті не де болса қамшының астына алар еді, амал жоқ…Бір жағы қорқады. Бір жағы баламысын деген: «Әйтеуір, айтқандарын екі етпей орындай берсем, көкеме көмегі тие ме » деп ойлайды. «Көкемді түрмеден босатар» деп үміттенеді.

( әке-шешеге қамқор)

Бірақ екі жирен қарны тойса қайғырмайды. Нағыз түрме аттары. Тұрар аттарды жайғастырып болып, енді қоранын ішін тазалауға кіріседі. Приходько мырзаның әмірі бойынша, қорада бірде- бір қылпық қалмауы керек. Ақ қолғаппен сипағанда, аттардың үстінен бірде –бір қылау жұқпауы керек.

(еңбекқор)

Бала өте сезімтал –тын. Бір ауыз жылы сөзден іші- бауыры езіле елжіреп, әлде қандай аянышты көмейіне түйіліп жас тығылып қалушы еді.

(сезімтал)

Туған әкесіне опасыздық жасағандай бір беймаза сезім жауқазын жүрегін жаралап, шөңгедей қадалды да қалды. Әкеңнің атын айта алмай күмілжіген не қорлық!

(намысшылдық)

Әлгінде Иван Владимирович айтқан «тарих», «география», «арифметика» деген сөздер шәкірттердің көбінің құлағына тосын еді. Ал Тұрар бұларды түрмеден білетін. Бірінші сыныптықтар «а», «б»-ны жазып, оның мәнін түсініп болмай жатқанда Тұрар іші пысып терезеге қарап отырады.

(қабілетті, зерек, алғыр)

ІІ.Топтық жұмыс

Әңгімеге композициялық жоспар құру.

1.Әңгіменің басталуы Рысқұлдың Тұрарды түрмеге алдыру

2.Әңгіменің дамуы Надзиратель қыспағы

3.Әңгіменің байланысуы Әке мен баланың айырылысуы

4.Әңгіменің шиеленісуі Тұрардың фамилиясын өзгертуі

5.Шарықтау шегі Тұрардың қылмысы

6.Әңгіменің шешімі Иван Владимировичтің көмегі

III-Топтық жұмыс.

1-топ. Әдебиетшілер

Әңгіме мәтініне сатылай кешенді талдау.

1.Кейіпкерлері.

Рысқұл–Тұрардың әкесі.

Тұрар Рұсқүлов -қазақ халқының болашақ қайраткері.

Приходько — түрме бастығы

И. Владимировичке – мұғалім

Атамырза – Айбар

Қырғызбай – әкесінің туысы

Салиха бәйбіше – Қырғызбайдың кемпірі.

Броников — жазасын өтеуші, саяси тұтқын.

2.ПортретКейіпкердің бет – бейнесін сыртқы пішінін суреттеу.

Аркаша — жасына жетпей сеп –семіз, пәуескеге қорбаңдап әрең мінеді.

Гимназия қоңыраушысы — сақалы беліне түскен , басына жез оқалыфуражкасы бар қарт кісі.

Бронников– ұзын бойлы , кең иықты, сары шашын жел дудыратқан, жирен сақалды, ақ жарқын адам.

Атамырза –тайқы маңдай, бадырақ көз, қара бала.

И. Владимиорович — сұлу мұртты, бойлы, тіп –тік әскери кісі.

3.Теңеу

4.Синоним

5.Антоним

6.Омоним

7.Тұрақты тіркес

8.Мақал -мәтел

Тапсырма:СКТ-ды толықтырыңдар.

2 топ: ТарихшыларТұрар Рысқұлов (26 желтоқсан 1894, Жетісу облысы, Верный уезі Шығыс Талғар болысы – 10 ақпан 1938, Мәскеу) – мемлекет қайраткері. Оның әкесі Рысқұл Жылқыайдарұлы 19 ғасырдың 80-жылдары патша әкімшілігінің озбырлығына шыдамай Сырдария облысының Черняев уезінен (қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданы) Верныйуезіне қоныс аударып келген болатын. Жаңа қонысында да әділетсіздік көрген Рысқұл 1904 жылы желтоқсанда халыққа тізесі батқан Саймасай Үшкемпіров деген болысты атып өлтіреді. Түрмеде жатып өш алушылардың жалғыз ұлы Тұрарға зияны тиер деп қауіптенген ол оны өзінің қасына алдыртады. «Түрме баласы» аталған Рысқұлов түрме үйлерін сыпырып, бастықтың атын айдап жүріп орыс тілін үйренеді. Әкесі 10 жылға сотталып Сахалинге жер аударылған соң Рысқұлов – «Қырғызбаев» деген жалған фамилиямен нағашыларының қолына келіп, Меркідегі орыс-түземдік бастауыш мектепте оқиды. Мұндай аралас мектептер белсенді миссионерлік мақсат ұстанған болатын. Әкесімен бірге Верный қаласының түрмесінде болған кезінде түрме бастығы Приходько жас Рысқұловты шоқындыруға әрекеттенсе, Меркідегі шәкірт кезінде де осындай әрекет оның алдынан тағы да шығады. 1910 жылы Рысқұлов Пішпектегі 1-дәрежелі ауыл шаруашылығы мектебіне қабылданып, оны 1914 жылы қазан айында бау-бақша өсіруші мамандығы бойынша бітіріп шығады. Бұл мектепті үздік бітірген оған Самара қаласындағы орта дәрежелі ауыл шаруашылығы училищесіне түсу үшін арнайы жолдама беріледі, бірақ училище директоры «қазақ – көшпелі, оған жер өңдеуді оқудың қажеті жоқ», – деп қабылдамай қояды. Тауы шағылған Рысқұлов 1915 жылы Ташкенттегі мұғалімдер семинариясына түсуге тырысады, бірақ оны мұнда да «бұратана» деген сылтаумен қабылдамайды. Ақыры ол оқу министріне арыздана жүріп, арнайы рұқсатпен емтихан тапсырады да, оқуға қабылданады. Күн көру үшін оқумен қатар Ташкент қаласының іргесіндегі Красноводск тәжірибе алаңында бағбан болып істеді. 1916 жылы жазда қазақ даласында ұлт-азаттық көтеріліс басталған кезде Рысқұлов оқуын тастап, Әулиеата уезіндегі Меркі ауылына аттанды. Ол Меркіге келген кезде халық ашық бас көтерулерге шығып, жер-жерде қарулы қақтығыстар өрши бастаған болатын. Ол Аққөз Қосанұлы бастаған көтерілісшілердің іс-әрекетіне ұйымдық сипат беріп, саяси бағдар сілтеді. Меркідегі көтерілістің өршіген кезінде Рысқұловты патша әкімшілігі тұтқындайды, бірақ оның іс-әрекетінен кінә таба алмай босатып жіберуге мәжбүр болады. 1917 жылғыАқпан төңкерісінен кейін көктемде Рысқұлов Меркіге оралып, онда «Қазақ жастарының революциялық одағын» құрады. Осы жылы жазда Рысқұлов РСДЖП құрамына мүше болып қабылданды.

1918 жылы сәуірде Әулиеата уездік кеңесінің атқару комитеті төрағасының орынбасары болып сайланып, өз күш-жігерін ашаршылыққа ұшыраған халықты төніп тұрған ажал тырнағынан арашалап қалуға, орыстар мен қазақтардың арасындағы қарым-қатынасты реттеуге, кеңестерге жергілікті халық өкілдерін көптеп тартуға жұмсады. Әулиеата уездік төтенше комиссия ұйымдастырып, қарулы отрядпен бірге уезді аралап, орыстар мен қазақтардың өзара қырқысын тиюға, контрибуция ретінде тартылып алынған қазақтардың мал-мүліктерін өздеріне қайтарып бергізуге тырысты. Рысқұловтың ықпалымен Әулиеата уездік кеңесінің құрамы мен жұмыс тәсілі тез өзгере бастады. 1918 жылы 21 сәуірде уездік кеңестің мүшелігіне қазақтар арасынан депутаттар сайлау мақсатымен Әулиеата қаласында Рысқұлов ұйымдастырған қазақтардың жиыны болып өтті. Жиналыстың шешімі бойынша Әулиеата уездік кеңесінің 26 мүшесінің 15-і жергілікті халық өкілдері болды. Рысқұловтың жетекшілігімен Әулиеата қаласы маңында қоғамдық тамақтандыру орындары ұйымдастырылып, онда 20 мың адамға дейін ашыққан қазақтар тамақтандырылды. 1918 жылы шілдеде Әулиеата уездік кеңесінің атқару комитеті төрағасы болып сайланды. Уездік кеңестің сан түрлі қызметін ұйымдастыра отырып, Рысқұлов бұрынғысынша негізгі күш-жігерді ашаршылықпен күрес ісіне бағыттады. Сырттан келер көмектің жоқтығы оны тек ішкі резервтерді тиімді пайдалана білуге мәжбүр етті. Рысқұлов Әулиеата қаласының 52 орыс капиталисіне ашаршылыққа ұшыраған халықтың пайдасына 3 млн. сом салық төлеттірді. 1918 жылы қыркүйекте Рысқұлов Түркістан автономиялы Республикасының Денсаулық сақтау халық комиссары болып тағайындалды. Бұл комиссариатқа денсаулық ісімен шұғылданумен қатар аштықпен күресу міндеті де тапсырылған еді. Аштықпен күресуге Денсаулық сақтау халық комиссариатының күш-қуаты мүлдем жеткіліксіз болатын. Сондықтан да Рысқұлов аштықпен жүйелі түрде күресу үшін, құрамына түрлі комиссариаттардың өкілдері кіретін арнайы ұйым құруды талап етеді. Осыған орай 2002 жылы 28 қарашада ерекше Орталық Комиссия ұйымдастырылып, оның төрағасы болып Рысқұлов тағайындалды. Рысқұлов басшылық еткен ерекше комиссия Түркістан автономиялық республикасының 19 уездері мен қалаларында 923 мың адамға арналған тамақтандыру орындарын ашты. 1919 жылы 14 наурызда Түркістан Республикасы кеңестерінің 7 съезінде Орталық атқару комитеті төралқасы төрағасының орынбасары болып Рысқұлов сайланды. Осы жылы 14 – 31 наурыз аралығында Ташкент қаласында болып өткен Түркістан КП-ның 2 конференциясында ОК жанынан Мұсылман бюросын құру туралы шешім қабылданды. Рысқұлов Мұсылман бюросы қызметін жандандыра түсу мақсатымен оның ұйымдастыру, редакция-баспа, мәдени-ағарту және әскери бөлімшелерін құрды. 1919 жылы шілдеде Түркістан Республикасы атқару комитеті Әулиеата және Черняевуездеріндегі саяси-әлеуметтік және ұлтаралық қарым-қатынас жайымен танысу үшін онда арнайы комиссия аттандырды. Рысқұлов төрағалық еткен бұл комиссия Әулиеата атқару комитетінің мүшелерін өз міндеттерін іске асыра алмағаны үшін қатаң сынға алып, бұл комитеттің таратылғанын жариялады. Осыдан кейін Әулиеата уездік атқару комитетінің орнына Түркістан атқару комитетінің шешімімен Әулиеата уездік уақытша Революциялық комитет ұйымдастырылды. 1920 жылы 21 қаңтарда Рысқұлов Түркістан Орталық атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. Ол атқару комитетін Түркістанның тарихи-объективті жағдайы мен ерекшелігін басшылыққа алып жұмыс істейтін органға айналдырды, жергілікті халықтардың құқығын қорғайтын ұйым дәрежесіне көтерді. Атқару комитетінің төрағасы ретінде Түркістан Республиканың Конституциясына сай берілген құқықтарын пайдалана отырып орыс шаруаларының қарусыздандырылуына, олардың экономикалық жағдайының жергілікті халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларымен теңестірілуіне, орыс шаруалары мен казактардың көшпелі халықтардан тартып алған жерлерін иелеріне кері қайтаруларына қол жеткізді. Ол Түркістан Республиканың саяси-мемлекеттік егемендігі жолында табанды күрес жүргізді. Республиканы түркі тілдес халықтардың ұлттық мемлекетіне айналдыруға, республика егемендігіне, яғни саяси, экономикалық, дипломатиялық, әскери және мәдени мәселелер бойынша нақты болуы тиіс дербестік құқықтарына ие болуға бар күш-жігерін жұмсады. 1924 жылы 4 ақпанда РКП(б) ОК шешіміне орай Рысқұлов Коминтерн атқару комитетінің құрамына қызметке жіберілді. Коминтерн атқару комитетінің Орталық-Шығыс бөлімі меңгерушісінің орынбасары болып бекітілді. 1924 жылы жазда Коминтерн атқару комитетінің Моңғолиядағы өкілетті өкілі болып тағайындалды. Ол онда Моңғол Халық Республикасының аяғынан нық тұрған мемлекеттік ретінде қалыптасуына зор еңбек сіңірді. Ол Моңғолия Конституциясының жобасын әзірлеуге атсалысты. Моңғолия астанасының атын Уланбатор (Қызылбатыр) деп қоюды ұсынған Рысқұлов болатын. 1926 жылы наурызда Рысқұлов Қазақстанға жіберіліп, Қазақ өлкелік БК(б)П комитетінің Баспа бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындалды. Осы жылы 19 сәуірде Рысқұлов Қазақ өлкелік БКП (б) комитеті қаулысымен «Еңбекші қазақ» газетінің жауапты редакторы болып бекітілді. Көп ұзамай 31 мамырда Бүкілодақтық орталық атқару комитетінің қаулысымен Ресей Федерациясы Халық комиссарлары кеңесі төрағасының орынбасары болып бекітілді. Бұл қызметіне қоса Рысқұлов Түрксіб темір жолын салуда үкімет комиссиясының төрағасы болып, оны 6 жылда аяқтау орнына 3 жылда пайдалануға берілуін ұйымдастырды. Маманданған қазақ жұмысшыларын қалыптастыруға, қазақ жастарын Ресей және шет ел оқу орындарында көптеп оқытуға көп көңіл бөлді. Қазақ өлкелік БК(б)П к-тін басқарған Ф.И. Голощекиннің «Қазақстанда кіші Қазан» төңкерісін жасау идеясына ашық қарсы шықты. Кеңестік ұжымдастыру саясатының зардаптарын жою, Қазақстандағы ашаршылықтың апатынан халықты құтқару жайында И.В. Сталинге нақты ұсыныстар жасады. Бірақ И.В. Сталин Рысқұловтан гөрі Ф.И. Голощекинге сенім артатындығын танытты. Рысқұлов қолынан келгенше ашаршылық тауқыметіне ұшырағандарға жәрдем көрсетуге талпынды. 1937 жылы 21 мамырда Кисловодскіде демалыста жүрген Рысқұлов «пантүрікшіл», «халық жауы» деген айыппен тұтқынға алынды. Кеңестік қуғын-сүргінге ұшыраған Рысқұлов Мәскеу түрмесінде жүрек ауруынан қайтыс болды. Рысқұловтың әйелі Әзиза да кеңестік қуғын-сүргін құрығына ілігіп, АЛЖИР-де 18 жыл айдауды бастан кешті. Ұлы Ескендір түрмеде қайтыс болды. Рысқұлов есімі КСРО Әскери коллегиясы Жоғырғы Сотының шешімімен 1956 жылы 8 желтоқсанда ақталды.

