Туган тел сценарий на башкирском языке

Туған тел көнөнә арналған кисә сценарийы

Алып барыусы: Һаумыһығыҙ, хөрмәтле уҡыусылар, уҡытыусылар! Беҙҙең бөгөнгө әҙәби кисәбеҙ халыҡ-ара туған тел көнөнә һәм башҡорт милләте вәкиле, Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, күренекле шағирә Зәйнәб Биишеваның тыуыуына 105 йыл тулыуына  арнала.

Ведущий – Здравствуйте, уважаемые учителя, учащиеся, гости нашего зала. Наше сегодняшнее литературно-музыкальное мероприятие  посвящено международному дню родных языков, а также 105-летию со дня рождения народной писательницы Башкортостана Зайнаб Биишевой. 

Алып барыусы 21 февраль – бөтә донъя Халыҡ-ара туған тел көнө. Ул 1999 йылда ЮНЕСКО Генераль конференцияһының 30-сы сессияһы ҡарары менән булдырылды һәм йыл һайын билдәләнә. Һәр халыҡтың үҙенә генә хас үҙенсәлектәре, ғөрөф-ғәҙәттәре, мәҙәниәте һәм теле бар. Беҙ бөтәбеҙ ҙә үҙ туған телебеҙҙе яратабыҙ.

Ведущий.  У каждого народа есть свои особенности, традиции, культура и язык. Все это отличает какждый народ друг от друга. А в языке передаются все особенности образа жизни того или иного народа.

21 февраля — Международный день родного языка, провозглашенный Генеральной конференцией ЮНЕСКО 17 ноября 1999 года, отмечается каждый год с февраля 2000 года с целью содействия языковому и культурному разнообразию и многоязычию. Все мы любим свой родной язык. В мире существует около 6000 языков.

Алып барыусы Башҡортостан күп милләтле республика.Төрлө милләт кешеләре дуҫ,татыу йәшәй.Беҙҙең мәктәптә төрлө милләт балалары белем ала. Хәҙер уларҙы сәхнәгә саҡырайыҡ. Улар үҙ туған телендә һәм рус телендә үҙ халҡының үҙенсәлектәре тураһында һөйләп китәләр.

Ведущий.  Башкортостан многонациональная республика.И в нашей школе обучаются  дети разных национальностей.  Давайте пригласим их на сцену. Они на своем родном языке и на русском языке расскажут об особенностях своего народа.

Дети

Монавар Мина – афганка

Мамазиеев Умеджон — таджик

Арсланов Илмир — татар

Рогачева Елизавета – русская

Разетдинова Элина   — башкирка

Здравствуйте, гости нашего праздника. Я Монавар Мина, ученица 7 А класса. По национальности я – афганка. Официальными языками в Афганистане являются дари и пуштун. Мой родной язык — пуштун . Хочу немного рассказать о моем родном крае.  Афганистан находится на перепутье востока и Запада и является древним центром торговли и миграции. Господствующей религией является ислам. Столица Афганистана – город Кабул. Только в городе Кабуле функционируют более 545 мечетей. Наибольшей известностью пользуется Рузайи-шариф в Мазари – шарифе. Наиболее важный праздник в Афганистане — Навруз, или Новый год. Спасибо за внимание.

Здравствуйте, меня зовут Мамазиеев Умеджон. Я обучающийся 8 В класса На своем родном таджикском языке хочу рассказать о Таджикистане.

Таджикистан – государство в Центральной Азии, он расположен в предгорьях Памира и не имеет выхода к морю. Это наименьшее по площади государство Средней Азии. Столица – город Душанбе. Большинство населения исповедует ислам.

Известными классическими писателями были – Рудаки, Хайям, Низами.

Праздники – Ураза байрам, Навруз, Курбан-байрам.

Здравствуйте. Меня зовут Арсланов Ильмир, я ученик 8 А класса. Я хочу рассказать на своем родном татарском  языке об особенностях татарской национальности. Тата́ры — тюркский народ, живущий в центральных областях европейской части России, в Поволжье, Приуралье. Столица Татарстана – город Казань. Государственные языки Татарстана – русский и татарский. К национальным праздникам относятся такие как сабантуй, каз омесе, курбан байрам. А из национальных блюд можно выделить чак-чак, губадию, эчбочмак, кыстыбый. Спасибо за внимание.

Здравствуйте. Меня зовут Елизавета, я ученица 8 А класса. Я хочу рассказать на своем родном языке об особенностях русской национальности. Ру́сские — восточнославянский народ. Самый многочисленный коренной народ России. Национальный язык — русский. Издавна Русь славилась своим фарфором и искусством художественной росписи.

• Фольклор русских Южного Урала – богатейшая область духовной культуры. Частушка “звучала всюду, где была молодежь, она раздавалась и в поле и в садах. Кроме этого хорошо знали старинные – лирические песни, свадебные, хороводные, календарно – обрядовые, плясовые. Процветал сказочный жанр.

• Основные зимние праздники приходились на январь. Две святочные недели (святки) объединяли три больших праздника: Рождества, Новый год и Крещение. Не менее любимыми праздниками были: Масленица, Пасха, Семик и Троица.
• Любимым праздником была масленица, она длилась целую неделю и знаменовала проводы зимы и встречу весны. С четверга масленой недели все работы прекращались, начиналось шумное веселье. Ходили, друг к другу в гости, обильно угощали блинами, оладьями, пирогами, была и выпечка.

Здравствуйте, меня зовут Разетдинова Элина. Я учусь в 6 Б классе. На своем родном башкирском языке хочу рассказать о своем родном крае.  Башкортостан расположен на склонах Южного Урала. Столица Башкортостана – город Уфа. Традиционное башкирское блюдо «бишбармак» готовится из отварного мяса и салмы, обильно посыпается зеленью с луком и сдабривается курутом. Также Башкортостан славится своим башкирским медом и кумысом. Традиционная одежда башкир весьма вариативна, в зависимости от возраста и конкретного региона. Помимо свадебного празднества известны религиозные – Маулид, Ураза-байрам, Курбан-байрам , Ашура, Раджап, а также народные праздники — праздник окончания весенне-полевых работ — Сабантуй и Каргатуй.

Алып барыусы.  Һәр бер тел үҙенсәлекле. Туған телде өйрәнеүгә баланы дөрөҫ ылыҡтырғанда ғына ул үҙ көсөндә ышаныс тойғоһо тоясаҡ, ул дәртләнеп туған тел баҫҡыстарына күтәреләсәк.

Ведущий. Признание и уважение всех языков является ключом к сохранению мира. Каждый язык самобытен. Он имеет собственные выражения, которые отражают менталитет и обычаи народа. Подобно нашему имени мы обретаем родной язык от нашей матери в детстве. Он формирует наше сознание, пропитывает заложенной в нем культурой. Приглашаем на сцену обучающуюся 6 б класса Чанышеву Альбину 

Чанышева Альбина стих Рами Гарипова “Туған тел”

Алып барыусы. Тел – халыҡтың иң ҡиммәтле, ҡәҙерле рухи хазинаһы. Ул халыҡтың үҙен, быуаттар һуҙымында формалашҡан үҙаңын раҫлау күренеше.

Ведущий Язык народа — зеркало, в котором народ видит свое прошлое и настоящее, на протяжении веков фиксировал общественные, социальные явления, пережитые им.

Алып барыусы. Тел – ул халыҡтың мәңге тере тарихы; уның тормош тәжрибәһен, аҡылын, хыялын үҙенә йыйған алтын ҡаҙна.

Ведущий Язык народа — это его исторический опыт, обобщенный и зафиксированный в словах-понятиях. Каждое слово-понятие, если удается раскрыть его историческое содержание, представляет ценнейший документ, конкурирующий с древнейшими памятниками культуры. Ученица 6 г класса Янтураева Анастасия исполнит песню на башкирском языке «Сыңрау торна» ( Курлычащий журавль)

Песня Янтураева Анастасия 6 г класс  “Сыңрау торна”

алып барыусы. Тел – аралашыу, аңлашыу сараһы ғына түгел, тел, иң беренсе нәүбәттә, милләттең рухи байлығын, меңдәрсә йыллыҡ тәжрибәһен йыйған бөтмәҫ хазина.

Ведущий Слово помогает нам жить, помогает узнавать себя и других. Родной язык — это памятник духовной культуры народа, отражение его жизни… Не случайно один из лучших писателей XX века И. А. Бунин призывал беречь в меру сил «наш дар бессмертный — речь». Обучающийся 5 а класса прочитает стихотворение Дины Талхиной «Родной язык»

Стих Канзафаров Азат Динә Талхина «Туған тел»

алып барыусы. Туған тел – ул ата-әсә теле. Кешенең донъяла тәү ишеткән һүҙе, асылған теле, рухи моңо.

