Туган якка багышланган сценарий

Мин татарча сөйләшәм    2012 ел  

Татарстан туган ягым

   Әвәлге гадәт буенча

   Борылдым сиңа тагын

   Исәнме, җанга газиз җир

   Илһамым, туган ягым.

Исәнмесез кадерле кунаклар. Менә без дә сезнең янга     !!!!!! авылыннан кайнар сәламнәр алып килдек.

    Эх туган як , бар бер хикмәт-серең!

    Гомер узган саен тартасың

    Әллә нәрсә булды сиңа хәзер

    Бөтенләйгә килә кайтасым…

Чирәмеңә ятсам-чирем китә,

Кычытканың чакса көч алам.

Кырларыңа чәчеп җыр-моңнарын

Кайтып бара сиңа үз балаң.

ҖЫР: Татар халык уен җыры

Матур уен.

Сез уртада, без кырында

Әйләнәбез түгәрәк.

Уеныбыз булсын матур.

Күңел ачыйк бергәләп.

Туган җирем. Сөям сине шашып,

Синсез гүя яшәү юк миңа.

Каеннарың шавы тынгы бирми,

Күңелләрем сиңа ашкына.

Гүзәл  табигатем , синең алда  

Бурычлы дип сизәм үземне.

Син булмасаң, ятим  кебек  калам

Кайтыр юлга төбәп күземне.

Әйдәгез кызлар җырлап-биеп алабыз

Эх, зилем-зиләле

1.Җитәкләшеп, тезелешеп,           2.Кояшлы матур аланда

Без урманга барабыз.                    Гөлләр чәчәк аталар

Урманда яшел аламда                   Тирә-юньгә ямь, матурлык.

Җырлап-биеп алабыз                    Хуш исләр тараталар.

Кушымта:

Эх, зилем-зиләле,                           Эх, зилем-зиләле,

Сандугачым кил әле.                     Сандугачым кил әле.

Кил әле, дустым, кил әле               Шушы матур аланда

Бергә әйләник әле                          Икәү әйләник әле.

• Әйдәгез мәкаль  әйтеш уйныйбыз.

• Әйдәгез .
• Атаң да җир    /   анаң да җир
• Таянма билеңә    таян илеңә
• Бердә түгел  /илдә көч
• Җир тартмаса / су тарта

Ә хәзер әйдәгез шигырь әйтешле уйныйбыз.

Мин сөйлим.

Кояш,кояш,                            -Әйе ,- беләм,

Син биектә,                             Мин әйтәм, тыңлап кара :  

Бар дөньяны күрәсең.             Иң матур җир-

Әйтче,Иң матур җир кайда,     Туган җир ул,  

Син бит инде  беләсең.            Онытма моны, бала.

 Ә хәзер мин сөйлим.

Туган ил ул — алтын арышлар,

Туган ил ул – зифа камышлар,

Туган ил ул- иркен болыннар,

Болыннарда-нәни колыннар.

Туган ил ул – зәңгәр диңгезләр,

Туган туфрак,үсән нигезләр.

Туган илдә барыбыз бертуган,

Бик кадерле безгә ул шуңа.

Туган ил ул була бер генә,

Туган илнең кадрен бел генә.

Туган җирем – күңел бишегем син,

Әле дә  булса синдә тирбәләм.

Талгын гына искән җилләрең дә

Сыйпап китә минем иңнәрдән.

Син бирәсең яшәү көче миңа

Киләчәккә өмет, ышаныч.

Тормыш юлын үткән чакларда да

Үз балаңа һәрчак таяныч.

ҖЫР:    Мин яратам сине Татарстан.

Тормыш  ыгы-зыгысыннан  туктап,

Мәшәкатьләреңнән бераз арын да,

Әй, туганым, үткәнеңә кара

Анда синең нәселең башлана.

     Ерак бабайлардан аваз килә

     “Тамырыңны өйрән, и бала!

      Оныта күрмә нинди җепләр белән

      Кеше заты җирдә саклана”.

Сезнең алда чыгыш ясадалар:

Рәхмәт сиңа җылы кояш,

 Якты нурлар сибәсең.

    Рәхмәт сиңа ,кара туфрак,

    Безгә байлык бирәсең.

Рәхмәт сезгә, әти-әни,

Иркәлисз,сөясез.

   Рәхмәт сезгә, дусларыбыз,

   Хөрмәт итеп килгәнсез.

Игътибарыгыз   өчен   зур  рәхмәт.

Чыгыш ясаучы укучылар:

Татар теле укытучысы:

                                                                                             
                                                                                                      Туган  
ягым—яшел  
бишек                                                                                     
(Әдәби-музыкаль кичә)

Зал бәйрәмчә бизәлгән.Стенада
кәгазьдән  ясалган кош рәсемнәре  беркетелә.Кошлар турында китаплар,
кагыйдәләр  язылган плакат куела.”Туган  ягым-яшел бишек”

Балалар,без
бүген кошлар турында,туган илебез турында,                  Габдулла Тукай
турында бик күп яңалыклар белеп китәрбез.                       Сезгә
шигырьләр,җырлар,биюләр бүләк итәрбез

Сәяхәтебезне   башлыйбыз

“Сәяхәтче җыры” башкарыла   (1куплет)

1.Таныш түгел юллар буйлап
Мин озак йөрдем.
Туган ягым күренерме  дип,
Тауларга мендем.
И гүзәл туган ягым,
Куш-та:И ямьле туган ягым,
Тау  башында бакча  булып,
Төшемә   кердең.
2.Туган   яктан   ерак   китеп,
Диңгезләр   кичтем.
Сагыш  дигән  тирән   күлнең
Суларын   эчтем.
Куш-та:И гүзәл   туган    ягым,
И   ямьле   туган   ягым,
Тальян  гармун моңы  булып,
Җырыма   күчтең.

3.Туган   яктан   еракта да

Дуслар    очраттым.

Ләкин   яшьлек  дустым калган
Илемә    кайттым.
Куш-та: И гүзәл  туган   ягым,
И ямьле   туган   ягым,
Бәхетемне   читтән   түгел,
Мин   синдә    таптым!..

1.    
Алып баручы:Һәр
көн саен хәерле көн телим,

                                    
Аяз көннәр телим
илемә                                                                                 

                          
          Биек   күкләр телим бөркетләргә                                      

                          
          Һәм иминлек  телим илемә.

Хәерле
көн димен һәр бөркеткә

Кояшлы
көн телим гөлләргә

Сөйкемлелек
телим яшь кызларга

Һәм сабырлык телим 
һәркем                                                                   2.Алып
баручы:Юлчыларга хәерле юл телим,

                          Чәчәкләргә карап елмаям

                           Һәрбер  кеше якын кардәш
сыман,

                           Үз балам күк тоела һәр бала

Шуңа күрә хәерле көн телим

Таңнар туган саен җиремә

Аяз көннәр телим һәммәгезгә

Һәм иминлек телим илемә

“Сыерчык” җыры башкарыла                                                                                     

      Өй түрендә
бакчада  Тал чыбык куначада                                                          

      Сыерчык канат кага-Яз килүгә шатлана                                                       

      Җилкенә ул талпына шатланып сайрап
куя:                                                                                                          

      Ак каенның  башында бик матур оя
кора.                                                           

      Кем  ясаган ояны-сыерчык белә аны.

      Чүт-чүт итеп сайравы  аның оя сайлавы                                                                            
                         

1.Алып баручы:Тиздән  күчмә   кошлар  туган ягыбызга очып кайтырлар.Шатланып
сайрарлар,сызгырырлар,күңелле җырлар җырларлар,оя ясап бала чыгарырлар.Иң элек
кара каргалар,алардан соң тургайлар,сыерчыклар кайтыр.   Болар-язның  беренче
хәберчеләре.Рәхим    итегез,кошкайлар. Исәнмесез,хуш  киләсез!                          (кош 
рәсеме ясалган ……..киеп,укучылар керә)

Кара каргалар
килде,                                                                               
Түбәдән тамчы тама.                                                                                     Көндез
көн җылы
була,                                                                               
Суына кичкә таба

Тамчылар  биш тып-та тып

Тамчылар  сикерәләр

Аларны булмый туктатып

Алар яз китерәләр Фларис

   
«Кук сирень” җыры башкара Әлфия                                           

          Зур  бер бүләк  алган   сыман,                                                                             

          Чын  күңелдән    куандым:                                                                                        

          Сыерчык килде, сыерчык,—

          Сагынып көткән  кунагым.
Азалия.                                                      

                                Үзенчә җыр чыгарырга                                                     

                            Сыерчык вакыт
тапмый                                                                      

                                 Эштән
  бушаган   арада                                                                 

                                  Башка   кош  җырын  ятлый.  Арсен                            

          Гөрләвекләр 
агалар  күктән кояш
елмая                                                                                                                                                  

         
Каңгылдашып  торналар тезелеп үтте
бая                                                                                                                                                                

         
Инешләрдә  коена каңгылдаша
үрдәк-каз                                                                                            
                                        

         
Җирне яшәртеп безгә гөлләр алып килә язДиана,                                                                                    

Яз килде, кояш көлде,                                                                                    Дөньяга
нур бөркелде.                                                                                     Уянды
бар агачлар,                                                                              
 Куанды алмагачлар.Артём

               Яз
килде кояш
көлде                                                                

               Дөньяга
нур бөркелде                                                       

              
Уянды бар агачлар  куанды алмагачлар.Ильвина

Бөре чуклары
белән                                                                                  
                      Сыерчыклары
белән                                                                                   
     Яз килә,яз
килә                                                                                         
Яз ишекләрдән керә,                                                                                           Яз
тәрәзәдән
керә                                                                                                          
Кар суында йөгерә                                                                                              Яз
күкри,тетри
һава                                                                                                
Яз кошлар белән
кайта                                                                          
        Яз һәркем яратаАлёша

Диляра  башкаруында җыр“Гашыйк итеп сакла син”

    Оскар
Усманов көе,Ләйлә Дәүләтова суз.

