Тукай кичәсе
Бурычлар:
Балаларның кәефен күтәрү, Г.Тукай иҗаты белән кызыксынуны арттыру
Балаларның сәнгатьле сөйләү, җырлау сәләтләрен үстерү
Г.Тукай турында белемнәрен арттыру
Җиһаз: Г.Тукай портреты, китаплар, рәсемнәр күргәзмәсе, экран, диапроектор, уеннар өчен атрибутлар, аудиоязмалар, курчак, бишек
(Балалар “Туган тел” көенә залга керәләр)
Тәрбияче:
Бакчабызда бәйрәм бүген ,
Бакча ямьләнгән.
Тукай бәйрәменә , диеп,
Барысы да килгән.
Җыр “Бәйрәм бүген” (Җ.Фәйзи көе, Г.Тукай сүзләре)
Тәрбияче: Әйе, бакчабызда Тукай бәрәме. Г.Тукай – балаларның яраткан шагыйре. Без аның бик күп шигырьләрен беләбез.
(Елап, китап күтәреп, Шүрәле керә)
Шүрәле: Харап булдым, харап булдым!
Тәрбияче: Аңлатып сөйлә, ни булды?
Шүрәле: Тукай абыйның китабын укыйсы килгән иде. Ул бит минем турымда әкият язган беренче кеше! Менә шушы бармаклар харап итте. Менә, китап битләре коелды. Ничек җыярга белмим. Гафу итегез мине, зинһар өчен. Гафу итегез! (тезләнә)
Тәрбияче: Тор әле, Шүрәле, кайгырма. Хәзер балалар китабыңның битләрен җыярга ярдәм итәрләр. Балалар, ярдәм итәбезме? Утырып тор, без сиңа булышырбыз. Безне игътибар белән тыңласаң, китапның битләрен үзең дә җыя алырсың.
“Безнең гаилә” шигыре
Уен-эстафета “Кем тизрәк?” (12 бала ике командага бүленеп, дөрес киемнәрне сайлап, киенәләр: бабай – камзол, әби-яулык, әти – билбау, әни – алъяпкыч, малай – түбәтәй, кыз – калфак)
“Минем өем” җырлы-биюле уен
Шүрәле: Урра, мин беренче битен таптым.
Тәрбияче: Балалар, әйтегез әле, бала тугач, иң беренче нинди җырны ишетә? (“Бишек җырын”)
“Бишек җыры” (татар халык көе, Г.Тукай сүзләре)
Шүрәле: Апа, икенче битен дә таптым.
Тәрбияче: Шигыремне дәвам итәргә әзерләнегез.
Бик акыллы этебез:
Сикер, дисәң, сикерә,
Йөгер,дисәң, йөгерә.
Бигрәк уңган бу маэмай –
Исеме аның — Акбай.
“Кызыклы шәкерт” шигырен сәхнәләштерү
Шүрәле: Тагын бер бит табылды.
Тәрбияче:
Тыңлагыз табышмакны, табарсыз тиз җавапны.
Канатларын җилпи-җилпи,
Талпынып, тирбәнгәләп,
Чәчәкләрдән-чәчәкләргә
Килеп куна күбәләк.
“Бала белән Күбәләк” җыры (З.Хәбибуллин көе, Г.Тукай сүзләре)
“Күбәләк тоту” уены (6 бала парлашып басалар.Балалар, “күбәләкләр” булып, очып йөриләр. Музыка туктагач, “күбәләкләрне “тотарга башта 1нче пар чыга, аннан соң 2нче пар һәм 3нче пар. Тотылган “күбәләкләр” утыралар)
Шүрәле: Тагын бер бит өстәлде.
Тәрбияче:
Сакалы бар, акылы юк. Нәрсә ул? (кәҗә)
“Гали белән Кәҗә” шигыре
“Кәҗәкәй” уены
Шүрәле:
Китабымтиздән тула.
Тәрбияче:
Менә бу өзекләр кайсы әкиятләрдән?
-Китте болар, бара һаман бара болар,
Күренмидер күзләренә ак һәм кара.
Бара болар: күпме баргач, алла белә,
Юл өстендә үлгән бүре башын таба болар. (“Кәҗә белән Сарык”)
-Җәй көне эссе һавада
Мин суда кенам, йөзәм.
Чәчрәтәм, уйныйм, чумам,
Башым белән суны сөзәм. (“Су анасы”)
-Балтасы кулда, егет эштән бераз тукткп тора.
Тукта, чү! Ямьсез тавышлы әллә нәрсә кычкыра? (“Шүрәле”)
“Рәсемне җый һәм әкият исемен ата” уены
“Су анасы” уены
Шүрәле:
Менә тагын өч бит өстәлде. Булдырасыз, балалар.
Тәрбияче:
Г.Тукай балалар өчен ел фасыллары турында шигырь-табышмаклар да язган. Игътибар белән тыңлагыз әле.
Боз һәм кар эреде,
Сулар йөгерде,
Елап елгалар,
Яшьләр түгелде.
Көннәр озая,
Төннәр кыскара.
Бу кайсы вакыт,
Я, әйтеп кара? (яз)
Һәр җир карланды,
Сулар бозланды.
Уйный җил-буран,
Бу кайчак, туган? (кыш)
Ашлыклар үсте,
Башаклар пеште.
Кояш пешерә,
Тиргә төшерә.
Халык ашыга,
Китә басуга.
Урагын ура,
Бу кайчак була? (җәй)
Кырлар буш кала,
Яңгырлар ява,
Җирләр дымлана,
Бу кайчан була? (көз)
“Җир йокысы” шигыре
Уен “Бүкән” яисә “Буш урын”
Шүрәле:
Ура, китабым тулды. Укырга да була инде хәзер. Бик зур рәхмәт сезгә, балалар. Мин дә сезнең белән уйнап китим әле.
“Шүрәле” җырлы-биюле уены (К.Сатиев көе, Н.Сафина сүзләре)
Тәрбияче:
Шүрәле, китабыңны саклап йөр, ертма, пычратма. Ә безнең бәйрәмебез ахырына якынлашты.
Әле укый белмәсәк тә,
“Туган тел”не җырлыйбыз.
Бу Тукай абый бүләге,
Иң гүзәл бер җыр, дибез.
Әкияләрен сөйләп, тыңлап,
Телләребез ачыла.
“Су анасы”, “Шүрәле”ләр –
Безнең дуслар барысы да.
Тукай абый әкиятләрен
Мин бик-бик-бик яратам.
Шигырьләрен һәм җырларын
Беләм мин хәзер яттан.
Нинди таныш моңлы көй бу,
Тукай җыры “Туган тел”?
Истән бер дә чыкмый торган
Халык көе “Туган тел”.
“Туган тел” җыры (Татар халык көе, Г.Тукай сүзләре)
(Бу вакытта экранда тавышсыз “Туган тел” мультфильмы бара)
Шүрәле:
Рәхмәт сезгә, балалар. Сез бик акыллы балалар икәнсез. Ә миңа урманыма кайтырга вакыт. Башка шүрәлеләргә дә Тукай әкиятләрен укыйсым бар. Ә бу күчтәнәчләр –сезгә.(китапта – кәнфитләр) Сау булыгыз.
(Балалар ясаган рәсемнәр күрсәтелә, конкурска йомгак ясап, бүләкләр тапшырыла. “Туган тел” көе астында төркемнәргә таралалар)
Тукай яши безнең йөрәкләрдә.
(әдәби – музыкаль кичә)
Сәхнә артына шагыйрь портреты һәм плакатка аның туган көне язып эленә: “26 апрель, 1886 ел”. Кичә барышында бу саннар эченә урнаштырылган төсле утлар бер янып, бер сүнеп, җемелдәп тора. Сәхнәнең уң ягына экран беркетелгән. Анда чыгышларның эчтәлеген ачыклап, конкретлаштырып бара торган кадрлар күрсәтелә.Сәхнәдә өй, капка, койма макетлары, өстәл һәм урындык, сәхнә алдына гөлләр куела.Залда китапларыннан, укучыларның иҗади эшләреннән күргәзмә ясала. Зал стеналарына “Сәнгатебез күкләрендә- Кояшыбыз, Аебыз, Бар җиһанга күренерлек кадерле Тукаебыз” (И.Юзеев), “Без бәхетле, без шагыйрьле халык, Без Тукайлы халык мәңгегә!” һ.б. плакатлар эленә.
“Тукай маршы”(З. Хәбибуллин музыкасы) уйнатыла. Сәхнә алдына ике укучы (ир һәм кыз бала) чыгып баса. Көй әкренләп тына.
1 нче алып баручы.
Әйләнәдә гөлләр,
Тормыш якты!
Бәйрәм хисе бүген күңелдә!
Туган көнең белән!-диләр,
Горурланып һәркем бу көндә.
2 нче алып баручы.
Килә, килә… Язлар саен сиңа
Илең кидә туган көнеңдә,
Бетми торган гомерен кушкан сыман
Синең бөек кыска гомергә.
(Х. Туфан.”Чәчәкләр китерегез Тукайга”)
1 нче алып баручы.
Дөньяда бик аз булыр чын шагыйрь
Габдулладай;
Ул- караңгы төндә яктырткан матур,
ак тулган ай.
2 нче алып баручы.
Күп китапларның арасында
аның китаплары-
Ап- ачык нурлар чәчеп,
күренеп тора һәр яклары.
