Тукай бэйрэме балалар бакчасында сценарий

50 нче балалар бакчасында уткэрелгэн Тукай бәйрәме

Апрель 2020

Тозуче Эхмэтжанова Фэридэ Фаиз кызы

(Рус  зурлар төркемендә  бәйрәм иртәсенең сценариясе.)

Дети под песню «Бәйрәм бүген» забегают в музыкальный зал.

Алып баручы: Исәнмесез балалар! Исәнмесез кунаклар! Бер – беребезгә хәерле иртә телик!

Балалар: Хәерле иртә.

 Алып баручы:- Бүген бездә зур бәйрәм!Бүген Габдулла Тукайның туган көне!

Нәк Казан артында бардыр,

Бер авыл Кырлай диләр,

Җырлаганда көй өчен

Тавыклары җырлай диләр.

Ведущая: « Есть аул вблизи Казани

                    По названию Кырлай,

                    Даже куры в том Кырлае

                    Петь умеют… дивный край!»

 Кто написал эти замечательные строчки? Да, эти строчки написал наш любимый поэт Габдулла Тукай?

 О чем рассказывают его стихи? ( о родном крае, языке, о природе, о дружбе)

Ведущая: Ребята, а какие стихи вы знаете, татарского поэта Габдуллы Тукая

Дети: ( Счастливый ребенок, Родный язык, Сабыйга, Карлыгач, Гали белән кәҗә, Бишек җыры Һ.Б.)  

Ведущая: Кто сейчас хочет рассказать стихотворение?

Дети: стихи. «Туган тел»- «Родной язык», « Кызыклы шәкерт» ( рус һәм татар телендә)

Дина:Әйдәле, Акбай! өйрән син, арт аягың берлә тор;
Аума, аума! Туп-туры тор, төз утыр, яхшы утыр!

Айгол:— Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә;
Мин туганга тик ике айлап булыр йә өч кенә.

Юк, кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйныйсым килә;
Шул болыннарда ятасым, шунда ауныйсым килә.

— Ах, җүләр маэмай! Тырыш яшьләй, зурайгач җайсыз ул:
Картаеп каткач буыннар — эш белү уңгайсыз ул!

Ведущая:А что  еще писал Габдулла Тукай?

Дети: Сказки

Ведущая:Правильно.Мы сейчас посмотрим сказку «Водяная».(в ролях будут  взрослые) –постановка сказки Су анасы.

Ведущая:-Какую ошибку совершил мальчик?(ответы детей)

— Вспомним героев сказки Шүрәле!

 Дети: Шүрәле, Былтыр, и друзья Шурале.

Алып баручы:Балалар Былтыр нинди ?

Дети: Ул көчле, ул батыр, ул яхшы, ул әйбәт, ул зур.

Звучит музыка, Входит Былтыр.

Былтыр: Исәнмесез, балалар!

                Минем исемем – Былтыр,

                 Тукай әкиятеннән мин

                Сез шуны беләсезме?

Алып баручы:Исәнме, Былтыр, Исәнме!

                           Рәхим ит бәйрәмебезгә!

Былтыр: Әйдәгез, бергәләп күңел ачыйк әле, уйнык, көч сынашыйк әле.

Алып баручы: Әйдә, Былтыр. Безнең малайларыбыз, бик көчле.

Былтыр: Минем Янга ике малай чыксын, Капчык киеп йөгерәбез.

( 2 тапкыр уйнала)

Сез бик әйбәт, җитез балалар икәнсез, Ә мин китәм инде сау булыгыз

  Алып баручы: Апрель аеның кояшлы матур бер көнендә безнең яраткан шагыйребезнең Г.Тукай туган. Аның бала чагы бик авыр була. Әмма дә ләкин, ул кечкенәдән тырыш, акыллы була, бик иртә ул язарга, укырга өйрәнә.

 Ведущая: В прекрасное весеннее время, когда вся природа оживает появился на свет наш любимый татарский писатель Г.Тукай. он родился 26 апреля в деревне Кушлавыч, в семье муллы. Детство у него было очень трудное. Маленький Габдулла рано остался сиротой, жил у родных людей, часто голодал. Он прожил очень короткую жизнь – всего 26 лет. Он рано начал писать стихи. Г. Тукай оставил нам много стихов, сказок. Которые учили наши дедушки и бабушки, читали мамы и папы и сегодня мы тоже не забываем их.  

Алып баручы: Бүген без сезнең белән « Тукай – безнең күңелләрдә» дип исемләнгән сорауларга җавап бирербез.

Ведущая: Сегодня мы проводим викторину под названием “Тукай в наших сердцах».

2. « Булсаң зирәк — әйт тизрәк»

1. Кем ул Г.Тукай? (Балалар шагыйре)

2. Ул туган авылның исеме? (кушлавыч)

3. Нинди әсәрләрен беләсез.

4. Алтын таракның төшеп калган урыны ( басма)

5. Кәҗә кемгә рәхмәт әйтеп сакалын селкетә? (Галигә)

6. Кәҗә белән сарык юлда нәрсә башы табалар ( бүре)

 7. Кайсы җырны татар халкы гимн итеп башкара ( Туган тел)

8. « Шүрәле» әкиятендәге авылның исеме? ( Кырлай)

Ведущая: наши дети получили задание. Выучить понравившиеся им стихи Г.Тукая, выразительно уметь их рассказать и инсценировать стихотворения на татарском и русском языках.

1.  «Бала белән күбәләк»,   рус һәм татар телендә

Бала:

Әйт әле, Күбәләк,
Сөйләшик бергәләп:
Бу кадәр куп очып
Армыйсың син ничек?

Ничек соң тормышың?
Ничек көн күрмешең?
Сөйләп бирче тезеп,
Табаламсың ризык?

Күбәләк:

Мин торам кырларда,
Болында, урманда;
Уйныймын, очамын
Якты көн булганда.

Иркәли һәм сөя
Кояшның яктысы;
Аш буладыр миңа
Чәчәкләр хуш исе.

Тик гомрем бик кыска:
Бары бер көн генә,—
Бул яхшы, рәнҗетмә
Һәм тимә син миңа!

Ребенок и мотылек

Ребенок: Бабочка красавича нежный мотылек

Нам с тобою нравится солнечный денек

Раскажи мне бабочка о судьбе своей

Сколько в твоей жизни полных счастья дней

Бабочка:По полям порхаю, где лютики цветы

Солнышко ласкает крылышки мои

Кормит меня дивный аромат цветов

Солнечного цвета зелени лугов

Будь со мною ласков ведь всему свой срок

Жить на белом свете мне один денек

-Э хэзер бергэлэп « Яз житэ» жырын жырлап алабыз.

                       3.Следующий вопрос называется «Знаешь ли ты?»      «Син моны беләсеңме?»           ( мультимедия) На экране вы увидите картины(изображения) достопримечательных мест нашего города. Отгадав, расскажите нам о них.

     1. Тукай һәйкәле.

   Бу —  Тукай һәйкәле. Анда һәр елны Тукайның туган көненә багышланган шигырь бәйрәме уздырыла.

                                                                      2. Тукай библиотекасы.

     Бу — Тукай библиотекасы. Бу бина Тукай паркы каршына урнашкан.  Анда бик күп истәлекле китаплар, әйберләр саклана. библиотекада экскурсияләр уздырыла. Минем анда барганым бар.

                                                                        3.Тукай урамы.

Бу —  Тукай урамы. Шәһәрнең үзәгендә урнашкан. Ул зур һәм иң беренче урамнарның берсе.Ул поликлиника,макдональдс,атракционнарны уз эченэ ала.Тукай паркында экият геройлары да урын алган.Сез аларны таныйсызмы? Алар кайсы экиятттэн?