Һәр яңа көн туган саен,

Яратасыңмы,дисең.

Әйтерсең лә сине генә

Сөюемне белмисең.

Кушымта:

Ходай биргән мәхәббәтне

Чит-ятлардан якла син.

Гашыйк итә алдың мине,

Гашыйк итеп сакла син!

Гел «яратам» диеп торгач,

Тәме бетә бит аның.

Мәхәббәтне күңел белән

Тоярга өйрән, җаным.

Кушымта.

Исеңдә калдыр, кадерлем,

Кабатламам яңадан:

Бөтен җаным-тәнем белән

Сине бик-бик яратам.

Ерак-ераклардан канат
кагып                                                                     Диңгезләрне
кичеп,арып
талып,                                                                    Туган
җиребезне сагынып кайттым                                                                                Җылы
яктан сәләм алып
кайттым                                                                Ә
үзегез  ничек
кышладыгыз?                                                            Салкын  булмадымы
кышларыгыз?Диана

2.Алып баручы:Сыерчык 40 км(сәг тизлек белән
оча).                      Биш йомырка салып бала чыгара.Бер сыерчыкның 
гаиләсе                  1 көн эчендә  2000 әкәм-төкәм,зарарлы бөҗәкләр
ашый.                         Җәй буена аларның 1 гаиләсе 100.000 корткычны юк
итә

Җыр
башкарыла:”Яз җитә”1 куплет                                                                  
1.Кояш көлеп карый безгә,
Күзләр чагыла,
Елгалардан бозлар ага
Диңгез ягына.
Куш-та:Яз, яз, яз җитә,
Тәрәзәне ачтылар,
Тып, тып, тып итә
              Эре-эре тамчылар.
2.Агачка кунып чыпчыклар
Чыелдашалар,
Яшькелт-кара сыерчыклар
Әй җырлашалар.
Куш-та.                                                                                                                
3.Тиздән шаулап яфрак ярыр
Озын ак каен,
Ал чәчәкләр алып килер
Безгә май ае.
Куш-та.                                                                                                                
      

      
Елгада бозлар  кузгалды…Елмая,көлә  кояш.                                                     Урамнар 
буйлап атлады ямьле
яз.                                                            Килгән кошларны
күрергә Гаяз ашыкты иртән:                                          Сыерчык
кунган түбәгә,кайчан ул килеп җиткән?                                   Сузып
сузып карый кошчык  канатын кага-кага.                                 Яратам 
җырыңны-диеп эндәште Гаяз аңа.                                   
Ышанмыйм,-диде сыерчык,-күңелем минем тоя:                                Яраткан
булсаң җырымны,син куяр идең оя. Кирилл

Килдек,килдек,очып
ерак җирдән.                                                  Курыкмыйча
ачы,салкын
җилдән.                                                                 Яз
хәбәрен  сезгә китердек
без                                                             Хәзер  менә оя
ясап,тизрәк.                                                                             
Бала-чага үрчетергә кирәкАлёша

Татар
халык биюе 8 че сыйныф укучылары

1.Алып
баручы:Карлыгачлар килсә-яз җитте,дигән
сүз.Димәк,тиздән кырларда,бакчаларда кызу эш башланачак. Безнең якларда
карлыгачның өч төре киң таралган:авыл,шәһәр яр карлыгачы.Карлыгач сәгатенә
100км тизлек белән оча.Бер  карлыгач бер тәүлек эчендә    10 ар мең чебен-черки
ашый.   Алар,балчыкны йомшартып,түгәрәк оя ясыйлар,ул оя берничә  ел буена
саклана.Карлыгачлар июнь башында 4-6 йомырка  салалар

“Карлыгач”
шигыре укыла Гөлназ                                                                
Күптән түгел безнең тәрәзә
капкачын.                                                            Оя итте
минем сөйгән карлыгачым.                                                      
Ул көне буе авызы белән балчык
ташый,                                                          Балчык белән
матур итеп  оя
ясый.                                                                Күп
эшләде,иренмичә бара-бара.                                                                  Чыгарды
ул матур-матур балаларда.                                            Ачыксалар
карлыгачның  балалары.                                                       
Чебен-черки тотып кайта аналары

“Әйдәгез   дуслар жырлык бергә”
җыры башкарыла1куплет

1.Килдек
дуслар идел дингез кичеп

Сезне
сагынып   кошлар кебек  кочып

кош
канатлары түгел иңемдә

Куш-та:Әйдәгез
  дуслар жырлыйк бергэ

иң
  матур җырларны сайлап кына

иң
матур    җырланы сайлап кына

яшик  
бу дөньяда  сайрап   кына.

2.
Буләк итеп   чәчәклэр    өзмәдем

сезгә
мин иң матур  җыр    эзләдем

матур 
җыр  таптым  туган   телемнән

моңлы
көй оттым   тургай    теленнән.

Төп
нигезем минем , Татарстан,

             Синең язмыш- безнең гомерләр.

             Төп нигезем, аерма син мине

             Әткәм- әнкәм биргән телемнән.Кирилл

Туган җирем минем
Татарстан.                                                                           Үз
иркендә мәңге шат
яшә                                                                              
Кошларың да синең “гөлем
диеп                                                                 Саф
татарча миңа эндәшә                                                                                                Гүзәл
җирне мактап
……..                                                                                           Көмеш
сулы,тәмле телле була,                                                            Чишмәләрнең
суын эчкәннәр                                                                                     
Дус яшәргә кирәк җир йөзендә.                                                                                              Дуслык
кирәк һәрбер кешегә.                                                                            
Дуслык булса,яшәү дә
күңелле.                                                                           Уңай
булса һәрбер эшеңдә                                                                                          Бөтенебезгә
дә дуслар кирәк.                                                                            Дустан
башка булмый
яшәргә.                                                                 Шуңа
күрә дөнья буйлап 
кирәк.                                                              Дуслык
орлыкларын чәчәргә Гөлназ

“Мин
яратам сине Татарстан” җыры башкарыла                                                               
(1 слайд чыга”Туган җирем Татарстан”)

1.Мин
яратам сине, Татарстан,

Ал
таңнарың өчен яратам,

Күк
күкрәп, яшен яшьнәп яуган

Яңгырларың
өчен яратам.

        
 2.Мин яратам сине, Татарстан,

           
Горур  халкың өчен  яратам,

           
Җан эреткән әнкәм телең өчен,

           
Татар телең  өчен  яратам.

3.Адашторган,
урманнарың  өчен

 
Тугайларың  өчен яратам,

 
Тукайларың, Сәйдәшләрең өчен,

 
Җәлилләрең өчен яратам.

1.Алып баручы:Язның иң матур бер көнендә, карлар эреп,
бозлар агып киткәч, агач һәм куакларда хуш исле бөреләр уянган чагында, 1886
елның 26 апрелендә, Арча төбәге Кушлавыч авылында яраткан шагыйребез Г. Тукай
туган. Безнең бәйрәмебезгә кунакка Г.Тукайның шигырендәге  персонажлар 
килгәннәр әйдәгез әле аларга сүз биреп китик                                                                         
Сценка “Эш беткәч уйнарга ярый”

Автор:

Бик матур бер җәйге көн: өстәл янында бер
Сабый

Ян тәрәзә каршысында иртәге дәрсен карый.

Чын күңел берлән укый ул, кат-кат әйтеп һәр
сүзен;

Бик озак шунда утырды, бер дә алмастан күзен.

Шул чагында бу Сабыйны чакыра тышка Кояш:

Кояш:

«И Сабый,  әйдә тышка, ташла дәрсең, күңлең
ач!