1 нче һәм 2 нче алып баручы бергә:
Алса, укыса халык шигырен аның-
истә кала,
Һәм аның шигыре халык күңеленә
зур хис сала.
( Ш. Бабич. “Габдулла әфәнде Тукаев”)
1 а.б.: Якташларың, Тукай сине укый…
Бәләкәйдән, бала чагыннан…
2 а. б.: Күңелләрдә- синең якты җырлар,
Синең моңнар күздә чагылган.
( Ф. Сафин.” Тукай ягы”)
Салмак кына “Бишек җыруы”ның көе ишетелә башлый. Алып баручылар чыгып китә. Пәрдә ачыла. Сәхнә бакчаның бер почмагы итеп бизәлгән. Бер якта- авыл өенең алгы өлеше. Өй тәрәзәсеннән бишек тирбәлгәне күренеп- күренеп китә. Ана җыры ишетелә.
Әлли- бәлли итәр бу,
Мәдрәсәгә китәр бу,
Тырышып сабак укыгач,
Галим булып китәр бу,
Йокла углым, йом күзең,
Йом, йом күзең, йолдызым;
Кичтән йокың кала да,
Егълап үтә көндезең.
Әлли- бәлли көйләрем,
Хикәятләр сөйләрем;
Сиңа теләк теләрем.
Бәхетле бул диярем.
Гыйззәтем син, кадрем син,
Минем йөрәк бәгърем син;
Куанычым, шатлыгым
Тик син минем, синсең, син.
(“Бишек җыруы”.
Г. Тукай сүзләре, халык көе.)
1 а.б.: Салкын кыш үтеп, яз җиткәч, халкыбыз бөек Тукайның туган көнен билгеләп үтә. Һәр ел саен мәктәпләрдә сөекле шагыйребез иҗатына багышлап, әдәби кичәләр уздырыла. Иң зур бәйрәм- республикабыз башкаласы Казан шәһәрендә була. Ул күп меңләгән халык катнашында шигырь бәйрәме итеп үткәрелә.
2 а. б.: Г. Тукай дөньяда бары тик 27 ел гына яшәгән, бары 8 ел гына иҗат иткән. Шулай булса да ул гаять зур, бәя биреп бетермәслек рухи байлык калдырган. Аның иҗаты илебездәге төрки халыклар арасында искиткеч популяр. Аның тормышы һәм иҗаты- халкыбыз тарихында иң якты, иң изге сәхифәләрнең берсе.
1 а. б. Әкиятләрдәге Шүрәлеләр
Кырлаеңда яши бүген дә.
Шигырь чишмәләре җырга күчеп,
Яши сандугачлар телендә.
Ничә буын сине иң кадерле
Бер кешесе итеп сагына.
Син остаз да, мөгаллим дә булып,
Яшисең күк туган ягыңда.
“Туган авыл” көе.
1 а. б.: Бик еракта балкып аткан
Бер гүзәл апрель таңы.
Бирде сине бу җиһанга
Әй, шагыйрьләр солтаны!
2 а. б.: Саклый мәңге истәлегең
Син яшәп киткән урын.
Нур булып калды йөрәктә
Һәр синең язган җырың.
1 а. б.: Азмы какканны вә сукканны
күтәрдең син, ятим?!
Җырладың шуңа халкыңның
Моң тулы хиссиятен!
2 а. б.: Тынмый сазың, моңлы сазың,
Кем тыя алсын аны!
Син яшәрсең, мең яшәрсең,
Син- шагыйрьләр солтаны.
(Баян һәм скрипкада Тукайның “Син сазыңны уйнадың” көе башкарыла)
1 а. б.: Г.Тукай бик аз яшәгән. Ләкин ул безгә гаҗәеп зур байлык- шигырьләр, җырлар, әкиятләр, хикәяләр язып калдырган. Аның балачагы бик авыр булган, ул кечкенәдән ятим калып, төрле гаиләләрдә тәрбияләнеп үскән. Ул яшәгән урыннарны гына күздән кичерсәң дә, дистәгә якынлаша: Кушлавычта ул дөньяга аваз салган, Өчиле, авыр булса да, бабасы канаты астына сыендырып, үлемнән саклап калган, Саснада ул аз булса да әнисе куенында назланган…һәм иң зур югалту ачысын да татыган, Казан аны тәүге тапкыр ачлык тырнагыннан алып калса,соңыннан аны шагыйрь итеп бөтен дөньяга таныткан, Кырлайны ул үзе үк “дөньяга күзем ачылган урын” дип атаган, Җаек исә кечкенә Габдулладан шагыйрь Габдулла Тукай ясаган… Менә шул турыда үзеннән бераз гына сөйләтеп узыйк әле.
( “Исемдә калганнар” әсәреннән өзек укыла).
2 а. б.: Яр башлары яшел чирәм генә,
Инеш тулы ага язгы күбек,
Өйләреннән Сәгъди абзыйларның
Сабый Тукай йөгереп чыгар кебек.
( Өйдән бала йөгереп чыга һәм маэмай белән уйный, “Кызыклы шәкерт”шигыре сәхнәләштерелә, аннары эт кереп китә, бала дәрес карарга утыра. Кояш чыга.)
Кояш: И сабый, әйдә тышка, ташла дәрсең, күңлең ач!
Җитте бит, бик күп тырыштың,
Торма бер җирдә һаман;
Чыкчы тышка, нинди якты,
Нинди шәп уйнар заман!
Бала: Тукта, сабрит, уйнамыйм, уйнасам, дәрсем кала.
Көн озын ич, ул уенның
Мин һаман вакытын табам.
Чыкмамын тышка уенга, булмыйча дәрсем тәмам.
( Сандугач, Алмагач, Күбәләк һәм Кояш “Бәйрәм бүген” 1нче куплетын җырлап бииләр)
Сандугач: Әйдә тышка, күңлең ач!
Җитте бит, бик күп тырыштың,
Торма бер җирдә һаман,
Чыкчы тышка, нинди әйбәт,
Нинди шәп уйнар заман!
Бала: Юк, сөекле Сандугачым, уйнасам, дәрсем кала.
Туктале, бетсен дәрес, әйтмәсәң дә уйнарым,
Син дә сайрарсың матурлап,
Мин авазың тыңлармын!
( Бергәләп “Бәйрәм бүген”нең 2нче куплеты җырлана).
Алмагач: Әйдә тышка, күңлең ач!
Бик күңелсездер сиңа эштә утырмак һәрвакыт,
Әйдә, чык син бакчага,
Җитте хәзер уйнар вакыт!
Бала: Юк, сөекле Алмагачым, уйнасам, дәрсем кала.
Тукта, сабрит аз гына, и кадерле Алмагач,
Һич уенда юк кызык, дәрсем хәзерләп куймагач.
( Кояш, Сандугач, Алмагач, Күбәләк бииләр. Бала, эшен тәмамлап урамга чыга.)
Бала: Әйдә, кем уйный, йә кем чакырды мине?
Тәмам иттем мин дәресемне!
( Кояш, елмаеп, малайны биергә ала, Алмагач аңа кып-кызыл алма бирә, Сандугач сайрый. Алар бии-бии сәхнә артына кереп китәләр.Ир бала әкрен генә кереп китә, сәхнәгә кыз бала чыга һәм “Бала белән Күбәләк” җыры башкарыла).
Бала: Юк, Күбәләк, сиңа һич тимәм,
Иркенләп оч җәйге кырларда.
Гүзәллекнең яме чагылсын
Былбыл моңы булып җырларда.
( “Күбәләкләр” биюе башкарыла).
1 а. б.: Кызганычка каршы, күбәләкләр гомере кебек, шагыйрнең дә гомере кыска була. Ул: “Азмы какканны вә сукканны күтәрдем мин ятим?”- дип яза, ләкин үз язмышы өчен беркемне дә гаепләми. Көннәрдән бер көнне Тукайның балачагы узган Кырлай урманнары, Казан артта кала, аны Җаектагы туган апасы үз янына алдырта.Җизнәсе укырга, рус телен өйрәнергә мөмкинлекләр тудыра. Булачак шагыйрь белем дөньясына кереп чума. Мәдрәсәдәге дустыннан төрек телен дә өйрәнә.
2 а. б.: Җаек-Г.Тукайның журналист һәм шагыйрь буларак ныгыган, өлгергән урыны. Солдатка каралырга вакыт җиткәч,1907 елда ул Казанга кайта. “Пар ат” җыры башкарыла.
1 а. б.: Казанда шагыйрь шигырьләр,поэмалар,әкиятләр яза.Алар бик күп телгә тәрҗемә ителә. Менә бүген без аларның кайберләре белән танышырбыз.
2 а. б.: Әкиятләрен сөйләп, тыңлап,
Телләребез ачыла.
“Су анасы”,”Шүрәле”ләр-
Безнең дуслар бары да. (“Шүрәле”балетыннан өзек яңгырый.Сәхнәгә Шүрәлеләр чыга, бию.)
(“Шүрәле” әкиятеннән 5 бүлек сәхнәләштерелә.)
1 а. б.: Г.Тукайның балаларга багышланган әсәрләре,җыентыклары, китаплары безнең көннәрдә аеруча күпсанлы тираж белән һәм еш басылып тора.Хәтта кечкенә генә күләмле әсәрләре дә аерым китап итеп әзерләнә.Әйе,чынлап та,без бишектә чакта ук Тукайның көйләрен ,җырларын ишетеп үсәбез ,телебез Тукай шигырьләре белән ачыла.