Вед: Молодцы, ребята!  Вы очень много знаете ,вы очень любознательные!А сейчас мы помотрим танец на стихи Тукая.

«Ласточка»-танец.(кызлар карлыгач биюен башкаралар)

 Ведущий: Ну а сейчас отгадайте загадки.

5. « Кем зирәк, кем бик тапкыр»

Елның дүрт фасылы

1. Боз һәм кар эрде,
Сулар йөгерде;
Егълап елгалар,
Яшьләр түгелде.

Көннәр озая,
Төннәр кыскара.
Бу кайсы вакыт? —
Иә, әйтеп кара.    (яз)

2. Ашлыклар үсте,
Башаклар пеште;
Кояш пешерә,
Тиргә төшерә.

Халык ашыга,
Китә басуга,
Урагын ура,—
Бу кайчак була?( җәй)

3. Кырлар буш кала,
Яңгырлар ява;
Җирләр дымлана,—
Бу кайчак була? ( көз)

 4. Һәр җир карланган,
Сулар бозланган;  
Уйный җил-буран,—
Бу кайчак, туган? ( кыш)    

Звучит музыка, входит Шурале.

Әби:Нинди усал Һәм куркыныч

Чынлыкта,тугел төштә.

Килде безгә узе ямьсез

Һәм йонлач җан-Шүрәле.

 Ведущая: Какой ужасный, злой и страшный

                    Наяву, а не во сне.

                     Пришел лохматый, безобразный

                    К нам в детский садик шурале.

Шурале: Я всем известный Шурале

                 Я не плохой поверьте.

                  Любимое мое занятие –

                 Всех щекотать до смерти.

У меня 10 пальцев безобразных,

Острых, длинных и прямых.

 Каждый палец приспособлен, чтобы злее щекотать;

 убиваю человека, заставляя хохотать.

Һәммәсенә таныш Шурәле мин

Ышаныгыз явыз түгелмен

Бар минем яраткан шөгылем-

Егылганчы кытыклаудыр барсын.

Ведущая:  Друзья не бойтесь лешего

                   Чертей и домовых

                   Все это только выдумки

                    Не стоит верить в них.

Әби:Җен,пәри,Шүрәле

Искеләрдән ул калгандыр,

Алар бар да уйланган

Ышану кирәк түгелдер.

Шурале: Ах, вы не верите? Ну что ж

               Поклялся я что буду мстить

               О, род ваш человечий!

               Джигит Батыр мне в том лесу

               Все пальцы изувечил…

Ведущая: Послушай, если ты из сказки, что Тукай когда – то сочинил то знай, что дети Татарстана очень тебя любят…каким бы страшным ты не был.

Шурале:  Ой, совсем я растерялся

                  И не знаю как мне быть?

                 Шёл сюда я злой, сердитый

                 Чтоб человеку отомстить.

А всему добрые ребята

В этом садике живут

Приветливые встречают всех

Рисуют и поют.

Мин югалып калдым эле

Нишләргә дә белмимен

Усаллашып килгән идем

Кешедән уч алам дип.

Ә монда яхшы балалар

Яши икән бакчада.

Рәсем ясап ,җыр җырлап

Каршылыйлар иртәдә.

Ведущая: Полюбуйся, как красиво

                  Нарисован Шурале.

                  Посмотри, рисунки эти.

                   Нравятся они тебе? 

    Кара син нинди матур

    Шүрәле ясаганнар

    Рәсемнәре бик похтә

   Ошыйдыр алар сиңа.

Шурале: Ой, какие чудесные рисунки? Меня нарисовали, какой я красивый. Мне очень и очень нравится.

Ведущая: А теперь скорее в круг.

                   Мы – друзья и ты наш друг.

                   Не будем мы скучать

                    Давайте же танцевать.

Татарский народный танец.(агач кашыклар белән)

Шурале: Мне понравилось у вас

                 Все хорошее я вижу.

                  Приходите в гости в лес.

                  Я вас не обижу.

 А теперь мне в лес пора

До свидания, друзья!

Сау булыгыз!

Алып баручы: Сау бул, Шурале!   До свидания, Шурале. Наш праздник заканчивается .Праздник вам понравился? Да!

Ә хәзер Г.Тукайнын туган көненә багышланган “Ак икмәк” җырын башкарабыз.

Тукайнын туган көненә

Без пешердек ак ипи……

Праздник удался ,все ребятки постарались Молодцы!

Тукай кичәсе

Бурычлар:

Балаларның кәефен күтәрү, Г.Тукай иҗаты белән кызыксынуны арттыру

Балаларның сәнгатьле сөйләү, җырлау сәләтләрен үстерү

Г.Тукай турында белемнәрен арттыру

Җиһаз: Г.Тукай портреты, китаплар, рәсемнәр күргәзмәсе, экран, диапроектор, уеннар өчен атрибутлар, аудиоязмалар, курчак, бишек

(Балалар “Туган тел” көенә залга керәләр)

Тәрбияче:

Бакчабызда бәйрәм бүген ,

Бакча ямьләнгән.

Тукай бәйрәменә , диеп,

Барысы да килгән.

Җыр “Бәйрәм бүген” (Җ.Фәйзи көе, Г.Тукай сүзләре)

Тәрбияче: Әйе, бакчабызда Тукай бәрәме. Г.Тукай – балаларның яраткан шагыйре. Без аның бик күп шигырьләрен беләбез.

(Елап, китап күтәреп, Шүрәле керә)

Шүрәле: Харап булдым, харап булдым!

Тәрбияче: Аңлатып сөйлә, ни булды?

Шүрәле: Тукай абыйның китабын укыйсы килгән иде. Ул бит минем турымда әкият язган беренче кеше! Менә шушы бармаклар харап итте. Менә, китап битләре коелды. Ничек җыярга белмим. Гафу итегез мине, зинһар өчен. Гафу итегез! (тезләнә)

Тәрбияче: Тор әле, Шүрәле, кайгырма. Хәзер балалар китабыңның битләрен җыярга ярдәм итәрләр. Балалар, ярдәм итәбезме? Утырып тор, без сиңа булышырбыз. Безне игътибар белән тыңласаң, китапның битләрен үзең дә җыя алырсың.

“Безнең гаилә” шигыре

Уен-эстафета “Кем тизрәк?” (12 бала ике командага бүленеп, дөрес киемнәрне сайлап, киенәләр: бабай – камзол, әби-яулык, әти – билбау, әни – алъяпкыч, малай – түбәтәй, кыз – калфак)

“Минем өем” җырлы-биюле уен

Шүрәле: Урра, мин беренче битен таптым.

Тәрбияче: Балалар, әйтегез әле, бала тугач, иң беренче нинди җырны ишетә? (“Бишек җырын”)

“Бишек җыры” (татар халык көе, Г.Тукай сүзләре)

Шүрәле: Апа, икенче битен дә таптым.

Тәрбияче: Шигыремне дәвам итәргә әзерләнегез.

Бик акыллы этебез:

Сикер, дисәң, сикерә,

Йөгер,дисәң, йөгерә.

Бигрәк уңган бу маэмай –

Исеме аның — Акбай.

“Кызыклы шәкерт” шигырен сәхнәләштерү

Шүрәле: Тагын бер бит табылды.

Тәрбияче:

Тыңлагыз табышмакны, табарсыз тиз җавапны.

Канатларын җилпи-җилпи,

Талпынып, тирбәнгәләп,

Чәчәкләрдән-чәчәкләргә

Килеп куна күбәләк.

“Бала белән Күбәләк” җыры (З.Хәбибуллин көе, Г.Тукай сүзләре)

“Күбәләк тоту” уены (6 бала парлашып басалар.Балалар, “күбәләкләр” булып, очып йөриләр. Музыка туктагач, “күбәләкләрне “тотарга башта 1нче пар чыга, аннан соң 2нче пар һәм 3нче пар. Тотылган “күбәләкләр” утыралар)

Шүрәле: Тагын бер бит өстәлде.