Тапсырма:Мына тарихи деректі пайдаланып Тұрар Рұсқұлов өміріне қысқаша хронологиялық тізбек жасаңдар.

3 топ: Зерттеушілер

Тұрар мен әкесі туралы жазылған еңбектер.

1. Ш. Мұртаза «Қызыл жебе» романы «Жұлдызды көпір», «Қыл көпір», «Тамұқ» атты роман хамсасында Рысқұлов келбеті сомдалған.

2. М. Әуезов «Қараш- Қараш оқиғасы» повесі«Қараш-қараш оқиғасы» да төңкеріс қарсаңындағы қазақ қоғамының шындығынан туған, ескі ауылдағы әлеуметтік теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған. Мұнда да 20 жылдардағы әңгімелеріндей дала билеушілерінің заңсыз жуандығы суреттеледі. Бірақ, повестің бас кейіпкері Бақтығұлдың ісі мен мінезі өзіне дейінгі өзі секілділерден өзгеше. Бұл олар секілді өз тағдырының құлы емес, иесі болуға ұмтылған адам. Бақтығұл – күрделі тип, бір өзінің басында бірнеше қайшылықтар, кереғар қарама-қарсылықтар тоғысып жатыр. Бақтығұлдың мінезі осы шытырманнан шығар жол табу әрекетінде, қимыл үстінде қалыптасады. Басында да онша орғып, қарғып тұрған асаулықтың белгісі жоқ інісі Тектіғұл екеуі Сәт, Сәлмен байлардың есігінде жалшылықта жүргенде бұл да «бетегеден биік, жусаннан аласа» болатын. Бірақ зорлықшылдар опа бермей, бастарынан таяқ айырмайды. Ақырында Тектіғұлды соққыға жығып, ол төсек тартып ұзақ жатып, азаппен өледі. Інісінің өлімі Бақтығұлдың жан дүниесін қатты сілкіп, кеудесі шер мен бірге кекке толады. Енді дұшпанын бұл сілкілегісі келеді, онысы үш есе ауырлыққа түседі. Күнкөріс қамымен басқа байға Жарасбайға жалданады. Ол Бақтығұлды ұрлыққа салып, барымтаға жұмсайды. Ақыр аяғында бар қылмысты Бақтығұлдың өзіне аударып, сатып кетеді. Енді әбден ызаланған, ашынған Бақтығұлдың көкірегін өшпенділік оты жайлайды. Сөйтіп Жарасбай болысты атып өлтіріп, абақтыға түседі.

Т. Нұртазинніѓ «Тұрардың анты» романы әдебиетімізде тарихи-төѓкерістік тақырыпты игерудегі алғашқы қадамдардыѓ бірі болып табылады. Жазушы мұнда нақты деректерге сүйене отырып, қазақ халқыныѓ біртуар перзенті, айбынды күрескер Тұрар Рысқұловтыѓ көркем бейнесін жасауды мақсат еткен. Романда қазақ халқыныѓ төѓкеріс қарсаѓындағы, төѓкеріс жылдарындағы және кеѓес өкіметі орнағаннан кейінгі өмірі, жалпы Түркістан республикасындағы тап тартысы, халықтар достығы суреттеледі. Осы оқиғалардыѓ бел ортасында жүрген Тұрар Рысқұловтыѓ жеке өмірі, әлеуметтік майдандағы күрескерлігі сөз болады.

Жазушы кітапта өмірде болған оқиғаларды сол күйінде ұсынбай, көркемдік шындыққа айналдыруға тырысып баққаны байқалады. Осы мақсатта көп еѓбектеніп, ізденгені, тарихи деректерді сұрыптап ала білгені көрінеді.

«Тұрардыѓ анты» романы мен Ш. Мұртазаныѓ «Қызыл жебе» романдарындағы кісі аттарыныѓ сәйкестігі, оқиғалардыѓ ұқсастығы, олардыѓ болған мерзімдерініѓ бірдейлігі автордыѓ тарихи шындықтан ауытқымағандығыныѓ бір дәлелі бола алса керек.

Роман «Рысқұлдыѓ тұла бойы тұѓғышы» [4,5] Тұрардыѓ дүниеге келуінен басталады. Жазушы Тұрардыѓ балалық шағына көп аялдамай, оныѓ қоғамдық өмірге араласып, күреске түскен шақтарын мол қамтуға тырысқан.

Кітаптыѓ бірінші бөлімінде Тұрардыѓ қоғам қайраткері болып қалыптасу жолдарын көрсететін оқиғалар тізбегі жетерлік. Мұнда ол орталық кейіпкер ретінде көрініп, жақсы қасиеттері тереѓірек, молырақ ашыла түседі. 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске қатысады. Мерке базарында алғаш рет халықтыѓ алдына шығып, сөз сөйлейді. Жаѓа таныстар, достар табады. Қанды қырғынныѓ куәсі болады. Патша шенеуніктері мен ел ішіндегі байлардыѓ залымдықтарына ашынған Тұрар өзініѓ көріп-білгеніне, азды-көпті оқығанына, естігендеріне сүйене отырып, халықтыѓ арасында үгіт-насихат жұмысын жүргізеді. Өзге ұлттыѓ кедейлерін тізе қосып қимылдауға шақырады. Полицейлер тұтқындап, бірнеше рет абақтыға жабады. Ебін тауып, олардан да құтылады. Әулиеатада төѓкерісшілдермен бірлесе жүріп, «Қазақтыѓ революцияшыл жастар одағын» құрады. Хмелевский, Чернышев, Завадский, Карев, Асимов, Баулин сияқты большевиктермен танысады. Ішкі жағдайымен жете танысу мақсатында қырғыз, өзбек, тәжік өлкелерін аралайды. Аласапыран тұста Қытайға өтіп кеткен қазақтардыѓ аман-есен кері оралуына жәрдемін тигізеді. Жазушы романныѓ бірінші бөлімінде күрескер болып қалыптаса бастаған Тұрар Рысқұловтыѓ шынайы бейнесін осылай жасаған.

Романныѓ екінші, үшінші бөлімдері өте күрделі кезеѓді қамтиды. Мұнда Тұрардыѓ Түркістан республикасы ауатком төрағасыныѓ орынбасары болып сайланғанынан бастап, 1926 жылы РСФСР Совнаркомы төрағасыныѓ орынбасары қызметіне ауысқанға дейінгі күреске толы өмірі, өсу жолдары сөз болады.

Тапсырма: өзге топтарға Т.Рысқұлов туралы жазылған шығармалар дың мазмұнын түсіндіріңдер.

IV.Венн диаграмма.

Қиялшыл

Қайраткер

Аңғал

Бала Тұрар

Тұрар

Рысқұлов

1.Білімге деген құштарлығы.

2.Әкеге деген құрмет.

3.Туған елге деген сүйіспен-шілігі.

Зерек «Қызыл

жебе»

Жасқаншақ

Сенгіш

Азаттық

Ұстамды үшін

күрескер

Әкесін жақсы көреді Халық

қамқоршысы

Өмір әділетсіздігін сезеді,

Күресуге дәрмен жоқ.

V. Пікір күнделігі.

1 топ: Әдебиетшілер

Мәтіннен үзінді	Өз ойың	Мақал- мәтел
Мұсылман болып, Аллаға жалбарынуы да жоқ. Ал Приходько осымен бір-екі рет «шоқын» деп емеурін танытты. Рас, әзір қиналған жоқ. Қинаса қайтпек? Шоқынбасам,әкемді дарға асатын шығар. Сөйтіп дар мен ар арпалысқа түсті.

2 топ: Тарихшылар

Мәтіннен үзінді	Өз ойың	Мақал- мәтел
Бүгін түн бойы ол баласын бауырына қысып жатты. Амалы жетсе Рысқұл өзінің көкірегін жарып жіберіп, жалғыз жәдігерін қалталы қасқыр сияқты кеудесіне жасырып, алыс сапарға өзімен бірге ала кетер еді, оған айла жоқ. Түні бойы көз ілмей, қиянаттан мұздаған жүрегін жылытқысы келгендей, Тұрардың ыссы басын кеудесіне қысып жатты.

3 топ: Зерттеушілер

Мәтіннен үзінді	Өз ойың	Мақал- мәтел
Наташа үрейі ұшып, жүрегі аузына тығылып,пәуескенін жақтауынан қарыса ұстап, шыр-шыр етеді. Аттардың басымен алыса-алыса Тұрардың екі қары талып барады. «Осыдан екі асау алып қашып, пәуеске төңкеріліп қалар ма екен, яки біреуді басып кетіп, жазым болар ма екен?» деген ойдан тамырында қан қатып қалған сияқты.

VI.Бес жолды өлең әдісі (Синквейн )

VII. Сабақты бекіту.

Тест.

1. Тұрар кім?

а) ақын

ә) қоғам қайраткері

б) жазушы

2. Рысқұлдың Тұрарды қасына алдыруының себебі неде?

а) сағыну

ә) жау кегінен сақтану

б) науқастану

3. Тұрар оқу мен жазуды кімнен үйренеді?

а) әкесінен

ә) Иван Владимировичтен

б) Наташадан

4. Тұрардың дәптерге жазған алғашқы сөздері?

а) көке, ауыл, сағыныш

ә) қызыл жебе, Аспара, әке

б) қызыл жебе, көке, Аспара

5. Тұрар кімге көмекші болды?

а) Семашко

ә) Айбаров

б) Бронников

6. Ұзын бойлы, кең иықты, сары шашын жел ыратқан , жирен сақалды, ак жарқын адам? Кімнің портреті?

а) Аркаша

ә) Семашко

б) Бронников

7. Шығармадағы Салиха кім?

а) Тұрардың анасы

ә) Қырғызбайдың кемпірі

б) Мұғалім

8. Шығармадағы ұнамсыз кейіпкерлерді ата?

а) Атамырза, Аркаша, Надзиратель

ә) Қырғызбай, Бронников, Рысқұл

б) Рысқұл, Семашко, Атамырза

9. Тұрар мен әкесі Рысқұл туралы жазылған шығарманы кқрсет?

а) «Жаңа достар»

ә) «Қараш- қараш оқиғасы»

б) «Ақырғы бәйге»

10. Мектепте барғанда Тұрардың фамилиясы?

а) Рысқұлов

ә) Айдаров

б) Қырғызбаев

VIII. Үйге тапсырма

«Жақсы бала жеткізеді мұратқа» тақырыбында ойтолғау жазу.

IX. Бағалау

X.Кері байланыс.

“Сауалнама” түрі арқылы

1. Мен сабаққа қатыстым

2. Сабақтағы өз жұмысыма

4.Сабақ барысында

5.Менің көңіл — күйім

6.Сабақтың тақырыбы маған

7.Мен бүгінгі сабақтан не үйрендім.

1-топ. Әдебиетшілер

Әңгіме мәтініне сатылай кешенді талдау.

1.Кейіпкерлері.

Рысқұл –Тұрардың әкесі.

Тұрар Рұсқүлов -қазақ халқының болашақ қайраткері.

Приходько — түрме бастығы

И. Владимировичке – мұғалім

Атамырза – Айбар

Қырғызбай – әкесінің туысы

Салиха бәйбіше – Қырғызбайдың кемпірі.

Броников — жазасын өтеуші, саяси тұтқын.