“Гали белән Кәҗә” шигыре.
Безнең Гали бигрәк тату Кәҗә белән,
Менә Кәҗә карап тора тәрәзәдән .
Гали аны чирәм белән кунак итә,
Кәҗә рәхмәт укый – сакалын селкетә.
(Ишектән кулына печән тоткан Кәҗә,ә аның артыннан Сарык керә ,ул бер читкәрәк барып сузылып ята).
Кәҗә. Безнең Гали мине бигрәк тә ярата инде ,гел сусыл печән генә ашатып тора.(Сарык янына килә) Әй ,кортка,нишләп ятасың?Әйдә,тор,печән ашыйбыз (печән ашаган булалар).Әле ярый Гали бар,ул булмаса нишләр идек,чөнки әбинең дә печәне бетте .
Сарык .Әйдә урманга барыйк ,туйганчы бер үлән ашап кайтырбыз.
“Кәҗә белән Сарык “ әкиятеннән өзек.
Китте болар. Бара, һаман бара, бара, —
Күренмидер күзләренә ак һәм кара.
Бара болар. Күпме баргач, алла белә,
Юл өстендә үлгән Бүре башын таба.
Курка башны кузгатырга Кәҗә-куркак,
Күптән инде куркаклыкка Сарык уртак,-
Баш янында болар икәү тора куркып,
Әйтешәләр бер-берсенә: “Син тот, мин тот!”
Кәҗә әйтә: “Сарык абзый, син көчлерәк”.
Сарык әйтә: “Син, сакалбай, гайрәтлерәк”.
Бүре башын кулга тотып кузгатырга
Юлдашларның берсенең дә җитми йөрәк.
Озак торгач шунда Кәҗә белән Сарык,
Бүре башын тоталмыйча, куллар барып,
Башны икәү тотып ике колагыннан,
Юнәлделәр, капчыклары эченә салып.
Кәҗә белән Сарык (бергә)
Сандугачның балалары
Өздереп сайрый учакта.
Бүреләр дә качып бетте
Куркып Кәҗә — Сарыктан.
Кәҗә. Инде өйгә кайтыйк, авылны да сагындым.
- а. б.: Тукай шигырьләре үзе исән чакта да, үзеннән соң да бик күп әдипләрне балалар өчен иҗат итәргә рухландырып торды: С.Рәмиев, Дәрдемәнд, С. Сүнчәләй, З. Ярмәки, М. Гафури, Г. Ибраһимов,
Н. Исәнбәт, Һ. Такташ, М. Җәлил һ.б.
2. а. б.: Күпме җырчы, күпме җырчы бүген
Күңелем мәйданында парадта.
Саф башында килә Кол Галиләр…
1а. б.: Тукай бара әнә пар атта…
2а. б.: Такташ белән Кутуй бергә атлый…
Укучылар. Нур артыннан сафта нур арта.
1а.б.: Җәлил килә…
2а. б.: Кәрим, Алиш килә…
Укучылар. Төркем- төркем яшьләр – күр сафта.
- а. б.: Күпме җырчы , күпме җырчы бүген.
Күңелем мәйданында парадта.
( Укучыларның үз шигырьләрен сөйләүләре.)
1. а. б.: Ак кирәк, дип, пакъ кирәк, дип
Укучылар. Җырлады, язды Тукай,
2. а.б.: Дәрт уятырга кешедә
Укучылар. Уянды, янды Тукай.
1. а. б.: Халкына бәхет эзләде
Авыр заманда Тукай.
Укучылар. Өмет бәйләде туачак
Яңа көннәргә Тукай.
2. а. б.: Җырлары белән мәңгегә
Укучылар. Йөрәккә керде Тукай.
1. а. б.: Иң матур моңлы җырларын
Укучылар. Халкына бирде Тукай, 1-2 а. б. бергә:
Азатлык, дуслык илендә
Һәркемгә кардәш Тукай.
Укучылар. Һәрчак безнең белән бергә —
Безнең замандаш Тукай.
Хор “Туган тел” җыры.
Чүпрәле районы Алешкин-Саплык урта белем бирү мәктәбе
“Йолдызлы сәгать”
(Г.Тукай иҗатына багышланган
бәйрәм кичәсенең сценариясе)
1 категорияле татар теле
һәм әдәбияты укытучысы
Чулякмина Әлфирә Мөхәммәт кызы
Зал бәйрәмчә шарлар белән бизәлгән, Г.Тукай портреты эленгән.Күренекле шагыйребезнең шигырьләре, иҗатташ дусларының китапларыннан китаплар күргәзмәсе оештырылган.
Музыка яңгырый. “ Тәфтиләү ”көе
Укытучы. Хәерле көн, хөрмәтле укучылар, укытучылар! Апрель ае – табигатьтә яз. Бөек шагыйребез туган ай. Тукай язы – Тукай бәйрәме. Габдулла Тукай дөньяда бары тик 27 ел гына яшәгән. Шулай булса да, ул гаятъ зур, бәя биреп бетермәслек рухи байлыгын калдырган. Аның тормышы һәм иҗаты халкыбыз тарихында иң яхшы, иң изге сәхифәләребезнең берсе.
Без дә бүген аның тормыш юлы, иҗаты буенча “ Йолдызлы сәгать ” уенына җыелдык. Сез Габдулла Тукай иҗаты белән балалар бакчасыннан ук танышсыз
1 нче укучы.
Тарих бик күп исемнәрне белә,
Бөек исемнәргә дөнья бай.
Сәнгать дөньясында маяк булып,
Мәңге яши, яшьни яшь Тукай!
2 нче укучы.
Халкым күңеленә ак нур сиптең
Кара төндә булдың якты ай.
Шаулы язның сүнмәс тугаедай,
Мәңге дәртле җырчы син, Тукай!
3 нче укучы.
Урам тавышларыннан эзләмәгез,
Тукай баскан утлы эзләрне.
Йөрәкләрдән аны сез эзләгез
Йөрәкләрдә Тукай сүзләре.
4 нче укучы.
Чал Иделдә бозлар ташкан чакта,
Килгән чакта җиргә җылы май.
Төрле бәйрәмнәр үткәрәбез
Яшәтәбез сине, яшь Тукай!
Укытучы: Бүген сезнең белемнәрегезне тикшерәбез. Уенда 8 кеше катнаша ала. Уйнаучылар белән танышабыз, алар нинди китаплар укырга яраталар микән – шуларны беләбез.
Уеныбыз 5 турдан торачак.Уенны башлыйбыз.
I тур
Сорауларга дөрес һәм тиз җавап биреп, йолдызлар җыю. Кем беренче сигнал карточка күтәреп дөрес җавап бирә,шуңа йолдыз бирелә.
1. Тукайның туган авылы? ( Кушлавыч )
2. “ Кызыклы шәкерт ” шигырендәге этнең исеме? ( Акбай )
3. Габдулла Тукай туган ел? ( 1886 )
4. Тукайның әнисе нинди авылга кияүгә чыга? ( Сасна )
5. Су анасының югалткан әйбере? ( Тарак )
6. Безнең Гали бигрәк тату нәрсә белән? ( Кәҗә белән )
7. Сандугач белән сөйләшкән кызның исеме? ( Фатыйма )
8. Кәҗә белән сарык нәрсә пешерәләр? ( Ботка )
9. “ Шүрәле ” әкиятендәге егетнең исеме? ( Былтыр )
10. Тукай үлгән ел? ( 1913 )
11. Габдулланы әнисе нинди карчыкка биреп калдыра? ( Шәрифә карчыкка )
12. “ Шүрәле ” дә нинди авыл табигате сурәтләнгән? ( Кырлай )
13. Кәҗә белән бик тату малайның исеме? ( Гали )
14. Шагыйрь үлгән шәһәр? ( Казан )
15. Фатыйма нинди кош белән сөйләшә? ( Сандугач )
Бүре башын кемнәр тапкан? ( Кәҗә белән Сарык )
Музыкаль тәнәфес. “ Бала белән Күбәләк ” җырын башкару.
II тур
Сәнгатьле итеп яттан Габдулла Тукайның шигырьләрен сөйләү. ( һәр укучы )
Музыкаль тәнәфес. “ Шүрәле ” әкиятеннән өзек сәхнәләштерү.
Укытучы.
Иң матур җир кайда дисез
Билгеле, Кырлай җире.
Барча әкият геройлары
Кырлайда туган инде.
Җырлар да җырладык, шигырьләр дә сөйләдек. Ә нәрсә турында сөйләшмәдек соң әле без? Әйе, әкиятләр турында. Хәзер мин сезгә бер әкияттән өзек укып күрсәтәм. Сез бу әкиятнең исемен атарсыз.
Нәрсә бу, качкынмы, җенме?
Я өрәкме, нәрсә бу?
Кот очарлык, бик килешсез
Әллә нинди нәрсә бу.
Борыны кәп – кәкре, бөгелгәндер,
Тәмам кармак кеби.
Төз түгелдер куллар, аяклар да
Ботак, кармак кеби.
Укучылар. Шүрәле!
Биленә балта кыстырган Былтыр керә.
Алып баручы.
Бик матур бер айлы кичтә бу авылның бер егет
Киткән урманга утынга ялгызы бер ат җигеп.
Тиз барып җиткән егет, эшкә тотынган баргач ук,
Кисә башлаган утынны балта белән тук та тук!