Тәрбияче:

Сакалы бар, акылы юк. Нәрсә ул? (кәҗә)

“Гали белән Кәҗә” шигыре

“Кәҗәкәй” уены

Шүрәле:

Китабымтиздән тула.

Тәрбияче:

Менә бу өзекләр кайсы әкиятләрдән?

-Китте болар, бара һаман бара болар,

Күренмидер күзләренә ак һәм кара.

Бара болар: күпме баргач, алла белә,

Юл өстендә үлгән бүре башын таба болар. (“Кәҗә белән Сарык”)

-Җәй көне эссе һавада

Мин суда кенам, йөзәм.

Чәчрәтәм, уйныйм, чумам,

Башым белән суны сөзәм. (“Су анасы”)

-Балтасы кулда, егет эштән бераз тукткп тора.

Тукта, чү! Ямьсез тавышлы әллә нәрсә кычкыра? (“Шүрәле”)

“Рәсемне җый һәм әкият исемен ата” уены

“Су анасы” уены

Шүрәле:

Менә тагын өч бит өстәлде. Булдырасыз, балалар.

Тәрбияче:

Г.Тукай балалар өчен ел фасыллары турында шигырь-табышмаклар да язган. Игътибар белән тыңлагыз әле.

Боз һәм кар эреде,

Сулар йөгерде,

Елап елгалар,

Яшьләр түгелде.

Көннәр озая,

Төннәр кыскара.

Бу кайсы вакыт,

Я, әйтеп кара? (яз)

Һәр җир карланды,

Сулар бозланды.

Уйный җил-буран,

Бу кайчак, туган? (кыш)

Ашлыклар үсте,

Башаклар пеште.

Кояш пешерә,

Тиргә төшерә.

Халык ашыга,

Китә басуга.

Урагын ура,

Бу кайчак була? (җәй)

Кырлар буш кала,

Яңгырлар ява,

Җирләр дымлана,

Бу кайчан була? (көз)

“Җир йокысы” шигыре

Уен “Бүкән” яисә “Буш урын”

Шүрәле:

Ура, китабым тулды. Укырга да була инде хәзер. Бик зур рәхмәт сезгә, балалар. Мин дә сезнең белән уйнап китим әле.

“Шүрәле” җырлы-биюле уены (К.Сатиев көе, Н.Сафина сүзләре)

Тәрбияче:

Шүрәле, китабыңны саклап йөр, ертма, пычратма. Ә безнең бәйрәмебез ахырына якынлашты.

Әле укый белмәсәк тә,

“Туган тел”не җырлыйбыз.

Бу Тукай абый бүләге,

Иң гүзәл бер җыр, дибез.

Әкияләрен сөйләп, тыңлап,

Телләребез ачыла.

“Су анасы”, “Шүрәле”ләр –

Безнең дуслар барысы да.

Тукай абый әкиятләрен

Мин бик-бик-бик яратам.

Шигырьләрен һәм җырларын

Беләм мин хәзер яттан.

Нинди таныш моңлы көй бу,

Тукай җыры “Туган тел”?

Истән бер дә чыкмый торган

Халык көе “Туган тел”.

“Туган тел” җыры (Татар халык көе, Г.Тукай сүзләре)

(Бу вакытта экранда тавышсыз “Туган тел” мультфильмы бара)

Шүрәле:

Рәхмәт сезгә, балалар. Сез бик акыллы балалар икәнсез. Ә миңа урманыма кайтырга вакыт. Башка шүрәлеләргә дә Тукай әкиятләрен укыйсым бар. Ә бу күчтәнәчләр –сезгә.(китапта – кәнфитләр) Сау булыгыз.

(Балалар ясаган рәсемнәр күрсәтелә, конкурска йомгак ясап, бүләкләр тапшырыла. “Туган тел” көе астында төркемнәргә таралалар)

Тукай яши безнең йөрәкләрдә.

(әдәби – музыкаль кичә)

     Сәхнә артына шагыйрь портреты эленә. Сәхнәнең уң ягына экран беркетелгән. Анда Г.Тукайга багышланган һәм чыгышлар белән туры килеп бара торган презентация күрсәтелә.Залда китапларыннан, укучыларның иҗади эшләреннән күргәзмә ясала. Зал стеналарына “Сәнгатебез күкләрендә- Кояшыбыз, Аебыз, Бар җиһанга күренерлек кадерле Тукаебыз” (И.Юзеев), “Без бәхетле, без шагыйрьле халык, Без Тукайлы халык мәңгегә!” һ.б. плакатлар эленә. Туган тел көе яңгырый.

1 Алып баручы:     Нинди таныш моңлы көй бу?

                                  Тукай җыры- “Туган тел”.

                                   Истән бер дә чыкмый торган

                                   Халык көе “Туган тел”.

-Әйе, балалар, без сөекле Тукаебызны беркайчан да онытмыйбыз, истән чыгармыйбыз. Аны яратабыз, зурлыйбыз. Шигырләрен, әкиятләрен укып яшәргә өйрәнәбез. Бүген дә без сезнең белән бергәләп, Тукай  абыебызның туган көнен билгеләп үтәргә, туган тел бәйрәменә җыелдык.

                “Бәйрәм бүген”җыры астында балалар биеп керәләр.

1 бала. Тукай туган ямьле яз аенда

Кырлай дигән татар авылында.

Моңлы җыры, үткен сүзе белән

Ул дөньяга шуннан танылган.

РиммаТуган телдә сөйләшәбез,

“Туган тел”не җырлыйбыз.

Бу Тукай абый бүләге,

Иң гүзәл бер җыр дибез.

Ралинә:Әкиятләр сөйләп, тыңлап

Телләребез ачыла.

“Су анасы”, “Шүрәле”ләр –

Безнең дуслар барысы да.

Бик еракта балкып яткан

Бер гүзәл апрель таңы,

Бирде сине бу җиһанга

Әй, шагыйрьләр солтаны.

Иделия:Яз килә җиргә, яз килә,

Җыр, шигырь булып.

Тирә-юньне моңга кумеп,

Тукайлы булып.

Камиль:Тукай абый әкиятләрен

Мин бик-бик-бик яратам.

Шигырьләрен һәм җырларын

Беләм мин хәзер яттан.

Тәрбияче: Җаны барның җирдә җыры булыр,

Бәйрәмнәре булыр мәңгегә.

Барсы да:Без бәхетле, без шагыйрьле халык,

Без Тукайлы халык мәңгегә.

Кыз: Әлли-бәлли итәр бу,

Мәдрәсәгә китәр бу;

Тырышып сабак укыгач,

Галим булып җитәр бу.

Йокла угълым, йом күзең,

Йом-йом күзең, йолдызым;

Кичтән йокың кала да,

Егълап үтә көндезең.

Әби тыңлап тора да , кечкенә кызны килеп кочаклап ала.

Әби: И кызым, бигрәкләр матур җырлыйсың! Кайдан өйрәндең, бәбкәм?

Кыз: Әбекәем балалар бакчасында өйрәндек. Анда курчакларыбызны җырлап йоклатабыз. Беләсеңме аны кем язган? Тукай абый!

Әби: Менә, кызым, уйнарга чыгарга да вакыт җитте. Абыең дәресләрен хәзерләп бетердеме әле?( Өстәл янына килеп) Улым, дәресләреңне хәзерләп бетердеңме әле? Бик озак утырдың.

Малай: Булды, әбекәй, булды! Шигыремне дә ятлап бетердем,(китапны ябып әбисенә бирә) карап кына бар әле, әбием, яхшы ятлаганмынмы?( сәхнә уртасына барып, матур итеп баса).