2.Портрет Кейіпкердің бет – бейнесін сыртқы пішінін суреттеу.

Аркаша — жасына жетпей сеп –семіз, пәуескеге қорбаңдап әрең мінеді.

Гимназия қоңыраушысы — сақалы беліне түскен , басына жез оқалыфуражкасы бар қарт кісі.

Бронников– ұзын бойлы , кең иықты, сары шашын жел дудыратқан, жирен сақалды, ақ жарқын адам.

Атамырза –тайқы маңдай, бадырақ көз, қара бала.

И. Владимиорович — сұлу мұртты, бойлы, тіп –тік әскери кісі.

3.Теңеу

4.Синоним

5.Антоним

6.Омоним

7.Тұрақты тірке

8.Мақал -мәтел

3 топ: Зерттеушілер

Тұрар мен әкесі туралы жазылған еңбектер.

3.Т. Нұртазинніѓ «Тұрардың анты» романы әдебиетімізде тарихи-төѓкерістік тақырыпты игерудегі алғашқы қадамдардыѓ бірі болып табылады. Жазушы мұнда нақты деректерге сүйене отырып, қазақ халқыныѓ біртуар перзенті, айбынды күрескер Тұрар Рысқұловтыѓ көркем бейнесін жасауды мақсат еткен. Романда қазақ халқыныѓ төѓкеріс қарсаѓындағы, төѓкеріс жылдарындағы және кеѓес өкіметі орнағаннан кейінгі өмірі, жалпы Түркістан республикасындағы тап тартысы, халықтар достығы суреттеледі. Осы оқиғалардыѓ бел ортасында жүрген Тұрар Рысқұловтыѓ жеке өмірі, әлеуметтік майдандағы күрескерлігі сөз болады.

Источник

Ни для кого не секрет, что 2022 год-это год Тигра. В ожидании Нового года мы всегда предвкушаем много хороших перемен. И поэтому готовимся к нему основательно. Вашему вниманию представлен сценарий для проведения новогодней корпоративной вечеринки под названием «Полосатый рейс», который включает в себя много положительных эмоций, интересных конкурсов, новогодних тостов. А главное Вам предстоит стать участниками этого увлекательного путешествия!

Реквизиты и декорации:

Праздничное украшение помещения, наличие ёлки и атрибутов Нового года. Плакаты с надписью или голос за сценой: «Дамы и Господа, приветствуем Вас на теплоходе Полосатый рейс! Отправление в 2022 год вот-вот случится, просьба не опаздывать и занять свои места согласно купленным билетам!»

Действующие лица:

Ведущий (мужчина в одежде буфетчика, как Леонов, или капитан).
Ведущая (девушка с завитыми волосами, желательно блондинка, в платье).
Дед Мороз.
Снегурочка.
Тигр (мужчина, в доску свой, с юмором).

Предварительная подготовка:

Подборка новогодней музыки
Наличие исполнителей с вокальными данными.
Наличие звуковой аппаратуры
Наличие коротких мелодий:
Волшебная мелодия (любая из сказки)
Рычание Тигра
Наличие минусовок на песни:
Ольга Зарубина «На теплоходе музыка играет»
Юрий Антонов «Летящей походкой»
Олег Газманов «Ты морячка»
Лепс «Рюмка водки на столе»
Подарки для конкурса «Загадки» (Действие1):

уголь активированный;
маска;
валерьянка;
жвачка;
пустырник для сна или маленькая подушка;
мыло;
зубная щётка;
туалетная бумага;
кока-кола 0,33;
купюра (несколько) не настоящая или мешочек с мелочью с надписью «зарплата»;
лейкопластырь;
маленькая бутылочка спиртного;
брелок в виде тигра.

Приветствие

На сцену выходит ведущий и ведущая с полными бокалами.

Ведущий:
Хотите верьте, а хотите нет,
Мы вместе отправляемся в круиз!
Для храбрости, дадим такой совет!
Чтобы энтузиазм случайно не завис.

Ведущая:
Чтоб в волю и на славу веселиться,
Внесем свой первый вклад, чтобы напиться.
Шальное топливо в бокалы разольём,
И потихонечку в 22-й нырнём!

Звучит короткая мелодия, волшебная как в сказках. Затем звук «гудок теплохода».

Ведущему поступил звонок на телефон. Разговаривает. Растерянно кивает.

Ведущий:
Мне дедушка Мороз сейчас звонил,
Сказал, что Тигр уже здесь, на теплоходе!
Он видите ли тут своих искать решил,
Затем сюда придут. Всей стаей вроде…(испуганно)

Ведущая:
Представь, голодный взвод хорошеньких тигрят???
Они же здесь всё выпьют и съедят!!!
Так! Дамы, Господа без паники, всё под контролем!
Поборемся со страхом алкоголем!

Ведущий:
Пусть символ года, а точнее целый взвод,
К нам добрый, щедрый радостный придёт!
Тост гости дорогие, за тигрят,
Ооох сердце чует, нас они взбодрят!

Ведущая: ну что, поехали!

Затем переделанная песня Зарубиной «На теплоходе музыка играет»

Теплоходный гудок, коньячеллы глоток,
Мы стартуем уже в Новый год!
Так давайте начнём, и сегодня зажжём!
К нам тигриный торопится взвод!
К нам тигриный торопится взвод!

Припев:
На теплоходе праздник и веселье,
Мы уплываем дружно от забот!
Не забываем радостное зелье,
Употреблять за добрый Новый год!

Полосатый спешит, встреча с ним предстоит!
Зарычит, сядет с нами за стол!
Нам не страшно ни чуть, в Новый год держим путь!
Для чудес наступил произвол!
Для чудес наступил произвол!

Припев повторяется!

А пока Тигров нет, продолжаем банкет,
Расслабончик пора бы впустить!
Наливаем и пьём, куралесим и жжём!
Наступила пора накатить!
Наступила пора накатить!

Припев повторяется

Перекус.

Действие первое (работа с залом)

Ведущая:
Мозгам устроим бой дренаж,
Чтоб интересно стало аж!
Ваши умы сойдутся в схватке,
Мы загадаем Вам (загадки)!

Ведущий:
Чёрный, твёрдый, небольшой,
Возьмёт всю бяку он собой!
Запей водой! Когда? Поймёшь всё сам,
И полегчает вскоре, Слава небесам!
Эффект 100 тысяч раз продемонстрированный,
Кому на завтра надо (уголь активированный)?

Ведущая:
Голубая, чёрная, в цветочек!
Можно много раз, а можно и разочек!
Хочешь выкинь, хочешь постирай,
Хочешь скомкав в сумку затолкай!
С ней вдохнуть ты можешь без опаски,
От ковида защитит родная (маска)

Ведущий:
Нервы быстро успокоит,
Выпить перед сном вам стоит,
Пойло кошек для гулянки,
Эту нашу (валерьянку)

Ведущая:
Вишня, манго и арбуз,
На любой всегда есть вкус!
Зубы чтоб взбодрить, из пачки,
Доставай скорей (жвачку)

Ведущий:
Можно здесь ограбить банк.
У соседа угнать танк.
Танцевать и петь в трамвае,
Превратиться в попугая.
Крепкий, страшный, сладкий он,
Может разным быть наш (сон)

Ведущая:
Вкусное и ароматное,
К микробам беспощадное.
Ты не меняй его на шило,
Это известное всем (мыло)

Ведущий:
Утром или перед сном,
Палка трудится с пучком!
Эта швабра моет чётко,
Полость рта (зубная щётка)

Ведущая:
До неё на всей планете,
Пользовались все газетой!
Ранее этот моток,
Заменял куста листок!
А сейчас, где нужно влагу,
Уберёт легко (бумага)
Какая? (туалетная)

Ведущий:
Любят взрослые и дети!
Праздник с вами вместе встретит!
Жидкость крепкого рассола,
Вам разбавит (кока-кола)

Ведущая:
В этот день календаря,
Весточку от звонаря,
Ждём! Ура. Какой-то пик.
Смски звук проник!
Доставай греби лопатой
Денежки! Пришла (зарплата)

Ведущий:
Цап царап, ой больно как,
Воспаления очаг!
К вам придёт на помощь мастер,
Это добрый (лейкопластырь)

Ведущая:
Вечер, пятница, позволь,
Совершить к тебе гастроль!
Потеряв самоконтроль,
Скуку временно уволь.
Вот такую может роль,
Предоставить (алкоголь)

Ведущий:
Не сиди с ним вместе в клетке,
Возьми это на заметку!
Символ года грозный наш,
Хваткий, быстрый он (Тиграш)

Ведущая:
Штурм успешно мозговой,
Одолели всей гурьбой!

Далее переделанная песня Антонова «Летящей походкой»

На вашем столе, всё что нужно сегодня,
А всё остальное, зависит от нас!
Пусть корпоратив, яркий и новогодний,
Разгонит ненастье, нам грусть не указ!

Припев:
Я наливаю. Тебе наливаю.
Не вздумай халтурить. И выпей до дна!
Летящей походкой, пусть нас накрывает,
А трезвость нагрянет, в конце января.
Летящей походкой, пусть нас накрывает,
А трезвость нагрянет, в конце января.

Не думай о том, что сегодня случится.
Оставь этот вечер во власти чудес!
Здесь каждый готов, коньяку подчинится,
И в том, согласись, есть шальной интерес!

Припев:
Давайте опять, понемногу накатим,
И трезвость прогоним, хорошим тостом!
Веселье и смех, мы сегодня захватим.
А может по полной ещё флиртанём!

Припев.
Даём гостям потанцевать.

Действие 2

Конкурс 1 (Для тех кто пьёт).

Можно вызвать пять участников, налить в 4 стакана воды, в один водку. Кому достанется вода, тот выбывает. И так до последнего. Победитель получает сок в подарок. Всё это под музыку.

Конкурс 2 (Это ещё кто кого)

Ведущий:

Мне нужны 3 дамы и 3 мужчин!

Нашёл. Женщин поставить с одной стороны, мужчин с другой. Выступать будут где-то по середине.

Ведущий:
Женщины изображают обольстительных тигриц, мужчины смелых, своенравных тигров, с характером. Даётся задание под музыку. Тигрица пытается соблазнить своего тигра. Затем тигр хочет соблазнить тигрицу. У каждого своя музыка. Цель увести партнёра с собой добровольно. Вот ориентир, кто через него перейдёт, того и увели, тот и проиграл. Или выиграл. Как посмотреть (с намёком). Последовательность пары: женщина, потом мужчина, женщина, мужчина. Затем 2 пара и 3.

Варианты музыки (нарезки):

Для женщин: The Black Eyed Peas «My Humps»
Для мужчины: LITTLE BIG «BIG DICK»

Лолита «шпилька»
Рева «Зацепила меня»

Ленинград «Экспонат» или «кабриолет»
Киркоров «Зайка моя»

Светлана Рерих «Ладошки» или Сердючка «Тук тук тук сердечко бьётся»
Машина времени «Тонкий шрам на твоей круглой попе»

Конкурс 3.

Необходимо 4 человека.

1 этап.

Найти в зале у людей, купюры или монеты трёх разных стран. Рубли засчитываются.

2 этап.

Найти 1 рубль по 10 копеек.

3 этап.

Викторина. По 2 вопроса. Выберите неправильный ответ.

1. Почему тигр является одним из крупнейших наземных хищников планеты?

А) так исторически сложилось;

Б) это связано с физиологической особенностью строения организма;

В) потому что курицы несут больше яиц в теплое время года.

2. Почему коньяк запивают колой, а не молоком?

А) потому что Вера Андреевна любит желтые хризантемы;

Б) так не будет расстройства желудка;

В) с колой вкуснее.

3 Почему яблоки и огурцы не консервируют вместе?

А) они не сочетаются по вкусу;

Б) потому что коты гуляют в марте месяце;

В) не будут долго хранится.

4) Почему ёлку украшают мишурой и игрушками?

А) потому что это красиво;

Б) это поднимает настроение;

В) потому что проезд на общественном транспорте платный.

5) Почему салат «селёдка под шубой» так называется?

А) это оригинально;

Б) потому что фильм полосатый рейс снят в 1961 году;

В) потому что салат укладывается слоями.

6) Почему шампанское разливают в бокалы, а не в стопки?

А) так удобнее;

Б) так принято;

В) потому что именно я веду новогоднюю программу.

7) Почему дед Мороз со Снегурочкой живут на севере?

А) привыкли;

Б) там холодно и их устраивает;

В) потому что в курятнике достаточно только одного петуха.

Почему зайцы в лесу любят танцевать под Верку Сердючку?

А) быстрый темп их согревает;

Б) позволяет быть всегда в тонусе;

В) потому что платье на Вас синего цвета (если что изменить).

Далее переделанная песня Газманова «Ты морячка я моряк» (в середине песни появляется дед Мороз и Снегурочка)

С глаз долой из сердца вон,
Весь рабочий марафон.
Новый год мы отмечаем,
Слышен нам бокалов звон!

Мы отпустим груз хлопот,
Скоро добрый Новый год!
Грусть пошлём к едрени фени,
В этот вечер радость ждёт!

Пусть качает теплоход,
Это вряд ли нас спугнёт!
Мы планируем сегодня,
Приплыть дружно в Новый год!