Ведущий Молочным языком называют аварцы родной язык, языком матери — кумыки, даргинцы, лакцы. Сохраним же языки, передающие духовные ценности каждого народа грядущим поколениям. И как сказал великий поэт с мировым именем Расул Гамзатов: «И если завтра мой язык исчезнет, То я готов сегодня умереть». Ученицы 6 г класса Лучинина Полина и Коломенцева Валерия исполняют танец “Джас”

Танец Лучинина Полина Коломенцева Валерия “Джас”

алып барыусы. Тел – кешенең ғүмерлек юлдашы. Тыуғандан алып һуңғы һулышына тиклем тел һәм һүҙ кеше менән бергә йәшәй.

Ведущий Язык любого народа – это его историческая память, воплощенная в слове. Тысячелетняя духовная  культура,  жизнь  народа  своеобразно  и  неповторимо отражаются  в  языке,  в  его  устной  и  письменной  формах,  в  памятниках различных жанров. И, значит, культура языка, культура  слова  предстает  как неразрывная связь многих и многих поколений. Девушки из 9  б класса исполнят песню на родном башкирском языке

Песня “Әйтелмәгән мөхәббәт” Бакирова Лиля, Баширова Алсу, Каримова Карина

алып барыусы. Тел – милләтте милләт иткән иң мөһим шарттарҙың береһе.

Ведущий «Как ни говори, а родной язык всегда останется родным. Когда хочешь говорить по душе, ни одного французского слова в голову нейдет, а если хочешь блеснуть, тогда другое дело…» Л. Толстой. Обучающаяся 6 г класса Ражникова Кристина прочитает стихотворение Рами Гарипова “Родной язык”

Ражникова Кристина Рами Гарипов “Родной язык”

алып барыусы. Халҡыбыҙ был фекерҙе ҡеүәтләп «аяғы яман түрҙе бысрата, теле яман илде бысрата», «һөйҙөргән дә тел, көйҙөргән дә тел» тигән фәһемле һүҙҙәр әйтеп ҡалдырған.

Ведущий  родной язык – самая большая ценность народа, потому что именно он является неповторимым выражением человеческого творчества, именно с него все начинается. Как инструмент коммуникации, восприятия и размышления язык описывает то, как мы видим мир, и отражает связь между прошлым, настоящим и будущим. Внимание на экран, видео про родной язык

Видео “Родной язык”

алып барыусы Туған телде ҡәҙерләп һаҡлаусы, киләсәк быуынға еткереүсе халыҡ булһа, уның нәфислеге, моңо – әҙиптәр ҡулында. Шағирҙар – халыҡ теленең иң матур өлгөләрен, байлығын, күркәмлеген үҙҙәренең ижадында сағылдырып, халыҡ күңеленә ҡайтарыусылар.

Ведущий Родные языки накладывают уникальный отпечаток на каждого человека, наделяя его особым видением вещей — оно никогда не исчезнет, несмотря на то, что впоследствии человек овладеет другими языками.    

алып барыусы. Ата-бабаларыбыҙ борон-борондан үҙ туған теленә бик һаҡсыл булған. Быуаттар буйына тупланған аҡыл хазинаһын тел аша үҫеп килеүсе быуындың күңеленә һеңдерергә тырышҡан.

Ведущий Родной язык –  душа нации,  первостепенный  и  наиболее  очевидный  ее признак. В языке и через  язык  выявляются  такие  важнейшие  особенности  и черты, как национальная психология, характер  народа,  склад  его  мышления, самобытная   неповторимость   художественного    творчества,    нравственное состояние и духовность. Ученик 7 б класса Салихов Руслан прочитает стихотворение Зайнаб Биишевой “Башкортостан”

Салихов Руслан стих Зайнаб Биишевой “Башкортостан”

алып барыусы. Тел тураһында халҡыбыҙ мираҫ итеп ҡалдырған ауыҙ-тел ижады өлгөләрен – мәҡәлдәрҙе, әйтемдәрҙе иҫкә төшөрәйек: «Тел – күңелдең көҙгөһө», «Татлы тел таш ярыр», «Әсә теле бер булыр»

Ведущий  Давайте вспомним пословицы и поговорки о языке «Язык-зеркало души», «Язык мой — враг мой», «С умным разговориться — что меду напиться», «Без языка и колокол нем», «Не спеши языком — спеши делом», «Видна птица по перьям, а человек – по речам».

Алып барыусы. Күренекле академик, Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы Ғайса Хөсәйеновтың ошондай мәртәбәле һүҙҙәре бар: «Туған тел – халҡыбыҙҙың беҙгә аманат иткән теләге». Әҙиптең был һүҙҙәре киләсәк быуынға, буласаҡ туған тел уҡытыусыларына оло яуаплылыҡ өҫтәй. Ҡәҙерле аманатты һаҡлау – һәр кемдең мөҡәддәс бурысы.

Ведущий М.Горький писал «Родной язык надо любить, как мать, как музыку, и надо уметь хорошо говорить, чтобы при  случае передать свою мысль другому человеку  ясно и просто». И самое главное он отметил  «надо хорошо говорить», ведь от того, насколько правильно мы излагаем свои мысли, зависит то, насколько хорошо их понимают окружающие. Рогачева Елизавета исполнит на скрипке произведение «Шүрәле»

Рогачева Елизавета на скрипке «Шүрәле”

Алып барыусы: алда әйтеүебеҙсә, быйыл Зәйнәб Абдулла ҡыҙы Биишеваның тыуыуына 105 йыл тулды. Ул 1908 йылдың 2 ғинуарында Күгәрсен районының Туйымбәт ауылында ярлы крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.

Ведущий – Как было сказано ранее, в этом году исполнилось 105 лет со дня рождения народный писателя Башкортостана, прозаика, поэтессы, драматурга Зайнаб Абдуловны Биишевой. Она родилась 2 января 1908 года в деревне Туембетово Кугарчинского района Башкортостана. А сейчас обучающиеся нашей школы прочитают стихотворение З. Биишевой “Башкирский язык”. Сайранова Айгуль 5 в класс

Сайранова Айгуль 5 в класс З. Биишева Башҡорт теле

Алып барыусы Бәләкәйҙән үк халыҡ ижады әҫәрҙәрен — әкиәттәрҙе үҙ күңеленә һеңдерә кескәй Зәйнәб. Халыҡ ижадын белгән йор һүҙле еңгә, инәйҙәрҙең һөйләүе аша ул халыҡ әкиәттәре, легендалары менән таныша.  

Ведущий – С малых лет она впитала в душу сказки, легенды рассказанные бабушками. Многое постигала самоучкой. Еще первый школьный учитель Султан-Гарей Тукаев поддержал литературные опыты Зайнаб, которая начала писать стихи в четвертом классе. Увлечение поэзией, литературой продолжалось и в Башкирском педагогическом техникуме Оренбурга. Селина Полина 6 г класс

Селина Полина 6 Г , З. Биишева “Башкирский язык”

Алып барыусы Уның ижады, жанрҙар буйынса нәҫер һәм хикәйәләрҙән – повестарға, шиғырҙарҙан – поэмаларға, әкиәттәрҙән — хикәйәттәргә һәм философик драмаға табан үҫә барып төрлөләнде, байыҡты. Бына шундай оҫталыҡ мәктәбе үтеп,  Зәйнәб Биишева үҙенең төп китабы – “Яҡтыға” трилогияһын яҙыуға килде.

Ведущий: Талант Зайнаб Биишевой богат и многогранен: она является прозаиком, драматургом, журналистом, переводчиком и поэтом. Итогом  долголетнего творческого труда и глубоких раздумий «о времени, о жизни» стала трилогия «К свету». Ученица 5 в класса Гулеева Лейли исполнит на фортепиано произведение «Давлар»

Гулеева Лейли произведение «Давлар»

Алып барыусы “Яҡтыға” трилогияһы уны башҡорт әҙәбиәтенең иң күренекле вәкилдәре араһына баҫтырҙы. Ошо трилогияның “Кәмһетелгәндәр”, “Емеш” романдары өсөн уға Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы бирелде.