Тау башына салынгандыр безнең авыл,

Бер чишмә бар, якын безнең авылга ул;

Аулыбызныж ямен cуы, тәмен беләм,

Шуңа күрә сөям җаным-тәнем белән,

(кыз кулларын чаба)

Кыз: Абый, абый матур сөйләдең.

Әби: Улым, беләсеңме бу шигырьне дә Тукай абыегыз язган бит.

Малай: Беләм, беләм әбием. “Туган авыл” шигыреннән өзек ул.

Әби: Тукай абыең авылны яраткан. Авылның табигатен, тирә-яктагы матурлыкны тоя- күрә белгән.

Иртә. Дөнья җанлана

Мәшрикъ ягы аллана,

Кояш чыгып, нурлары

Төшеп җиргә ялгана.

Яктыра кала..Урамнар,

Кырлар, якын урманнар,

Таулар, багълар, бакчалар

Нурга гарык булганнар.

Шушы вакыт балалар

Мәктәп таба баралар;

Букчалары артында,

Алар гыйлем рәтендә.

Менә балакайларым ничек матур итеп язган ул.

Малай: Әбием, син дә Тукай шигырьләрен яттан беләсеңмени? Шигырен дә яттан сөйлисең!

Әби(көлеп): Беләм, улым. Аны белмәгән кеше бармыни? Бөек Тукай, шагыйрь Тукай бит ул?! Милләтебезнең йөзек кашы! Карагыз әле нинди матур көн! Рәхәтләнеп уйнап керегез.

(Шулвакыт бабай керә).Бабай: И, балакайларымның эшләре дә беткән икән. Кая җыендыгыз әле болай? Күрәм: кәефләрегез бик шәп, миңа да серен әйтмәссезме?

Малай: Минем өй эшләрем бетте.

Кыз: Мин курчагымны йоклаттым.

Әби (көлә): Ә мин сиңа кышка җон носкилар бәйләп куйдым.

Бабай: Кара боларны! Әмин… ә мин балаларга кышка менә дигән чана ясап куйдым.

Малай һәм кыз: Ура! Бабай, син иң шәп бабайларның берсе!(Бабайны кочаклап алалар).

Бабай: Эш беткәч уйнарга ярый дигәнме әле Тукай бабагыз?

И сабыйлар, эшләгез сез, иң мөкаддәс нәрсә — эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш,- дип тә язган бит әле ул.

Малай (әбигә карап): Менә әбекәй, бабай да Тукай шигырен сөйли. Чыннан да шагыйрьне белмәгән кеше юк икән!

Әби: Тукай телебезне, татар исемен, милләтебезне югары күтәрде.Аны онытырга ярамый!

И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!

Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.

Кыз. Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,

Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.

Малай. И туган тел! Синдә булган иң элек кылган догам:

Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, Ходам!

Кыз:Әбием мин бакчадагы чәчәкләремә сулар сибеп керим әле.

Чәчәкләр белән күбәләк биюе.

Кыз: Әйт әле күбәләк, сөйләшик бергәләп

Бу кадәр күп очып, армыйсың син ничек?

Ничек соң тормышың?

Ничек көн күрмешең?

Сөйләп бирче тезеп, табыламы соң ризык?

Күбәләк:Мин торам кырларда,

Болында,урманда

Уйныймын, очамын

Якты көн булганда

Иркәли hәм сөя

Кояшның яктысы

Аш буладыр миңа

Чәчәкләр хуш исе.

Тик гомерем бик кыска:

Бары бер көн генә

Бул яхшы, рәнҗетмә

Һәм тимә син миңа.

Кыз:ЮК,юк курыкма тимим, мин беләм бөҗәкләрне дә,хайваннарны да рәнҗетергә ярамый.Бар ,кубәләк рәхәтләнеп оч.

Булат:Әй ,Акбай,туктәле чапма.

Алар «Кызыклы шәкерт» шигырен башкара

— Әйдәле, Акбай! өйрән син, арт аягың берлә тор;

Аума, аума! туп-туры тор, төз утыр, яхшы утыр!

— Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә;

Мин туганга тик ике айлап булыр, йә өч кенә.

Юк, кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйныйсым килә;

Шул болыннарда ятасым, шунда ауныйсым килә.

— Ах, юләр маэмай! Тырыш яшьләй, зурайгач җайсыз ул;

Картаеп каткач буыннар, эш белү уңайсыз ул!

“Фатыйма белән сандугач” шигырен башкаралар

Фирузә:

Ни өчен син сайрамыйсың, сандугач?

Шат була күңлем минем син сайрагач.

Читлегең әйбәт, яныңда бар ашың:

Ник күңелсез син болай, бөктең башың?

Сандугач Зилә:

Аһ, минем сайрар җирем урман иде,

Анда һәртөрле кызык тулган иде.

Мин бу җирдә нигә шатлык күрсәтим?

Анда өч баш кошчыгым калды ятим!

һәм мине анда тагын дустым көтә,

Сагына ул, саргая ул, ут йота.

Фирүзә:

Йә, алайса, мин ишек ачтым сиңа:

Бар, азат бул, кыйл миңа изге дога.

Бар, җаным, инде яшел урманга оч,

Тиз ятим кошчыкларың берлән кавыш!

Тукай абый безгә хайваннарга карата мәрхәмәтле булырга куша.Әйдәгез Данильне тыңлап китик әле.

Даниль:Безнең Гали бигрәк тату кәҗә белән ,

Менә кәҗә карап тора тәрәзәдән.

Гали аны чирәм белән кунак итә,

Кәҗә рәхмәт укый: сакалын селкетә.

Җыр “Тукай абый” З.Туфайлова 

Әле укый белмәсәк тә,

“Туган телне” җырлыйбыз

Бу – Тукай абый бүләге,

Иң гүзәл җыр дибез.

И туган тел, и матур тел! 

Әкиятләр сөйләп, тыңлап,

Телләребез ачыла.

“Су анасы”, “Шүрәлеләр” –

Безнең дуслар барсы да. 

И туган тел, и матур тел!

Тәрбияче:Әйдәгез балалар табышмаклар чишеп алыйк әле.

Табышмаклар:

Кырлар буш кала,

Яңгырлар ява.

Җирләр дымлана

Бу кайчак була? (Көз)

Һәр җир карланган,

Сулар бозланган;

Уйный җил, буран,

           Бу кайчак, туган? (Кыш)

             Боз һәм кар эреде,

Сулар йөгерде.

Елап елгалар

Яшьләр түгелде.

Көннәр озая.

Төннәр кыскара.

Бу кайсы вакыт,

Йә, әйтеп кара? (Яз)

             Ашлыклар үсте,

    Башаклар пеште;

Кояш пешерә,

Тиргә төшерә.

Халык ашыга.

Китә басуга,

Урагын ура,

                 Бу кайчак була? (Җәй)

Тәрбияче:

Менә бу өзекләр кайсы әкиятләрдән?

-Китте болар, бара һаман бара болар,

Күренмидер күзләренә ак һәм кара.

Бара болар: күпме баргач, алла белә,

Юл өстендә үлгән бүре башын таба болар. (“Кәҗә белән Сарык”)

-Җәй көне эссе һавада

Мин суда кенам, йөзәм.

Чәчрәтәм, уйныйм, чумам,

Башым белән суны сөзәм. (“Су анасы”)

-Балтасы кулда, егет эштән бераз тукткп тора.

Тукта, чү! Ямьсез тавышлы әллә нәрсә кычкыра? (“Шүрәле”)(Ф. Яруллинның “Шүрәле” музыкасы астында залга Шүрәле керә.)

Шүрәле: Исәнмесез, балалар. Сез мине таныдыгызмы?