Җитте бит, бик күп тырыштың, торма бер җирдә
һаман;

Чыкчы тышка, нинди якты, нинди шәп уйнар
заман!»

Сабый:

 «Тукта, сабрит, уйнамыйм,  уйнасам, дәрсем
кала.

Автор:

Ул, шулай дип, кимчелек бирми укырга дәртенә,

Бик каты ихлас белән чынлап ябышты дәрсенә.

Өй түрендә шул заман сайрый ботакта Сандугач,

Ул да шул бер сүзне сайрый:

Сандугач:

 «Әйдә тышка, күңлең ач!

Җитте бит, бик күп тырыштың, торма бер җирдә
һаман,

Чыкчы тышка, нинди һәйбәт, нинди шәп уйнар
заман!»

Сабый:

«Юк, сөекле Сандугачым, уйнасам, дәрсем кала.

Туктале, бетсен дәрес, әйтмәсәң дә уйнарым,

Син дә сайрарсың матурлап, мин авазың
тыңларым!»

Автор:

Ул, шулай дип, һич зарар бирми укырга
дәртенә,

Бик каты ихлас белән чынлап кереште дәрсенә.

Шул вакытта өй түрендә бакчада бер Алмагач

Чакыра тышка Сабыйны:

Алмагач:

 «Әйдә тышка, күңлең ач!

Бик күңелсездер сиңа эштә утырмак һәрвакыт,

Әйдә, чык син бакчага, җитте хәзер уйнар
вакыт!»

Сабый:

 «Юк, сөекле Алмагачым, уйнасам, дәрсем кала.

Тукта, сабрит аз гына,   кадерле Алмагач,

Һич уенда юк кызык, дәрсем хәзерләп
куймагач».

Автор:

Күп тә үтми, бу Бала куйды тәмамлап дәрсене,

Куйды бер читкә җыеп дәфтәр, китапны —
барсыны.

Чыкты йөгреп бакчага:

Сабый:

 «Иә, кем чакырды,  мине?

Әйдә, кем уйный? Тәмам иттем хәзер мин
дәрсеми!»

Автор:

Шунда аңгар бик матурлап елмаеп көлде Көяш,

Шунда аңгар кып-кызыл, зур алма бирде
Алмагач;

Шунда аңгар шатланып сайрап җибәрде Сандугач,

Шунда аңгар баш иделәр бакчада һәрбер агач.

2. Алып баручы:Салкын кышлар
үтеп, яз килгәндә,
                             
Җылы яктан кошлар кайтканда.
                             
Туган көнең синең, бөек Тукай,                                                  

                              Тугры халкың итә тантана.
                    
         Туган җирең, халкың турындагы
                             
Шигырьләрең мәңге яшь синең,             

                             
Син үзең дә безнең күңелләрдә
                              Япь-яшь Тукай булып яшисең.
                             
Юк, үлмәдең, Тукай, син мәңге яшь,
                            
 Син мәңгегә безнең арада.
                            
 Мәңге колач, шат шигырьләреңнән
                            
 Туган халкың көдрәт көч ала.

          
Иң матур җир кайда дисез,
           Билгеле Кырлай
җире,
           Барча әкият
геройлары
           Кырлайда туган
инде.
           Су анасы,
шүрәлеләр
           Ел да җыела бире

“Туган телем” җыры башкарыла 1 куплет                                                   
(2 слайд чыга Г.Тукай
шигыре “И туган тел”)

И
туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!

Дөньяда 
күп  нәрсә  
белдем  син  
туган тел аркылы.

Иң 
элек   бу
тел белән   әнкәм   бишектә   
көйләгән,

Аннары     
төннәр буе әбкәм   хикәят   
сөйләгән.

И
туган тел! Һәрвакытта  ярдәмең  
берлән    синең,

Кечкенәдән  
аңлашылган     шатлыгым,
кайгым минем.

И
туган тел! Синдә   булган   иң 
элек   кыйлган
догам:

ярлыкагыл,
дип, үзем  һәм  әткәм-әнкәмне, ходам!

1.Алып баручы:Язлар саен сиңа Илең килә туган
көнеңдә,бетми  торган гомерең, кушкан сыман  синең  бөек кыска гомергә

Төрле-төрлетелдә
сөйләшсәк тә,
Төрле- төрле милләт булсак та.

Тик
бер безнең туган илебез,

Тик
бер безнең туган җиребез.Кирил

                 
Татарстан   минем 
илем                                                                                 
   

                 
Шунда туып үстем  мин                                                          
                      

                 
Бик яратып
мәктәбемдә                                                                                   
   

                 
Татар телен укыйм мин Азалия

Торсак  та без төрле
жирләрдә,                                                                                       Без
яшибез татар
илендә                                                                                             
Сөйләшәбез төрле телләрдә                                                       
                                          Аңлашабыз дуслык телендә.  Марат

“Бәхеттә шатлыкта” җыры
башкарыла

1.Безнен гомер зур бэхет ул                                                    
Кадерләрен  белегез.
Чын  күнелдән  телэкләрне
Бездән  кабул
итегез.

Бэхетт

ә  шатлыкта,
Исэнлектә  саулыкта
Утсен  гомер  юлларыбыз
Тазалыкта, байлыкта.

Салкын к

өндә тик шинмәсен
Устергән голләрегез
Тан  нурыдай  аяз   булсын
Киләсе коннәрегез.

Бэхетт

ә, шатлыкта,
Исәнлектэ саулыкта
Утсен гомер юлларыбыз
Тазалыкта, байлыкта.

Тормыш нурлы, тормыш матур
Якты булсын кунелл

әр.
Жырларбыз да, биербез дэ,
Озын булсын гомерләр.

Бэхетт

ә, шатлыкта,
Исәнлектэ саулыкта
Утсен гомер юлларыбыз
Тазалыкта, байлыкта.

Туган тел – иң татлы тел,

Туган тел – иң тәмле тел.

Тәмле тел дип, телең йотма,

Туган телне онытма. Арсен

Дөньяда
иң матур ил-ул минем туган
илем                                                           Дөньяда иң-матур
тел-ул минем туган
телем                                                               Иң изге
хисләремне мин Туган телдә аңлатам                                                          Шуңа
күрә туган
телне                                                                                                                  
Хөрмәтлим  мин яратам  Ильвина

“Яратыгыз” җыры башкарыла

   
1.Яратырга килдек без бу
җиргә,                                                         Яратмаган йөрәк
яналмый;
Яратмаган йөрәк — йөрәк түгел,
Яналмаган йөрәк кирәк түгел,
—                                                    Яратмыйча безгә ярамый.

 
                 Куш-та:Яратыгыз туган илебезне,
                                 Яратыгыз туган телебезне,
                                Бернигә   дә    карамый, —
                               Мәхәббәтсез   яшәү ярамый!

2.Яратулар булмый җиңел генә —
Күңелләрне   мең кат яралый.
Тик   барыбер   яратырга кирәк,
Сагышларны    таратырга кирәк, —
Яратмыйча безгә ярамый.
      Куш-та:Яратыгыз газиз аналарны,
                       Яратыгыз газиз балаларны,
                     Бернигә дә карамый, —
                    Мәхәббәтсез   яшәү ярамый!

3.Яратмаган   кеше    яратмасын,
Андыйларга   яну   ярамый.
Яратырга    кирәкТаһир    кебек,
Яратырга    кирәк   Зөһрә    кебек, —
Яратмыйча   безгә   ярамый!

Тема: «Татарстан – туган жирем»

Максат: балаларга Татарстан республикасы турында мэгълумат биру.

Бурычлар: 1. Балаларда республикабыз, анын гербы, флагы, гимны турындагы белемнэрен кинэйту, ныгыту.

2. Балаларнын татар телендэ сойлэшу кунекмэлэрен устеру, логик фикерлэу сэлэте усешенэ булышлык иту.

3. Туган илгэ, туган телгэ мэхэббэт, татар миллэтенэ карата горурлык хислэре хэм башка миллэт халкына хормэт тэрбиялэу.

Белем биру олкэлэре: Танып белу, Аралашу, Социальлэштеру, Ижат, Музыка, Физик культура, Куркынычсызлык, Матур эдэбият уку, Сэламэтлек.

Жихазлар: карта, магнитофон, символикалар(герб, флаг), пазл «КамАЗ» машинасы, татар халык ризыклары.

Балалар белэн эзерлек эше: шигырьлэр ятлау, карта белэн танышу, Татарстан республикасы турында энгэмэ.

Сузлек эше: символика, республика, гимн, герб, флаг,КамАЗ, шэхэр.

Шогыль барышы.

Группада «Мин яратам сине, Татарстан» жыры янгырый.

Кереш олеше.

Тэрбияче: Балалар, исэнмесез!

Балалар: Исэнмесез!

Тэрбияче: Хэллэрегез ничек?

Балалар: Кояшлы иртэ кебек.