Ведущий Трилогия «К свету» Зайнаб Биишевой — итог долголетнего творческого труда и глубоких раздумий «о времени, о жизни». Начало работы над первым романом «Униженные» относится к 1950 году, затем создается вторая книга — «У Большого Ика», третий роман трилогии — «Емеш» был закончен в 1967 году. В трилогии 3. Биишева показала себя мастером эпического охвата действительности. Рогачева Елизавета исполнит произведение “Семь девушек”/ “Ете ҡыҙ”

Рогачева Лиза «Семь девушек» на скрипке

Алып барыусы Балалар Зәйнәб Биишеваның романдарын ғына түгел, уның шиғырҙарын да, драмаларын да, әкиәт һәм хикәйәттәрен дә яратып уҡыйҙар. Зәйнәб Биишеваны әҙәбиәттең бөтә жанрҙарында ла бына тигән әҫәрҙәр ижад иткән яҙыусы тип беләләр.

Ведущий Первая книга «Мальчик-партизан» увидела свет в 1942 году. С тех пор издано более 60 книг на языках народов России и мира. Зайнаб Биишева была многоплановым писателем, работающим в самых различных жанрах. Обучающиеся 8 в класса исполнят песню, написанную на слова Зайнаб  Биишевой

          З.Исмәғилевтың З.Биишеваның “Йырлайым” тигән шиғырына яҙған йыры яңғырай

           Илап тыуһам да мин, йырлап үҫтем,

           Йырлап йәшәйем мин бөгөн дә.

           Сәстәремә  ҡырау сәселһә лә,

           Ҡырау ҡунмаҫ минең күңелгә.

           Йырлап йәшәйем,

           Халҡым, илем ғүмере

           Әкиәттәрҙән  гүзәл  йыр булғас.

           Тыуған ерем — бөйөк Совет иле,

           Ер йөрәге типкән ер булғас…        

Алып барыусы Зәйнәб Биишева “Пионер” журналында, Башҡортостан китап нәшриәтендә, Башҡортостан радиоһында редактор булып эшләй, төрлө баҫмаларҙа редколлегия ағзаһы булып тора, Башҡортостан һәм Яҙыусылар союзы идараһы ағзаһы итеп һайлана. Уға “Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы” тигән исем бирелә.

Ведущий Имя Зайнаб Биишевой носят:

издательство «Китап» — крупнейшее в Республике Башкортостан;

улица в г. Уфе;

Стерлитамакская государственная педагогическая академия;

общеобразовательная школа в селе Мраково;

премия в Кугарчинском районе (в годовщину столетнего юбилея Биишевой награды удостоились профессора, писатели и учителя башкирского языка).

Действует Дом-музей Зайнаб Биишевой в родной деревне Туембетово Кугарчинского района Башкортостана. Ученица 11 а класса Салихова Наиля исполнит танец “Бурзяночка”

Салихова Наиля  танец “Бурзяночка ”        

Алып барыусы Эйе, тормош төпкөлөнән, хеҙмәтсән халыҡ ҡатламдарынан сығып, һоҡланғыс ижад бейеклектәренә күтәрелгән Зәйнәб Биишева ысын-ысынлап халыҡ яҙыусыһы һәм был хәҡиҡәт йылдар үткән һайын асығыраҡ була бара.

        Ошоноң менән бөйөк яҙыусының ижадына, туған телдәр көнөнә  арналған кисәбеҙ тамам. Иғтибарығыҙ өсөн ҙур рәхмәт.

Ведущий Главную суть творчества, его направление определяют народные интересы и проблемы свободы и борьбы народа за счастливую жизнь. Ее произведения – это целый мир, где светлое всегда побеждает, всегда утверждается.

Произведения Зайнаб Биишевой переведены на многие языки народов мира.

На этом наше сегодняшнее мероприятие, посвященное 105-летию со дня рождения З. Биишевой и международному дню родных языков, завершается. Спасибо за внимание.

Башҡортостан учреждениеһы «31-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе»Республикаһы Стәрлетамаҡ ҡалаһы ҡала округының Муниципаль автономиялы дөйөм белем биреү

Башҡорт теленән

кластан тыш сара

«Башҡорт теле– тыған телем!»

Кластан тыш сараның темаһы: Башҡорт теле– тыуған телем!

Маҡсат: Әсә теленә ҡарата һөйөү, ихтирам, ғорурлыҡ тойғолары уятыу, балаларҙың телмәрен халҡыбыҙҙың мәҡәлдәре, йырҙары, бейеүҙәре  тураһында белемдәрен  байытыу.

Йыһазландырыу: күренекле кешеләрҙең тел тураһында әйткән һүҙҙәре (плакаттар), ребустар, туған телдә сыҡҡан китаптар күргәҙмәһе, мультимедия проекторы, экран, компьютер, компьютер презентацияһы.

Эпиграф:

Сәләмләйбеҙ һауаны

Именлек булһын өсөн,

Сәләмләйбеҙ Ер – әсәне

Беҙҙе туйҙырған өсөн,

Сәләмләйбеҙ дуҫтарҙы

Гел дуҫлыҡ булһын өсөн!

Кластан тыш сара барышы:

l. Инеш өлөш.

Уҡытыусының һүҙе:

— Һаумыһығыҙ, уҡыусылар! Хәйерле көн,ҡыҙҙар,малайҙар! ӘЮЯ ҡаласығына рәхим итегеҙ!Беҙҙең сараға ике команда ҡунаҡҡа килгән. Беренсе команда –«Йондоҙҙар»,ә икенсеһе,йыраҡ араларҙы яҡын итеп,Стәрлетамаҡ ҡалаһының 33-cө урта мәктәбенән– «Тапҡырҙар» командаһы килеп еткән.Ҡаршы алайыҡ! Бөгөн улар көс һынашасаҡтар. Ҡайһы команда көслөрәк икән, ҡайһы команда башҡорт телен яҡшыраҡ белә икән?! Бының өсөн командаларға бер нисә һынау үтергә кәрәк буласаҡ. Әйҙәгеҙ,сәйәхәтебеҙҙе башлайыҡ!

2. Төп өлөш.

Беренсе һынау: командалар үҙҙәре менән таныштырып китәләр.

Уҡытыусы: Беренсе командының исеме –«Йондоҙҙар».

Беҙ,беҙ үҙебеҙ

Йылғыр,Шаян,Етеҙбеҙ-тиҙәр улар.(Исемдәрен әйтеп үтәләр)

Уҡытыусы:Икенсе командының исеме-. «Тапҡырҙар».

Һынатмабыҙ,еңербеҙ.

Һеҙҙе уҙып китербеҙ-тиҙәр улар яуап итеп. (Исемдәрен әйтеп үтәләр)

Уҡытыусы : Афарин,балалар.Беҙҙең ҡаласыҡ бик күп урамдарҙан тора.Беҙгә ошо урамдарҙа осраған ҡаршылыҡтарҙы үтеп,белемдәребеҙҙә күрһәтергә кәрәк буласаҡ.Әҙерһегеҙме?Улайһа,әйҙәгеҙ ҡуҙғалдыҡ.

Беренсе урам “Шуҡ хәрефтәр урамы ” тип атала.

Хәрефтәр хеҙмәт ярата —
Һәр көн таңдан уяна.
Төрлө-төрлө һүҙҙәр булып,
Сәфәрҙәргә юллана

Командалар,ихтибар.Тәүге эш.Был сканворд эсендә “Шуҡ хәрефтәр” инеп йәшеренгән.Һеҙгә уларҙы табып һүҙҙәр төҙөргә кәрәк.Кем дә кем беренсе була – шуға бер мәрәй!

Командалар сканворд сискән арала,беҙ 6 класс уҡыусыларының «Ағиҙел буйында» бейеүен ҡарарға тәҡдим итәбеҙ.

Уҡытыусы : Афарин,уҡыусылар.Сәйәхәтебеҙҙе дауам итәйек.Киләһе урам «Хәйләкәр һүҙҙәр урамы» тип атала.Был урамдала беҙҙе һынау көтә.

Унда һүрәткә ҡарап кем күберәк һөйләм төҙөр икән.Һуңынан ни өсөн һүҙҙәрҙе “хәйләкәр “тип йөрөтәләр тигән һорауға яуап бирерһегеҙ.

Уҡытыусы : Бик шәп,уҡыусылар.Ә.Ю Я ҡаласығы буйлап сәйәхәтебеҙҙе дауам итәйек.Артабанғы урам «Ҡупшыҡайҙар урамы » тип атала.Беҙгә башҡорт телендә кейем атамаларын иҫкә төшөрөп китергә кәрәк буласаҡ.

“Кейем бүлеү” бәйгеһе.(Конверттарға тултырыу).Пальто, тун, толоп, куртка, алъяпҡыс, быйма, бейәләй, ойоҡ, туфли, сандали, күлдәк, майка, салбар, башлыҡ, бүрек, костюм, түбәтәй, эшләпә, халат, ситек, итек, ботинка, тапочка, башалтай, яулыҡ, шарф, кроссовки, футболка.