Балалар: Әйе, син бит Шүрәле.

Шүрәле: Казан артындагы бер урманнан

Тукай мине табып танытты.

Бүген мине күпме кеше белә,

Күпме бала мине яратты.

Былтыр кысып китте бармагымны

Тик аңарга үпкәм юк күптән.

Үзем зарар салмак идем аңа,

Начар гамәл кылмам мин бүтән.

Балалар, минем уйныйсым килә, әйдәгез кети-кети уйныйбыз.

Алып баручы: Тукта әле, Шүрәле, бәйрәм вакытында нинди кети-кети уйнау ул. Балаларны тыңлап кара әле син, безнең балалар синең турында җыр беләләр.

Шүрәле: Кызык!!!!!!! Кая тыңлап карыйм. 

“Шүрәле” җыры.

Безнең Тукай бәйрәменә

Килгән икән Шүрәле.

Бәйрәмне безнең бозмакчы

Кыланышын күр әле.

Кушымта

Шүрәле, Шүрәле,

Шүрәлене күр әле.

Кети, кети уйныйк диеп

Торган була бит әле. (2 тапкыр) 

Олы бәйрәм хөрмәтенә

Усаллыкны киметкән.

Гафу итәрбез, Шүрәле,

Дуслар белән биесәң. 

Кушымта шул ук. 

Әкияттән чыктыңмы син?

Урманнан киләсеңме?

Әгәр булсаң чын шүрәле

Кытыклап кара безне. 

Кушымта шул ук.

З.Булат:                     Нәкъ кеше кебек үзе

                                   Маңгаенда бер мөгезе.

                                       Ә шулай да шаккатырга

                                      -Былтыр кысты!-дип кычкыра.

                                       Туганнарын чакыра.

Шүрәле: -И-и-и, кычкырганымны да ишеткәннәр икән үзләре.  Ай-яй-яй!!!Әйдәгез инде кети-мети уйныйк?

1Алып баручы:  Туктале, Шүрәле, син бүтән уеннар белмисең микән?!

Шүрәле:  Беләм, беләм. Йөгертим әле үзегезне! Әйдәгез , кем уйный? Менә сезгә капчыклар.

“Капчыклар белән йөгерү” уены.

Шүрәле: Ай –яй! Бигрәк күңелле булды. Мин моннан соң кешеләр белән гел шушы уенны уйнармын әле.

27 ел яшәде ул җирдә,

Гомерен шигырь белән бизәде.

Үтте гомере, калды шигырьләре,

Гомере үтүен үзе сизмәде.

Яши күңелләрдә бөек шагыйрь

Шигырьләрен hаман укыйбыз.

Әллә ничә тапкыр ишетсәк тә,

Укып, тыңлап hич тә туймыйбыз.

Тәрбияче:

“Тукай” дигәч, уйлар әллә кая –

Үткәннәргә кире йөгерә.

Бишектән үк халкым моңы булып

Кергән бит ул безнең күңелгә.

Тукай рухы – татар рухы бит ул,

Минем җанда, синең җаныңда.

Без инану белән әйтәбез бит:

“Татар яшәр Тукай барында!”

Тоясыздыр, бүгенгене узып

Тукай бара килер чорларга.

Шулай булгач, “Туган тел”не безгә

Җырларга да әле җырларга!

Сценарий: «Г. Тукай – безнеӊ яраткан шагыйребез»

6-7 яшьлек балалар өчен

Максат:

1. Балаларда Г. Тукайныӊ күпкырлыиҗатынакызыксынууяту, ихтирамхисләретәрбияләү.

2. Шигырьнеӊ эчтәлегебуенчаүзфикерләренәйтәбелү, фикерләү, хәтерсәләтенүстерү.

3. Г. Тукай әкиятләре, шигырьләреашабалалардаматурәдәбиятбеләнкызыксыну, алардаукыргателәктәрбияләү.

Материал:

– Г. Тукай портреты.

– Китаплар.

– Аудиоязма.

– «Туган тел», «Бәйрәмбүген»җырлары.

– Мультфильм.

Зал бәйрәмчарасына туры китерепбизәлгән. Салмаккына«Туган тел» көе яӊгырый. Көйастыназалгабалаларкерәләр.

Т: Ниндитаныш, моӊлыкөйбу?

Тукай җыры – «Туган тел».

Истәнбердәчыкмыйторган

Халыккөе – «Туган тел».

 Хәерлекөн, кадерлебалалар! Исәнмесез, кәефләрегезничек? Күрәм, кәефләрегезяхшы, күӊелләрегезшат. Балалар, тәрәзәгәкарагызәле, бүгенкөннинди?

(Балаларныӊ җаваплары).

– Ә хәзерелныӊ ниндифасылы?

(Балаларныӊ җаваплары).

– Сез, яздипниндикүренешләрдәнчыгыпәйтәсез?

(Балаларныӊ җаваплары).

– Балалар, әйтегезәле, язниндиистәлекләргә бай ул?

(Балаларныӊ җаваплары).

Т: Бикдөрес, балалар, язаендакүренеклешагыйрь Г. Тукай туган.

Г. Тукай 1886 елныӊ 26 апрелендә Арча районы Кушлавычавылындатуа. Бикяшьлиятим кала, төрле-төрлекешеләртәрбиясендәяши. Кечкенәдәнүкшигырьләрукыргаяраткан «кечкенәАпуш» үзедәГабдулла Тукай дигәнбөекшагыйрьгәәверелә. Һәмбүген без, балалар, сезнеӊ беләншушыматуршигырьләрнесөйләпләззәтләнербез. 

 Г. Тукай кечкенәдәнтабигатьне, җанияләреняраткан, аларга карата миһербанлы, шәфкатьлебулыргаөндәгән. Әйдәгез, хәзерЛәйсәнәһәмИлзиләбашкаруында «Бала беләнкүбәләк» шигырентыӊлапүтик.

Шигырь: «Бала беләнкүбәләк»

Бала:Әйт әле, Күбәләк, 
Сөйләшик бергәләп: 
Бу кадәр куп очып 
Армыйсың син ничек?Ничек соң тормышың? 
Ничек көн күрмешең? 
Сөйләп бирче тезеп, 
Табаламсың ризык?Күбәләк:Мин торам кырларда, 
Болында, урманда; 
Уйныймын, очамын 
Яктыкөнбулганда.Иркәлиһәмсөя 
Кояшныңяктысы; 
Ашбуладырмиңа 
Чәчәкләрхушисе.Тик гомрембиккыска: 
Бары беркөнгенә,— 
Буляхшы, рәнҗетмә 
Һәмтимәсинмиңа!

Т: Афәрин, балалар, менә безнеӊ арабызда нинди сәнгатьле итеп шигырь сөйләүчеләр үсеп килә икән бит.

Т: Балалар, мин сезгәбертабышмакәйтәм. Аныӊ җавабын кем белермикән?

Кешенеӊ якын дусты,

Йортныӊ тугрысакчысы.

Аннан гелигелеккөт,

Ә исеменичек?

Б: Эт

 – Бикдөрес, балалар. Бу – эт. Хәзершулшаян, ләкинбернәрсәгәдәөйрәнергәтеләмиторганАкбайны Булат һәм Салават «Кызыклышәкерт» шигыреашатасвирлапкүрсәтерләр.

Шигырь: «Кызыклышәкерт».

Әйдәле, Акбай! өйрән син, арт аягың берлә тор; 
Аума, аума! туп-туры тор, төз утыр, яхшы утыр!— Ник газаплыйсың болай син, мин әле бик кечкенә; 
Мин туганга тик ике айлап булыр йә өч кенә.Юк, кирәкми, мин өйрәнмим, минем уйныйсым килә; 
Шул болыннарда ятасым, шунда ауныйсым килә.— Ах, җүләр маэмай! тырыш яшьләй, зурайгач җайсыз ул: 
Картаеп каткач буыннар — эш белү уңгайсыз ул!