Тэрбияче: Балалар, Буген безгэ бик куп кунаклар килгэн, эйдэгез, алар белэн исэнлэшэбез.

Балалар: Исэнмесез!

Тэрбияче: Э сез белэсезме, татар халкы нигэ ике кулын сузып исэнлэшэ?

Балалар: Юк.

Тэрбияче: Бу – кулларымда корал юк. Мин – сина дус дигэнне анлата. Балалар, эйдэгез сез дэ бер берегез белэн исэнлэшегез.

Балалар ике кулларын сузып исэнлэшэлэр.

Топ олеш.

Тэрбияче: Без кунакларны яшэгэн жиребез, сойлэшкэн телебез белэн таныштырырбыз, бергэлэп сэяхэт итэрбез. Эйдэгез, кунакларга эзерлэгэн шигырьлэрегезне укып китегез эле.

Илина: Нинди куркэм минем илем,

Кояштай балкып тора.

Урманнары жыр шикелле

Монланып шаулап тора.

Голназ: Идел ярларын нурлар сибеп,

Матур ата бездэ тан.

Тан шикелле якты Туган илем,

Бэхет биргэн жирем – Татарстан!

Тэрбияче: Нэрсэ сон ул Татарстан?

Балалар: Татарстан — ул безнен республикабыз, торган жиребез, торган оебез.

Тэрбияче:Балалар, э без нинди телдэ сойлэшэбез?

Балалар: Татар телендэ.

Тэрбияче: Дорес. Татар теле – безнен туган телебез. Яраткан шагыйребез – Г. Тукай татар теле турында нинди матур шигырь язган?

Нелли: И туган тел, и матур тел!

Эткэм – энкэмнен теле.

Доньяда куп нэрсэ белдем

Син туган тел аркылы.

Тэрбияче: Рэхмэт. Тагын рус, мари, чуваш, башкорт х. б. куп теллэрдэ сойлэшкэнне ишеткэнегез бардыр. Бу халыклар безнен республикада дус яшилэр. Татарстан республикасында татар хэм рус теллэре дэулэт теллэре булып санала. Димэк, сез ике телне белергэ тиеш.

Тэрбияче: Безнен республикабыз бик зур, без аны бер кон эчендэ дэ йореп чыга алмыйбыз. Кем эйтэ ала, Татарстаннын чиклэрен, елгаларын, шэхэрлэрен без кая курэ алабыз?

Балалар:Картадан курэ алабыз.

Тэрбияче:Молодцы. Картада Татарстаннын чиге кызыл тос белэн ясалган.

Тэрбияче: Эйтегез эле, зэнгэр тасма,яшел тос,тугэрэклэр нэрсэне анлата?

Балалар: Зэнгэр тасма – елгаларны, яшел тос – урманнарны, тугэрэклэр — шэхэрлэрне анлата.

Тэрбияче: Башкалабыз ничек атала? Тагын нинди шэхэрлэр белэсез?

Балалар: Башкалабыз – Казан шэхэре.

Балалар: Без – Элмэт, Алабуга, Тубэн Кама, Минзэлэ, Чистай, Богелмэ шэхэрлэрен белэбез.

Тэрбияче: Дорестэн дэ, Татарстанда шундый матур шэхэрлэр бик куп.

Тэрбияче: Балалар, э без нинди шэхэрдэ яшибез?

Балалар: Без Яр Чаллы шэхэрендэ яшибез.

Тэрбияче: Эйе. Сэяхэтебезне Яр Чаллы шэхэреннэн башлыйк. Эйдэгез, кунакларга сойлэгез эле, безнен шэхэребез нинди?

Балалар: Безнен шэхэребез зур, чиста, яшь. Йортлар яна, урамнар кин, чэчэклэр белэн тулган.

Тэрбияче: Эйдэгез эле, Яр Чаллынын матур, танылган урыннарын бергэлэп карыйк.

Яр Чаллы шэхэренен куренекле урыннарын слайдлардан карау.

Тэрбияче: Э хэзер командаларга буленеп, пазл жыеп курсэтегез эле.

Командалар пазллардан КамАЗ машиналарын жыялар.

Тэрбияче: Нэрсэ килеп чыкты?

Балалар: КамАЗ машинасын жыйдык.

Тэрбияче: Дорес. Яр Чаллыда КамАЗ чыгара торган завод бар. Эйдэгез, КамАЗ машинасына утырып, сэяхэтебезне дэвам итик.

Сэяхэт вакытында ял итеп, узебез яраткан татар халык уенын уйнап алыйк эле. «Тубэтэй» уенын уйныйбыз.

Балалар түгәрәк уртасына бер бала сайлап чыгаралар. Үзләре кулга-кул тотынышып, түгәрәк байлап йөриләр. Тэрбияче балалар белэн жырлый:

Туп-туп-тубэтэй,

Тубэтэем укалы,  

Матур, ефэк тубэтэем

Менэ кемдэ туктады.

Тубэтэйкемдэ туктый, шуна берэр жэза бирелэ.
Уен шулай дәвам итә. 

Тэрбияче: Балалар, Татарстаннын узенен гербы, флагы хэм гимны бар. Менэ бу нэрсэ?

Балалар: Бу – герб.

Тэрбияче: Татарстан гербында канатлы ак барс сурэтлэнгэн. Ак барс – республикабызнын кочлелеген, батырлыгын курсэтэ.

Тэрбияче: Эйдэгез гимны тынлап узабыз. Гимны танылган татар композиторы Ростэм Яхин ижат иткэн.

Татарстан гимны янгырый.

Тэрбияче: Дорес. Флаг турында кем шигырь белэ?

Карина: Шундый матур яшел тосе,

Ул кызылы, ул агы.

Жилферди Казан остендэ

Безнен дэулэт флагы.

Тэрбияче: Татарстан флагы нинди тослэрдэн тора? Алар нэрсэне анлаталар?

Балалар: Остэ — яшел, аста – кызыл, э уртада – ак тос сурэтлэнгэн. Яшел тос – табигатьне, яшьлекне, ак тос – чисталыкны, намусны,татулыкны, кызыл тос – кояш тосе, батырлык тосе .

Тэрбияче: Рэхмэт, молодец. Флагыбызнын тослэрен истэ калдыру очен сез аны буярсыз.

Урыннарга утырып остэлдэге флагларны буйылар.

Тэрбияче: Э хэзер авылга кайтып килик. Кемнен эбилэре авылда яши? Алар сезгэ татар халык ризыкларын эзерлилэрдер – чэк – чэк ашаганыгыз бардыр. Эйдэгез, чэк-чэк ясыйк.

Барлык хэрэкэтлэрне куллар белэн ясап курсэтэбез: башта камыр ясыйбыз, аннары уклау белэн жэябез, кечкенэ олешлэргэ булэбез, майга салабыз, оябез. Аннары барлык балалар бергэ оелэлэр, тэрбияче дэ балаларны кочаклый.

Тэрбияче: Татар халкы да чэк-чэк сыман гел бергэ, аны беркем дэ аера алмас.

Йомгаклау.

Тэрбияче: Булдырдыгыз, балалар. Без буген нэрсэ турында сойлэштек? Сез нэрсэ белдегез? Сезгэ бугенге шогыль ошадымы?

Балалар, буген сез бик тырыштыгыз. Кунаклар белэн саубуллашыйк.

Балалар: Саубулыгыз.

СИБГАТ ХӘКИМ

1 а. б. Ерак диңгезләргә коючы зур ташкын елгалар төптән, җирнең нәкъ үзәгеннән ургып чыгучы чишмәләрдән башлана. Өлкән шагыйребез С. Хәким иҗаты да чишмә кебек саф,тормышның үзе кебек үк мәңгелек шигърият чишмәсе.

2 а. б. Талантлы шагыйребез1911 нче елның 4 нче декабрендә Татарстан Республикасының Әтнә районы Күлле – Киме авылында игенче гаиләсендә бер малай туа. Аңа Сибгат дип исем кушалар. Әтисе –Таҗи абзый – балта остасы, әнисе Газзә апа туры сүзле, кешегә ярдәмчел хатын була.

3 а. б. В Заказанье почвы малоурожайные, больших рек нет, только речушки, да и настоящего леса тоже нет. Нефти нет. Зато эта земля богата духовно. Из Заказанья вышли реформаторы ислама Габдулхалик Курсави и Шигабутдин Марджани, а также такие классики литературы и искусства, как Габдулла Тукай, Галиаскар Камал, Салих Сайдашев, знаменитый политический деятель Садри Максуди, известные предприниматели-меценаты и еще десятки выдающихся личностей. Среди которых и Сибгат Хаким.

4 а. б. Он жил в основном в Казани, но душой пребывал в Кулле – Киме. Каждый год он возвращался в деревню на Сабантуй и оставался там на лето. Он считал, что в жизни его родной деревни, как в капле воды, отражаются все проблемы человечества.