Йәйге аяҡ кейемдәре: туфли, сандали, тапочка

Ҡышҡы аяҡ кейемдәре: быйма, ботинка, итек

Ҡышҡы өҫ кейемдәре: Пальто, тун, толоп, куртка, бейәләй, ойоҡ, бүрек

Йәйге өҫ кейемдәре: күлдәк, майка, салбар, костюм, халат, эшләпә, яулыҡ

Башҡорт милли кейемдәре: алъяпҡыс, ситек, түбәтәй

Рус телендә лә башҡортса ла

бер төрлө ҡулланылған һүҙҙәр:пальто, майка, костюм, халат, куртка, ботинка, туфли, сандали, тапочка, кроссовки, футболка.

Уҡытыусы : Командалар биремде эшләгән арала,беҙ көйәрмәндәр менән уйын уйнап алайыҡ.Мин һүҙҙәр әйтәм.Әгәр ҙә ул «Кейем-һалым» темаһына ҡарай икән,һеҙ сәпәкәй итәһегеҙ.Был темаға инмәһә сәпәкәй итмәйһегеҙ.

Уҡытыусы :Яҡшы,балалар.Сәфәребеҙҙе дауам итәйек.Киләһе урамдың исеме «Һорауҙар урамы».Был урамда һорауҙар бирергә яраталар.Һеҙҙе Башҡортостан тураһында һорауҙар көтә.(Командалар алмашлап һорауҙарға яуап бирәләр)

Башҡортостан флагында ниндәй сәскә һүрәтләнгән? ( ҡурай сәскәһе)

Башҡортостан флагы ниндәй төҫтә? ( күк, аҡ, йәшел.)

Башҡортостан гербында ниндәй батыр һүрәтләнгән? ( Салауат батыр)

Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһы? ( Өфө )

Башҡорттарҙың милли музыка ҡоралы? ( ҡурай )

Башҡортостан Республикаһының президенты кем? ( Р.Хәмитов. )

Уҡытыусы : Һуңғы урамға ла килеп еттек.Уның атамаһы “Емеш-еләктәр урамы” тип атала. Был урамда күп итеп емештәр уҫтерәләр.Ә ниндәй икәнен,йомаҡтар сисеп белербеҙ.Ниндәй команда беренсе булып яуап бирә,уларға мәрәй.

Уҡытыусы : Ҡәҙерле уҡыусылар, хөрмәтле ҡунаҡтар! Беҙҙең тапшырыуы-

быҙ өсөн бүленгән ваҡыт үтте.

Командалар ярышы,ҡалдыра беҙҙе хайран,

Тик хөрмәтле ҡунаҡтар һәм уҡыусылар,

Иртәгә түгел шул байрам,шуға күрә ошо ерҙә

уйынды туҡтатабыҙ.

Кемдәр 1-се урынды алғанын Жюри әйтер.Ә Жюри ағзалары мәрәйҙәрҙе һанағансы,командалар үҙҙәренең әҙерләгән бүләктәрен тапшырырҙар.

Уҡытыусы һүҙе:

Афарин, уҡыусылар. Белгән белемдәрегеҙҙе яҡшы күрһәткәнһегеҙҙер тип уйлайым. Хәҙер жюриҙарға һүҙҙе бирәбеҙ.

Беҙҙең дуҫлыҡ командаһы еңеүсе булды. Афарин! Хәҙер ҡатнашҡан уҡыусыларға бүләктәр һәм бик актив ҡатнашҡандарына миҙалдар тапшырам. Һәм һәр ваҡытта ла шулай актив ҡатнашыуығыҙҙы теләп ҡалам. Һәм дәресебеҙҙе ниндәй смайлик менән тамамларбыҙ, уҡыусылар? Әлбиттә, йылмайған. Ошоноң менән сарабыҙ тамам. Иғтибарығыҙ өсөн рәхмәт. Һау булығыҙ!

Пальто, тун, толоп, куртка, алъяпҡыс, быйма, бейәләй, ойоҡ, туфли, сандали, күлдәк, майка, салбар, башлыҡ, бүрек, костюм, түбәтәй, эшләпә, халат, ситек, итек, ботинка, тапочка, башалтай, яулыҡ, шарф, кроссовки, футболка.

Йәйге аяҡ кейемдәре:

Ҡышҡы аяҡ кейемдәре:

Ҡышҡы өҫ кейемдәре:

Йәйге өҫ кейемдәре:

Башҡорт милли кейемдәре

Каталог всероссийских педагогических конкурсов

Подать заявку на публикацию авторского материала в СМИ

Программа Международных педагогических конкурсов

Программы повышения квалификации педагогических работников

автор: Шайхразиева Эльмира Ренатовна

Воспитатель МАДОУ №108 “Счастливое детство”

Сценарий праздника “День родного языка”—”Туган тел”

Сценарий утренника

День родного языка, «Туган тел»!

Звучит музыка на песню «Туган тел»(сл.Г.Тукая)

Ведущий1 . 

И туган тел, и матур тел

Әткәм-әнкәмнең теле.

Дөньяда  күп нәрсә белдем

Син туган тел аркылы.

Ведущий 2. 

О, язык родной, певучий, 

О родительская речь!

Что ещё на свете знал я, 

Что сумел я уберечь?

Ведущий 1. 

Исәнмесез, балалар, тәрбиячеләр! Хәерле көн! Бүген без туган телебезгә багышланган кичәгә җыелдык. Барлык илләрдә дә 21 февраль туган тел көне буларак билгеләп үтелә.

Һәр кешенең иле бер генә булган кебек, туган теле дә бер генә. Телгә баланы аның иң газиз, иң якын кешесе – әнисе өйрәтә, шул телдә аңа бишек җырлары җырлый, иркәли. Шуңа күрә аны халык ана теле дип атый.

Ведущий 2. 

Здравствуйте, ребята! Для чего же мы собрались сегодня?  21 февраля каждый год весь мир отмечает «Международный день родного языка». В мире существует очень много языков. Ещё когда вы только родились и были совсем крохами, ваши мамочки напевали вам колыбельные песни на вашем родном языке. А как вы понимаете, что такое родной язык? (тот, на котором мы разговариваем). На каком языке вы разговариваете? Какие бывают языки? Почему люди учат языки других народов? 

А теперь дети прочитают стихотворение о родном языке.

Ребенок1.

Татарча да яхшы бел,

Русча да яхшы бел.

Икесе дә безнең өчен

Иң кирәкле, затлы тел.

Ребенок 2.

На «Пять» татарский надо знать

И русский надо знать на «пять».

Вокруг два языка слышны.

Они нам дороги, нужны.

Какие пословицы о языке вы знаете?

Язык до Киева доведет.

Слово не воробей, вылетит – не поймаешь.

Держи язык за зубами.

Видна птица по перьям, а человек — по речам.

Язык острее бритвы.

Теле барның иле бар.

Әдәп башы – тел.

Дөньяда иң татлы нәрсә дә тел, иң ачы нәрсә дә тел.

Ведущий 2.  Отгадайте загадку:

Эти яркие сестрички,
Дружно спрятали косички
И живут семьей одной.
Только старшую открой,
В ней сидит сестра другая,
В той еще сестра меньшая.
Доберешься ты до крошки,
Эти девицы -…(Матрешки)

Танец матрёшек.

Ребенок3.

Без – татарлар! Шушы исем белән

Җирдә яшәү үзе зур бәхет.

Яшибез без бу җирдә

Бар халыклар белән берләшеп.

Ребенок 4.

Наш Татарстан

Дружбой славится

Нам жить в Татарстане

Очень нравится.

Ребёнок 5.

Йөри безнең бакчага

Бик күп төрле балалар.

Төрле-төрле телләрдә

Сөйләшә белә алар.

Төрле костюмнар киеп

Йөрибез җырлап-биеп.

Атадык без бу бәйрәмне 

Дуслык бәйрәме диеп.

Ведущий 2

Наш детский сад посещают дети разных националностей. Каждый народ говорит на своем родном языке: татары – на татарском, русские – на русском, чуваши – на чувашском, башкиры – на башкирском. У каждого народа свои обычаи, традиции, свои наряды. Поскольку мы живем в Татарстане начнем ознакомление с татарами, их одеждой, традициями и их бытом. Татары основное население Татарстана. Как называется столица нашей Республики?  Татарский народ очень самобытный, богатый традициями и своей культурой.

Слайд 2,3.