Вот и дедушка Мороз,
Снова нам визит нанёс!
Со Снегурочкой красивой,
Нас порадуют всерьёз!

Припев:
С Новым годом от души!
Праздник чудеса вершит!
С Новым счастьем! С Новым годом!
Добрый Тигр к нам спешит!
2 раза

Вам желаем в Новый год,
Без ковида кислород!
Сногсшибательный, шикарный,
Замечательный доход!

Много ярких добрых встреч,
Чтоб тоска упала с плеч!
Чтобы счастье и удача,
Вам толкнули свою речь!

Припев

А ещё в довесок Вам,
Пожелаем трам пам пам!
Пусть попутный мягкий ветер,
Дарит волю чудесам!

Добрых дней, хороших снов!
Замечательный улов,
Из удачи и везенья,
В Новый год будет готов!

Припев

Дед Мороз:

Давайте Тигру покажем, как мы рады его видеть. Танцуют все.

Снегурочка: Зажигай!

Танцы с дед Морозом и Снегурочкой. Перекус.

Действие 3

Конкурс 4

На сцену вызывают 6 участников. Выносят тарелку с фруктами (мандарин, яблоко, виноград, ананас (можно муляж), лимон, помела). Кто быстрее съест, тот и победил. Ананас и помелу всё равно не смогут скушать.

Конкурс 5

Игра перевёртыш. Работа с залом.

Дед Мороз и Снегурочка по очереди говорят: Нужно подобрать к каждому слову полученной фразы слово с противоположным по смыслу значением. Они будут соответствовать известным фильмам и мультфильмам. Например, красный пол – синий потолок.

Толпа на улице (Один дома)
Сибирский захватчик (Кавказская пленница)
Мухосранск радости доверяет (Москва слезам не верит)
Ровное поле (Горбатая гора)
Рождение в западном паровозе (Убийство в восточном экспрессе)
Мужчина собака (Женщина кошка)
5 в самолёте, включая кошку (Трое в лодке, не считая собаки)
Бездействие «У» (Операция «Ы»)
Парень с пропиской (Девушка без адреса)
Кошка на траве (Собака на сене)
Развод Сулейманова (Женитьба Бальзаминова)
Русская ватрушка (Американский пирог)
Ручной одуванчик (Дикая Роза)
Леди не фартит (Джентльмены удачи)
Крестьянин шакал (Король лев)
Ненависть и воробьи (Любовь и голуби)
Кошачья печень (Собачье сердце)
Болтовня львов (Молчание ягнят)
Чёрная луна оазиса (Белое солнце пустыни)
Хрупкая помидорка (Крепкий орешек)
Земной мир (Звёздные войны)
Маленький урок (Большая перемена)
Мгновенное молчание (Вечный зов)
Свет появляется в полночь (Тени исчезают в полдень)
Развод в Крыжополе (Свадьба в Малиновке)
Шумный ручей (Тихий Дон)
Майкл Амазонский (Александр Невский)
83 хомяка (38 попугаев)
Свой из прошлого (Гостья из будущего)
Заяц с Арбата (Волк с Уолл стрит)
Иван и чесночный завод (Чарли и шоколадная фабрика)
Жёлтый сантиметр (Зелёная миля)
Разумный Миша (Безумный Макс)
Обычные человеки (Фантастические твари)
Деревянное животное (Железный человек)
Васька и Лариса (Том и Джерри)
Трусливая печень (Храброе сердце)
Нищий с рублёвки (Миллионер из трущоб)
Спокойные кошки (Бешеные псы)
До свидания я чужой дядя (Здравствуйте я Ваша тётя)
Два минус три (Три плюс два)
Машка короткий носок (Пеппи длинный чулок)
Фёдор и бегемоты (Элвин и бурундуки)

Далее звук тигриного рычания и на сцену выходит Тигр под переделанную песню Лепса «Рюмка водки на столе»

Я приветствую весь зал.
Коготками острых лап.
Я так долго вас искал!
Наконец-то он настал.

Год — правления этап!
Я хочу Вам пожелать
Ярких встреч и волшебства!
Пистолетом хвост держать!

Эвересты покорять!
Праздничного торжества!

Припев:
Здравствуй! Самый добрый Новый год!
Так давайте порычим!
Долг мой, Вас оберегать зовёт!
Дни и ночи напролёт, кстати.

Если что, то ты свисти.
Я примчусь, чтобы помочь.
Всё смогу легко найти,
Если что, то ты учти,
Разорву невзгоды в клочь!
Сотру скуку в порошок.

Грусть размажу в пух и прах!
Дам под зад тоске пинок,
Будет путь её далёк!
Знай, что всё в моих руках!

Припев

Тигр:

Так, принимаю я бразды правления.
Прошу на сцену выйти мою стаю.
И у кого в год Тигра день рождения?
Того в свои ряды сейчас включаю.

Смелее. Тигры и Тигрицы выходите.
Нас с Вами ждут великие дела.
С собой шальное настроение прихватите.
Нам нужно вдохновить всех-всех сполна.

Всё повторяйте в точности за мной.
Рейс полосатый в танцевальный бой!

Песня группы Dabro «Юность». Можно устроить спонтанный флэш-моб для всех желающих. Все повторяют за Тигром! Движения смешные.

Тигр уходит под слова: С Новым годом!

Надеемся, наш Сценарий Новогоднего корпоратива вам понравился! Удачи в Новом году!

Конкурсы на КОРПОРАТИВ | Веселые конкурсы для корпоратива | Веселые игры и конкурсы для взрослых

Источник

Қазақ тілі

Уақыты:

Кабинет:

Мұғалім:

Сабақтың атауы

Сөйлем мүшелері

Сілтеме

Қазақ тілі оқулығының әдістемесі

Сабақтың жабдығы

Сөйлем мүшелері туралы білімдерін тереңдету, байланыстыртып сөйлем дағдыларын дамыту; дәптермен, тақтамен жұмыс жасауда ұқыптылыққа, тазалыққа тәрбиелеу

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, көрнекілік, жаттығу жұмыстары.

Сабақтың көрнекіліктері: тірек сызбалар, мазмұнды суреттер

Жалпы мақсаттар

Оқыту нәтижесі

Топқа бөлу

Түрлі-түсті қағаздар арқылы топтарға бөлу

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Ынтымақтастық атмосферасы

Армысың, Әлем!

Армысың, Жарық күн! (Қолдарын жайып, көкке көтереді.)

Армысың, абзал Адам! (Қолдарын алға созады.)

Армысың, менің досым!

Үй тапсырмасын сұрау

Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын
1. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?
2. Хабарлы сөйлем дегеніміз не?
3. Сұраулы сөйлем дегеніміз не?
4. Лепті сөйлем дегеніміз не?

Қызығушылықты ояту

Оқулықтағы тапсырмаларды орындау.

Берілген жаттығуларды топтарға бөліп орындау.

Қосымша шығармашылық тапсырмалар.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1-топ
1. Сөйлем мүшелерін тіл білімінің қай саласы қарастырады?
2. Сөйлем мүшелерін нешеге бөлеміз?

2-топ
3. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?

3-топ
4. Сөйлем мүшесінің белгілері қандай?

Мағынаны тану

Мәтінді тізбектеп оқу

Сергіту сәті

Еркiн ұста денеңдi,

Тарсылдатпай едендi

Орнымыздан тұрып ап

Жүгiрейiк бiр уақ.

Бiр, екi, үш, бiр, екi, үш.

Аяқты алға созайық

Тiк көтерiп, қозғайық.

Тым сылбыр да болмайық

Алға қарай озбайық.

Бiр, екi, үшi, бiр, екi, үш.

Ой толғаныс

а) Балалар, бүгін біз не үйрендік?

ә) Сөйлем мүшелері туралы не білеміз?

Сөйлем мүшелерін атап шығайық

Үй тапсырмасы

Оқулықтағы тапсырмаларды орындау,ереже жаттау

Күнделіктеріне жазады

Қазақ тілі

Уақыты:

Кабинет:

Мұғалім:

Сабақтың атауы

Зат есімнің септелуі

Сілтеме

Қазақ тілі оқулығының әдістемесі

Сабақтың жабдығы

Сабақтың білімділік мақсаты: Зат есімнің септелуі туралы түсінік беру. Септік жалғауларының белгілі бір грамматикалық мағына үстейтіндігін меңгерту.
дамытушылық мақсаты: сөйлеу дағдыларын жетілдіру, тілін дамыту, қызығушылықтарын арттыру;
тәрбиелік мақсаты: адамгершілік тәрбие беру, таза, әдемі жазуға баулу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Әдісі: баяндау, пікірлесу, түсіндіру, талдау, ішінара ізденіс.
Сабақтың көрнекілігі: кесте, слайдтар
Пәнаралық байланыс: әдебиет

Жалпы мақсаттар

Оқыту нәтижесі

Топқа бөлу

Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1 — топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 — топ, көктем айындағылар 3 — топ, жаз айындағылар 4 — топ болып бөлінеді.

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Ынтымақтастық атмосферасы

Қазақ тілім – өз тілім, ана тілім,
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.
Қастерлейді ұл — қызың мәңгі сені,
Болашағым, бақытым, дара тілім!

Үй тапсырмасын сұрау

а) сұрақ — жауап
1. Зат есім дегеніміз не?
2. Зат есім қалай түрленеді?
3. Зат есімнің көптелуі деген не?

Қызығушылықты ояту

«Зат есімнің септелуі» (Мақсаты айтылады).
Септік аттарының өзі яғни, атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес — өздерінің аттарын ашады. Бұл қазақ тіліндегі жеті септік. Олардың сұрақтары және септік жалғаулары бар екендігін сендер бастауыш сыныпта танысқан едіңдер. Соларды еске түсіріп көрейік.
Ілік септігі – сөздердің бір – бірімен іліктестігін көрсетеді.
Мысалы, кімнің кітабы? Асанның кітабы.
Барыс септігі – бару деген мағынаны білдіреді.
Мысалы, кімге бардың? Асанға бардым.
Табыс септігі – табу деген ұғымды білдіреді.
Мысалы, кімді көрдің? Асанды көрдім.
Жатыс септігі – орын, мекен дегенді білдіреді.
Мысалы, қайда болдың? Мектепте болдым.
Шығыс септігі – шығу деген мағынаны білдіреді.
Мысалы, неден оқыдың? Кітаптан оқыдым.
Көмектес септігі – жәрдемдесу, көмек ету деген ұғымды білдіреді.
Мысалы, кіммен таныстың? Асанмен таныстым.
Зат есімнің септік жалғаулары
Септіктердің аты Сұрақтары Септік жалғаулары
Атау септік Кім? не?
Ілік септік Кімнің? Ненің? — ның, — нің, — дың, — дің, — тың, — тің
Барыс септік Кімге? Неге? Қайда? — ға, — ге, — қа, — ке
Табыс септік Кімді? Нені? — ны, — ні, — ды, — ді, — ты, — ті
Жатыс септік Кімде? Неде? — да, — де, — та, — те
Шығыс септік Кімнен? Неден? — нан, — нен, — дан, — ден, — тан, — тен
Көмектес септік Кіммен? Немен? — мен, — бен, — пен
Сонымен септік жалғау зат есімге жалғанғанда, оған белгілі бір грамматикалық мағына үстеп, сөйлемде она басқа сөздермен байланысқа түсіреді.
Тәуелденген зат есімнің септелуін жай септеумен салыстырғанда барыс, табыс, жатыс септіктерінде айырмашылық бар.
Септіктер Тәу. жалғаудың І, ІІ жақтарынан кейін Тәу. жалғаудың ІІІ жағынан кейін
Атау септік
Ілік септік — ның,- нің — ның,- нің
Барыс септік — а,- е — на,- не
Табыс септік — ды,- ді — н
Жатыс септік — да,- де — нда,- нде
Шығыс септік — нан,- нен — нан,- нен
Көмектес септік — мен — мен

Оқулықтағы тапсырмаларды орындау.

Берілген жаттығуларды топтарға бөліп орындау.

Қосымша шығармашылық тапсырмалар.

Мағынаны тану

Мәтінді тізбектеп оқу

Сергіту сәті

Бір, екі – еңкей,

Бүгілмесін тізең.

Үш-төрт шалқай

Иілмесін тізең.

Қолды көтер аспанға

Саусақты сөз, жасқанба.