Былтыр утын кискән кыяфәт ясый. Сәхнәнең икенче ягында ямьсез итеп кычкыра – кычкыра Шүрәле карап тора.
Былтыр. Сиңа миннән ни кирәк?
Шүрәле. Гадәтем: ялгыз кешеләрне кытыклап үтерәм,
Мин әле, күргәч сине, шатлыгымнан үкерәм.
Кил әле, син дә бераз бармакларыңны селкет,
Яшь җегет! Килче икәү уйныйк бераз кети – кети.
Былтыр Шүрәле янына бара.
Былтыр. Яхшы, яхшы, сүз дә юктыр, мин карышмый уйныймын.
III тур
Көз кыш яз җәй
( һәр ел фасылына иллюстрацияләр )
1. Татар халкының бөек шагыйре Габдулла Тукай елның кайсы мизгелендә дөньяга килә?
2. Тукайның “ Эш беткәч уйнарга ярый ” шигыренә кайсы ел фасылы туры килә?
3. Бәдри абзый Габдулланы Кырлайдан алып кайтып Казанда Сапый абзыйга тапшыра, Сапый абзый аны Җаекка алып китә, алар 18 тәүлек баралар. Бу кайчан була?
4. “ Пар ат ” шигырендәге шәкерт Казанга кайчан бара?
5. Агачлар астына яшеренә балалар барчасы бергә;
Алай да булмаса, барсы төшәләр сикерешеп күлгә.
Г. Тукайның бу шигыре елның кайсы вакытына багышланган?
( Йолдызлар бирелә. Йолдызчыклары аз кеше уеннан чыга. )
Музыкаль тәнәфес. “ Шүрәле ” җыры башкарыла.
IV тур
1. Габдулла Тукай кайда яшәгәндә укырга керә ?
1. Өчиле 2. Җаек
3. Кырлай 4. Яңа бистә
2. Кайсы шигырь артык?
1. “ Бала белән Күбәләк ” 2. “ Кызыл ромашка ”
3. “ Гали белән Кәҗә ” 4. “ Буран ”
3. Ничәнче иллюстрацияләр Габдулла Тукайның әсәренә туры килми?
1. “ Сертотмас үрдәк ” 2.” Шалкан ”
3. “ Су анасы ” 4. “ Кәҗә белән Сарык ”
4. “ Эш беткәч уйнарга ярый ” шигырендә бала янына нәрсә килми?
1. Кояш 2. Эт
3. Сандугач 4.Алмагач
5. Бу юллар кайсы шигыреннән?
“ Курыкмагыз, кошлар, күреп сез яныгызда мин барын;
Мин тимәм сезгә, фәкатъ сайравыгызны тыңларым.”
1. “ Тәүфыйкле песи ” 2. “ Кызыклы шәкерт ”
3. “ Кошларга ” 4. “ Сыерчык ”
6. Бу елда Габдулла Тукайның тууына ничә ел?
1. 110 2. 120
3. 102 4. 125
Музыкаль тәнәфес. “ Кызыклы шәкерт ” шигырен сәхнәләштерү.
V тур
Мөхәммәтгариф. (бу сүздәге хәрефләрдән кем күпме сүз уйлый ала. Тамашачылар да катнаша )
Йолдызчыклар санала. Сүз җиңүчегә бирелә.
Укытучы. Бу синең йолдызлы сәгатең. Бәлки, безгә әйтер сүзең, теләгең бардыр. (аның теләге тыңлана )
Катнашучыларны тәбрикләү. Нәтиҗә ясау.
Укытучы. Ә хәзер барыбыз бергә татар халкының гимнына әверелгән “ Туган тел ” җырын башкарыйк. Шуның белән сөекле шагыйребез Г. Тукай иҗатына багышланган “Йолдызлы сәгать ”ебез тәмам. Барыгызга да исәнлек, зур уңышлар телибез.
Сценарий музыкально- литературного вечера к 130 летию татарского поэта Габдуллы Тукая
Габдулла Тукайның 130 еллык юбилеена багышлана
”Мәңге безнең күңелләрдә”
Максат:
1. Татар халкының бөек шагыйре Г.Тукай турындагы
белемнәрен киңәйтүне, камилләштерүне дәвам иттерү, мәктәп укучылары белән бөек татар шагыйренең юбилеен каршы алу.
2. Шагыйребезнең әкиятләре, шигырьләре һәм җыр-биюләр аша кешелеклелек,
шәфкатьлелек сыйфатлары, туган телебезгә олы ихтирам хисе тәрбияләү.
Музыкаль – әдәби кичә барышы
Зал бәйрәмчә бизәлгән. Түрдә Тукай портреты, чәчәкләp,
иллюстрацияләр. Бәйрәм “Туган тел” жыры белән башланып китә.
1 слайд – “Габдулла Тукай – халык шагыйре” дигән темага ком белән осталарның рәсем ясауларын карау.
Лилия: Хәерле көн кадерле укучылар,хөрмәтле укытучылар, бәйрәмебез кунаклары! Апрель ае – бөек шагыйребезнең туган ае, шигърият ае. Бүген без Габдулла Тукайның туган көнен – олуг юбилеен бәйрәм итәргә җыелдык. Бүген бездә бәйрәм!
Укытучы:
Салкын кышлар үтеп яз килгәндә,
Җылы якка кошлар кайтканда
Туган көнең синең, бөек Тукай,
Олысы да, кечесе дә итә тантана.
Укытучы: “…В творчестве Тукая крепко сливаются, причудливо переплетаются литература и политика, история и философия, национальное и общечеловеческое, интересы одного народа с интересами других народов, традиции тюркских, восточных литератур с традициями русской, европейской литератур. Тукай и ныне остается учителем поэтов, утверждая своей жизнью и творчеством, что писатель обязан стремиться к «вечной красоте», жить нуждами и стремлениями народа, говорить и писать лишь правду. Эта его заповедь касается не только писателей, но и нас, его читателей, в том числе и президентов, политиков”,- сказал первый Президент Республики Татарстан Минтимер Шаймиев, встречая юбилей поэта.
Лилия :
Тукай- дисәм, кояш нуры белән
Тирә-якка моңнар тарала.
Бөек Тукай — халык ярасы ул,
Үзе дәва-тирән ярага.
2 слайд- “Кызыклы шәкерт”, рисунок к стихотворению.
(1 нче А сыйныфы укучылары Сагиров Кәрим, Шәрифҗанова Азалия)
Укытучы: Бәйрәм бүген, бәйрәм бүген…. Җырсыз- моңсыз нинди бәйрәм инде ул!? Сәхнәбез түренә 5 нче А сыйныфы йолдызларын чакырабыз. Валерия һәм Лира башкаруында җыр.
Лилия: Наши ребята очень активно участвуют во всех мероприятиях, приуроченных к юбилею великого поэта- и это ни только школьные мероприятия. Мы приглашаем на сцену лауреатов и победителей многих поселковых, городских и муниципальных конкурсов художественного слова. Просим, ребята.
(Ләйлә, Самат, Йосыф – шигырь укыйлар.)
Укытучы: Тукай – өлкәннәрнең дә,балаларның да иң яраткан шагыйре.Аның
шигырьләрен кайчандыр бабаларыбыз ятлаган ,әти-әниләребез укып үскән,
Хәзер без аларны өйрәнәбез.Алар җанны җылыта ,күңелне яктырта ,туган илгә, Туган телгә мәхәббәт тәрбияли.
Лилия: Мне очень нравятся его сказки для детей “Шүрәле”, “Кәҗә белән сарык”. Поэтому я с удовольствием посмотрю сценку на английском языке. А название сказки попробуем догадаться по героям. Слово нашим артистам.
(Сценка «Су анасы».)
3 слайд- картинка к сказке “Су анасы”.
Укытучы: Шагыйрьнең күп әсәрләре туган халкына ,туган җиренә чиксез
хөрмәтен чагылдыра торган гимн булып яңгырый.Шуларның берсе шагыйрь
дөньяга аваз салган авылга багышлана:
Тау башына салынгандыр безнең авыл,
Бер чишмә бар якын безнең авылга ул
Авылыбызның ямен ,суы тәмен беләм,
Шуңар күрә сөям җаным-тәнем белән
4 слайд. Жыр сүзләре ”Туган авыл”. (Ахметшина Айгөл җырлый.)
Укытучы: Габдулла Тукай кыска гына гомере эчендә искиткеч шигырьләр язып калдырырга өлгерә.Аның шигырьләренә үткен теллелек,башка беркемдә кулланмаган үзенчәлекле алымнар хас.Тукай кечкенә генә җитешсезлекләрне дә күреп ала,алардан ачы көлә белә.Туган иленә, теленә, табигатенә дан җырлый.
5 слайд. “Кышкы кич”, актерлар укуын тыңлау.
Шагыйрьнең табигатькә багышланган шигырьләре бихисап.Ә балалар өчен язган шигырьләре сабый күңеленә сеңеп керә.
Шуларның берсен 1 нче А сыйныфы укучысы Тимур Смарун укый.
6 нче слайд — “Бала белән күбәләк”.
Лилия : Ә хәзер сәхнәгә 4 нче А сыйныфы укучыларын чакырабыз. Алар
Габдулла Тукайның ”Яңгыр илә кояш” шигырен сәхнәләштереп күрсәтәләр.
Рәхим итегез!
Лилия: Бүген бу телдә кошлар сайрый сыман ,бүген бу телдә чишмәләр
чылтырый сыман. Бүген без шушы илаһи телдә сөйләшәбез,аралашабыз, жырлыйбыз.