Мы с вами познакомились многими татарскими народными сказками и играми на занятиях, сейчас давайте вместе сыграем в народную игру 

Татарский танец

 “Кәрия-Зәкәрия”

 Балалар түгәрәк ясап басалар һәм иптәшләреннән берсен уртага чыгаралар да аның турында җырлыйлар. Кушымтаны җырлаганда уртада торучы бала  бии, башкалар кул чабалар.

Бу бик яхшы укучы,

Бу бик яхшы укучы.

Аның укуы яхшы,

Аннан үрнәк алыгыз.

Кушымта: 

Кәрия — Зәкәрия коммая,

Кәрия — Зәкәрия коммая,

Кәри комма, Зәкәрия,

Зәкәрия коммая.

Бу бик яхшы җырлаучы,

Бу бик яхшы җырлаучы.

Аның җырлавы яхшы,

Аннан үрнәк алыгыз.

Кушымта.

Бу бик яхшы биюче,

Бу бик яхшы биюче.

Аның биюе матур,

Аннан үрнәк алыгыз.

Кушымта.

Ведущий1:    

Прав был великий татарский поэт Г. Тукай.

С народом России мы песни певали,

Есть общее в нашем быту и морали

Один за другим проходили года,

Шутили, трудились мы вместе всегда

Вовеки нельзя нашу дружбу разбить

Нанизаны мы на единую нить.

 (Слайд 6,7).

Русские костюмы тоже очень красивые, в зависимости от возраста, статуса и по какому поводу одевается костюмы немного отличаются.

(Башкорт көе яңгырый)

Ведущий 2: На территории Поволжья живет башкирский народ. Они разговаривают на своем башкирском языке. Издревле они славились тем, что были искусными охотниками. Они разводили лошадей и из лошадиного молока делали очень полезный для здоровья напиток-кумыз. Башкирские женщины ткали ковры, вышивали на полотенцах.

(Слайд

 1 ребёнок: Башкирский костюм очень богат декоративной отделкой. Основу башкирского костюма составляет нательное платье (кулдэк) с оборками и жилеткой.

2 ребёнок: Самым богатым элементом костюма были нагрудники (сэлтэр). Они оберегали девушку от злых духов.

3 ребёнок: Украшения у женщин: серьги,браслеты, перстни – изготовлялись из серебра,кораллов, бисера и монет. Чем больше украшений, тем богаче девушка!

4 ребёнок:  Праздничный женский головной убор назывался калябаш. Высокая шапочка с широкой лентой. Расшивалась бисером и серебром.

5 ребёнок: У древних башкир существовало поверье, как спастись от нечистой силы. Если за девушкой гналась нечистая сила, то она должна была бросить какую-либо дорогую часть из своей одежды и помолиться. Тогда погоня прекращалась.

Ребята, давайте попробуем с вами поздороваться и сосчитать до 10 на разных языках (на русском, татарском, английском, немецком,  марийском, турецком и др.)

Татарская народная игра “Чума үрдәк, чума каз”.

Балалар бер-берсенә карап (ике саф булып) тезелешеп басалар. Бер бала так кала, ул балаларга карап баса. Балалар бала исемен әйтеп җырлыйлар. Җыр бетүгә, так калган бала саф арасыннан үтә, үзенә пар таба, артка барып басалар. Ялгыз калган бала алга чыгып баса, уен дәвам итә.

Чума үрдәк, чума каз,

Чума үрдәк, чума каз,

Тирән күлне ярата, ярата.

Тирән күлне ярата, ярата.

Булат үзенә иптәш сайлый

Булат үзенә иптәш сайлый,

Ул Алсуны ярата, ярата.

Ведущий: Чувашский край, с какой любовью

                   Ты с малых лет меня растил

                   И душу радует сыновью

                   Размах твоих растущих крыл.

Ведущая: Следующий народ-марийцы. Они проживают в Республика Марий-Эль, столица Йошкар-Ола. 

Детский сад у нас хорош.

Лучше сада не найдешь.

И споем сейчас о том,

Как мы весело живем.

Җыр “Кояшлы ил”

Кояшлы ил-безнең ил,

Күге аның гел аяз, гел аяз.

Кыш китерсә Кыш бабай,

Чәчәк алып килә яз.

Чәчәк алып килә яз.

Һавасы да, җире дә,

Салават күпере дә, ля-ля-ля

Яңгыры да, кары да,

Безгә якын бары да.

Безгә якын бары да.

Ведущий 1.

Телебезне күңел гөле итеп

Саф көенчә саклыйк гомергә.

Рухи дөньяң булсын халкың моңы

Туган телең йөрсен синең белән бергә.

Ведущий 2.

Родной язык – цветок души.

Ты сохрани его на веки.

Чтоб дети, внуки вспоминали

Родной язык уберегли.

Ведущий 1.

Кадерле балалар, хөрмәтле кунаклар, менә сезнең белән саубуллашыр чак та җитте. Сау булыгыз! Бүгенге бәйрәм кичәсе сезнең күңелләргә дәрт өстәсен.

Ведущий 2.

Дорогие друзья! Вот и подошел к концу наш праздник. Пусть наша встреча останется добрым воспоминанием в ваших сердцах. Успехов вам и доброго здоровья.

“Тел бәйгеһе” уйын-ярыш.

Маҡсат: 1) Бергәләп күңел асыу;

2) Уҡыусыларҙың ижади һәләттәрен үҫтереү;

3) Туған телгә ҡарата һөйөү тәрбиәләү.

4) Уҡыусыларҙың белемдәрен барлау.

Йыһазландырыу: ҡағыҙ, ручка, плакаттар

Кисәнең барышы:

Уҡытыусы.

— Тел ул — бөтөн халыҡтың ҡаҙанышы, меңләгән, миллион-

лаған кешеләрҙең күп ғасырлыҡ ижад емеше. Тел бөтһә, ул телдең эйәһе булған халыҡ, милләт юғала. Туған телен һаҡ-

лау, үҫтереү, уның сафлығы, матурлығы өсөн көрәшеү — һәр кемдең изге бурысы.

Кешенең тормошо тел менән бәйле. Туған телебеҙ – башҡорт теле, ҙур тарихлы, бай, йырлы, моңло тел ул. Менә ошо телгә ҡарата һөйөү тәрбиәләү һәм телебеҙҙең матурлығын, байлығын күрһәтеү өсөн мин бөгөнгө кисәбеҙҙе уйын – ярыш формаһында үткәрергә булдым.

— Шуның өсөн хәҙер беҙгә 2 командаға бүленергә кәрәк.

Командаларға бүленеү.(«Зирәктәр», «Отҡорҙар»)

— Ә хәҙер, һеҙҙе,беҙҙең командаларыбыҙға баһа биреү өсөн жюри члендары менән таныштырып китәм:

Ғәҙел, тырыш, намыҫлы ул,

Бөтөн эште булдыра.

Шуға күрә яратабыҙ,

Ул Зәки абый була.

Менә тигән уҡытыусы,

Сабыр, хеҙмәт ярата,

Беҙ ҙә уны яратабыҙ,

Ул бит Әнисә апа.

Өсөнсө жюри членыбыҙ

Барыбыҙға ла таныш.

Һәр саҡ шат була белә ул,

Беҙҙең Ирина апабыҙ.

-Менә жюри члендары менән дә танышып үттек. Ярышыбыҙҙы башлап ебәрһәк тә була.

1-се бирем. «Йомаҡтар»

1. Бабай бүреге йөҙ ямау. (Глобус)

1. Көн һайын ябыға,

Йыл аҙағында үлә. (Календарь)

1. Ҡалаһы бар – халҡы юҡ,

Диңгеҙе бар – һыуы юҡ. (Карта)

1. Һиндә лә бар, миндә лә бар,

Әҙәмдә юҡ, донъяла бар. (Н хәрефе)

1. Ауыҙы юҡ, күп телле,

Дәртләндермәй һуң кемде? (Гармун)

1. Эсе ҡыуыш,

Дыңғылдарға уны ҡуш. (Барабан)

1. Һүҙе килә — үҙе килмәй. (Хат)

Көн үткәнде кем белә,

Мин онотһам, ул белә. (Сәғәт)

9) Тәҙрә башында терәү,

Һөйләп тора берәү. (Радио)

10) Урманға барғанда, өйгә ҡарай,

Өйгә ҡайтҡанда, урманға ҡарай. (Билдәге балта)

11) Береһе әйтә: «Йәй тыныс»,

Икенсеһе әйтә: «Ҡыш тыныс»,

Өсөнсөһө әйтә: «Йәй ҙә, ҡыш та бер тормош,

Юҡ ул миңә тиктормош». (Сана, арба, ат).