1 а. б. Перед его глазами стоят иссушенные палящим солнцем поля, он видит, как капли дождя поднимают пыль, а затем наполняют почву влагой. Значит будет хлеб. В его роду все были крестьянами, точнее, даже плотниками. Он оказался «белой вороной», потому что руки у него были маленькие, мягкие ладони не могли держать топор. Его мама по этому поводу сокрушалась:
– Сынок, как же ты себя прокормишь? Видимо, придется тебе ходить по деревням и строчить одежду на швейной машинке «Зингер».

2 а. б. Сибгатнең бала – чагы бик авыр елларга туры килә. Ярлы баласына артык кадер—хөрмәт эләкми, билгеле. Эссе урак өсләрендә көлтә күләгәсендә ята. Шунда беренче кат башаклар пышылдавын ишетә. Түгәрәк аланда печән чапканда, әнисе баланы, кабык көймәле арбага салып, ябалдаш имән төбенә куя. Малай имезлек имүен онытып, агачларның серле шавын тыңлый. Үсә төшкәч, шул болыннарда, урманнарда кузгалаклар, гөмбәләр җыя. Чирәм өстенә чалкан ятып, болытларны күзли. Тагы бераздан сука башы тота, җир сөрә, иген чәчә. Шул чакта малайның күңеле дә туган туфракка тамыр җибәрә.

3 а. б. Әмма Сибгат абый бу елларны күңелле уеннар аша түгел, әтисенең күз яшьләре аша хәтерли.

Сибгат Хәким истәлекләреннән:

“…Мари ягы- урманлы як. Анда яңгыр күбрәк ява. 1921 нче елгы ачлыкта без шул мари урманнарына сыендык. Шактый бәрәңге ташыдык без ул яктан. Ә бәрәңге булса, ничек тә җан асрап була иде.

Ачлык еллар… өйдә ашарга бернәрәс юк. Әти марига йорт эшли. Балта осталары көнгә кимендә ике ашау хуҗадан дип, алдан ук сөйләшеп куялар. Ул вакытта тамак ялына эшләтсәләр дә бик рәхмәт инде. Әти ара- тирә үзе белән мине дә алып баргалый. Алар эшли, мин йомычкаар арасында уйнап утырам. Алар көндезге чәйгәк ерә, мин ишек алдында калам. Мин бит эшкә ярамыйм. Андый кытлык елны һәр телем исәптә. Шуңа күрәдер инде, әти чәй янына чакырырга кыймаган, ә хуҗалар, бәлки, онытканнардыр.Әмма әти тышта малае барлыгын онытмаган. Онытса, ул миңа тәбикмәк алып чыгып бирмәс иде. Их, ул кайнар арыш тәбикмәге, ансат кына килеп кермәгән икән ул минем кулга. Ул тәбикмәк турындагы вакыйганы инде зурайгач, соңыннан гына әти белән бергә эшләгән балта осталарыннан ишеттем мин.Әти шулай чәй эчкәндә йорт хуҗасы читкә киткән арада яңа табадан төшкән кайнар тәбикмәкне такыр башына каплый да тиз генә иске бүреген кия һәм минем янга йөгерә.Ул вакытта әти ничектер түзә, сиздерми. Әмма эштән бушап, балта осталары үзләре генә бергә җыелгач. Елый, ачлыкның бөтен газабын тоеп, шушы хәлгә төшүеннән гарьләнеп, кимсенеп елый.”

4 а. б. Малая родина народного поэта ТАССР Сибгата Хакима — деревня Кулле — Кими Атнинского района — находится на границе с марийской республикой. В их семье было семеро детей. В 1921 году Тази с 14-летним сыном в поисках заработка уезжает на Украину и не возвращается. Сибгата и его братьев-сестер мать воспитывает в одиночку… В одном из своих писем Сибгат Хаким пишет, что, находясь на Украине, размышлял о том, где покоится отец с братом. «Если бы они не уехали, может, остались бы в живых», — часто повторял он. Одна из сестер Сибгата — Галия — умирает при родах, другая — Хадича — становится медсестрой. Трое братьев уходят на фронт, один из которых – Гариф — проходит через все муки концлагеря и возвращается в деревню, создает семью, в которой на свет появляются шестеро детей. Сибгат и сам прошёл всю войну.

1 а. б. Эш эзләп Украина якларына киткән ире белән олы улы шунда үлеп калгач, тормышның бөтен авырлыгы әниләре Газизә апа җилкәсенә төшә. Җиде баланы аякка бастыру өчен бөтен көчен куя бу сабыр, мәрхәмәтле татар хатыны.

2 а. б. Ачлык елны мәктәп укучыларын көнгә бер мәртәбә ашаталар. Аш өләшүче дежур укучыга ул көнне аш күбрәк эләгә. Менә Сибгат абыйның да чираты җитә. Ул тиз генә йөгереп кайтып, әнисен алып килә, үзенә тиешле өлешне бүлдереп алып, өйгә биреп җибәрә.

3 а. б. Әнисенә булган мәхәббәт, аны чиксез кадерләү, хөрмәт итү Сибгат абыйны гомере буе озатып бара. Сабыр, киң холыклы татар хатыннарына- аналарга дистәләрчә шигырьләр багышлый ул.

Иванов Мария “Әнкәй” шигырен сөйли

Әнкәй

Кая барсам, кайда йөрсәм дә мин

Күңелемә шулай тоела:

Пар кулыңа пар чиләгең асып,

Син чыгасың, әнкәй, коега.

Су алганчы юлга бер карыйсың,

Чиләкләрең тулгач, тагын бер.

Бала күңеле – далада, дип, бәлки,

Үпкәләп тә йөргән чагыңдыр.

Изге теләк теләп үстердең син,

Бассыннар дип, тизрәк аякка.

Шул теләгең хәзер искә төшә,

Юнәлсәм дә менә кай якка.

4 а. б. Ничек кенә авыр булмасын, тормыш дәвам итә. Сибгат Хәким дә авылда җиде класс тәмамлый, мәктәптә пионержатый булып эшли. Шул елларда әдәби түгәрәк белән җитәкчелек итә, кулъязма журнал чыгаралар. Үзенең дә шигырьләре газеталарда басыла башлый. Авыл мәктәбе булачак шагыйрьне әнә шулай олы юлга әзерли.

“Әй, мәктәбем” шигыре.

Әй мәктәбем, очкан оям минем …

Әй мәктәбем, очкан оям минем,

Үз оясын һәрбер кош табар …

Бик ерактан күренсен дип, үргә

Юри салган сине осталар …

Озак уйлап, бер сүз әйткән алар:

Монда укыр кеше, бел шуны:

Дүрт ягында – дүрт олы юл әнә,

Дүртесе дә булыр борчулы …

Дүрт ягыңда – дүрт озын юл ята,

Тәрәзәләр синең томанлы;

Кайчан гына кайтмыйм, үрдән миңа

Шул сагышлы күзләр төбәлде.

1 а. б. Молодой Сибгат начал сочинять рано. Однажды в Кулле-Киме приехала сестра Аделя Кутуя и заметила в школе талантливого юношу. Она пригласила его в Казань. Так начинающий поэт оказался в доме Кутуя. Затем Педагогический институт, редакция журнала.

2 а. б. Сибгат Хәким 1931 нче елны Казанга килеп, татрабфакка укырга керә. Икенче курстан аны педагогия институтына күчерәләр. Аны 1937 нче елда тәмамлагач, Татарстан китап нәшриятында һәм “Совет әдәбияты”җурналында эшли. Шул елларда ул үзенең гомерлек мәхәббәтен очрата.

9 нчы сыйныф укучылары “Өзелгәнсең сиреньнән” җырын башкаралар.

Өзелгәнсең сиреньнән

1. Яулыкларың әллә синең ,

Әллә синең, әллә синең

Яулыкларың әллә синең чигелгән.

Юлларыңа / әллә сирень (3)

Юлларыңа сибелгән.

2. Сине күреп / бар табигать (3)

Сине күреп Бар табигать сөенгән.

Әллә инде өзелгәнсең (2)

Өзелгәнсең сиреньнән.

3. Яши миндә синең сагыш(2)

синең тавыш

Яши миндә синең сагыш, синең сүз.

Мөмкинме соң танышырга,

табышырга, кавышырга

Мөмкинме соң сиреньсез.