7 слайд. Тукай турында күренекле шәхесләрнең фикерләре.
Творчество ни одного писателя из восточных народов дореволюционной России не смогло оказать такого воздействия на литературу других народов, как творчество Тукая, никто из них не завоевал такое уважение и славу. Это историческая реальность. Сабит Муканов
Тукай является как бы удостоверением величия таланта своего великого народа… «Какой удивительный поэт!» — сказал о нем мой отец. Расул Гамзатов
Великие принадлежат всем, на какой бы национальной почве они не выросли. Слово и слава Габдуллы Тукая разнеслись далеко, прежде всего они достигли тюркоязычных краев и уголков… Из поэтов такого масштаба, пишущих на этих языках, двадцатый век после него дал, пожалуй, только Назыма Хик-мета. Мустай Карим
Можно смело сказать, что именно Тукай, как никто другой, потряс умы и сердца просветителей Туркестана — Хамзы, С.Айни, К.Кадыри и др. Шерали Турдыев
Укытучы:
Бөтен дөнья татарлары бергә
“Туган тел” не жырлый моңланып.
Тукай яши ,Тукай ул мәңгегә
Йолдыз булып янар нурланып!
Хөрмәтле укытучылар,укучылар,килгән мөхтәрәм кунакларыбыз, әйдәгез
бәйрәмебезне Тукаебызның “Туган тел” жырын бергәләп җырлап
тәмамлыйк әле.
“Туган тел” җыры җырлана.
Подобный материал:
- Конкурс проводится в целях популяризации творческого наследия Габдуллы Тукая, 100.21kb.
- I республиканская научно-практическая конференция имени Г. Тукая Габдулла Тукай как, 209.21kb.
- Сценарий выкупа невесты «ромео и джульетта», 52.72kb.
- Г. Тукай шигырьләренең язылу тарихы, 102.84kb.
- «Уроки начинаются» 134, 7102.96kb.
- В наших сердцах ты, Тукай!, 32.43kb.
- Крылатые качели глобальной экономики, 242.01kb.
- Тема: Габдулла Тукай, 43.43kb.
- Тема: Мин, 52.12kb.
- Сценарий праздничного действа в детском коллективе от 5 до 10 лет и в семье, 49.17kb.
Мөслим районы Мөслим 2 нче урта мәктәбенең
татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Даутова Гөлчәчәк Минсалих кызы.
Без синең шәкертләрең
1.“Тукай безнең көннәрдә” дигән сценарий күрсәтү.
Сәхнә авыл өе кебек җиһазландырылган. “Тәфтиләү” көе яңгырый. Өстәл янында бер бала дәрес карап утыра, кыз бала курчак белән уйный, әби көйгә кушылып җырлап та ала. Көй туктала кыз бала җырлый-җырлый тирбәтә башлый.
Кыз: Әлли-бәлли итәр бу,
Мәдрәсәгә китәр бу;
Тырышып сабак укыгач,
Галим булып җитәр бу.
Йокла угълым, йом күзең,
Йом-йом күзең, йолдызым;
Кичтән йокың кала да,
Егълап үтә көндезең.
Әби тыңлап тора да , кечкенә кызны килеп кочаклап ала.
Әби: И кызым, бигрәкләр матур җырлыйсың! Кайдан өйрәндең, бәбкәм?
Кыз: Әбекәем балалар бакчасында өйрәндек. Анда курчакларыбызны җырлап йоклатабыз. Беләсеңме аны кем язган? Тукай абый!
Әби: Беләм, кызым, беләм! Ә хәзер әйдә бергәләп йоклатабыз курчагыңны.( Бергәләп җырлыйлар).
Әлли-бәлли көйләрем,
Хикәятләр сөйләрем;
Сиңа теләк теләрем,
Бәхетле бул , диярем.
Гыйззәтем син, кадрем син;
Минем йөрәк бәгърем син;
Куанычым, шатлыгым
Тик син минем, синсең син!
Әби: Менә, кызым, уйнарга чыгарга да вакыт җитте. Абыең дәресләрен хәзерләп бетердеме әле?( Өстәл янына килеп) Улым, дәресләреңне хәзерләп бетердеңме әле? Бик озак утырдың.
Малай: Булды, әбекәй, булды! Шигыремне дә ятлап бетердем,(китапны ябып әбисенә бирә) карап кына бар әле, әбием, яхшы ятлаганмынмы?( сәхнә уртасына барып, матур итеп баса).
Тау башына салынгандыр безнең авыл,
Бер чишмә бар, якын безнең авылга ул;
Аулыбызныж ямен cуы, тәмен беләм,
Шуңа күрә сөям җаным-тәнем белән,
Истән чыкмый монда минем күргәннәрем;
Абый белән бергәләшеп, кара җирне
Сука белән ертып-ертып сөргәннәрем.
(кыз кулларын чаба)
Кыз: Абый, абый матур сөйләдең.
Әби: Улым, беләсеңме бу шшигырьне дә Тукай абыегыз язган бит.
Малай: Беләм, беләм әбием. “Туган авыл” шигыреннән өзек ул.
Әби: Тукай абыең авылны яраткан. Авылның табигатен, тирә-яктагы матурлыкны тоя- күрә белгән.
Иртә. Дөнья җанлана
Мәшрикъ ягы аллана,
Кояш чыгып, нурлары
Төшеп җиргә ялгана.
Яктыра кала..Урамнар,
Кырлар, якын урманнар,
Таулар, багълар, бакчалар
Нурга гарык булганнар.
Шушы вакыт балалар
Мәктәп таба баралар;
Букчалары артында,
Алар гыйлем рәтендә.
Менә балакайларым ничек матур итеп язган ул.
Малай: Әбием, син дә Тукай шигырьләрен яттан беләсеңмени? Шигырен дә яттан сөйлисең!
Әби(көлеп): Беләм, улым. Аны белмәгән кеше бармыни? Бөек Тукай, шагыйрь Тукай бит ул?! Милләтебезнең йөзек кашы! Карагыз әле нинди матур көн! Рәхәтләнеп уйнап керегез.
(Шулвакыт бабай керә).Бабай: И, балакайларымның эшләре дә беткән икән. Кая җыендыгыз әле болай? Күрәм: кәефләрегез бик шәп, миңа да серен әйтмәссезме?
Малай: Минем өй эшләрем бетте.
Кыз: Мин курчагымны йоклаттым.
Әби (көлә): Ә мин сиңа кышка җон носкилар бәйләп куйдым.
Бабай: Кара боларны! Әмин… ә мин балаларга кышка менә дигән чана ясап куйдым.
Малай һәм кыз: Ура! Бабай, син иң шәп бабайларның берсе!(Бабайны кочаклап алалар).
Бабай: Эш беткәч уйнарга ярый дигәнме әле Тукай бабагыз?
И сабыйлар, эшләгез сез, иң мөкаддәс нәрсә — эш,
Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш,- дип тә язган бит әле ул.
Малай (әбигә карап): Менә әбекәй, бабай да Тукай шигырен сөйли. Чыннан да шагыйрьне белмәгән кеше юк икән!
Әби: Тукай телебезне, татар исемен, милләтебезне югары күтәрде.Аны онытырга ярамый!
И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.
Кыз. Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,
Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.
Малай. И туган тел! Синдә булган иң элек кылган догам:
Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, Ходам!
2. Мөслим сәнгать мәктәбенең оркестры чыгышы. Алар башкаруында “Туган тел” һәм “Пар ат” җырлары.
Беренче алып баручы. Габдулла Тукайның тууына 122 яшь тулуга багышланган әдәби — музыкаль кичәбезне башларга рөхсәт итегез. Әйе, без һәр ел саен шушы урынга үзебезнең яраткан шагыйребез Габдулла Тукайның туган көнен үткәрергә җыелабыз. Без синең эшеңне дәвам итүче шәкертләрең. Син һәрвакыт безнең белән!
Б.а.б. Якташларың, Тукай сине укый…
Бәләкәйдән, бала чагыннан.
Күңелләрдә — синең якты җырлар,
Синең моңнар күздә чагылган.
Икенче Ничә буын сине кадерле
Бер кешесе итеп сагына.
Син остаз да, мөгаллим дә булып,
Яшисең күк туган ягыңда.
Беренче Син күрмәгән яңа буын килде
Котлап бүген туган көнеңне.
Киләчәккә барган улларыңнан
Ишетәсең “Туган телең”не. (Х.Туфан)
“Туган тел” җыры башкарыла.
Беренче Кем уйлады икән – ятим бала
Якты йолдыз булып калкыр дип.
Мәңге-мәңге халык йөрәгендә,
Халык күңелендә балкыр дип.
Икенче Ул ятим дә, ул мескен дә диеп
Сөйләнелгән элек-электән.
Күз алдына аны бөек итеп
Китерергә күпләр күнеккән.
Слайд яшь Тукай, Кушлавыч авылындагы музей-йорт күрсәтелә
“Бәйрәм бүген” җыры башкарыла.
Беренче Гап-гади бер апрель көне һаман
Татарымның күңел түрендә.
Гадәти хәл: тукмак чаклы малай
Туа ул көн Арча җирендә.
Икенче 1886 нчы елның апрель ае. Дөньяга бөек шагыйрь тууын, бу кечкенщ сабыйның шушы Кушлавыч авылын танытачагын әти-әнисе дә, халык та белми иде.