1. Иртә килә, кис ҡайта. (Ҡояш)

2-се бирем. Ҡайһы команда тиҙәйткесте дөрөҫ һәм тиҙ

әйтә.

(Команданан бер кеше)

Беҙҙең үгеҙебеҙ үҙебеҙҙеке,мөгөҙө үгеҙҙеке. Һеҙҙең үгеҙегеҙ үҙегеҙҙекеме,мөгөҙө

үгеҙҙекеме?

3-сө бирем. Мәҡәл һәм әйтемдәрҙе урыҫ теленә

тәржемә итергә

Ҡарға күҙен ҡарға суҡымай.

(Ворон ворону глаз не выклюнет)

Тимерҙе ҡыҙыуында һуҡ.

(Куй железо, пока горячо)

Һәр нәмәнең үҙ ваҡыты.

(Всему свое время)

Беҙ ҡапсыҡта ятмай.

(Шила в мешке не утаишь)

Һүҙ жюриға бирелә.

4-се бирем. «Хикәйә яҙабыҙ» тип атала. 1-се команда «Ҡ»

хәрефенә генә башланған һүҙҙәр ҡулланып, ә 2-се

команда «Т» хәрефенә генә башланған һүҙҙәр

ҡулланып хикәйә яҙырға.

— Командалар биремде үтәгән мәлдә ҡарап ултырыусы-

лар менән уйнап алабыҙ.

5-се бирем. «Шаян Һорауҙар» (Ҡарап ултырыусылар

менән уйын)

1. Ир кеше тол ҡалған ҡатынының һеңлеһенә өйләнә

аламы? (юҡ, сөнки ул үлгән)

1. Яңғыр яуғанда ҡуян ниндәй ағас аҫтында ышыҡланып

ултыра? (еүеш)

1. Нимәне әҙерләһәң дә ашап булмай? (дәресте)

2. Ун метрлы баҫҡыстан һикереп нисек аяҡты һындырмаҫҡа? (баҫҡыстың аҫҡы өлөшөнән генә һикерергә)

3. Илфат ағай мәктәпкә ҡарағанда бейегерәк һикерә аламы? (юҡ, сөнки мәктәп һикермәй)

4. Ғәҙәттә ай 30 йәки 31 көн менән бөтә. Ә ҡайһы айҙа

28 көн бар? (барыһында ла)

7) Ниндәй йыл бер генә көн була? (Яңы йыл).

Ниндәй һандар бойора ала? (йөҙ, ҡырҡ)

9) Ниндәй ат хайуан түгел? (исем)

10) Ниндәй 100 һан түгел? (бит)

6-сы бирем. «Анаграммалар»

«Ҡыҙыҡ» «Ҡыҙыҡ» булып ҡала

Уҡыһаң да кирегә.

Әйҙә киттек һүҙлек буйлап

Ҡыҙыҡ эҙләп йөрөргә.

Ҡыҙыҡтарҙың бүтәндәрен

Үҙең эҙлә тиҙерәк.

Бирелгән ваҡыт эсендә кем күберәк анаграммалар яҙа.

(Ҡыйыҡ, көсөк, ҡалаҡ, ҡоҙоҡ, оло, сәс, наҙан, ҡыуыҡ, ете, өрө, йәй, ҡабаҡ…)

Һүҙ жюриға бирелә.

7-се бирем. «Бер һүҙ менән әйт»

Күҙ асып йомғансы — тиҙ

Ауыҙы ҡолағына еткән — шатланыу.

Иҫке ауыҙҙан яңы һүҙ — ғәжәпләнеү, аптырау.

Ауыҙ асырға ла ирек бирмәү — һөйләтмәү.

Тауыҡ сүпләһә лә бөтөрлөк түгел — бик күп

Утлы табаға баҫтырыу — тиргәү

Энә күҙенән үткәреү — ентекләп тикшереү.

8-се бирем. «Рифма тап»

Бик һиҙгер тоя белһәң,

Был донъяла серҙәр күп.

Иркен һулап йөрөргә

Сәхрә генә ……. күп.

Шыбыр-шыбыр япраҡтары –

Туғайҙарҙа дуҫтар бар:

Иртә-кисен серле генә

Сутылдашҡан …… бар.

Тиҙ арала сәскә атҡан

Аҡланда гөлдәр күп-күп,

Һағышланырға беҙҙе лә

Саҡырып йөрөй …… .

Көҙгә хәтлем эшһеҙ ҡалғас,

Бойоғоп тора көрәк.

Әллә ҡайҙа боҫоп ҡына

Быжҡылдап ҡуя …… .

9-сы бирем. «Ребус»

-Яуабын дөрөҫ тапһағыҙ, башҡорт халыҡ мәҡәлен уҡырһығыҙ.

10-сы бирем. «Метаграммалар»

-Йәшерелгән һүҙ эсендәге бер хәрефте алыштырып,яңы һүҙ

Сығарыла торған йомаҡтар метаграммалар тип атала.

(Метаграммалар әйтеү)

Һүҙ жюриға бирелә.

— Ошоноң менән беҙҙең «Тел бәйгеһе» уйыны тамам. Рәхмәт

иғтибарығыҙға.

Еңеүселәрҙе бүләкләү.

“Тел бәйгеһе” уйын-ярыш.

Төҙөнө: башҡорт теле һәм әҙәбиәте

Уҡытыусыһы Ғилметдинова Л.Н.

БАШҠОРТОСТАН РЕСПУБЛИКАҺЫ МӘҒАРИФ МИНИСТРЛЫҒЫ

СИБАЙ ҠАЛАҺЫ ҠАЛА ОКРУГЫ МӘҒАРИФ БҮЛЕГЕ

“1 — СЕ УРТА ДӨЙӨМ БЕЛЕМ БИРЕҮ МӘКТӘБЕ ”

МУНИЦИПАЛЬ ДӨЙӨМ БЕЛЕМ БИРЕҮ УЧРЕЖДЕНИЕҺЫ

21 февраль―— Халыҡ— ара туған тел көнөнә

арналған әҙәби кисә

“Туған телемде яратам”

БАШҠОРТ ТЕЛЕ ҺӘМ ӘҘӘБИӘТЕ УҠЫТЫУСЫҺЫ

НАСЫРОВА

ИЛҮЗӘ БАЯЗИТ ҠЫҘЫ

СИБАЙ—2013

“Ерҙә һәр тел – ғүмер буйы йыйған

Бөйөк хазинаһы халыҡтың”

М.Ямалетдинов.

Маҡсат:

1.Халыҡ — ара туған тел көнө тураһында мәғлүмәт биреү;

2.Туған тел, туған телде һаҡлау тураһында фекер алышыу;

3.Йәш быуында илһөйәрлек, телһөйәрлек тойғолары тәрбиәләү.

Йыһазландырыу:

❖ Сәхнә биҙәлеше:

Башҡортостандың картаhы, тәбиғәт күренештәре hүрәттәре;

❖ Фойе биҙәлеше:яңы сыҡҡан китаптар күргәҙмәhе;

Стенд: “Туған тел – халҡыбыҙҙың беҙгә аманат иткән теләге”

Ғ.Хөсәйенов

(Сәхнә артында ҡурай моңо яңғырай.)

1-се алып барыусы:

Әсәм теле миңә — сәсән теле,

Унан башҡа минең халҡым юҡ,

Йөрәгендә халҡы булмағандың

Кеше булырға ла хаҡы юҡ!

2-се алып барыусы:

Туған тел — белем асҡысым,

Киң юлдар астың миңә.

Тыуған ил, туған тел бирҙең,

Рәхмәт әйтәмен hиңә.

Китапханасы һүҙе:

Һәр халыҡтың тыуып үҫкән ере, иле булған кеүек,ғәзиз хазинаhы — әсә теле

бар. Был хаҡта халыҡта «Иле—юҡтың көнө юҡ, теле юҡтың йүне юҡ» тип әйтелә.

ЮНЕСКО тәҡдиме менән 1999 йылдан алып 21 февраль – Халыҡ — ара туған телдәр

көнө тип иғлан ителгән.

Туғaн тел… Кеше тәү мәртәбә ошо телдә — «әсәй», «атай»hүҙҙәрен әйтә. Ошо

тел ярҙамында үҙенең тирә—яғындағы төрлө төшөнсәләр, атамалар менән таныша,

кешеләр менән аралаша. Әхлаҡ төшөнсәләрен әсә телендә аңына hеңдерә,

күңеленә һала. Туған теле арҡаһында ул үҙ халҡының күңел хазинаһын – илаһи

йырҙарын, мөғжизәле әкиәттәрен, тәрән аҡыллы мәҡәл—әйтемдәрен, серле

йомаҡтарын белеү бәхетенә ирешә.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Р. Ниғмәти үҙенең бала сағы хаҡында бына

нимә тип яҙған:

«Минең атайымдың эсе тулы

хазина булып сыҡты: ул бик күп әкиәт белә

ине. Йәйге кистәрҙә — өй эргәhендә, ҡышҡы кистәрҙә — урындыҡҡа теҙелеп, беҙ

атайымдың бер ваҡытта ла туйҙырмай торған әкиәттәрен сәғәттәр буйы тыңлай

торғайныҡ».