3 а. б. С. Хәкимнең хатыны Мөршидә апа истәлекләреннән:

“Безнең яшьлек заманның авыр елларына туры килде.икебез дә әтисез ишле семьяда үскән кешеләр. Бик авырлыклар белән Казан уку йортларының ишекләрен ачып керә алдык. Мин фельдшер- акушерлар мәктәбен 1938 нче елда тәмамладым һәм Дөбъяз районының Өнсә авылында эшләдем. Безнең Сибгат белән дуслыгыбыз мин авылга эшкә киткәч тә дәвам итте. Иң матур шигырьләрен, минемчә, шул елларда язды. Мәсәлән, “Яратам мин”, “Зөбәрҗәт, алтыннарың”, “Кышкы салкын иде”… 1938 нче елда яшьләр газетасында “Юксыну” басылып чыкты. Нинди көчле шигырь! Иңнәремә канатлар чыктымыни – нинди ярата ул мине, нинди бәхет!

4 а. б. Удивительными порой бывают судьбы стихов. Есть несколько его песен, ставших народными и «Фазыл чишмәсе (Родник Фазыла)» – одна из них.
1 а. б. Во время войны песня «Юксыну (Томление)» композитора Шакира Мазитова стала фантастически популярной. Фольклористы нашли 34 её варианта. Люди ждали любимых, родных с фронта, и эта тоска заставляла их вкладывать свой смысл в песню «ЮКСЫНУ (Томление)». А стихотворение было написано совершенно по другому поводу. В редакции газеты, где сам работал, он познакомился со своей будущей супругой Муршидой, которая тоже писала стихи. Поэзия свела их, но однажды они поссорились, а через месяц в газете появились строки:
«Тебя в саду черемуха ждала –
Не дождалась, а лето протекло,
И непогода листья сорвала,
Сырые ветры унесли тепло».
2 а. б. Довольно обычная любовная история, но народ во время войны вложил в эти слова совершенно другой смысл – надежду на возвращение с фронта родных. Поэтому часто к авторским стихам добавляли собственные строфы, наполняя их душевной тревогой и ожиданием. Многие до сих пор не подозревают, что у песни есть автор.

Айгөл Хәйри башкаруында “Юксыну” җырына клип карау Начало формыКонец формы

4 а. б. Әмма бәхетле тормыш озакка бармый. 1941 нче елның июнендә С. Хәким армиягә алына. 1942 нче елның маеннан ул – фронтта. Сибгат Хәким Бөек Ватан сугышын туган илнең азатлыгын саклаучы сугышчы – командир булып үтә, тыныч хезмәтләреннән аерылган башка бик күп совет кешеләре белән бергә, ут һәм төтен эчендә ил азатлыгын яклап сугыша. Рота командиры сыйфатында Ржев һәм Курск дугасында барган каты сугышларда катнаша, яралана. Фронтта күрсәткән батырлыклары өчен Кызыл Йолдыз ордены һәм медальләр белән бүләкләнә, шулай ук фронтта партия сафларына баса.

“Татарлар елмаеп үлделәр” шигыре

Татарлар елмаеп үлделәр

Өемнең янында җил елый, —

Бик ерак юл узган ул, беләм.

Мусалар турында хәбәр бар:

“Татарлар елмаеп үлделәр”.

Хәбәрдә тоткыннар авазы,

Меңнәрнең йокысын ул бүләр;

Без шаһит, без күрдек аларны

“Татарлар елмаеп үлделәр”.

Җил илләр буенча китәр дә,

Таулардан тауларга үрмәләр.

“Тыңлагыз, тыңлагыз, — дияр ул, —

Татарлар елмаеп үлделәр”.

Шли с улыбкой на плаху татары (перевод)

Плачет ветер, в ветвях моих сосен

За бревенчатой стенкой хибары –

О джалиловцах вести принёс он:

— Шли с улыбкой на плаху татары …

Это шепчут сквозь годы и дали

Очевидцы неправедной кары:

— Мы свидетели, мы их видали,

Шли с улыбкой на плаху татары.

Целый мир облетит этот ветер –

И долины, и горы, и яры,

И расскажет всем людям на свете:

— Шли с улыбкой на плаху татары …

1 а. б. Әйе, утлы юллар кичеп, туган ягына кайта фронтовик шагыйрь. Сугышта ул бик йончып, авыр хәлдә кайта, врачлар да “гомере санаулы” дигән карарга киләләр. Әмма туган туфрагы, Мөршидәсенең мәхәббәте аңа яшәү көче бирә.

Әминәсен сөйгән Җәлилебез,

Зәйтүнәсен Тукай яраткан…

Мөршидәсен сагынып, Сибгат кайткан,

Гарасатлар кичеп, фронттан.¹

9 нчы сыйныф укучылары “Ага чишмә” җырын башкаралар

Ага чишмә

2 а. б. Туган ягына сагынып кайткан шагыйрьне авыл урамнары, аның гади генә йортлары каршы ала. Сибгат абыйның үз тавышын да ишетик. Язмада аның “Тыкрык башында иске йорт” шигырен тыңлап үтик.

С. Хәкимнең “Тыкрык башында иске йорт” шигыре аудиоязмада тыңлана.

3 а. б. Сибгат хәким әдәбиятның алгы сызыгына баса. 1946 — 1950 нче елларда “Совет әдәбияты” журналында эшли. 1950 нче елдан профессиональ язучылык хезмәтендә була. 1960 елда Сибгат Хәким Татарстанның Габдулла Тукай, 1970 елда Россиянең Максим Горький исемендәге премияләренә, 1986 елда Татарстанның халык шагыйре исеменә лаек булды.

8 нче сыйныф укучысы Егоров Вячеслав “Бер горурлык хисе” шигырен сөйли.

Бер горурлык хисе

Бер горурлык хисе яна миндә,
Эчтән бәреп яна битләрдә.
Сөйләр идем аны дөньядагы
Барлык-барлык парламентларда.

Кирәк булса, дөнья картасыннан
Кырык илне эзләп табармын.
Мин яшәгән Татарстан менә,
Күр, кайларга илтә товарын…

Керосины да юк, көндездән ул
Телеп куя иде чырасын.
Кем юрады икән нефть төяп
Океаннарга аның чыгасын?!

Бер горурлык хисе яна миндә,
Эчтән бәреп яна битләрдә.
Сөйләр идем аны дөньядагы
Барлык-барлык парламентларда.

4 а. б. Сибгат Хәким – бөтен табигате белән лирик шагыйрь. Туган җирен, авылын, хезмәт сөюче кешеләрен бөтен күңеле, йөрәге белән өзелеп яратучы әдип ул. Туган җир аның өчен — болын –кырлар, үрләр-юллар, чишмә, тал-өянкеләр, хезмәт сөюче авылдашлары…

“Җырларымда телим” шигыре

Җырларымда телим

1 а. б. Сибгат ага Хәким барыннан да элек – лирик шагыйрь. Аның шигырьләре үзләре үк көй, моң сорап торалар.

Композитор Рөстәм Яхин аның шигырьләре турында болай дип язган иде: “Аның шигырьләре лиризм белән шулкадәр сугарылганнар,алар үзләреннән—үзләре көйгә салуны сорап торалар. “Таң атканда”, “Чын йөрәктән”, “Фазыл чишмәсе”, “Сусау”, “Юксыну”, “Чык Азнакай кырларына”, “Минем таныш өянкеләр”, “Башка берни дә кирәкми” җырлары—моның ачык мисалы. Алар инде халык җырлары булып киттеләр.”

9 нчы сыйныф укучылары “Ишкәкче җыры”н башкаралар

Ишкәкче җыры

2 а. б. С. Хәкимнең авыл  темасына язылган шигырьләрен укыганда, туган якларын сагынып кайткан киек казлар тавышын ишетәсең, кинәт яуган яңгырдан соң һавага күтәрелгән дымлы җир исен  тоясың. Хисләре ирләрнекедәй тыйнак, аналарныкыдай нәфис аның.

3 а. б. Сибгат Хаким был в дружеских отношениях с Сарой Садыковой — легендарным татарским композитором. На слова поэта ею были написаны 24 песни, восемь из них до сих пор не изданы.  Сибгат Хаким называл себя и Сару Садыкову лириками и патриотами. Сейчас их могилы находятся рядом.

4 а. б. В 2002 году в журнале «Ялкын» поэт Роберт Ахметзянов написал: «Сибгат Хаким и Сара Садыкова — крылья одной песни. Как птица не может летать с одним крылом, так и песня не может существовать без поэта, либо без композитора. Их произведения будут летать вечно».

Маргарита Николаевна “Сусау” җырын башкара

Сусау

Күңелгә минем, туган як,

Бигрәк тә якын шул син.

Кырларың өстеннән искән

Җилләргә хәтле сусыйм.

Тезләнәм чишмәләреңә,

Бетми тик сусау гына.

Мин бәхетле бары тик син

Бәхетле булсаң гына.

Ник болай сагышлы иттең,

Бу кадәр мине соң син?!

Аерылып бер көн дә узмый,

Яңадан сиңа сусыйм.

Ник болай гомерем буена

Бетмәгән сусау икән?

Сусаудан янган күңелгә

Су салып торсаң икән.