Т: Балалар, сез Г. Тукайныӊ биккүпшигырьләрен, әкиятләренбеләсез. Хәзерсезнеӊ беләнберуенуйнапалырбыз. Бууенныӊ исеме «Кайсыәкияткирәк-яраклары» дипатала. Мин сезгәрәсемнәркүрсәтәм, ә сезбурәсемнеӊ ниндиәкият яки шигырьгә туры киләикәненатарсыз:

Уен: «Кайсыәкияткирәк-яраклары» (рәсем)

-алтын тарак.

-капчык.

-күбәләк.

-эт.

-учак.

Т: Безнеӊ табигатебездәелныӊ дүртфасылычиратлашыпкилә. Аларһәрберсеүзенчәматур: чәчәкле, җиләклеҗәй, умырзаялы, сыерчыклыяз, алтын-сарыяфраклы, пыскакяӊгырлыкөз, тәӊкә карлы кыш. Г. Тукай һәр ел фасылынтабышмакитепязган. Әйдәгез, иптәшләрегезнеӊ шигырьләреашаһәр ел фасылынтаныйкәле.

Шигырь: «Елныӊ дүртфасылы» ( Һәр ел фасылына карата рәсемнәркүрсәтелә).

Боз һәм кар эрде, 
Сулар йөгерде; 
Егълап елгалар, 
Яшьләр түгелде.

Көннәр озая, 
Төннәр кыскара. 
Бу кайсы вакыт? — 
Иә, әйтеп кара.

(Яз көне)

Ашлыклар үсте, 
Башаклар пеште; 
Кояш пешерә, 
Тиргә төшерә.

Халык ашыга, 
Китә басуга, 
Урагын ура,— 
Бу кайчак була?

(Җәй көне)

Кырлар буш кала, 
Яңгырлар ява; 
Җирләр дымлана,— 
Бу кайчак була?

(Көз көне)

Һәр җир карланган, 
Сулар бозланган; 
Уйный җил-буран,— 
Бу кайчак, туган?

(Кыш көне)

Т: Балалар, сез бик күп шигырьләр беләсез. Әйдәгез, хәзерберуенуйнапалыйк. Мин сезгәтабышмакәйтәм, ә сезаныӊ кайсыәсәрдән яки шигырьдәникәнлегенәйтерсез.

Үстерелешле уен: «Кайсы әсәрдән икәнен бел». (рәсем)

а) Нәкъкешекебекүзе,

Маӊгаендамөгезе.

«Былтыркысты», – дипкычкыра. («Шүрәле»).

б) Чуар, йомшаккүлмәге,

Тотсаӊ, уӊабизәге.

Тоттырмый, китәочып,

Я кала җирдәпосып (Күбәләк – «Бала беләнкүбәләк»).

Т: Балалар, Г. Тукайныӊ матуршигырьләреҗырбулып та башкарыла. Әйдәгез, «Бәйрәмбүген» дигәнҗырнытыңлап китик.

Җыр: «Бәйрәмбүген»

Җәүдәт Фәйзи көе Габдулла Тукай сүзләре

Бар күңеллелек бөтен дөньяда, бар бер ямь бүген!
— Нәрсәдән бу? — Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
Бер мөкатдәс хис белән һәрбер кеше хәйран бүген;
Уйный сазым да минем бәйрәм көен: бәйрәм бүген!
Арттыра, күрдем, кояш гадәттәгедән балкуын;
— Ул киенгәндер! — дидем, бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
Хис итеп һәр җирдә дә бер төрле хуш ис аңкуын;
«Ислемай сөрткән икән дөнья!» — дидем, бәйрәм бүген!
Яр башыннан тыңладым мин бер суның дулкыннарын:
Сөйләшәләр үзара: «Бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!..»
Тыңладым әкрен генә искәндә бәйрәм көн җилен;
Анысы да сөйли тагын: «Бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!..»

Ял минуты «Су анасы» уены.

Балалартүгәрәккәбасалар. Бер бала Су анасыитепбилгеләнә. Улкүзләребәйләнгәнкилештүгәрәкуртасынаутыра. Уйнаучылартүгәрәкбуенчаәйләнепйөриләр:

Су анасы, су анасы,

Су анасынкүрәле.

Каршыӊда кем басып тора-

Ялгышмыйчаәйтәле.

Җырахырындабалалартуктапкалалар. Күзебәйләнгән Су анасыурыныннан тора. Тәрбиячебармагыбеләнберәруенчыгатөртепкүрсәтә. Әлеге бала Су анасыянынакилә. Су анасыкапшапкарапаныӊ кем икәненәйтергәтиеш. Әгәрдөресәйтсә, шулуенчы Су анасыбула.

Заманчаитепэшкәртелгән «Су анасы» мультфильмынкарау.

Балалар, бәйрәмебезахырынаякынлашты. Хәзербергәләшепхалкыбызныңгимнынаәверелгән “Туган тел” җырынбашкарабыз.

Бәйрәм “Туган тел”җырынбашкарыптәмамлана.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/371877-scenarij-prazdnika-g-tukaj—bezne-jaratkan-

Сценарий праздника «Тукай безнең белән»

Дети заходят в зал под мелодию “Тәфтиләү”.

Ведущий 1: Хәерле иртә, кадерле балалар, хөрмәтле кунаклар!

Ямьле язның бер көнендә без татар халкының сөекле шагыйребез Г.Тукайны искә алу кичәсенә җыелдык.

Ведущий 2: Доброе утро дорогие дети, уважаемые гости! Здравствуйте!

Сегодня мы собрались, чтобы отметить день рождения великого татарского поэта, писателя Г.Тукая, послушать его стихи, вспомнить сказки.

Показ слайдов:

1слайд. (Фото Г.Тукая.) Г.Тукай родился 26 апреля в деревне Кушлавыч Арского района в семье муллы.

2 слайд. (Детство Тукая.) Уже с пяти лет остался без родителей, очень рано познал тяготы сиротства. До девяти лет жил в деревне. С деревенскими мальчиками ходил на речку, рыбалку, помогал взрослым убирать сено.

3 слайд. Затем маленького Тукая увозят в город Уральск к родственникам. Там он поступает в школу. Внимательно слушает учителей, старательно занимается. Став взрослым пишет много стихов, статей, рассказов и сказок. В своих стихах воспевает родной край, природу, родной язык, рассказывает о жизни людей, о том, как они умеют трудиться. Много у него стихов, сказок для детей.

Ведущий 1: Ребята, какие сказки, стихотворения, знаете Г.Тукая.

4 слайд: (Фото памятника Г.Тукая в Казани.) Каждый год в день рождения поэта у памятника в Казани собираются любители поэзии, поэты Татарстана.

Ведущий 2: стихотворение Закии Туфайловой «Тукай абый».

(1 ребёнок прочитает стихотворение.)

Ведущий 1: Г.Тукай очень любил свою родную деревню и написал о ней стихотворение «Родная деревня».

(2 ребёнок прочитает стихотворение.)

Ведущий 2: Сейчас послушаем стихотворение Г.Тукая. «Кызыклы шәкерт» «Забавный ученик».

(3 ребёнок прочитает стихотворение.)

“Бала белән күбәләк” җырының көе яңгырый.

Күбәләк булып киенгән кыз “очып” керә. Аның артыннан кулына күбәләк тоткычы тотып кыз керә, күбәләкне куып тота.

Кыз: Нинди матур күбәләк!

“Бала белән күбәләк” җыры башкарала.