«Халыҡтың телендә уның бар тарихы сағыла,» — тип әйткән рус филологы,

академик Федор Буслаев. Туған тел кешегә үҙ языусыларының әҫәрҙәрен еткерә,

композиторзарының операларын ишеттерә. Туған тел кешенең белемле, аҡыллы,

йыйнаҡ фекерле, тотанаҡлы, ғилем донъяhына ынтылыусан итеп тәрбиәләй.

Кешенең үҙ иленең патриоты, үҙ халҡының традицияларына тоғро булыуы ла

туған телгә бәйләнгән. Туған телендә иркен hөйләшә белеү үҙ аллы фекерләргә

генә түгел, юғары культураға ла эйә булырға ярҙам итә.

Донъяла хәзер 3 меңгә яҡын тел барлығы билдәле. Тимәк, кешеләр 3

мең төрлө телдә hөйләшә, аралаша. Ошо телдәрҙә hөйләшкән халыҡтарҙың hаны

ла бик төрлө. Әйтәйек, ҡытай, hинд, инглиз, рус, япон телдәрендә йөҙәр миллион

кеше hөйләшә. Шул уҡ ваҡытта беҙҙең илдә йәшәгән ненец, эскимос hәм башҡа

халыҡтарҙың hаны бер нисә мең генә. Беҙҙең өсөн, башҡорттар өсөн, башҡорт теле

туған тел hанала. Был телдә бөгөн миллиондан артыҡ кеше hөйләшә.

Хәҙерге башҡорт теле — hәp яҡлап үҫешкән телдәрҙең береhе. Туған

телдә халыҡтың тормошо hәм уның Тыуған илгә булған ҡайнар мөхәббәте сағыла.

Үҙешмәкәр композитор М.Сәлимовтың Р.Шәкүр һүҙҙәренә яҙылған «Ерем, илем,

телем» йыры

1-се алып барыусы:

Башҡорт халҡы матур ғүмер итә

Ағиҙелдә, Тыуған илендә.

Һайрашып ул тарих күкрәгенән

Урғып сыҡҡан туған телендә.

Башҡорт теле күркәм –

Һаҡмарҙарҙа

Көлөмһөрәп атҡан таң һымаҡ,

Башҡорт теле ғорур –

Ҡаялары

Күккә ашҡан Уралтау һымаҡ.

2-се алып барыусы:

Ҡурайҙарҙан моң һәм аһәң алған,

Ҡанат алған шоңҡар ҡоштан ул.

Салауаттың талмаҫ толпарында

Ирек даулап алға осҡан ул !..

Ағиҙелдең ҡыйғыр бөркөттәрен

Fорурлығы иткән Кутузов…

Башҡорт теле күргән Париждарҙы,

Походтарҙа оҙон юл уҙып…

1-се алып барыусы:

Ыласын ҡошмо әллә туған телем —

Урал ҡаяларын төйәк иткән?

Ҡарурманмы әллә туған телем —

Ел ҡағылған hайын сыңлап киткән?

2-се алып барыусы:

Минең телем – тыуған ерем,

Әсәм тауышы,

Халҡымдың бай хазинаhы —

Таҙа намыҫы!

Б. Бикбайҙың «Туған тел» шиғыры. (уҡыусы һөйләй)

1-се алып барыусы:

Ике башҡорт hөйләй башҡа телдә,

Миңә генә, бәлки, сәйерҙер.

Әсәм теле — иң ҡәҙерле телдер,

Иң ғәзизе — тыуған был ерҙер…

Һандуғастар матур hары талда,

Сәскә гүзәл тыуған ерендә.

Ниндәй сәйер булыр ине донъя

Һандуғастар

Йыр йырлаhа кәкүк телендә…

2-се алып барыусы:

Эй, туған

тел! Ниндәй ҡөҙрәтлеheң hин! Гүзәлhең, күркәмhең, йыйнаҡһың, hин

байhың, ҡеүәтлеhең, мәргәнhең! Шуға ла халыҡ ил ағаhы булған сәсәндәрҙең

ялҡынлы тапҡыр hүҙен яу ҡыйыр булат ҡылыс үткерлеге менән сағыштырған да

инде.

Китапханасы: Ә хәҙер тел тураhында мәҡәлдәр hәм әйтемдәрҙе иҫкә төшөрәйек.

Аҡыл — ҡаҙна, күңел — йоҙаҡ, тел — асҡыс.

Тел — күңел көзгөhө.

Телдәр белгән — илдәр белгән.

Тура юлды тел табыр.

Туған тел — халыҡ теле.

Бер ауыҙға — ике тел һыя.

Теле барҙың — юлы бар.

Иле барҙың — теле бар.

Тел ҡылыстан да үткер.

1-се алып барыусы:

Яҙмышыбыҙ –тел яҙмышы,

Беләм уның хаҡында:

Әгәр телем йәшәй икән,

Йәшәйәсәк халҡым да.

(И.Кинйәбулатов)

2-се алып барыусы:

Әйҙә юлдар алыҫ алып китһен,

Мин барыбер тыуған илемдә.

Тыуған илгә булған һөйөүемде

Әйтермен тик туған телемдә.

(Р.Назаров)

1-се алып барыусы:

Үҙ әсә телем – минең өсөн матур, иң тәмле тел,

Үҙ телем – үҙ байлығым булғаны өсөн ярата күңел.

Һүҙ китапханасыға бирелә. Ул балалар өсөн башҡорт телендә сыҡҡан әҫәрҙәргә

күҙәтеү яһай.

1-се алып барыусы:

Донъяла киңлек етерлек.

Ер йөҙө бай һәм бөйөк.

Туған телде өйрәнәбеҙ

Беҙ шулай күңел биреп.

2- се алып барыусы:

Ҡылды ҡырҡҡа ярған сәсән теле

Туя алмаҫ һине маҡтауҙан.

                       Сценарий

      «Халыкара туган тел көне»  

                        Татар теле һәм әдәбияты укытучысы            

                                             Тумакова Илһамия Абзалтдин кызы                  

                                                            әзерләде  

                                                 2016 ел                              

                    Сценарий: “Халыкара туган тел көне”

Максат: Туган як, татар теле, татар халкының көнкүреше турында белемнәрен ныгыту; милләтебез, туган телебез – татар теле белән горурлану хисләре, әдәплелек тәрбияләү.

Алдан әзерлек: балалар белән туган як, туган тел турында әңгәмә үткәрү; шигырьләр, милли уеннар өйрәнү, халкыбызның элекке яшәеше турында сөйләшү, Г.Тукай, аның иҗаты турында белемнәрен ныгыту, читек бизәү.

         1 алып баручы: Хәерле көн, дуслар, балалар, кунаклар!

И, туган тел, и, матур тел,

Әткәм-әнкәмнең теле.

Дөньяда күп нәрсә белдем

Син туган тел аркылы.

Туган тел! Һәркем өчен дә газиз сүз бу. Чөнки иң кадерле, берни белән дә алыштырып булмый торган “әти”, “әни”, “әби”, “бабай” сүзләрен туган телдә әйтәбез. Безнең туган телебез-татар теле зур тарихлы, бай, җырлы-моңлы тел.

2 алып баручы: Добрый день, друзья, дети, гости!

О язык мой, мы навечно

Неразлучные друзья

С детства стало мне понятно

Радость и печаль моя.

Дети, не зря мы сегодняшний праздник начали со стихотворения Габдуллы Тукая “Родная речь”. Ведь мы отмечаем праздник “День родного языка”. У человека в семье близкие и родные люди-это его родители. Значит и язык, на котором они говорят, называется родным.

Каждый народ-это своя неповторимая культура, история, образ жизни, традиции, и, конечно же, язык. Язык нам дорог как родная мать, наши предки назвали его родной язык. Ведь только тот человек способен учить другие языки, кто знает в совершенстве свой родной язык, читает и интересуется культурой своего народа, любит и гордится своим родным языком.

1алып баручы: Әйе, балалар, без бүген бик зур бәйрәмгә, халыкара туган тел көненә җыелдык. Безнең туган телебез – татар теле. Без туган телебезне зурлап татар телендә шигырьләр сөйләрбез, җырлар җырларбыз, татар халык уеннары уйнарбыз.