Слайдлар. Тукайның тормышы һәм иҗаты буенча дәвам итү.
Беренче Кечкенә Габдулланың сабыйлык еллары ятимлектә, кимсетелү, кагылу-сугылуларда үткән. Сабый балага бик күп гаиләдә булырга, авылдан авылга, кулдан-кулга күчеп йөрергә туры килгән.
Икенче Ләкин Казан арты авылларының бай табигате, тәмле сулы чишмәләре бәләкәй Тукай күңелендә онытылмас эз калдыра һәм шагыйрь бу якты хатирәләрне үлемсез шигырьләре белән исбатлый.
“Җәйге таң вакыты” шигыре укыла.
Беренче Кырыс язмыш Габдулланы Зиннәтулла бабасына китереп ташлый. Ә бу чорда Идел буйларын ачлык каплап ала.
Икенче Минем дә бит телем бу дөньяга
“әттә, әннә,” – диеп ачылган.
Һәм бикләнгән шул сүз сабый килеш
Күбәләктәй күңелләремдә.
Мин гаеплемени гомерләрнең
Шулай иртә сүрелгәненә.
Мин гаеплемени назланырга
Җитмәгәнгә миңа чиратлар.
“Җәйге җилләр” җыры башкарыла.
Икенче Асрамага бала бирәм,
Йә, кайсыгыз ала?
Шомлы тавыш ишетелде
Печән базарында.
Кайберәүләр читләп үтте,
Кемдер кызганды.
Арадан бер мәрхәмәтле
Аны күтәреп алды. (Р.Арсланов)
Беренче Бу мәрхәмәтле кешеләр – Мөхәммәтвәли абзый белән Газизә апа була. Яңа бистәдә шагыйрь ике елын үткәрә. Ә аннан соң кечкенә Апушны Кырлайдан Сәгъди исемле абзый асрамага алып китә. Бу авылны ул соңыннан “дөньяга күзем ачылган урын” дип атый.
Икенче Шагыйрьнең иҗатында бу авыл мөһим урын алып тора.
Үксез тормыш читкә каккан чакта
Иркәләде сине киң Кырлай
Моңлы Кырлай урманнары ничек
Синең шигъриятең шулай бит.
“Шүрәле” поэмасыннан өзек укыла.
“Шүрәлене күр әле” дигән әсәр сәхнәләштереп күрсәтелә.
Беренче Җаек – Г.Тукайның журналист һәм шагыйрь буларак ныгыган урыны. Аның беренче әсәрләре “Фикер” газетасында һәм “ Әлгасрел-җәдит” журналында басыла.
Икенче 1903-1904 нче елларда күпмедер вакыт Җаек мәктәпләренең берсендә хәлфәләре юк чакта, Тукай шәкертләргә дәрес бирә. Татар телен һәм әдәбиятын укытуга Тукай күп көч куя.
Г.Тукайның “Китап” шигыре укыла.
Беренче 1907 нче ел. Тукай Казанга килә. Ул Казанда яшәгән елларында шигырьләр, поэмалар, әкиятләр яза.
Икенче Г.Тукай белем алуны – яңа көн башлану белән тиңли. “Укымак – дөреснең ялганны, яктының караңгыны, турының кәкрене, сафлыкның бозыклыкны җиңүләренә иң үткән, иң кирәкле коралдыр”- дигән Тукай.
Г.Тукайның сәхнәләштерелгән “Таз” әсәре күрсәтелә.
Беренче Халык җәүһәрләренә, аларның тарихи әһәмиятенә, беренчеләрдән булып Тукай игътибар иткән. Ул 1910 нчы елда халык арасында җырлана торган җырлардан һәм бәетләрдән төзелгән “Халык моңнары” дигән җыентык бастыра.
Икенче “Мин кечкенәдән үк җырчы идем кайда ишетсәм дә җырлау тавышын салкын кан белән тыңлый алмый идем. Кечкенәдән үк күңелемә урнашкан җырлар сөймәкемнән туган телемезгә сөю туды”
Г.Тукай сүзләренә язылган “Тәфтиләү” җыры башкарыла.
Беренче 1913 нче ел… Клячкин больницасы
Көтмәгәндә кайгы салды бу көн фәләк
Әй, сөйкемле яшь шагыйрькәй
Син югалдың иртәрәк.
Икенче Үлмәдең син: чөнки бу көн һәр татар күңелендә син,
Бетмәдең син: һәр кеше сүзендә син, телендә син…
Һичвакытта чыкмас истән монда калган эшләрең
Һәрвакыт сөелеп укылыр һәр “күңел җимешләрең”. (М.Укмасый)
Әскать Хәеркәевнең “Тукайга” дигән шигыре укыла.
Беренче Без –Тукай оныклары.
Юк, онытмас халкым, Тукай сине
Укып үсә сине һәр буын.
Яланаяк, кәләпүшле Апуш,
Син мәңгелек булып
күңелләрдә балкыйсың.
Икенче Тукай – ул безнең горурлыгыбыз. Без синең иҗат мирасыңны, рухи яктылыгыңны дәвам итүчеләр.
Урам ташларыннан эзләмәгез
Тукай баскан утлы эзләрне.
Йөрәкләрдән аны сез эзләгез —
Йөрәкләрдә Тукай эзләре ,
Күңелләдә Тукай сүзләре.
Газинур Моратның “Шагыйрьгә” дигән шигыре тәкъдим ителә.
Беренче Йөрәгендә халык моңы аның,
Мәңге үлми торган саф моңнар,
Ул саф моңнар еллар һәм чорларның
Кайнар җаны аша саркылган.
Икенче Ятимлеге аның – язмыштандыр,
Бөеклеге аның халыктан.
Тукай үзе халкын үксезлектән
Йолып алыр өчен калыккан.
Беренче Җаны барның җирдә җыры булыр,
Бәйрәмнәре булыр мәңгегә.
Без бәхетле, без шагыйрьле халык,
Тукайлы халык гомергә.
Икенче Тар булмаган күңел, газап чигеп,
Җирсезлектән иңрәп торса да,
Саклап калган халкым Тукайларны,
Асрамага алып булса да.
“Җир йокысы” дигән җыр башкарыла. (Г.Тукай сүзләре, Х.Әхмәдиев музыкасы).
Беренче Тукай исән. Җыры күңелләрдә,
Яшәсәк тә үзен күрмичә.
Тукай килә моңлы сазын уйнап,
Шагыйрьләргә тынгы бирмичә. ( Ә.Маликов “Тукай моңы”)
Икенче Тынмый сазың, моңлы сазың,
Кем тыя алсын аны!
Син яшәрсең, мең яшәрсең,
Син шагыйрьләр солтаны. ( М.Ногман “Тынмый моңлы сазың”)
“Тукайга ода” башкарыла.
(Праздник проведен 26 апреля 2002 года в городе Уральске)
В празднике поэзии Тукая участвуют: ведущий мероприятия; комментатор-ведущий, озаглавливающий каждую тематическую страницу; чтец от имени Тукая («Тукай»); пять комментаторов, доносящих до зрителей основное содержание мероприятия; чтецы, исполнители стихов и прозы поэта на русском, татарском, казахском и английском языках; исполнители песен Тукая, народных татарских и казахских песен.
Вступление
Ведущий:
Дорогие почитатели поэзии нашего великого земляка Г.Тукая! Сегодня вечно юному Тукаю 116 лет.
Праздник песней открывает, —
Наш обычай и завет.
Мудрость века, поколений
Он вобрал в себя
Он народа вечный гений
И его дитя.
(Р.И.Нафигов)
Мы впервые проводим Праздник поэзии Тукая у памятника поэту, торжественно открытого в этом сквере 30 октября 2001 г.
Прекрасное вдохновенное лицо юноши глядит на нас сквозь время. Много людей проходит мимо, и они, наверно, задают себе вопросы, подобно Маяковскому:
Что он сделал?
Кто он и откуда?
Почему ему такая почесть?
Маленькому мальчику, сироте, приехавшему в Уральск к родственникам, суждено было стать национальной гордостью татарского народа и заслужить высокое уважение всего тюркского мира.
Кем же он стал за те 12 лет, которые прожил в нашем городе? Как возмужал и окреп его талант, сформироватась личность человека и гражданина?
Пусть об этом для тех, кто мало знает о нашем великом земляке, расскажут он сам, его коллеги по перу, ученые-литературоведы разных национальностей, стихи поэта.
Итак, кто же он, Габдулла Тукай? Покажем всю многогранность его таланта и неповторимой личности.
Комментатор – ведущий: Габдулла Тукай — лучший и достойный представитель шакирдов города Уральска, а затем просветитель, ратующий за хорошее образование для своего народа.
1-ый комментатор: С 1895 по 1906 год Габдулла Тукай был шакирдом лучшего в Уральске медресе «Мутыйгия» и учеником русских классов при нем. Во главе медресе стоял хазрет Мутыгулла Тухватуллин, образованный человек довольно прогрессивных взглядов. Среди лучших учителей медресе был и сын хазрета Камиль Тухватуллин, сыгравший большую роль в становлении Тукая.
2-ой комментатор: Сегодня, чествуя Габуллу Тукая, мы не можем не отдать дань уважения семье Тухватуллиных, благодаря которым неизвестный Апуш стал известным всему народу Тукаем. Сейчас о доме Тухватуллиных, об их замечательной семье прозвучит стихотворение академика Нафигова Рафика Измаиловича, известного историка-тукаеведа, почетного гражданина Уральска. Это и другие его стихи, которые прозвучат на нашем празднике, будут нашей благодарной памятью о человеке, тоже нашем земляке, к великому сожалению, недавно ушедшем из жизни.