/Б.Бөрiбаев/

Ой толғаныс

«Септеу эстафетасы» ойыны.
Шарты: Тақтаға үш қатардан үш оқушы шығып, берілген зат есімді септейді. Қайсысы бұрын аяқтаса, қатесіз орындаса, жеңімпаз болады. Септіктердің орны ауысып кетпеу және жалғаулары дұрыс жалғануы керек.
Отан, баласы, әжесі, ата, ел.
Терме диктант
Мақал — мәтелдерден септелген зат есімдерді теріп жазады.
1. Жігітке өлең де өнер,
Өнер де өнер.
2. Шешендіктің күші – шындықта.
3. Ердің атын еңбек шығарады.
4. Тау таумен кездеспейді,
Адам адаммен кездеседі.
5. Қыз өссе, елдің көркі,
Гүл өссе, жердің көркі.
6. Сөз сүйектен өтеді,
Таяқ еттен өтеді.
Семантикалық карта. Дұрыс жауапқа «+» белгісін қоямыз.
Септіктер
Сөздер Атау Ілік Барыс Табыс Жатыс Шығыс Көмектес
Домбыраның
Қаламмен
Гүлді
Тілден
Сөзде
Балаға
Кітапты
Мектеп
Ұстазбен
Шаңқобызды
Оқушыға
Шығармашылық жұмыс.
1. Оқушылардың өздері жұмбақ құрастырып, соның ішінен септік жалғауы жалғанған сөздерді табады. Сұрақ қояды.
2. Жыл мезгілдеріне байланысты оқушылардың өздеріне 5 жолды өлең шығарту.
3. «Тілім менің — тірлігімнің айғағы». Бес минуттық эссе жазу.
Деңгейлік тапсырмалар
1. Мәтіндегі зат есімдердің астын сыз.
«Жығылғанға жұдырық» дегендей, кедейлікке кәрілік қосылады. Кәрілік тұсау, кедейлік бұғау болыпты. Қарт шешен қанатсыз қыранша отырып қалыпты. Алайда ағайындарының емен — жарқын көмегіне сүйенген ол аштан өліп, көштен қалмапты. («Шешендік сөздер» кітабынан)
2. Сөйлемдердегі көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды қой.
Сандыбай қарға… тұзын екі қолы… ұстап, айна… қарағандай жымиып отыр. Бойында әдет пен әдепке сыя бермейтін мінез… болғандықтан, жынды Бижан атанған адам. (Ғ. Мүсірепов)
3. Мәтіннен көптік, септік жалғауларының астын сыз және түрін ажырат
Шеткі үйлерден қымызға жүгіретін Тезекбай, Терлікбайлар үйлерінің қасында солбырайып тұр. Сабаның даусы шықпайды. Көрінгенмен құрдас болып, арсалаңдап жүретін. Дүрмағанбеттің де иығы түсіп кетіпті. Қолында жүгені, жылқы жаққа бара жатыр. (Ж. Аймауытов)

Мақал – мәтелдер.
І қатар.
Туған жер – алтын бесік.
ІІ қатар.
Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
ІІІ қатар.
Ең тәтті де, ащы да – тіл.
Тест сұрақтарына жауап беру
1. « Әке» сөзі қай септікте тұрғанын тап
А) А. с. С) Б. с.
В) І. с. Д) Ж. с.
2. Ілік септігінде тұрған сөзді белгіле
А) Оқушы С) Оқушының
В) Оқушыға Д) Оқушыда
3. Табыс септігінің жалғауын белгіле
А) – ны,- ні,- қы,- кі,- ғы,- кі. С) — ны,- ні,- ды,- ді,- ты,- ті
В) – ны,- ні,- шы,- ші,- ды,- ді Д) — нан,- нен,- тан,- тен,- дан,- ден
4. Барыс септігінің сұрағын белгіле
А) кімге? неге? қайда? С) кімге? кімді? нені?
В) кімдерге? Кімді? нені? Д) кіммен? немен?
5. Жатыс септігінде тұрған сөзді белгіле
А) көктемде С) мектеппен
В) далаға Д) ауылдан
6. Шығыс септігінде тұрған сөзді табыңыз
А) Сабаққа С) Сабақты
В) Сабақтан Д) Сабақпен
7. Көмектес септігінің сұрақтарын ата
А) кімде? неде? С) кімнен? неден?
В) кімге? неге? Д) кіммен? немен?

Үй тапсырмасы

Оқулықтағы тапсырмаларды орындау,ереже жаттау

Күнделіктеріне жазады

Бағалау

Бағалау парақшаларын толтыру.

Источник

Тұрар Рысқұлов – мемлекет қайраткері. Ол 1894 жылы 26 желтоқсанда Жетісу облысы, Верный уезі Шығыс Талғар болысында дүниеге келген. Тұрардың өміржолына қатысты басқа дерек те бар. Қызы Сәуле Тұрарқызының айтуынша, жетімдік пен кедейлік қамытын ерте киіп, әділетсіздік көрген әкесі әдейі жасын 2 жылға үлкейтіп алғанын айтады. Яғни Тұрар 1896 жылы туған. Оның әкесі Рысқұл Жылқыайдарұлы 19 ғасырдың 80 жылдары патша әкімшілігінің озбырлығына шыдамай, Сырдария облысының Черняев уезінен (қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысы Түлкібас ауданы) Верный уезіне қоныс аударып келген болатын. Жаңа қонысында да әділетсіздік көрген Рысқұл 1904 жылы желтоқсанда халыққа тізесі батқан Саймасай Үшкемпіров деген болысты атып өлтіреді. Түрмеге қамалған әкесі жалғыз ұлы Тұрарға өш алушылардың зияны тиер деп өзінің қасына алдыртады. «Түрме баласы» аталған Тұрар Рысқұлов түрме үйлерін сыпырып, бастықтың атын айдап жүріп, орыс тілін үйренеді. Әкесі 10 жылға сотталып, Сахалинге жер аударылған соң Рысқұлов – «Қырғызбаев» деген жалған фамилиямен нағашыларының қолына келіп, Меркідегі орыс-түземдік бастауыш мектепте оқиды. Мұндай аралас мектептер белсенді миссионерлік мақсат ұстанған болатын. Түрмеде әкесі баласына өткен өмірін айтады. Араға жылдар сала Тұрар әке әңгімесін досы Мұхтар Әуезовке айтады. Ұлы жазушы сол әңгімеден «Қараш-қараш оқиғасы» деген атақты туындысын жазып шығады. Осылай Тұрар әкесіне әңгімеден ескерткіш қояды.

1910 жылы Рысқұлов Пішпектегі 1-дәрежелі ауыл шаруашылығы мектебіне қабылданып, оны 1914 жылы қазан айында бау-бақша өсіруші мамандығы бойынша бітіріп шығады. 1916 жылы жазда қазақ даласында ұлт-азаттық көтеріліс басталған кезде Рысқұлов оқуын тастап, Әулиеата уезіндегі Меркі ауылына аттанды. Ол Меркіге келген кезде халық ашық бас көтерулерге шығып, жер-жерде қарулы қақтығыстар өрши бастаған болатын. Ол Аққөз Қосанұлы бастаған көтерілісшілердің іс-әрекетіне ұйымдық сипат беріп, саяси бағдар сілтеді. Меркідегі көтерілістің өршіген кезінде Рысқұловты патша әкімшілігі тұтқындайды, бірақ оның іс-әрекетінен кінә таба алмай, босатып жіберуге мәжбүр болады. 1917 жылғы Ақпан төңкерісінен кейін көктемде Рысқұлов Меркіге оралып, онда «Қазақ жастарының революциялық одағын» құрады. Осы жылы жазда Рысқұлов РСДЖП құрамына мүше болып қабылданды.

1920 жылы 21 қаңтарда Рысқұлов Түркістан Орталық атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. Ол атқару комитетін Түркістанның тарихи-объективті жағдайы мен ерекшелігін басшылыққа алып жұмыс істейтін органға айналдырды, жергілікті халықтардың құқығын қорғайтын ұйым дәрежесіне көтерді. Атқару комитетінің төрағасы ретінде Түркістан Республиканың Конституциясына сай берілген құқықтарын пайдалана отырып, орыс шаруаларының қарусыздандырылуына, олардың экономикалық жағдайының жергілікті халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларымен теңестірілуіне, орыс шаруалары мен казактардың көшпелі халықтардан тартып алған жерлерін иелеріне кері қайтаруларына қол жеткізді. Ол Түркістан Республиканың саяси-мемлекеттік егемендігі жолында табанды күрес жүргізді. Республиканы түркі тілдес халықтардың ұлттық мемлекетіне айналдыруға, республика егемендігіне, яғни саяси, экономикалық, дипломатиялық, әскери және мәдени мәселелер бойынша нақты болуы тиіс дербестік құқықтарына ие болуға бар күш-жігерін жұмсады.

1924 жылы 4 ақпанда РКП(б) ОК шешіміне орай Рысқұлов Коминтерн атқару комитетінің құрамына қызметке жіберілді. Коминтерн атқару комитетінің Орталық-Шығыс бөлімі меңгерушісінің орынбасары болып бекітілді. 1924 жылы жазда Коминтерн атқару комитетінің Моңғолиядағы өкілетті өкілі болып тағайындалды. Ол онда Моңғол Халық Республикасының аяғынан нық тұрған мемлекеттік ретінде қалыптасуына зор еңбек сіңірді. Ол Моңғолия Конституциясының жобасын әзірлеуге атсалысты. Моңғолия астанасының атын Уланбатор (Қызылбатыр) деп қоюды ұсынған Рысқұлов болатын.

1926 жылы наурызда Рысқұлов Қазақстанға жіберіліп, Қазақ өлкелік БК(б)П комитетінің Баспа бөлімінің меңгерушісі қызметіне тағайындалды. Осы жылы 19 сәуірде Рысқұлов Қазақ өлкелік БКП (б) комитеті қаулысымен «Еңбекші қазақ» газетінің жауапты редакторы болып бекітілді. Көп ұзамай 31 мамырда Бүкілодақтық орталық атқару комитетінің қаулысымен Ресей Федерациясы Халық комиссарлары кеңесі төрағасының орынбасары болып бекітілді.

1937 жылы 21 мамырда Кисловодскіде демалыста жүрген Рысқұлов «пантүрікшіл», «халық жауы» деген айыппен тұтқынға алынды. Кеңестік қуғын-сүргінге ұшыраған Рысқұлов Мәскеу түрмесінде жүрек ауруынан қайтыс болды. Рысқұловтың әйелі Әзиза да кеңестік қуғын-сүргін құрығына ілігіп, АЛЖИР-де 18 жыл айдауды бастан кешті. Ұлы Ескендір түрмеде қайтыс болды. Тұрар Рысқұлов КСРО Әскери коллегиясы Жоғарғы Сотының шешімімен 1956 жылы 8 желтоқсанда ақталды.

Источник

Презентация на тему: » Т Ү РКІСТАН АВТОНОМИЯСЫ, « Т ұ рар Рыс құ лов (26 желто қ сан 1894, Жетісу облысы, Верный уезі Шы ғ ыс Тал ғ ар болысы – 10 а қ пан 1938, М ә скеу) –» — Транскрипт:

2

Т Ү РКІСТАН АВТОНОМИЯСЫ, «

7

Т ұ рар Рыс құ лов (26 желто қ сан 1894, Жетісу облисы, Верный уезі Шы ғ ыс Тал ғ ар болюсы – 10 а қ пан 1938, М ә секу) – мемлекет қ айраткері. Оны ң ә кесі Рыс құ л Жыл қ ыайдар ұ ли 19 ғ асырды ң 80-жылдары патша ә кімшілігіні ң озбырли ғ ына шыдамай Сырдария облисыны ң Черняев уезінен ( қ азіргі О ң т ү стік Қ аза қ стан облисы Т ү лкібас ауданы) Верный уезіне қ оныс аударып келген болатын.

Источник

Тіркелу
Жоба туралы
Сайт қолдану ережелері
Сертификат алу

Тіркелу

Қош келдіңіз! Өз аккаунтыңызға кіруіңізді сұраймыз

Қолданушы аты

Кілтсөз

Тіркелу

Қош келдіңіз! Аккаунт тіркеңіз

Поштаңыз

Қолданушы аты

Кілтсөзіңіз поштаңызға жіберілді

Кілтсөзімді ұмыттым

Кілтсөзді қалпына келтіру

Поштаңыз

Кілтсөзіңіз поштаңызға жіберілді

Негізгі бет
Мұғалімдерге
- Мұғалімдер конкурсы
- Ашық сабақтар
  - Әдебиет
  - Алғашқы әскери дайындық
  - Ағылшын тілі
  - Әлеуметтану
  - Информатика
  - Биология
    - Анатомия
    - Ботаника
    - Ихтиология
    - Биофизика
    - Зоология
    - Гидробиология
    - Ихтиопатология
  - Дүниежүзі тарихы
  - География
  - Дене шынықтыру
  - Бала-бақша
  - Бастауыш сынып
- Әдістемелік көмек
- Сабақ жоспарлары
- Тәрбие сағаты
- Презентациялар
  - Қазақстан тарихы
  - Құқық
  - Психология
  - Паразитология
- Сценарий
- Ұстаз үні
Оқушыларға
- Шығармалар
- Рефераттар
  - Кәсіпкерлік
  - Қазақ әдебиеті
  - Қазақ тілі
  - Қазақстан тарихы
  - Қалыпты физиология
  - Қаржы
  - Құқық
  - Литература
  - Математика/Геометрия
  - Мәдениет және өнер
  - Микробиология және вирусология
  - Орыс әдебиеті
  - Орыс тілі
  - Патологиялық физиология
  - Педиатрия
  - Педогогика
  - Психология
  - Саясаттану
- Шәкірт ойы
- ҰБТ
  - Психологиялық кеңес
Студенттерге
- СӨЖ
- Курстық жұмыстар
- Дипломдық жұмыстар

Тұрар Рысқұлов

Источник

М.Әуезов «Қараш- қараш» оқиғасы

П?н: ?дебиет

Мектеп: «Б.Тамабаев атында?ы орта мектебі» КММ

К?ні: 30.01.17ж

М??алімні? аты-ж?ні: Арыстанова Э.Д

Сынып: 8 «Г»

?атыс?андар саны:29

?атыспа?андар саны: 1

?удайбергенова А

Саба? та?ырыбы

М.?уезов «?араш-?араш» о?и?асы

Повестегі Ба?ты??л, Текті??л, Жарасбай бейнелері

Осы саба?та ?ол жеткізілетін о?у ма?саттары (о?у ба?дарламасына сілтеме)

М.?уезовты? шы?армалары жайлы м?лімет беру ж?не «?араш—?араш» ??гімесіні? мазм?нын т?сіну. Бас?а ??гімелерге ?ара?анда ерекшелігін аны?тау.