1 а. б. Шагыйрьне туган ягында һәрчак көтәләр.Ул шуны белә,шуның белән үзен юата.Шагыйрьне туган җирендә беләләр,аны олылыйлар.Моның ачык мисалы булып Күлле—Кимедә ачылган музей тора. Ул 1981елда Сибгат аганың 70 еллык юбилее уңаеннан ачыла. Шагыйрь музейның истәлекләр дәфтәренә мондый юллар язып калдыра: “Туган җиргә, туган туфракка кайттым, яшьлеккә, балачакка, истәлекләргә. Миңа багышланган бу музей шуларның барсын да искә төшерде…”

2 а. б. С. Хәким дә бик күпләр шикелле иҗатын төгәлли алмады. Әмма язылган кадәре дә аны шагыйрь итеп танытты. Ул Татарстанның халык шагыйре, Г. Тукай исемендә дәүләт бүләге иясе. Каләмдәшләре аның турында бик күп җылы сүзләр язганнар:

Тәүге җырың да, соңгы җырың да

Халык турында, Тукай турында.

Халкың да синең рухыңны саклар,

Түбән төшерми, биек урында.

(И. Юзеев)

9 нчы сыйныф укучылары “Кайда да йөрәктә” җырын башкаралар

Кайда да йөрәктә

1 С. Гәрәева. Шагыйрь мәхәббәте.

Поделитесь с коллегами:

Туган ягым-яшел бишек (Әдәби-музыкаль кичә)

Зал бәйрәмчә бизәлгән.Стенада кәгазьдән ясалган кош рәсемнәре беркетелә.Кошлар турында китаплар, кагыйдәләр язылган плакат куела.»Туган ягым-яшел бишек»

Балалар,без бүген кошлар турында,туган илебез турында, Габдулла Тукай турында бик күп яңалыклар белеп китәрбез. Сезгә шигырьләр,җырлар,биюләр бүләк итәрбез

Сәяхәтебезне башлыйбыз

«Сәяхәтче җыры» башкарыла (1куплет)

3.Туган яктан еракта да

Дуслар очраттым.

Ләкин яшьлек дустым калган
Илемә кайттым.
Куш-та: И гүзәл туган ягым,
И ямьле туган ягым,
Бәхетемне читтән түгел,
Мин синдә таптым!..

1. Алып баручы:Һәр көн саен хәерле көн телим,

Аяз көннәр телим илемә

Биек күкләр телим бөркетләргә

Һәм иминлек телим илемә.

Хәерле көн димен һәр бөркеткә

Кояшлы көн телим гөлләргә

Сөйкемлелек телим яшь кызларга

Һәм сабырлык телим һәркем 2.Алып баручы:Юлчыларга хәерле юл телим,

Чәчәкләргә карап елмаям

Һәрбер кеше якын кардәш сыман,

Үз балам күк тоела һәр бала

Шуңа күрә хәерле көн телим

Таңнар туган саен җиремә

Аяз көннәр телим һәммәгезгә

Һәм иминлек телим илемә

«Сыерчык» җыры башкарыла

Өй түрендә бакчада Тал чыбык куначада

Сыерчык канат кага-Яз килүгә шатлана

Җилкенә ул талпына шатланып сайрап куя:

Ак каенның башында бик матур оя кора.

Кем ясаган ояны-сыерчык белә аны.

Чүт-чүт итеп сайравы аның оя сайлавы

1.Алып баручы:Тиздән күчмә кошлар туган ягыбызга очып кайтырлар.Шатланып сайрарлар,сызгырырлар,күңелле җырлар җырларлар,оя ясап бала чыгарырлар.Иң элек кара каргалар,алардан соң тургайлар,сыерчыклар кайтыр. Болар-язның беренче хәберчеләре.Рәхим итегез,кошкайлар. Исәнмесез,хуш киләсез! (кош рәсеме ясалган ……..киеп,укучылар керә)

Кара каргалар килде, Түбәдән тамчы тама. Көндез көн җылы була, Суына кичкә таба

Тамчылар биш тып-та тып

Тамчылар сикерәләр

Аларны булмый туктатып

Алар яз китерәләр Фларис

«Кук сирень» җыры башкара Әлфия

Зур бер бүләк алган сыман,

Чын күңелдән куандым:

Сыерчык килде, сыерчык,-

Сагынып көткән кунагым. Азалия.

Үзенчә җыр чыгарырга

Сыерчык вакыт тапмый

Эштән бушаган арада

Башка кош җырын ятлый. Арсен

Гөрләвекләр агалар күктән кояш елмая

Каңгылдашып торналар тезелеп үтте бая

Инешләрдә коена каңгылдаша үрдәк-каз

Җирне яшәртеп безгә гөлләр алып килә язДиана,

Яз килде, кояш көлде, Дөньяга нур бөркелде. Уянды бар агачлар, Куанды алмагачлар.Артём

Яз килде кояш көлде

Дөньяга нур бөркелде

Уянды бар агачлар куанды алмагачлар.Ильвина

Бөре чуклары белән Сыерчыклары белән Яз килә,яз килә Яз ишекләрдән керә, Яз тәрәзәдән керә Кар суында йөгерә Яз күкри,тетри һава Яз кошлар белән кайта Яз һәркем яратаАлёша

Диляра башкаруында җыр»Гашыйк итеп сакла син»

Оскар Усманов көе,Ләйлә Дәүләтова суз.

Һәр яңа көн туган саен,

Яратасыңмы,дисең.

Әйтерсең лә сине генә

Сөюемне белмисең.

Кушымта:

Ходай биргән мәхәббәтне

Чит-ятлардан якла син.

Гашыйк итә алдың мине,

Гашыйк итеп сакла син!

Гел «яратам» диеп торгач,

Тәме бетә бит аның.

Мәхәббәтне күңел белән

Тоярга өйрән, җаным.

Кушымта.

Исеңдә калдыр, кадерлем,

Кабатламам яңадан:

Бөтен җаным-тәнем белән

Сине бик-бик яратам.

Ерак-ераклардан канат кагып Диңгезләрне кичеп,арып талып, Туган җиребезне сагынып кайттым Җылы яктан сәләм алып кайттым Ә үзегез ничек кышладыгыз? Салкын булмадымы кышларыгыз?Диана

2.Алып баручы:Сыерчык 40 км(сәг тизлек белән оча). Биш йомырка салып бала чыгара.Бер сыерчыкның гаиләсе 1 көн эчендә 2000 әкәм-төкәм,зарарлы бөҗәкләр ашый. Җәй буена аларның 1 гаиләсе 100.000 корткычны юк итә

Җыр башкарыла:»Яз җитә»1 куплет 1.Кояш көлеп карый безгә,
Күзләр чагыла,
Елгалардан бозлар ага
Диңгез ягына.
Куш-та:Яз, яз, яз җитә,
Тәрәзәне ачтылар,
Тып, тып, тып итә
Эре-эре тамчылар.
2.Агачка кунып чыпчыклар
Чыелдашалар,
Яшькелт-кара сыерчыклар
Әй җырлашалар.
Куш-та. 3.Тиздән шаулап яфрак ярыр
Озын ак каен,
Ал чәчәкләр алып килер
Безгә май ае.
Куш-та.

Елгада бозлар кузгалды…Елмая,көлә кояш. Урамнар буйлап атлады ямьле яз. Килгән кошларны күрергә Гаяз ашыкты иртән: Сыерчык кунган түбәгә,кайчан ул килеп җиткән? Сузып сузып карый кошчык канатын кага-кага. Яратам җырыңны-диеп эндәште Гаяз аңа. Ышанмыйм,-диде сыерчык,-күңелем минем тоя: Яраткан булсаң җырымны,син куяр идең оя. Кирилл

Килдек,килдек,очып ерак җирдән. Курыкмыйча ачы,салкын җилдән. Яз хәбәрен сезгә китердек без Хәзер менә оя ясап,тизрәк. Бала-чага үрчетергә кирәкАлёша

Татар халык биюе 8 че сыйныф укучылары

1.Алып баручы:Карлыгачлар килсә-яз җитте,дигән сүз.Димәк,тиздән кырларда,бакчаларда кызу эш башланачак. Безнең якларда карлыгачның өч төре киң таралган:авыл,шәһәр яр карлыгачы.Карлыгач сәгатенә 100км тизлек белән оча.Бер карлыгач бер тәүлек эчендә 10 ар мең чебен-черки ашый. Алар,балчыкны йомшартып,түгәрәк оя ясыйлар,ул оя берничә ел буена саклана.Карлыгачлар июнь башында 4-6 йомырка салалар

«Карлыгач» шигыре укыла Гөлназ Күптән түгел безнең тәрәзә капкачын. Оя итте минем сөйгән карлыгачым. Ул көне буе авызы белән балчык ташый, Балчык белән матур итеп оя ясый. Күп эшләде,иренмичә бара-бара. Чыгарды ул матур-матур балаларда. Ачыксалар карлыгачның балалары. Чебен-черки тотып кайта аналары

«Әйдәгез дуслар жырлык бергә» җыры башкарыла1куплет

1.Килдек дуслар идел дингез кичеп

Сезне сагынып кошлар кебек кочып

кош канатлары түгел иңемдә

Куш-та:Әйдәгез дуслар жырлыйк бергэ

иң матур җырларны сайлап кына

иң матур җырланы сайлап кына

яшик бу дөньяда сайрап кына.