1-ый чтец:
Дом Тухватуллиных – альбом,
Тукая жизни целый том …
Пройдем в открытые ворота,
Слышна мелодий дальних нота.
За скрипкой тянется хазрат.
Жена – за пианино.
И дети, за сестрою брат –
Арфа, мандолина.
В семье татарской Ференц Лист.
Где видано: хазрат – артист?
Поет Камиль, поет Тукай
О светлой Гульджамал.
Лучился песней темный край
И слушал стар и мал.
2-ой чтец:
Хазрат не только музыкант,
Владел он и пером.
Ему знаком Вольтер и Кант,
Омар – Хаямовский бином.
Хранил трактаты Аль-Хайсама,
Вникая в суть его задач.
Любил в театре мелодраму
И был к тому ж еще и врач.
Ночами мерил Млечный путь.
Его ночное бденье
Давало сдуть с невежды муть
1-ый чтец:
И предсказать затменье…
Те же там перила,
Те же стояки
2-ой чтец:
Время сохранило
Поэта след ноги…
(Р.Нифигов, «Край весенних разливов», Казань, 2001)
«Тукай»: Шакирды – подлинный, цвет и надежда своей нации. Учение — это самое острое и самое необходимое оружие для победы истины над ложью, света над тьмой, правды над кривдой, благородства над подлостью. Учение — это торжествующий взлет творческой мысли. Старайтесь же, братья-шакирды, дерзайте! Все свои надежды и упования наш народ возлагает на вас!
(Статья «Национальные чувства»)
Композиция «Прочь, невежество!»
1-ый чтец:
Пусть растут труды науки
с каждым днем – во много раз,
Пусть на ниве просвещенья
увенчает слава нас!
Только знанья правят миром,
им не правят дети тьмы.
Вместе:
Прочь, невежество и спячка
Пробуждаемся и мы.
2-ой чтец:
Научись водить, сынок,
по доске по черной мелом, –
Душу темную свою
озари ты светом белым!
Каждый грамотный
ценней трех неграмотных вовек.
Вместе:
Кто стремится к знанью,
тот настоящий человек.
3-ий чтец:
Когда душа измучится в борьбе.
Когда я ненавистен сам себе,
Когда я места в мире не найду,
И, утомясь, проклятье шлю судьбе;
4-ый чтец:
Когда за горем — горе у дверей
И ясный день ненастной тьмы темней,
Когда сквозь слезы белый свет не мил,
Когда не станет сил в душе моей, —
5-ый чтец:
Когда я в книгу устремляю взгляд,
Нетленные страницы шелестят.
Я исцелен, я счастлив, я живу,
Я пью тебя, отрада из отрад.
6-ой чтец:
И вновь рожденный чистою мечтой,
«Спасибо» говорю я книге той.
И распрямленный верою в себя,
Я вдаль гляжу с надеждою святой.
Китап
Һич тә күңлем ачылмаслык эчем пошса,
Үз-үземне күрәлмичә, рухым төшсә,
Җәфа чиксәм, йөдәп бетсәм, бу башымны
Куялмыйча җанга җылы һичбер төшкә;
Шул вакытта мин кулыма китап алам,
Аның изге сәхифәләрен актарам;
Рәхәтләнеп кита шунда җаным, тәнем,
Шуннан гына дәртләремә дәрман табам.
Укып барган һәрбер юлым, һәрбер сүзем
Була минем юл күрсәтүче йолдызым;
Сөйми башлыйм бу дөньяның ваклыкларын,
Ачыладыр, нурланадыр күңлем, күзем.
Җиңелләнәм, мәгъсуланам мин шул чакта,
Рәхмәт әйтәм укыганым шул китапка;
Ышанычым арта минем үз-үземә,
Өмид берлан карый башлыйм булачакка.
Комментатор-ведущий: Именно в Уральске Тукай стал известным поэтом, тонким лириком, мастером художественного слова.
1-ый комментатор: Тукай — первый истинно народный татарский поэт. Его огромная фигура возвышается в начале века у истоков новой татарской поэзии. (Рувим Моран).
2-ой комментатор: На небосклон мировой поэзии он взошел крупной и яркой звездой. (Михаил Луконин).
3-ий комментатор: Среди блистательных имен, составляющих гордость нашего Отечества, чистым, высоким светом высвечено негасимое имя Габдуллы Тукая. Творческий и гражданский подвиг его короткой, искрометной жизни непостижимо прекрасен. Свою гордую жизнь до последней кровинки он отдал борьбе за светлое будущее. (Людмила Татьяничева).
4-ый комментатор: Габдулла Тукай — великан поэзии Востока. (Сабит Муканов).
5-ый комментатор: Его стихи напоминают множество журчащих ключей, стекающих с горы. Какими бы тонкими ни были отдельные струйки, они журчат по-своему красиво. Каждый прохожий берет их в горсть и утоляет жажду. (Джамал Валиди).
4-й комментатор: Стихи, которые прозвучат сейчас, дадут ясное представление о тематике и содержании лучших произведений Тукая. Думаем, что любой народ с гордостью поставил бы под ними свое имя (читается на выбор).
«Размышления одного татарского поэта»
«Любовь»
«Летняя заря»
«Разбитая надежда»
Пушкину
Моя душа сходна с твоей, о Пушкин вдохновенный,
Неподражаемый поэт, единый во вселенной!
Как солнце освещает мир, его моря и сушу,
Так всю, до дна, своим стихом ты озарил мне душу.
Стихи и повести твои влекут меня, сверкая,
Мне дела нет, что у тебя религия другая.
Моя душа сходна с шоей, но силы несравнимы.
О, как мне мощь твоя нужна, певец неповторимый!
Комментатор-ведущий: Тукай был истинным патриотом , политиком, активным гражданином своего времени.
«Тукай»: «Я ведь не только чистый поэт… Я еще дипломат и политик, и общественный деятель».
1-ый комментатор: Он был глубоко и широко эрудирован в общественных вопросах своего времени. (Сабит Муканов).
2-ой комментатор: Удивительно его политическое чутье и удивительно социальное видение. (Чингиз Литматон).
3-ий комментатор: Тукай пел о ранах народа, воспевал его стремления, язык и душу, утверждал его силу. И оправдал надежды. (Мустай Карим).
4-ый комментатор: Народ сразу признал его своим защитником, глашатаем и трибуном. (Муса Джалиль).
Родной земле
Хоть юнцом с тобой расстался, преданный иной судьбе,
Заказанье, видишь, снова возвратился я к тебе.
Эти земли луговые, чувства издали маня,
Память мучая, вернули на родной простор меня.
Я постиг, что все священно: и овин твой, и ручей,
И гумно твое, и степи, и дороги средь полей.
И весна твоя, и осень, лето знойное, зима.
Комментатор-ведущий: «Тукай был замечательным Публицистом». (М.Львов)
«Блистал острой жгучей сатирой». (Темиргали Нуртазин)
3-ий комментатор: О его многогранной деятельности журналиста, публициста и писателя-сатирика говорит перечень татарских журналов и газет, в которых он сотрудничал:
4-ый комментатор: Уральские издания на татарском языке: газета «Фикер» («Мысль»), журналы «Эль-гаср-эль-джадид» («Новый век»), «Уклар» («Стрелы») и казанские: газета «Эль-ислах» («Реформа»), журналы «Яшен» («Молния»), «Йолдыз» («Звезда»), «Ялт-Йолт» («Сверкает»), Из них «Уклар», «Яшен» и «Ялт-Иолт» были в полном смысле тукаевскими. Они стали самыми яркими страницами в истории татарской сатирической печати и литературы.
Чтец:
В «Мысль» несите ваши мысли, их в печать отправим мы,
Мысли нашего народа на простор направим мы.
За перо! Да будут мысли освещать пути умам.
Ваши мысли — наши мысли, наши дороги и вам.
К единению народа наши мысли держат путь
«Тукай»: Журнал «Яшен» расходится целиком до последней штучки… Долго народ нуждался в таком журнале, потому с нетерпением ожидает выхода каждого номера.
Два чтеца:
1-ый: А мы сейчас покажем образцы журнальной сатиры Тукая, пользующиеся большой популярностью. Это определения из его сатирических циклов «Фрукты» и «Словарь».
Заяц.
2-ой: Это девушка – татарка. И людей боится, и мышей боится, и ворон боится, и сама себя боится.
1-ый: Кукушка.
2-ой: Это торговая компания «Каримов – Хусаинов». Сама гнезда не вьет, откладывает яйца в чужие гнезда.
1-ый: Татарская женщина.
2-ой: Творение, созданное для беспокойства мужчин.
1-ый: Редька.
2-ой: Это бай, всю жизнь растивший свое брюхо. Снизу толстый, головы нет.
1-ый: Утка.
2-ой: Разжиревшая, под чапаном, жена бая. Ходит, переваливаясь туда-сюда. С боку на бок.
1-ый: Малина.
2-ой: Крик татарина с лотком на голове: — Малина! Малина! Хурут! Малина! Бикторый! Бикторый!
Комментатор-ведущий: В Уральске Габдулла стал фольклористом – собирателем и исполнителем татарских народных песен. Позже стал записывать и казахские песни, сопоставляя их с татарскими.