Саба? ма?саттары

Барлы? білім алушылар : М.?уезовты? ?мірі туралы біледі.

К?птеген о?ушылар: О?ушыларды? басым б?лігі«?араш-?араш» ??гімесіні? мазм?нын т?сінеді.

Кейбір о?ушылар бас?а ??гімелерден ерекшелігін аны?тайды.

Жетістік критерийлері

М.?уезовты? жайлы м?лімет алады.

?араш- ?араш деп та?ырыбыны? ?ойылуын т?сінеді. ??гімені? талдай иалады.

Тілдік ма?саттар

?мірбаян

??ндылы?тарды дарыту

?мір жайлы ма?ал м?телдер

П?наралы? байланыстар

?дебиет, тарих

АКТ ?олдану да?дылары

?аламтор желісі ар?ылы М.?уезовты? ?мірі туралы бейнефильм к?рсету.

Бастап?ы білім

БББ кестесі

Саба? барысы

Саба?ты? жоспарлан?ан кезе?дері

Саба?та?ы жоспарлан?ан іс-?рекет

Ресурстар

Саба?ты? басы

О?ушылармен амандасу.
Шатты? ше?берін ??рып, ынтыма?тасты? атмосферасын ?алыптастыру

С. «С?ра? бізден, жауап сізден» тапсырмасы.

Саба?ты? ортасы

С?ра?-жауап

Текті??л ?ліміне не себеп болды? Оны? ?лімінде ?андай саяси-?леуметтік м?н жатыр? Б?л ?лімні? шы?армада?ы орны ?андай?
Інісіні? ?лімі Ба?ты??л?а ?алай ?сер етті?
Ба?ты??лды? барымта?а аттануына, ?рлы? жасауына ?алай ?арайсы?? А?тайсы? ба, ?аралайсы? ба?
Жарасбай болыс?а баруын ??птайсы? ба, жо? па?
Ба?ты??лды? басты-басты ?ателіктерін, адасуларын ата.
Ол адасулар?а тек С?лмен, Жарасбайлар ?ана кін?лі ме? ?зіне кін? ?ояр ма еді??
Жарасбай мен С?лменге салыстырмалы мінездеме бер.
Неліктен Ба?ты??л С?лменді емес, Жарасбайды ?лтірді?
Жарасбайды ?лтіру ?ылмыс па? («И?» десе? де, «жо?» десе? де, ойы?ды д?лелдеуге тырыс)
Билер алдында?ы «Не болса да а?пын», «Менде айып жо?» деген ойынан бастап, Ба?ты??л монологын ?айта о?ып шы?. Осы монологты? ма?ызы неде деп ойлайсы??
Билер Ба?ты??л?а ?андай ?кім шы?арды?
Ба?ты??л сол к?ннен бастап ?андай ?мір с?руге м?жб?р болды?
?аш?ын болып ж?ріп ?андай ?ауіп-?атерге ?шырады?
«Б?лем, осыны?ды ?мытпа!» деген кектену, ?шігу сезімі ?андай жа?дайда, неге байланысты туды?
Сол билер алдында?ы «Егер осы ?о?ыш с?зіндей Жарасбайды? айт?аны шын болса,.» деп басталатын Ба?ты??л с?зіні? м?нін т?сіндір. Осы абзацты? Ба?ты??л бейнесін ашуда ма?ызы бар ма?
А?ылды, ?рі к?шті рухы бар Ба?ты??л неге ?ол шо?пар, барымташы, сорлы малай?а айналды?
«?араш-?араш о?и?асы» ар?ылы жазушы ?андай м?селелерді к?терген? Шы?арма неге «?араш-?араш о?и?асы» деп атал?ан?
Авторды? бас кейіпкері Ба?ты??л?а деген сезімі, ?арым-?атынасы ?алай? (М?тіннен ?зінді о?и отырып д?лелдеу)
?аза? даласында?ы партия, съезд, ?а?ты?ыс, к?ншілдік, ба?талас, ырду-дырду шы?армада ?алай берілген? Оларды? бас кейіпкер та?дырында?ы орны бар ма?

Саба?ты? со?ы

О?улы?пен ж?мыс

ІV. Дамыту. Шы?арманы? бас кейіпкері Ба?ты??лды? прототипі тарихи т?л?а Рыс??л екендігі айтылады. Сейіт – Т?рар Рыс??лов (слайд №2-3). Осы т?ста 1968 жылы «?аза?фильм» мен «?ыр?ызфильм» киностудиялары бірігіп, «Выстрел на перевале» («Асуда атыл?ан о?») к?ркем фильмі т?сірілгені айтылады, осы фильмнен кинокадрлар к?рсетіледі, прототиптері таныстырылады. (слайд № 4-11)

V. Конструкторлы? жобалау. Сызбамен ж?мыс (слайд №12)

?р о?ушыны? алдына осы сызба бір-бірден ?лестіріледі. О?ушы осы сызбаны толтыру ар?ылы жоба жасап шы?ады.

VІ. Жобаны ?ор?ау

2-3 о?ушы жаса?ан жобаны ?ор?ап шы?ады. (слайд 13)

VІІ. ?орытындылау.

Саралау –о?ушылар?а?алайк?бірек?олдаук?рсетудіжоспарлайсыз? ?абілетіжо?арыо?ушылар?а?андайміндет?оюдыжоспарлапотырсыз?

Ба?алау – о?ушыларды?материалдыме?геруде?гейін?алайтексерудіжоспарлайсыз?

Денсаулы?ж?не?ауіпсіздіктехникасыны?са?талуы

Саралауіріктелгентапсырмалар, на?тыбіро?ушыданк?тілетінн?тижелер, о?ушы?адербес?олдаук?рсету, о?уматериалдарыменресурстарыно?ушыларды?жеке?абілеттерінесепкеалаотырыпіріктеу (Гарднерді?жиынды?зияттеориясы) т?ріндеболуым?мкін.

Саралаууа?ытты?тымдыпайдаланудыесепкеалаотырып, саба?ты?кез—келгенкезе?інде?олданылаалады

Б?лб?лімдео?ушыларды?саба?барысында?йренгенінба?алау?шін?олданатын?діс—т?сілдері?іздіжазасыз

Денсаулы?са?таутехнологиялары.

Сергітус?ттеріменбелсендііс—?рекетт?рлері.

Осысаба?та?олданылатын?ауіпсіздіктехникасыережелеріні?тарма?тары

Саба? бойынша рефлексия

Саба?ма?саттары/о?ума?саттарыд?рыс?ойыл?анба? О?ушыларды?барлы?ыОМ?олжеткіздіме?

Жеткізбесе, неліктен?

Саба?тасаралауд?рысж?ргізілдіме?

Саба?ты?уа?ытты?кезе?деріса?талдыма?

Саба?жоспарынан?андайауыт?уларболды, неліктен?

Б?лб?лімдісаба?туралы?зпікірі?іздібілдіру?шінпайдаланы?ыз. ?зсаба?ы?ызтуралысолжа?ба?андаберілгенс?ра?тар?ажауапбері?із.

Жалпыба?а

Саба?ты?жа?сы?ткенекіаспектісі (о?ытутуралыда, о?утуралыдаойланы?ыз)?

Саба?ты жа?сарту?а не ы?пал ете алады (о?ыту туралы да, о?у туралы да ойланы?ыз)?

Саба? барысында сынып туралы немесе жекелеген о?ушыларды? жетістік/?иынды?тары туралы нені білдім, келесі саба?тарда неге к??іл б?лу ?ажет?

Содержимое разработки

Пән: Әдебиет

Мектеп: «Б.Тамабаев атындағы орта мектебі» КММ

Күні: 30.01.17ж

Мұғалімнің аты-жөні: Арыстанова Э.Д

Сынып: 8 «Г»

Қатысқандар саны:29

Қатыспағандар саны: 1

Қудайбергенова А

Сабақ тақырыбы

М.Әуезов «Қараш-қараш» оқиғасы

Повестегі Бақтығұл, Тектіғұл, Жарасбай бейнелері

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

М.Әуезовтың шығармалары жайлы мәлімет беру және «Қараш—қараш» әңгімесінің мазмұнын түсіну. Басқа әңгімелерге қарағанда ерекшелігін анықтау..

Сабақ мақсаттары

Барлық білім алушылар : М.Әуезовтың өмірі туралы біледі.

Көптеген оқушылар: Оқушылардың басым бөлігі«Қараш-қараш» әңгімесінің мазмұнын түсінеді.

Кейбір оқушылар басқа әңгімелерден ерекшелігін анықтайды.

Жетістік критерийлері

М.Әуезовтың жайлы мәлімет алады.

Қараш- қараш деп тақырыбының қойылуын түсінеді. Әңгіменің талдай иалады.

Тілдік мақсаттар

Өмірбаян

Құндылықтарды дарыту

Өмір жайлы мақал мәтелдер

Пәнаралық байланыстар

Әдебиет, тарих

АКТ қолдану дағдылары

Ғаламтор желісі арқылы М.Әуезовтың өмірі туралы бейнефильм көрсету.

Бастапқы білім

БББ кестесі

Сабақ барысы

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен амандасу.
Шаттық шеңберін құрып, ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

С. «Сұрақ бізден, жауап сізден» тапсырмасы.

Сабақтың ортасы

Сұрақ-жауап

Тектіғұл өліміне не себеп болды? Оның өлімінде қандай саяси-әлеуметтік мән жатыр? Бұл өлімнің шығармадағы орны қандай?
Інісінің өлімі Бақтығұлға қалай әсер етті?
Бақтығұлдың барымтаға аттануына, ұрлық жасауына қалай қарайсың? Ақтайсың ба, қаралайсың ба?
Жарасбай болысқа баруын құптайсың ба, жоқ па?
Бақтығұлдың басты-басты қателіктерін, адасуларын ата.
Ол адасуларға тек Сәлмен, Жарасбайлар ғана кінәлі ме? Өзіне кінә қояр ма едің?
Жарасбай мен Сәлменге салыстырмалы мінездеме бер.
Неліктен Бақтығұл Сәлменді емес, Жарасбайды өлтірді?
Жарасбайды өлтіру қылмыс па? («Иә» десең де, «жоқ» десең де, ойыңды дәлелдеуге тырыс)
Билер алдындағы «Не болса да ақпын», «Менде айып жоқ» деген ойынан бастап, Бақтығұл монологын қайта оқып шық. Осы монологтың маңызы неде деп ойлайсың?
Билер Бақтығұлға қандай үкім шығарды?
Бақтығұл сол күннен бастап қандай өмір сүруге мәжбүр болды?
Қашқын болып жүріп қандай қауіп-қатерге ұшырады?
«Бәлем, осыныңды ұмытпа!» деген кектену, өшігу сезімі қандай жағдайда, неге байланысты туды?
Сол билер алдындағы «Егер осы Қоқыш сөзіндей Жарасбайдың айтқаны шын болса, …» деп басталатын Бақтығұл сөзінің мәнін түсіндір. Осы абзацтың Бақтығұл бейнесін ашуда маңызы бар ма?
Ақылды, әрі күшті рухы бар Бақтығұл неге қол шоқпар, барымташы, сорлы малайға айналды?
«Қараш-Қараш оқиғасы» арқылы жазушы қандай мәселелерді көтерген? Шығарма неге «Қараш-Қараш оқиғасы» деп аталған?
Автордың бас кейіпкері Бақтығұлға деген сезімі, қарым-қатынасы қалай? (Мәтіннен үзінді оқи отырып дәлелдеу)
Қазақ даласындағы партия, съезд, қақтығыс, күншілдік, бақталас, ырду-дырду шығармада қалай берілген? Олардың бас кейіпкер тағдырындағы орны бар ма?

Сабақтың соңы

Оқулықпен жұмыс

ІV. Дамыту. Шығарманың бас кейіпкері Бақтығұлдың прототипі тарихи тұлға Рысқұл екендігі айтылады. Сейіт – Тұрар Рысқұлов (слайд №2-3). Осы тұста 1968 жылы «Қазақфильм» мен «Қырғызфильм» киностудиялары бірігіп, «Выстрел на перевале» («Асуда атылған оқ») көркем фильмі түсірілгені айтылады, осы фильмнен кинокадрлар көрсетіледі, прототиптері таныстырылады. (слайд № 4-11)

V. Конструкторлық жобалау. Сызбамен жұмыс (слайд №12)

Әр оқушының алдына осы сызба бір-бірден үлестіріледі. Оқушы осы сызбаны толтыру арқылы жоба жасап шығады.

VІ. Жобаны қорғау

2-3 оқушы жасаған жобаны қорғап шығады. (слайд 13)

VІІ. Қорытындылау.

Саралау –оқушыларғақалайкөбірекқолдаукөрсетудіжоспарлайсыз? Қабілетіжоғарыоқушыларғақандайміндетқоюдыжоспарлапотырсыз?