Ведущий 1:Лето. В жаркую погоду, любо в озере играть:брызгаться, нырять, плескаться, плавать, воду лбом бадать. (вбегает мальчик, идет к озеру, играет с водой).

Мальчик: Я резвился больше часа, нипочем теперь жара! Но из озера однако, вылезать пришла пора. (на краю озера стоит скамейка, вдруг мальчик видит золотой гребень, берёт и убегает.

Бежит и говорит: Ничего вокруг не вижу, и бегу, бегу, бегу. Отдышаться не могу (убегает за домик, макет деревенского дома).

Звучит музыка из балета “Шүрәле” Ф.Яруллина.

Вдалеке слышится голос Водяной.

Водяная: Держите вора! Стой, негодный, погоди!

Отдавай, немедля гребень, в грех старуху не вводи!

(Ищет, подходит к дому, стучится в окно.)

Мать: Кто там в полночь колобродит? Тьма, не видно ничего! Ну чего ещё тут надо! Грабят, что ли, там кого?

Водяная: Водяная я, откройте! Где мой гребень золотой? Знай, на озере сегодня, вором стал сыночек твой!

(Мальчик выходит из-за домика, отдаёт Водяной золотой гребень, просит прощения.)

Мальчик: Мама меня так ругала, так ругала. Вот дала мне нагоняй! С той – то взбучки материнской научился я добру:

Есть хозяин или нету –

Век чужого не беру!

Ведущий 2:Ребята, вы узнали этих героев? Скажите, мальчик правильно поступил, можно ли брать чужие вещи?

Дети: Ответы детей.

Ведущий 1: Вот такие интересные и поучительные сказки написал Г. Тукай. Оставайтесь с нами, мы с вами поиграем в игру “Су анасы”.

Все играют игру «Су анасы».

Ведущий: Су анасы утыр. Послушай стихотворения Г.Тукая.

4 ребёнок.“Киска – озорница”.

5 ребёнок.“ “Гали белән кәҗә”.

6 ребёнок.“ “ Безнең гаилә”.

7 ребёнок.“ “Ул безнең күңелләрдә”.

С криком входит Шүрәле.

Шүрәле: Вы меня не бойтесь дети, я не вор и не грабитель.

Встречных – это мой обычай – всех я на смерть щекочу.

Вот вы стали моей добычей – я от радости кричу.

Ведущий: Ребята,кто к нам пришёл? (Шумит, кричит.)

Дети: Шүрәле. (Шүрәле кычкыра.)

Ведущий:Ну что ты, подожди, послушай, у нас сегодня праздник.

Шүрәле: А что у вас за праздник?

Дети отвечают.

Ведущий: Правильно.Сегодня день рождения великого писателя Г. Тукая.

Ведь и про тебя Шүрәле сказку написал.

Шүрәле: Ребята, как мне больно, помогите пожалуйста освободить мои пальцы.

Ведущий: Успокойся Шүрәле. Мы тебе поможем, но с одним условием, если ты нас не обидишь, и не будешь до смерти щекотать.

Шүрәле: Нет, нет, только помогите мне.

Ведущий: Ребята, поверим его словам? Поможем ему?

Дети: Да. (Ведущий убирает пальцы Шүрәле из бревна.)

Шүрәле: Спасибо вам большое, спасли вы мои пальцы. Ребята, а давайте с вами поиграем.

Шүрәле играет с детьми игру “Шүрәле” .

Шүрәле: Молодцы, рәхмәт балалар.

Ведущий: Ребята, сейчас мы с вами посмотрим мультфильм по сказке Г. Тукая «Кәҗә белән сарык “.

Вот и собрались на наш праздник герои сказок и стихотворений Г.Тукая. Произведения Г .Тукая раскрывают нам все секреты жизни и ими нужно правильно воспользоваться. И наш праздник мы закончим песней “Туган тел”. Слова этой песни написал Г.Тукай , а музыку придумал татарский народ.

Песня “Туган тел”.

Мәктәпләрдә, мәдәният сарайларында Габдулла Тукай туган көненә багышланган әдәби- музыкаль кичәләр уздыру өчен сценарий

Тамаша залына балаларның Тукайга багышлап язган шигырьләре, рәсемнәре, газеталар эленә. Мәктәп китапханәсе Тукай китаплары күргәзмәсен әзерли. Тукайның тормыш юлын сурәтләүче рәсемнәр, фотолар куела.
Сәхнә элеккеге авыл өе рәвешендә җиһазлана. Алсәхнәгә компьютер экраны эленә. Сулда — Тукай портреты. Аңа тере чәчәкләр куелган. Экранда «Туган көнең белән, Тукай! 1886 ел, 26 апрель» дигән сүзләр. Ерактан акрын гына «Тәфтиләү» көе ишетелә. Сәхнә алдына милли киемнәр киенгән алып баручы Кыз белән Егет чыга.

Кыз.
Әйләнәңдә — гөлләр…
Сүзен, гүя,
Шулар аша әйтә күңелләр:
— Туган көнең белән! — дигән сыман
Елмаялар кебек бу гөлләр.

Егет.
Килә, Килә… Язлар саен сиңа
Илең килә туган көнеңдә,
Бетми торган гомрен
кушкан сыман Синең бөек, кыска гомергә.

Кыз.
Бәйрәмнәрең алда икән әле,
Кара, шагыйрь, бүген текәлеп —
Халкың килде сиңа, мәхәббәтен
Ал чәчәкләр белән күтәреп.

Егет.
Син күрмәгән яңа буын килде, Котлап бүген туган көнеңне: Киләчәккә барган улларыңнан Ишетәсең «Туган тел»еңне.
«Туган тел» көе яңгырый. Акрын гына җырлап укучылар төркеме чыга. Җыр көчәя. Аларга залдагылар кушыла. Җыр тәмамлангач, укучылар сәхнәгә урнаштырылган эскәмияләргә утыра

Кыз.
Ул ятим дә,
ул мескен дә диеп,
Сөйләнелгән
элек-электән.

Егет.
Күз алдына аны
бөек итеп Китерергә
күпләр күнеккән.

Экранда рәссам М.Казаковның «Кечкенә Тукай» рәсеме проекцияләнә. Кушлавыч авылындагы музей-йортны сурәтләгән видеофильм фрагментлары күрсәтелә.

1 нче укучы. Кушлавыч авылында Мөхәммәтгариф мулла гаиләсендә дөньяга килә булачак шагыйрь.
Салмак кына «Бишек җыруы» көе ишетелә. Ана бишек янына килеп утыра. Тирбәтә-тирбәтә халык көенә Г.Тукайның «Бишек җырын» җырлый.
Әлли-бәлли итәр бу,
Мәдрәсәгә китәр бу.
Тырышып сабак укыгач,
Галим булып җитәр бу…

2 нче укучы. Сабый ата-ана
мәхәббәтен татып кына кала: ул дөньяга килүгә биш ай да үтми, әтисе вафат була.

3 нче укучы. Габдуллага ике яшь тулганда, аны ярлы карчык Шәрифә тәрбиясенә калдырып, әнисе Мәмдүдә Сасна авылы мулласына кияүгә китеп бара.

4 нче укучы. Бераздан ул Габдулланы үз янына алдыра. Әмма бер елдан,1890 елда, Мәмдүдә ханым үлеп китә.
Сәхнә алдына нәни Тукай ролендәге бала чыга. Өстендә камзул, читек-кәләпүш. Экранда ул сөйләгән күренешләр проекцияләнә.
Нәни Тукай. Мин әнкәмнең җеназасын күтәреп алып киткәннәрен сизгәч, яланаяк, яланбаш хәлемдә, капка астыннан, үкереп җылый- җылый, йөгереп чыгып: «Әнкәйне кайтарыгыз, әнкәйне бирегез!» — дип, шактый гына җир мәет күтәрүчеләрдән калмый барганымны хәтерлим.