2 алып баручы: Сегодня мы собрались, чтобы отметить “Международный день родного языка”. Этот день был утвержден на Генеральной конференции ЮНЕСКО  и установлен День празднования 21 февраля. На земном шаре существует около шести тысяч языков. Среди них татарский язык и русский  язык считаются одним из богатых и красивых языков. И наш город и наш детский сад иногонационален. Наш детский сад посещают дети разных национальностей: татары, русские, башкиры, чуваши, ураинцы, марийцы, турки и другие национальности. В нашем детском саду дети учатся говорить на двух государственных языках. И знание мастерства своеого языка покажут они сегодня.

1 бала:  Халкым теле миңа – хаклык теле.

Аннан башка минем телем юк.

Илен сөймәс кенә телен сөймәс,

Иле юкның гына теле юк.

 2 бала:  Язык ты русский изучи, друг юный мой!

Тебе и мне он близок и родной.

В нем столько музыки и столько красоты!

Всем сердцем, всей душой его полюбишь ты!

Мы братским языком его зовем-

Так много теплоты сердечной в нем!

3 бала: Дөньяда иң-иң матур ил

Ул минем Туган илем.

Дөньяда иң-иң матур тел

Ул минем туган телем.

“Балам!” –диеп, туган телдә

Эндәшә миңа әткәм.

“Әнием!” – диеп, әниемә

Мин туган телдә әйтәм.

4 бала: Мне, нерусскому, близок и дорог.

Замечательный русский язык.

Я постиг его строй в разговорах

И к нему, как к родному, привык.

Мне открыла сокровища мира,

Все, что буду я вечно беречь,

Вдохновенная русская лира,

Многозвучная русская речь.

1 алып баручы: Әйе, “әни, диеп безнең телебез ачылган

“Әни”, диеп яшибез җирдә.

Бишек җырлары җырлаган

Әниебез бит безгә.

“Бишек җыры” җырлана.

 5 бала: Туган телемдә сөйләшеп

Яшим мин Туган илдә.

“Туган ил” дигән сүзне

Әйтәм мин туган телдә.

Иң изге хисләремне мин

Туган телдә аңлатам.

Шуңа күрә туган телне

Хөрмәтлим мин, яратам. 

6 бала: Уму и сердцу язык твой проводник,

Без него ты попадешь в тупик.

Язык твой – жизнь твоя, твои мечты,

Ты без него уже не ты.

Стук в дверь, заходит «НЕЗНАЙКА».

Незнайка: Здравствуйте, ребята, что это за праздник?

Ребенок: Международный день родного языка.

Незнайка: А что это за день? Я не знаю никакие языки.

1 алып баручы: Не расстраивайся, Незнайка. Дети тебя сейчас научат, они знаю много языков. Дети, скажите, как по-татарски «Доброе утро?»

Дети: Хәерле иртә!

2 алып баручы: Как по-английски “Доброе утро?”

Дети: Good mooning!

1 алып баручы: Как по- немецки “Доброе утро?”

Дети: Гутен морген!

2 алып баручы: Как по-чувашски “Доброе утро?”

Дети: Ыра Ир пулдар!

Незнайка: Какие вы оказывается умные, знаете много языков. И я хочу остаться у вас. Можно?

 Язнаю татарскую песню “Мин яратам сине Татарстан” . Давайте вместе споем.

1алып баручы: Татарский язык и русский язык, язык Тукая, язык Пушкина-это языки братья. Мы умеем петь, играть, общаться на этих языках. И у нас у всех есть родная страна.

2алып баручы: Туган җирем-Идел буе,

Һәр телнең бар туган иле.

Туган җирем кебек назлы,

Җырдай моңлы татар теле.

7бала: Татар теле минем туган телем

Сөйләшүе рәхәт ул телдә.

Шул тел белән көйлим…

Шул тел белән сөйлим

Милләттәшем булган һәркемгә.

Татар теле минем туган телем,

Бәхетем ул, сүнмәс шатлыгым.

Шул тел белән уйлыйм,

Шул тел белән җырлыйм

Тоям аның һәрчак сафлыгын.

Татар теле минем туган телем

Саклый аны батыр милләтем.

Әби-бабай теле, атам-анам теле,

Күңелем тулы аңа хөрмәтем.

8бала: Мы в любимом Татарстане

Дружно, весело живем.

По-татарски и по-русски

Мы танцуем и поем.

Веселиться вместе с нами

Всех друзей к себе зовем.

Русский народный танец

1 алып баручы: Халкыбыз элек–электән тапкыр, зирәк булган. Тел турында мәкальләр, әйтемнәр, табышмаклар, мәзәкләр уйлап чыгарган.

2 алып баручы: Телебез турында бик күп мәкальләр бар. Хәзер сезнең белән бер уен уйнап алабыз.    

Уен “Мәкальләр чылбыры”

Балалар, кулга кул тотынышып, түгәрәккә басалар. Бер-берсенә туп биреп, мәкаль әйтешәләр. Бер бала мәкальне башлый, икенчесе дәвам итә.

1. Иң татлы тел –   (туган тел, анам сөйләп торган тел.)
2. Язык-(душа народа.)
3. Сөйдергән дә тел,   (биздергән дә тел.)
4. Язык (до Киева доведет.)
5. Теле барның  (юлы бар.)
6. Не спеши языком, (торопись делом.)
7. Телләр белгән —   ( илләр белгән.)
8. Слово не воробей, (вылетит не поймаешь.)
9. Кем эшләми,  (шул ашамый)
10. Язык – (ключ к знанию.)
11.  Бәхетле баланың (теле татлы.)

1алып баручы: Балалар, бу мәкальләрдәге хикмәтле сүзләр безнең йөрәгебездә саклансын!

9 бала: Татарча да яхшы бел,

Русча да яхшы бел.

Икесе дә безнең өчен

Иң кадерле тел.

10бала: И родной тел, и красивый,

Мамам-папамның теле.

Мог я узнать күп нәрсәне

Син родной тел аркылы.

Бу языкта коляскада

Мамам сказку көйләгән

А затем төннәр буе

Бабуля рассказ сөйләгән.

А потом, ни сәбәптәндер,

Өйрәткәннәр рус язык.

Якобы, тик шушы телдә

Алам духовный азык.

Татар халык уены “Түбәтәй”

(Түбәтәй тукталган кеше табышмакка җавап таба)

Табышмаклар :

1. Сөяге юк, теше юк, Сөйләмәгән сүзе юк. (Тел)
2. Всегда во рту, а не проглотишь. (Язык.)
3. Ул өстенә җәй дә, кыш та энәле күлмәк кия. Шулай да аны әнкәсе, йомшагым диеп сөя (Керпе)
4. Мокрый теленок, за оградой лежит. (Язык.)
5. Бик күп телләрне белсә дә, сөйләшми бер телдә дә.

Өйрәним, дисәң, өйрәтә, карышмый беркемгә дә. (Китап.)

1. Русской речи государь, по прозванию… (словарь.)
2. Теле юк, үзе аңлата. (Китап.)

11 бала: Туган ил ул-алтын арышлар,

Туган ил ул-зифа камышлар.

Туган ил ул-иркен болыннар,

Болыннарда нәни колыннар.

12 бала: Пусть мир торжествует на свете!

И дружат народы Земли!

Пусть радуются все дети,

Пусть в счастье живут они!

13 бала: Туган тел – иң татлы тел,

Туган тел – иң тәмле тел.

Тәмле дип, телең йотма,

Туган телне онытма!

2алып баручы:  Әйе, балалар, үз туган телеңне онытырга ярамый.

14 бала: Әле укый белмәсәк тә,

“Туган тел”не җырлыйбыз.

Бу-Тукай абый бүләге,

Иң гүзәл бу җыр, дибез.

1алып баручы: наш сегодняшний праздник начали со стихотворения Габдуллы Тукая, заканчивать его хотим тоже с его же словами и песней написанной на его слова.

“… С народом россии мы песню певали,

Есть общее в нашем быту и морали…

Вовеки нельзя нашу дружбу разбить

Нанизаны мы на единую нить”.

2алып баручы: Без-татарлар!

Шушы исем белән

Җирдә яшәү –үзе бер бәхет.

Без татарлар!

Яшибез без җирдә

Бар халыклар белән гөрләшеп.

Без татарлар!

Татар исемен без

Горур йөртә торган бер халык.

Без татарлар!

Шулай диеп белә

Безне бөтен дөнья, бар халык.

Җыр “Туган тел”