Бағалау – оқушылардыңматериалдымеңгерудеңгейінқалайтексерудіжоспарлайсыз?

Денсаулықжәнеқауіпсіздіктехникасыныңсақталуы

Саралауіріктелгентапсырмалар, нақтыбіроқушыданкүтілетіннәтижелер, оқушығадербесқолдаукөрсету, оқуматериалдарыменресурстарыноқушылардыңжекеқабілеттерінесепкеалаотырыпіріктеу (Гарднердіңжиындықзияттеориясы) түріндеболуымүмкін.

Саралаууақыттыұтымдыпайдаланудыесепкеалаотырып, сабақтыңкез—келгенкезеңіндеқолданылаалады

Бұлбөлімдеоқушылардыңсабақбарысындаүйренгенінбағалауүшінқолданатынәдіс—тәсілдеріңіздіжазасыз

Денсаулықсақтаутехнологиялары.

Сергітусәттеріменбелсендііс—әрекеттүрлері.

ОсысабақтақолданылатынҚауіпсіздіктехникасыережелерініңтармақтары

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақмақсаттары/оқумақсаттарыдұрысқойылғанба? ОқушылардыңбарлығыОМқолжеткіздіме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақтасаралаудұрысжүргізілдіме?

Сабақтыңуақыттықкезеңдерісақталдыма?

Сабақжоспарынанқандайауытқуларболды, неліктен?

Бұлбөлімдісабақтуралыөзпікіріңіздібілдіруүшінпайдаланыңыз. Өзсабағыңызтуралысолжақбағандаберілгенсұрақтарғажауапберіңіз.

Жалпыбаға

Сабақтыңжақсыөткенекіаспектісі (оқытутуралыда, оқутуралыдаойланыңыз)?

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

-80%

Вы смотрели

Источник

Слайд 1

Описание слайда:

Тұрар Рысқұлов атындағы жаңа экономикалық университет
Қашықтықтан оқыту орталығы

Тақырыбы : Акция және облигация

Орындаған: Исмагулова Жансая

Алматы 2015 жыл

Слайд 2

Описание слайда:

Акция және облигация туралы түсінік
Акция (нидер. aktie,лат.aktiy – қарамағына беру, рұқсат беру)-акционерлік қоғамды немесе кәсіпорынды дамытуға қаржы салынғанын куәландыратын және оның иесіне акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігін дивиденд түрінде алуына құқық беретін құнды қағаз.
Облигация (лат.obligatio- міндеттеме )-бағалы қағаз.
иеленушінің ақшалай қаражат салғанын куәландыратын және шығарылым шарттарында басқа жәйттар көзделмесе, қарызгердің иеленушіге тіркелген пайызбен қоса осы бағалы қағаздың аталуы құнын күні бұрын көрсетілген мерзімде өтелуін міндеттейді.

Слайд 3

Описание слайда:

Акцияны сатып алу – акцияны сатып алу аркылы біз комапанияның иесі атанамыз. Акция мен облигация терминдері бірге қолданылғанымен екеуі екі бөлек мағына береді. Облигация алу арқылы біз компанияның бөлшек кридиторы атанамыз,яғни компнияға карызға ақша береміз. Облигацияның иесі бір ғана адам емес бірнеше адам бола алады
Акцияны сатып алу – акцияны сатып алу аркылы біз комапанияның иесі атанамыз. Акция мен облигация терминдері бірге қолданылғанымен екеуі екі бөлек мағына береді. Облигация алу арқылы біз компанияның бөлшек кридиторы атанамыз,яғни компнияға карызға ақша береміз. Облигацияның иесі бір ғана адам емес бірнеше адам бола алады

Слайд 4

Описание слайда:

Акция сатып алу үшін түсініктірек болу мақсатында Х- компаниясын мысал ретінде қарастырамыз. Х компаниясының активін есепке алайық , актив дегеніміз – өзімдік құны бар , болашақта пайда акелетін бағалы зат , мысалы: уй , машина тсс. Үй біздің баспанамыз, ол бізді жауын-шашынан қорғайды және де Үйді сату арқылы біз өзімізге қажетті мақсатта ақшаны жұмсай аламыз, сондықтан үй актив болып саналады
Акция сатып алу үшін түсініктірек болу мақсатында Х- компаниясын мысал ретінде қарастырамыз. Х компаниясының активін есепке алайық , актив дегеніміз – өзімдік құны бар , болашақта пайда акелетін бағалы зат , мысалы: уй , машина тсс. Үй біздің баспанамыз, ол бізді жауын-шашынан қорғайды және де Үйді сату арқылы біз өзімізге қажетті мақсатта ақшаны жұмсай аламыз, сондықтан үй актив болып саналады

Слайд 5
Сонымен
Сонымен
Х компаниясының активі = 100 млн $ Компанияның 80 млн қарызы бар, ол облигация немесе тікелей банктен алған қарыз болуы мүмкін. Егер компанияны 100 млн $ сатанын болсақ, 80 млн $ қарызды беру керек сонда компанияның иесіне және акционерлеріне 20 млн $ ақша қалады.
Актив =берешек қарыздар + өз қаражатың
Өз қаражатың = актив – берешек қарыздар

Описание слайда:

Сонымен
Сонымен
Х компаниясының активі = 100 млн $ Компанияның 80 млн қарызы бар, ол облигация немесе тікелей банктен алған қарыз болуы мүмкін. Егер компанияны 100 млн $ сатанын болсақ, 80 млн $ қарызды беру керек сонда компанияның иесіне және акционерлеріне 20 млн $ ақша қалады.
Актив =берешек қарыздар + өз қаражатың
Өз қаражатың = актив – берешек қарыздар

Слайд 6

Описание слайда:

Мысалы: Х компаниясында 20 млн қаражат және 2 млн акция бар делік , акцияның құнын анықтау үшін
Мысалы: Х компаниясында 20 млн қаражат және 2 млн акция бар делік , акцияның құнын анықтау үшін
20 000 000 $ / 2 000 000 $ = 10 $ сонда Х компаниясының 1 акциясын 10 $ сатып алуға болады. Демек акцияны сатып алатын немесе сататын болсақ -+ 10 $ .
Ендігі мысал нарықта бар компаниямен салыстыру болмақ: компанияның активі 30 млн АҚШ долларына тең (Компанияның активінде қоймадағы таурлар, компанияға қарыз , қарызды кез-келген уақытта талап ете алады ). Компанияның ағымдығы қысқа мерзімді қарызы =16 млн 300 $
Ұзақ мерзімді қарызы= 5 млн 400 $ , сонымен жалпы қарыз шамамен 22 млнға тең. Сонда өз қаражатымыз 8 млн 400 $ …. Айталық компанияда 2,78 млн акция бар, сонда бір акция құны:
8 млн 400 $ / 2,78 млн $ = 3,2 $
Соңғы келісім бойынша компанияның акциясын 2,58 $ сатқан, компанияның акциясын өз бағасынан төмен сатылу себебі сатып алушы компанияның болашағына сенімсіздікпен қарауы мүмкін немесе нарықтық копитализацияға сүйене отырып шешім қабылдануы мүмкін . нарық компанияның активін баланысқа байланыссыз есептеді
2,58 $ * 2,78 = 7 млн
Сондықтантанда нарық копитализациясы бойынша компанияняның акциясы осыншаға бағаланып отыр.

Слайд 7

Описание слайда:

Облигация қатаң түрде ерікті негізде таратыладыжәне ішкі мемлекеттік және жергілікті қарыздар; кәсіпорындардың облигациялары түрінде шығарылады. Атаулы, ұсынушыларға арналған,пайыздық, пайызссыз,еркін айналымды не шектеулі облигация болуы мүмкін.
Облигация қатаң түрде ерікті негізде таратыладыжәне ішкі мемлекеттік және жергілікті қарыздар; кәсіпорындардың облигациялары түрінде шығарылады. Атаулы, ұсынушыларға арналған,пайыздық, пайызссыз,еркін айналымды не шектеулі облигация болуы мүмкін.

Слайд 8

Описание слайда:

Облигация бланкілерінің негізгі деректемелері

Слайд 9

Описание слайда:

Облигация түрлері

Слайд 10

Описание слайда:

Акция мен облигацияны салыстыру
Құнды қағаздар нарығында компанияның өз қаражатын – акция деп атаймыз, ал қарызға алған бөлікті – облигация дейміз.

Источник

Әлемдегі тарихты жасауға атсалысқан тұлғалардың бірі адамзат тарихына өзіндік үлес қосса, ал бірі жаңа өзгерістар енгізіп, тарихтың жаңа бетін ашуға мүмкіндік туғызады, енді бірі өзінің жағымды іс-әрекеттерімен тарихта қалады. Осындай қазақ тарихындағытұлғалардың бірегейі, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері – Тұрар Рысқұлов. Оның бүкіл өмірі мен қоғамдық-саяси және мемлекеттік қызметі ұлтының жарқын болашағы жолына бағытталды. Отан тарихындағы өзіндік орны бар тарихи тұлға ретіндегі маңызы ерекше.

Т.Рысқұлов Моңғолиядағы қызметіне дейін мемлекет және партия саласында ұйымдастыру қызметінен үлкен тәжірибе жинақтап, көрнекті қайраткер дәрежесіне көтерілген тұлға. Оның жеке тұлға ретінде қалыптасуының бастапқы кезеңі туралы О.Қоңыратбаевтың еңбегінде: «Тұрар Рысқұлов Қазан төңкерісінен кейін саяси белсенділігімен, іс-әрекетімен таныла бастаған оны депутаттардың ұсынуымен 1918 жылы сәуірде Әулиеата уездік кеңесінің атқару комитетінің төрағасының орынбасары болып сайлады. 1920 жылы шілденің ортасында Әулиеата уездік кеңесінің атқару комитетінің төрағасы болды» деп айтылады.

Рысқұлов 1920 жылы қаңтарда 25-ке жаңа толған шағында сол кезде құрамында қазіргі күнгі Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан, Түркіменстан және Қазақстанның оңтүстік облыстары кірген Түркістан Орталық атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. 1920 жылы күзде Т.Рысқұлов Түркатком төрағасы қызметінен босатылып, Мәскеуге ауыстырылды, РСФСР Ұлт жөніндегі халық комиссарының, яғни И.Сталиннің екінші орынбасары болып тағайындалды. Бұл жұмыста да Т.Рысқұловты көп тұрақтатпай, ол 1920 жылдың соңында Әзірбайжандағы осы комиссариаттың өкілі болып ауыстырылды. Түркістандағы саяси жағдайдың күрделенуі, басмашылар қозғалысының кең етек жаюы, өлкедегі экономикалық дағдарыстың өрши түсуі РКП (б) Орталық Комитетін Т.Рысқұлов сияқты өлкені жақсы білетін және оны тығырықтан шығара алатын қайраткерді Түркістан АКСР-гі басшылық жұмысқа қайтадан әкелуге мәжбүр болды.

Т.Рысқұловтың қоғамдық-саяси қызметіне жоғары баға беріп, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, дарынды тұлға болғанын Сталин 1922 жылы 14 мамырда Г.К. Орджоникидзеге жолдаған хатында: «…Түркістандық коммунистерді еркелете берудің қажеті жоқ, олар ондай құрметке лайық емес, соңғы екі жыл олардың барлығы жиылып жалғыз Рысқұловқа татымайтындығын айқын көрсетті, мен оның (Түркістанға) қайта оралуына қарсы емеспін», – деп, Т.Рысқұловтың қайраткерлік тұлғасын ерекше бағалаған. 1922 жылдың күзінде Т.Рысқұлов Түркістан АКСР-і Халық комисарлар кеңесінің төрағасы болып тағайындалды. Кеңестік биліктің бірсыпыра салаларында жұмыс істеу Т.Рысқұловты мемлекет және партия саласында ұйымдастыру қызметінің бай тәжірибесін жинақтаған көрнекті қайраткер дәрежесіне көтеріп, тұлға ретінде қалыптастырды.

1924 жылы Рысқұловтың өмірі мен қызметінің жаңа кезеңі басталады, ол Коминтерннің өкілі ретінде Моңғолияға жұмысқа жіберілді.

Комитеттің 1924 жылы 16 қыркүйекте Т.Рысқұловқа берген куәлігінде халық партиясы мен жастар одағының арақатынастарын реттеу тапсырылады. Ол Моңғолияға келісімен, өз қызметінде осы мәселеге байланысты барлық құжаттармен танысады. Коминтернге 1924 жылы 2 қарашада Рысқұловтың жолдаған алғашқы хатында партия мен Жастар одағының арасындағы қайшылықтың себептерін ашып көрсетеді. Оның ойынша, бұл түсінбеушіліктің негізгі себептерінің бірі Коминтерннің жүргізген қате саясатына байланысты болған.

«Біз, – деп жазады Т.Рысқұлов, – үш жылдан астам уақыт Жастар одағына шектен тыс көңіл бөлдік, біз одан шын мәніндегі революциялық партия жасап халық партиясының орнын бастырмақшы болдық, – дей келе, бұл жоспарлар өзін ақтамады» деп түсінік береді. Екі саяси күштің арасындағы қайшылықтардың келесі бір себебін
Т.Рысқұлов Жастар одағы басшыларының солшыл іс-әрекеттерімен түсіндіреді. Сөйтіп, Т.Рысқұлов Моңғол Халық партиясына байланысты Коминтернді алаңдатқан бұл мәселеге жан- жақты талдау жасап нүкте қояды.