5 нче укучы. Әнисе үлгәч Габдулла Сасна мулласының өенә сыймый башлый, һәм аны Өчиле авылындагы бабасына кайтаралар.

Нәни Тукай. Менә шул фәкыйрь вә шуның өстенә әллә ничә авызлы булган гаилә эченә мин ятим бала булып килеп кергәнмен.
Үги әбинең алты күгәрчене эчендә мин бер чәүкә булганга, мине җыласам — юатучы, иркәләним дисәм — сөюче, ашыйсым-эчәсем килсә — кызганучы бер дә булмаган, мине эткәннәр дә төрткәннәр.
Ни күрсәм дә — күргәнмен, ни булса да — булган, һәрничек мин бу гаиләгә сыймаганмын. Бер көнне бабай, үги әбинең киңәше илә булырга кирәк, авылыбыздан Казанга бара торган бер ямщикка мине утыртып, Казанга озаткан.

Экранда «Асрамага бала бирәм, кем ала?» рәсеме проекциясе.
нчы укучы. Кечкенә Габдулланың сабыйлык еллары менә шулай ятимлектә, кимсетелү, кагылу-сугылуларда үткән. Сабый балага бик күп гаиләләрдә булырга, авылдан-авылга, кулдан-кулга күчеп йөрергә туры килгән.
нчы укучы. Казан арты авылларының җанга рәхәт бай табигате,тәмле сулы чишмәләре бәләкәй Тукай күңелендә онытылмас тирән эз калдыра һәм шагыйрь бу якты хатирәләрне үзенең үлемсез шигырьләренә сала.
Тукайга охшатып киенгән егет «Туган авыл» шигырен укый.

8 нче укучы. Кайларда гына йөрсә дә, шагыйрьнең хәтереннән, күз алдыннан туган ягы китми. Егет булып танылган шагыйрга әверелгәч тә ул уйлары белән шул якларга әйләнеп кайта, Казан урамнарына да пар атларга утырып килеп керә. Экранда Татар дәүләт фольклор ансамбленең «Пар ат» җыры видеоязмасы.

Кыз.
Син ерактан күргән кырларның
Ал гөлләрен сибеп юлыңа,
Баш ия ил, -ятимгә түгел,
Сиңа — үзенең бөек улына.

Егет.
Якты йолдыз булып атылган ул,
Зәгыйфь чәчәк булып сулмаган.
Туры Тукай, моңлы Тукай булга
Бөек булган, боек булмаган.

9 нчы укучы. Габдулла Тукайның балаларга багышлап язылган әсәрләре күп. Аның бөеклеге, аның даһилыгы бигрәк тә әнә шул шигырьләрендә, әкиятләрендә ачык күренә.

7нчы укучы. Тукайның шигырләре, әкиятләре кечкенәдән белем алырга, эш сөяргә, табигатьне яратырга, сакларга өнди. Тырышып эшләргә, белемле булырга чакыра

Сәхнәдә «Эш беткәч уйнарга ярый» шигыре сәхнәләштерелә; Өстәл янына Бала килеп утыра. Өй тәрәзәсеннән Кояш, Сандугач» Алмагач күренеп Бала белән сөйләшәләр. Автор сүзләре тавыш көчәйткеч аша ишетелеп тор; Экранда шигырьнең исеме языла; Күренеш тәмамлануга алга егет-Тукай чыга:

Яз, газиз угълым: кара тактаны
Сыз акбур белән!
Һәм кара күңелеңне ялт иттер
Сызып ак нур белән!
Өч наданга алмашынмас —
Бер язу белгән кеше;
Мәгърифәт эстәр, иренмәс һич —
Кеше булган кеше.
(Г. Тукай «Ата илә бала»)

11нче укучы. Шагыйрьне мәктәп мәдрәсәләрнең күпчелегендә яшьләргә белем һәм тәрбия бирүне түбән дәрәҗәдә куелуы борчый һәм ул «Таз» шигыре белән наданлыктан ачы көлә.

Пантомима яки шаян бию алым белән «Таз» шигыренең эчтәлеге сәхнәләштерелә. Автор сүзләр тавыш көчәйткеч аша ишетелә.

12нче укучы. Тукай балалар белән үзе дә сабыйларча сөйләшә алар дөньясында яши. Халык әкиятләренә нигезләнеп берсеннән-берсе матур әсәрләр яза. Шундыйларның берсе — «Кәҗә белән Сарык» әкияте.
Мәктәп курчак театры «Кәҗә белән Сарык» әкиятеннән өзекләр күрсәтә.

* * *
Экранда «Тукайга шигъри гөлләмә» дигән сүзләр. Тукай һәйкәле каршындагы шигырь бәйрәме фрагментлары күрсәтелә. Сәхнәгә укучылар чыга. Ярымтүгәрәк булып тезеләләр. Ике алып баручы аларның ике ягына баса.
«Бәйрәм бүген» җыры башкарыла. (Г. Тукай сүз., Җ. Фәйзи муз.)

Егет.
Тукай исән.
Җыры күңелләрдә,
Яшәсәк тә үзен күрмичә.
Тукай килә моңлы сазын уйнап,
Шагыйрьләргә тынгы бирмичә.

Кыз.
Заман таный аны:
Кәләпүштән
Килә иде Кырлай юлыннан…
Сизмәгәндер үзе дә Зур Апушка
Әверелгәнен авыл улыннан.

1нче укучы.
Мәхәббәте сүнми кешелекнең:
Гомер үткән саен яңара.
Алгы рәткә куеп һәрбер юлын,
Жырларыңны тыңлый замана.

2нче укучы.
Язларыңны каршы алган чакта
Яшәрәсең кебек тагын да.
Эстафетаң ерак илтер өчен
Такташларың килә яныңа.

3нче укучы.
Мусаларың кайта илләр гизеп,
Йөрәкләре утта чыныккан.
Елмаерга әзер карашларын
Синең җырың шулай җылыткан.

4нче укучы.
Буын арты буын алмашыныр,
Гасыр арты узар гасырлар.
Шигъриятнең һәйкәленә шулай
Язлар һаман гөлләр ташырлар.

5нче укучы.
Китапларың янда, күкрәгемдә
Кадер-хөрмәт белән саклана;
Әгәр кайгым артса, күңлем азса –
Утлы шигырең укып сафлана.

6нчы укучы.
Әйдә, Тукай, безнең белән бергә
Син дә шатлан, халкың шатлана;
Дәртле Казан, нурлы Казан балкый,
Бездә бүген бәйрәм, тантана!

7нче укучы.
Әй, Тукай, ил һәм гасырда
ялкының янган Тукай;

8нче укучы.
Ай-кояштан, хөррияттән
яктылык алган Тукай!

9нчы укучы.
Туган көнең бәйрәм итәр вакыт,
Уйна, әйдә, «Тукай маршы»н.
Ишетсен ул
Үзенең алгы сафта
Безнең белән атлап барышын.

«Тукай маршы» яңгырый.

Экранда Республика Президенты Минтимер Шәймиев сүзләре языла: «Без егерменче гасырда Тукай белән яшәдек, егерме беренче гасырда да аның белән булырбыз. Тукай мирасы яшәгәндә, милләтебез дә яшәр. Татар халкы милләт булып яшәгәндә, Тукай да яшәр!»

Кичәне дәвам итеп укучылар үзләре язган шигырьләрен укыйлар.

Инсценировкада Г.Тукай, Х.Туфан, Ш.Галиев, Р.Әхмәтҗанов, Р.Гәрәй, Н.Арсланов, Х.Хөснуллин шигырьләре файдаланылды.
Фәрит ВАФИН,
Яңа Кенәр мәктәбе укытучысы. Арча районы.