«Тукай»: Я с детства, был певцом. И где бы я ни был, я никогда не мог равнодушно слушать песни. Учителя приглашали меня на вечера, которые устраивались по четвергам в медресе. Сидя позади самовара, я пел песни. Уже в медресе меня называли певцом.
1-ый чтец: Народные песни – это самое дорогое и ценное наследие наших предков. Народные песни дороже жемчугов и рубинов – и потому их надо беречь, знать. Надо стараться не растерять их.
2-ой чтец:
Вчера я слышал, песню кто-то пел,
Ту, что народом нашим сложена
И я подумал: сколько грусти в ней,
Как беспредельно жалобна она.
Да, много тягот испытали мы.
Не сосчитать пролитых нами слез.
Но пламенную верную любовь
Напев свободный сквозь века пронес.
(Исполняются татарские народные песни – взрослыми, детьми, казахские мелодии на домбре, казахские песни).
Комментатор-ведущий: Тукай стал прекрасным детским писателем, сказочником, терпеливым и мудрым педагогом и воспитателем.
1-ый комментатор: Думая о воспитании подрастающего поколения, Тукай решил писать стихи для детей. Он создал детскую литературу — около 150 стихотворений и поэм — которые прививали общечеловеческие чувства, любовь к родине, к народному фольклору, к труду.
В. А. Гордлевский, известный востоковед, тюрколог, академик.
«Тукай»: Сказку «Шурале» я написал, пользуясь примером поэтов А. Пушкина и М. Лермонтова. Я думаю.., что мы издадим в литературной обработке все народные сказки.
2-ой комментатор: Используя опыт Льва Толстого и К. Ушинского, он составил свои учебники и книги для внеклассного чтения: «Радость», «Жемчужные зерна», «Развлечение детей», «Веселые страницы», «Пища духовная».
3-ий комментатор: Он был также автором хрестоматий: «Уроки национальной литературы в школе» (1910 г.) к «Новое чтение» (последняя переиздавалась до 1918 г.).
«Тукай»: «Дать в руки подрастающего поколения букет цветов, собранных в молодом, только что расцветающем саду нашей национальной литературы, было моей давнишней мечтой».
4-ый комментатор: Тукай любил детей, хорошо знал детскую душу и психологию. Он любил с ними общаться, играть. Накануне своей смерти он сделал завещание – воспитывать в среднем и высшем
учебном заведении двух способных мальчиков на оставленные для этой цели средства.
(Инсценированное чтение (или чтение по ролям) детских произведений Тукая на татарском и русском языках в исполнении учащихся младших классов воскресных и обычных школ).
«Ребенок и Мотылек» – инсценировка.
«Бедняга Заяц» – инсценировка.
«Солнце и Дождь» – инсценировка.
«Солнце и Луна» – парное чтение.
«Кончил работу — играй» –- инсценировка.
«Фатима и Соловей».
«Ребенок, получивший похвальную грамоту».
(исполнителей по выбору)
Солнце и Луна
На Гималаях в колыбели золотой
Спит солнце ясное вечернею порой.
И ветер тихий от, него не отойдет,
Лелеет сон его всю ночку напролет.
А чуть проснется солнце, ветер засвистит
И о приходе утра всех оповестит.
Вот пролетает он по всем краям опять.
«Скорей вставайте! – говорит он. – Хватит спать!»
Лишь только солнце покидает колыбель,
Ложится месяц, младший брат его, в постель.
И в колыбели золотой – звезда к звезде «Первый поэт медресе»-
Созвездья дремлют, словно птенчики в гнезде
Спит крепко месяц до заката, а потом
Вновь улыбается земле своим лучом.
По-братски солнце чередуется с луной,
И свет их дружеский сияет над землей.
Комментатор — ведущий: Тукай оставил ценнейшие образцы перевода западной и русской классики.
«Тукай»:
Я немало смелых мыслей перевел на наш язык
К переводу, как к молитве пятикратной, я привык.
1-ый комментатор: Тукай впервые популяризировал классиков мировой поэзии среди татарских читателей. Особенно он любил Пушкина. Им переведены на татарский язык ряд стихов и поэм Пушкина, Лермонтова, Кольцова, Никитина, Плещеева, Майкова, а также Гете, Гейне, Байрона.
2-ой комментатор: В 1809 году великий английский поэт Байрон написал стихотворение «В альбом». В 1836 г. М. Лермонтов перевел его на русский язык. Воспользовавшись этим переводом, Габдулла Тукай в 1907 г., то есть почти через 100 лет после написания великим английским поэтом, перевел это стихотворение на татарский язык.
3-ий комментатор: Байрону, когда он писал эти стихи, был 21 год. Лермонтову, когда он переводил их, – 22. а Тукаю – 21 год.
4-ый комментатор: Таким образом, три великих юноши мира в течение одного века, но будучи в одном и том же возрасте, мыслили, любили, терзались, горели поэтическим огнем одинаково, как родные братья. (Сергей Михалков).
Байрон «В альбом» (на англ. языке)
М.Лермонтов «В альбом»
(Из Байрона)
Как одинокая гробница
Вниманье путника зовет,
Так эта бледная страница
Пусть милый взор твой привлечет
И если после многих лет
Прочтешь ты, как мечтал поэт,
И вспомнишь, как тебя любил он,
То думай, что его уж нет,
Что сердце здесь похоронил он.
Тукай. Байроннан
Бераз елдан соң укып бу шигырәне
Карарсың, бәлки, бу хәсрәтле җырны,
Вә уйларсың: ничек шагыйрь яраткан!
Ничек янган, синен өчен җан аткан.
Белерсең: инде шагыйрь юк диярсең;
Ешылган ул, сирәк мәхлук! диярсең
Фикер кыйл: шунда, ди, инде ул үлгән,
Йөрәген бу шигырь астына күмгән.
Заключение
Ведущий: Перед вами прошли яркие страницы многогранной деятельности Габдуллы Тукая (а ведь мы представили далеко не все!). Как много творческих достижений и просто литературного труда спрессовано в эти короткие семь лет! Богатства его творческой деятельности хватило бы не на одну и более протяженную жизнь. Но его силы подтачивала тяжелая болезнь, которая, к огромному горю всей нации, свела его в могилу. Поэт предчувствовал свой ранний уход из жизни и хотел обрести бессмертие в памяти своего народа, которому верно служил в течение всей своей яркой, короткой, как вспышка молнии, жизни.
1-ый чтец:
Пускай состарюсь я, беспомощен и сед,
И стан согнется мой под грузом трудных лет,
Душе состариться не дам я никогда,
Она останется сильна и молода.
Пока огонь стиха живет в груди моей,
Я годен для борьбы, я старости сильней…
Пусть в землю я сойду, –- спою в последний раз.
«Я ухожу, друзья! Я оставляю вас!»
(«Поэт»)
2-ой чтец:
Я устремляюсь в высоту, в безмерность, в бесконечность.
К бессмертной, вечной красоте, в сияющую вечность!
Я вечно юным быть хочу, рождая радость всюду.
Пусть гаснет солнце в небесах, я новым солнцем буду!
Теченье времени по мне привыкнут люди мерить.
Любой из них свои часы по мне сумеет сверить.
(«Иду своим путем»)
Да, Габдулла Тукай безвременно покинул почитателей своего таланта, осиротил свой народ, лучшим сыном которого он был. Но поэт остался в своих стихах и поэмах, переведенных на многие языки мира. О нем напоминают произведения всех видов искусств, созданные на его сюжеты.
Имя Тукая носят улицы и скверы, народ встречается с великим поэтом в музеях его имени, у его памятников, в бронзе и граните запечатлевших его прекрасный облик. Тукай жив и будет жить, пока будут жить люди, умеющие читать и ценить поэзию сердца.
Композиция «Не исчезнет твое имя»
1.
Не умер ты,
И в сердце каждом
И в речи – ты.
(М. Гафури)
2.
Не исчезнет твое имя
С поэтических страниц.
Будет вечно и любимо,
Будет пламенем зарниц.
3.
Великий он среди великих.
Среди простых людей — поэт.
В строках его от солнца блики:
И радость, и тепло, и свет.
(Р.И Нафиков)
1.
Любите Тукая! Любите красоту его души, его поэзию. В ней и весна, и человеческая щедрость. (Сахиб Джамал, арабский поэт).
2.
Спеши к Тукаю, молодое поколенье.
Укрась цветами стройный пьедестал!
«Родной язык», его стихотворенье,
Его завет — народным гимном стал!
3.
Бессмертно, как народ, родное слово.
Звучать ему и в праздник, и в беду,
Бежит, струится нить дороги новой.
А горы — вдаль зовут.
И я — иду.
(С.Хаким)
«Тукай»: «Дать в руки подрастающего поколения букет цветов, собранных в молодом, только что расцветающем саду нашей национальной литературы, было моей давнишней мечтой».
(Далее – выступления всех желающих. Коллективное пение песни «Родной язык» на татарском языке).
Туган тел
И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем син, туган тел аркылы.
Иң элек бу тел берлән әнкәм бишектә көйләгән,
Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.
И туган тел! Һәрвакытта ярдәмең берлән синең,
Кечкенәднә аңлашылган шатлыгым, кайгым минем.
И туган тел! Синдә булган иң элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, Ходам!
(Источник: Абузяров Р.А., Туаева З.И. Уральск в судьбе Габдуллы Тукая. – Уральск: Редакционно–издательский отдел ЗКГУ, 2002. – 128 с.)