2. Буләк итеп чәчәклэр өзмәдем

сезгә мин иң матур җыр эзләдем

матур җыр таптым туган телемнән

моңлы көй оттым тургай теленнән.Новое сообщение

Вашу страницу ВКонтакте регулярно просматривает пользователь, которого у вас нет в друзьях.

Төп нигезем минем , Татарстан,

Синең язмыш- безнең гомерләр.

Төп нигезем, аерма син мине

Әткәм- әнкәм биргән телемнән.Кирилл

Туган җирем минем Татарстан. Үз иркендә мәңге шат яшә Кошларың да синең «гөлем диеп Саф татарча миңа эндәшә Гүзәл җирне мактап …….. Көмеш сулы,тәмле телле була, Чишмәләрнең суын эчкәннәр Дус яшәргә кирәк җир йөзендә. Дуслык кирәк һәрбер кешегә. Дуслык булса,яшәү дә күңелле. Уңай булса һәрбер эшеңдә Бөтенебезгә дә дуслар кирәк. Дустан башка булмый яшәргә. Шуңа күрә дөнья буйлап кирәк. Дуслык орлыкларын чәчәргә Гөлназ

«Мин яратам сине Татарстан» җыры башкарыла (1 слайд чыга»Туган җирем Татарстан»)

1.Мин яратам сине, Татарстан,

Ал таңнарың өчен яратам,

Күк күкрәп, яшен яшьнәп яуган

Яңгырларың өчен яратам.

2.Мин яратам сине, Татарстан,

Горур халкың өчен яратам,

Җан эреткән әнкәм телең өчен,

Татар телең өчен яратам.

3.Адашторган, урманнарың өчен

Тугайларың өчен яратам,

Тукайларың, Сәйдәшләрең өчен,

Җәлилләрең өчен яратам.

1.Алып баручы:Язның иң матур бер көнендә, карлар эреп, бозлар агып киткәч, агач һәм куакларда хуш исле бөреләр уянган чагында, 1886 елның 26 апрелендә, Арча төбәге Кушлавыч авылында яраткан шагыйребез Г. Тукай туган. Безнең бәйрәмебезгә кунакка Г.Тукайның шигырендәге персонажлар килгәннәр әйдәгез әле аларга сүз биреп китик Сценка «Эш беткәч уйнарга ярый»

Автор:

Бик матур бер җәйге көн: өстәл янында бер Сабый

Ян тәрәзә каршысында иртәге дәрсен карый.

Чын күңел берлән укый ул, кат-кат әйтеп һәр сүзен;

Бик озак шунда утырды, бер дә алмастан күзен.

Шул чагында бу Сабыйны чакыра тышка Кояш:

Кояш:

«И Сабый, әйдә тышка, ташла дәрсең, күңлең ач!

Җитте бит, бик күп тырыштың, торма бер җирдә һаман;

Чыкчы тышка, нинди якты, нинди шәп уйнар заман!»

Сабый:

«Тукта, сабрит, уйнамыйм, уйнасам, дәрсем кала.

Автор:

Ул, шулай дип, кимчелек бирми укырга дәртенә,

Бик каты ихлас белән чынлап ябышты дәрсенә.

Өй түрендә шул заман сайрый ботакта Сандугач,

Ул да шул бер сүзне сайрый:

Сандугач:

«Әйдә тышка, күңлең ач!

Җитте бит, бик күп тырыштың, торма бер җирдә һаман,

Чыкчы тышка, нинди һәйбәт, нинди шәп уйнар заман!»

Сабый:

«Юк, сөекле Сандугачым, уйнасам, дәрсем кала.

Туктале, бетсен дәрес, әйтмәсәң дә уйнарым,

Син дә сайрарсың матурлап, мин авазың тыңларым!»

Автор:

Ул, шулай дип, һич зарар бирми укырга дәртенә,

Бик каты ихлас белән чынлап кереште дәрсенә.

Шул вакытта өй түрендә бакчада бер Алмагач

Чакыра тышка Сабыйны:

Алмагач:

«Әйдә тышка, күңлең ач!

Бик күңелсездер сиңа эштә утырмак һәрвакыт,

Әйдә, чык син бакчага, җитте хәзер уйнар вакыт!»

Сабый:

«Юк, сөекле Алмагачым, уйнасам, дәрсем кала.

Тукта, сабрит аз гына, кадерле Алмагач,

Һич уенда юк кызык, дәрсем хәзерләп куймагач».

Автор:

Күп тә үтми, бу Бала куйды тәмамлап дәрсене,

Куйды бер читкә җыеп дәфтәр, китапны — барсыны.

Чыкты йөгреп бакчага:

Сабый:

«Иә, кем чакырды, мине?

Әйдә, кем уйный? Тәмам иттем хәзер мин дәрсеми!»

Автор:

Шунда аңгар бик матурлап елмаеп көлде Көяш,

Шунда аңгар кып-кызыл, зур алма бирде Алмагач;

Шунда аңгар шатланып сайрап җибәрде Сандугач,

Шунда аңгар баш иделәр бакчада һәрбер агач.

2. Алып баручы:Салкын кышлар үтеп, яз килгәндә,
Җылы яктан кошлар кайтканда.
Туган көнең синең, бөек Тукай,

Тугры халкың итә тантана.
Туган җирең, халкың турындагы
Шигырьләрең мәңге яшь синең,

Син үзең дә безнең күңелләрдә
Япь-яшь Тукай булып яшисең.
Юк, үлмәдең, Тукай, син мәңге яшь,
Син мәңгегә безнең арада.
Мәңге колач, шат шигырьләреңнән
Туган халкың көдрәт көч ала.

Иң матур җир кайда дисез,
Билгеле Кырлай җире,
Барча әкият геройлары
Кырлайда туган инде.
Су анасы, шүрәлеләр
Ел да җыела бире

«Туган телем» җыры башкарыла 1 куплет (2 слайд чыга Г.Тукай шигыре «И туган тел»)

И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!

Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.

Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,

Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.

И туган тел! Һәрвакытта ярдәмең берлән синең,

Кечкенәдән аңлашылган шатлыгым, кайгым минем.

И туган тел! Синдә булган иң элек кыйлган догам:

ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, ходам!

1.Алып баручы:Язлар саен сиңа Илең килә туган көнеңдә,бетми торган гомерең, кушкан сыман синең бөек кыска гомергә

Төрле-төрлетелдә сөйләшсәк тә,
Төрле- төрле милләт булсак та.

Тик бер безнең туган илебез,

Тик бер безнең туган җиребез.Кирил

Татарстан минем илем

Шунда туып үстем мин

Бик яратып мәктәбемдә

Татар телен укыйм мин Азалия

Торсак та без төрле жирләрдә, Без яшибез татар илендә Сөйләшәбез төрле телләрдә Аңлашабыз дуслык телендә. Марат

«Бәхеттә шатлыкта» җыры башкарыла

Туган тел — иң татлы тел,

Туган тел — иң тәмле тел.

Тәмле тел дип, телең йотма,

Туган телне онытма. Арсен

Дөньяда иң матур ил-ул минем туган илем Дөньяда иң-матур тел-ул минем туган телем Иң изге хисләремне мин Туган телдә аңлатам Шуңа күрә туган телне Хөрмәтлим мин яратам Ильвина

«Яратыгыз» җыры башкарыла

1.Яратырга килдек без бу җиргә, Яратмаган йөрәк яналмый;
Яратмаган йөрәк — йөрәк түгел,
Яналмаган йөрәк кирәк түгел, — Яратмыйча безгә ярамый.

Куш-та:Яратыгыз туган илебезне,
Яратыгыз туган телебезне,
Бернигә дә карамый, —
Мәхәббәтсез яшәү ярамый!

2.Яратулар булмый җиңел генә —
Күңелләрне мең кат яралый.
Тик барыбер яратырга кирәк,
Сагышларны таратырга кирәк, —
Яратмыйча безгә ярамый.
Куш-та:Яратыгыз газиз аналарны,
Яратыгыз газиз балаларны,
Бернигә дә карамый, —
Мәхәббәтсез яшәү ярамый!

3.Яратмаган кеше яратмасын,
Андыйларга яну ярамый.
Яратырга кирәкТаһир кебек,
Яратырга кирәк Зөһрә кебек, —
Яратмыйча безгә ярамый!