Т.Рысқұловтың Моңғолияда атқарған қызметінің ішінен елдің саяси өмірін демократияландыру мақсатын шешуге қосқан үлесі ерекше болды. Т.Рысқұлов Моңғолияда ең ірі және маңызды үш мәселеге көңіл бөлген. Олар: Моңғол Халық партиясын ұйымдық және идеологиялық тұрғыдан нығайтуға атсалысуы; Моңғолияның тұңғыш Ұлы Хұралын өткізу, онда қабылданған елдің тұңғыш Конституциясын жасауға қатысуы; 1925 жылы Қытайға барған моңғол үкіметінің делегациясының құрамында болуы.

Экономикасы төмен жағдайдағы құрылған ел басқару және партия құрылысында теориялық және практикалық білімдері таяз қайраткерлер басқарған Моңғолияның партия қайраткерлеріне көмек көрсетуге де Т.Рысқұлов біршама қызмет атқарды. Моңғол Халық партиясының тұңғыш бағдарламасы 1921 жылы наурызда қабыланған. Тарих ғылымдарының докторы, профессор М.Әбілтайұлының «Тұрар Рысқұлов – Моңғолияда» деген еңбегінде: «Рысқұлов:1921 жылы жасалған партияның алғашқы бағдарламасы қазірге дейін партия съезінде бекітілмеген, онда халықаралық жағдайға қорытынды жасалмаған, Моңғолияның өткен тарихына шолу жасалмаған, көтерілген мәселелердің таптық сипаты жоқ, партияның идеологиясы ашық айтылмаған, ондағы мәселелер панмонголизм, ұлтшылдық идеология тұрғысынан қойылған, партия мен мемлекеттің болашағы толық айқындалмаған, Қытай елімен арақатынас мәселесі толық қамтылмаған» деп атап көрсеткен» деген мәлімет келтірген. Партияны идеологиялық және ұйымдық тұрғыдан нығайтуда оның бағдарламасы мен жарғысының маңызы ерекше. Сондықтан күн тәртібінде партияның жаңа бағдарламасын жасау мәселесі тұрды. Т.Рысқұлов белсене қатысқан партиясының ІІ-ші бағдарлама жобасын 1925 жылы наурызда шақырылған пленум мақұлдап, кезекті сьездің қарауына ұсынады. Онда Моңғолияның саяси әлеуметтік-экономикалық және рухани өміріне демократиялық өзгерістер жасау міндеттері мен жолдары айқындалған. Партияның жаңа бағдарламасы 1925 жылы қыркүйек айында шақырылған партияның ІV съезінде бекітілді.

Т.Рысқұловтың Коментерн өкілі ретінде Моңғолияда атқарған қызметінің маңызды 2-ші қыры елдің тұңғыш Конституциясын жасау және қабылдау болды. Конституция мемлекеттіліктің маңызды белгісі, саяси және құқықтық құжаты. Әр елдің Конституциясы қоғамдық және мемлекеттік құрылыс негіздерін, мемлекеттік органдар жүйесін, олардың түзілу реттілігі мен қызметін, азаматтардың құқығы мен міндеттерін айқындайтын мемлекеттік заң.

Т.Рысқұлов: «Конституцияның жобасы мен жолдас Всесвятскиймен бірігіп жасадым. СССР мен Қиыр Шығыс Республикасы және басқадай елдердің конституцияларын пайдаландым. Жобаны үкіметтің төтенше комиссиясы талқылады. …Комиссия ұсақ-түйек түзетулер енгізіп, жобаны мақұлдады», – деп Коминтерн басшылары Маниульский мен Войтинскийге жолдаған алғашқы баяндамасында көрсеткен.

Моңғолияның тұңғыш Конституциясында көрсетілген бірнеше баптарға тоқтала кетсек, олар: 1-ші бабында Моңғолияны тәуелсіз халық республикасы деп жариялап, ондағы үкімет билігін Ұлы Хұрал мен сайланған үкімет орны арқылы бұқара халық іске асыратындығы айтылған; 2-ші бабында елдің келешек даму жолы, яғни МХР-ның мақсаты реакцияшыл идеологияның қалдықтарын жойып, елдің саяси хал-ахуалын халық жағдайына сәйкестендіріп, жаңа республикалық мемлекеттің тірегін нығайтады деп көрсетілген. … Конституцияның тағы бір бабында жер, орман, су, оның байлығы ерте кезден бастап халық меншігі болғандығы қазіргі республика принциптеріне сәйкесетіндіктен бүкіл халықтың меншігі болып есептеледі, оларды жекеменшікке беруге болмайды делінген. Конституцияда көтерілген тағы бір мәселе Дін басқармасы туралы еді. Моңғолияда 1911- 1924 жылдары теократиялық монархиялық мемлекет өмір сүрді (мелекет басында дін басы Боғдахан болды). Теократиялық монархияның ерекшелігі – дін басы ел басының міндетін атқарды. 1924 жылы Боғдахан қайтыс болғаннан кейін Діни басқарманы жою мүмкіндігі туды.

29-шы бапта экономикалық саланы басқаратын үкіметтік органның құрылып үлгермеуіне байланысты экономикалық кеңес құрып, оны Министрлер кеңесінің жанынан ашу болды. Экономикалық кеңестің құқығын көтеріп, бұл саладағы былықтарды жою мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін оны Министрлер кеңесінің жанында ашқан дұрыс деген
Т.Рысқұловтың пікірін көпшілік қолдады. Сол қолдау нәтижесінде шаруашылық және экономикалық шараларды үйлестіру мақсатымен Министрлер кеңесінің жанынан МХР-дың экономикалық кеңесі құрылады.

Ал 50-ші бабында, Ұлы Хұралды елдің астанасына шақыру мәселесін талқылағанда, астананың атын өзгерту керектігі айтылды. МХР-ның тұңғыш Ұлы Хұралы Конституцияның әр бабын талқылай келіп, 26 қарашада болған мәжілісінде оны толығымен қабылдаған.

Қабылданған Конституция бойынша Моңғолияда парламенттік жүйе орнап, ол жүйе моңғол елін демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде дамуы барысында тиісті рөл атқарды. 1960 жылы әкімшіл – әміршілдіктің өріс алуына байланысты бұл жүйе жойылып, тек 1990 жылдары моңғол еліндегі демократиялық үрдіс нәтижесінде парламенттік жүйе қайтадан дүниеге келді.

Т.Рысқұлов 1924 жылы желтоқсанның 15-де Коминтернге жазған баяндамасында: «Конституция моңғол халқының табыстары мен жетістіктерін заңды түрде бекітіп қана қойған жоқ. Моңғол мемлекетінің бет-бейнесін, болашағын айқындап берді. Конституцияның жобасын жасаған менің рөлімді азайтпақшы болған әрекет өз мақсатына жете алмады. Конституцияда көтерілген мәселелердің маңызын дұрыс түсінген моңғол қайраткерлері мені түгел мойындады. Мемлекеттік кіші хұрал (парламент), дінді мемлекеттен бөлу, кедей бұқараларды серіктестікке тарту тәрізді мәселелер бойынша Ербанов, Жамсрано, Ринчино және біздің арамызда пікір таласы болғанымен, Конституцияда жоғарыда айтылған тұжырым негізінде қабылданды» деп жазған. Конституцияның 50-ші бабында Ұлы Хұралды елдің астанасына шақыру мәселесін талқылағанда, астананың атын өзгерту керектігі айтылды. МХР-ның тұңғыш Ұлы Хұралы Конституцияның әр бабын талқылай келіп, 26 қарашада болған мәжілісінде оны толығымен қабылдаған. Моңғолияның тұңғыш құрылтайында көтерілген мәселелердің келесі өзектісі моңғол елінің бас қаласының атын өзгерту болды. Құрылтайда бұл мәселе бойынша өз ойларын айтқандардың пікірлерін тыңдай келе,
Т.Рысқұлов: «Моңғол халқының барлық іс әрекеті астанаға байланысты болғандықтан, оның атын өзгерту дұрыс пікір. Астананың атын қазіргі заманға сәйкестендіру қажет. Осы тұрғыдан «Улаанбаатар» деп атасақ» деген пікір айтады. Бұл пікірді бір ауыздан қабылдайды.

Т.Рысқұлов Коминтерн өкілі ретінде атқарған қызметінің тағы бір қыры МХП мен моңғол мемлекетінің сырт саясатында Қытай мен Моңғолия мемлекетінің қарым-қатынасын жолға қоюдағы дипломат ретіндегі рөлі болып табылады. Моңғол үкіметі Қытай генералымен келіссөз жүргізу мәселесі бойынша келісімге келеді. Келіссөзге баратындар құрамында Т.Рысқұлов та болды. Коминтерннің мүшесі екендігін жасыру мақсатында
Т.Рысқұловтың тегі мен аты өзгертіліп, «Қазақбай» деген жалған ат, қазақ князы деген дәреже береді. Келіссөздің нәтижесінде Моңғолияның тәуелсіздігіне байланысты құжат қабылданғанымен, қытай әскерилерінің тұрғысынан Моңғолияға баса көктеп кіру қаупін тоқтатуда маңызды рөл атқарды. 1925 жылы Т.Рысқұловтың белсенділігінің арқасында Моңғолияның Қытаймен арадағы келіссөзге барғандар құрамында болып, екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастың жолға қойылуында да септігі болғандығын анғарамыз. Т.Рысқұловтың Қытайға баруы, қытай генералымен жүргізген келіссөзге белсене қатысуы оның дипломатия саласында да шебер қайраткер екендігінің айғағы. Коминтерн өкілі ретінде Т.Рысқұловтың қайраткерлігінің арқасында Азия құрлығында орналасқан моңғол елінің тұңғыш Конституциясы жасалып, заман талабына сай, елдің саяси-экономикалық дамуын социалистік бағытқа бұрып берді.

Т.Рысқұловтың қызметіне жоғары баға беріп, дарынды тұлға болғаны туралы академик М.Қ. Қозыбаев: «…оның тек советтік шығыс емес, әлемдік ұлт қозғалысының көсемдерінің бірі екендігі сөзсіз. Т.Рысқұловтың әлем тарихындағы тұғыры биік, жұлдызы жарық, ол Сун-Ят-Сен, Д.Неру, Мұстафа Кемал-паша (Ата түрік) қатарындағы қайраткер екені күмән тудырмайды», деп баға берген болатын.

Моңғолиядағы ақша айналымы жағдайын талдай келіп, ұлттық валютаның енгізілуін қолдайды. Моңғолия экономикасын зерттей келіп, тап сол уақыттары бұл ел үшін мал шаруашылығының үлкен маңызы бар екендігіне көз жеткізеді және де мал басын 100 млн басқа дейін ұлғайтуға және Ресеймен ойдағыдай сауда-саттық жасасып, Сібірді ет өнімдерімен қамтамасыз етуіне болады деген тұжырым жасайды. Одан ары сауданы, транспортты дамытуды атап көрсетеді. Транссібір магистралі идеясы да осыдан шығады. Ол 1925 жылы шілде айының басында Коминтерннің Моңғолиядағы өкілі қызметінен босайды. Т.Рысқұловтың Моңғол елінің даму бағыты мен қабылдаған тұңғыш Конституциясындағы баптар бойынша бір келісімге келе алмаған топтың басында солшыл әсер партиясының мүшесі Ринчино тұрды. Т.Рысқұлов пен Э.Ринчиноның арасындағы келіспеушілік қарама-қайшы екі саяси бағыт арасындағы принципті күрес болды. Олардың арасында жоғарыда көрсетілгендермен қатар партия мен үкімет органдарының жұмыс әдісіне байланысты қайшылықтар да туып отырған. Коминтерннің атқару комитеті Т.Рысқұловтың талабы бойынша пікірталасқа талдау жасау міндетін жүктеген А.Амгаев оның дұрыс бағыт ұстанып, аз уақыт ішінде партия мен үкіметтің саясатын анықтауға, оны жүзеге асыруға үлкен үлес қосқанын анықтап береді. Бірақ Амгаевтың бұл қорытындысы МХР партиясы Орталық комитетінің Т.Рысқұловқа байланысты қабылдаған шешімін өзгертуге әсер ете алмады.

Қорытындылай келе, Т.Рысқұловтың Моңғолиядағы қызметі небәрі 9 айға ғана созылды. Осы қысқа ғана уақыттың ішінде Т.Рысқұлов Моңғолия тарихына өзін жан-жақты саясаткер, дипломат екендігін көрсете білді, сол елдің тарихында өшпес қолтаңбасын қалдырды. Оның есімі уақыт өткен сайын жас ұрпақтың жадында жаңа қырларынан көріне бермек. Т.Рысқұлов көрнекті қоғам қайраткері, дипломат ретінде қазақ тарихында ғана емес, Моңғолия тарихында ерекше орын алады.

Гүлнар Қозғамбаева,

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты

Источник

Перекус.

Действие 2

Действие 3

Тұрар Рысқұлов

М.Әуезов «Қараш- қараш» оқиғасы

Содержимое разработки

Похожие файлы

Вы смотрели